Animal Farm

Nú hafa gölturinn og lofthænan valdið fjaðrafoki innan Bændasamtakanna með lélegum bröndurum. Atað framkvæmdastýruna tjöru og feykti formanninum frá framsóknarfjósinu.

Fjölmiðlar hafa verið fullir fyrirlitningar við að upplýsa óskapnaðinn án þess að svo mikið sem spyrja þeirrar einföldu spurningar hvað bændur væru að gera með slíka forystusauði á jötunni.

Hvað þá að því sé haldið til haga að þjóðin býr við uppgjafa dýralækni innanbúðar í innviðaráðuneyti og innvígða bankadömu úr gjaldþrota seðlabanka í nýsköpunarráðuneyti eftir að hafa mútað medíunni og lögsótt kynsystur sína fyrir að hafa leiðtað réttar síns.

Nú er bara að vita hvort framsókn var að losa sig við atkvæði eða berja í brestina, sem komnir voru í fjósbásana. Og þá hvort latínu lið lögfræði í Garðabænum eða lepjandi latte liðið í 101 Reykjavík matar krókinn á gjörningnum, með starfstöð án staðsetningar og mætingaskyldu.

Guð blessi samt sem áður allt Ísland.

Ég legg metnað minn í það að míga úti

Það fer ekki yfirleitt ekki mikið fyrir lýsingum af því hvernig salernisferðum var háttað fyrr á tíð og mætti jafnvel ætla að Iss, piss og pelamál púðursykur og króna. Þegar mér er mikið mál pissa ég bara í skóna, -hafi verið lenskan.

Samt má víða finna lýsingar á því hvar hlandforinni var fyrirkomið heima við bæ, og að koppar hafi verið undir rúmum gömlu baðstofunnar. Stærri stykki má ætla að hafi oftast verið gerð í fjósflórinn enda oft innangengt úr bæ í fjós, ef baðstofan var þá ekki yfir fjósinu sjálfu svo mætti notast við ylinn frá kúnum.

Karlmenn hafa líklega flestir lagt metnað sinn í að míga úti rétt eins og segir í Stuðmannaslagaranum, þó svo að kvenfólk hafi frekar kosið fjósið. Ólíku hefur verið saman að jafna við glæsileg salerni nútímans. Nokkrar lýsingar má þó finna á því í rituðu máli hvernig fólk sinnti kalli náttúrunnar fyrir daga nútíma salernis.

Húsaröðin austur að hlaðinu var þá þessi: Syðst austurhlið baðstofunnar, torfveggur og torfþekja, með fjórum gluggum niðri og fjórum uppi, þá bæjardyraþil með dyrahurð og litlum glugga yfir, og loks skemmuþil með tveimur gluggum niðri og einum uppi. Á bak við og vestan við þessi þrjú hús var svo búr, eldhús og fjós, og innangengt í öll frá vesturenda bæjardyra. Voru það hlunnindi fyrir mjaltakonur á vetrum að þurfa ekki út til mjalta, og fyrir alla yfirleitt að hafa innangengt á náðhúsið. En það var fjósflórinn. Þannig var þessu fyrir komið um allt Hérað, eða víðast. (Um húsaskipan í Þingmúla 1891 - Endurminningar sr Magnúsar Blöndal II bindi)

Þrír strompar voru á eldhúsinu, og safnaðist sjaldan mikill reykur í það, en sótleki var oft til óþæginda. Í gegnum norðurvegginn var trérenna. Í hana var helt skólpi úr bænum út í hlandforina, sem var norðan undir eldhúsveggnum. Þótt rennan væri lokuð með hlera, kom stundum óþægileg lykt um hana inn í eldhúsið og bæinn allan, einkum ef norðanátt var í aðsigi, var hún nokkurn veginn öruggur veðurviti. Í eldhúsinu stóð kerald eitt mikið og fornt, svo engin vissi aldur þess. Í það var safnað öllu þvagi, sem til féllst á nóttum til ullarþvottar á vorin. (Innanbæjarlýsing Norðlenskt sveitarheimili í upphafi 20. aldar - Steindór Steindórsson frá Hlöðum)

Lýsingin að norðan á við gamla hlóðaeldhúsið, sem þá orðið var aðallega notað til að baka brauð, sláturgerðar og stórþvotta. Nýrra eldhús var komið til sögunnar á þessum tíma til daglegra nota, sem var gengt gamla eldhúsinu og var með eldavél kynntri mó og taði.

Það er farið að glitta í nútímann fyrir um hundrað árum síðan á norðlenska sveitarheimilinu, þegar sagt er frá hvernig hlandforin var breidd á túnið: Sóðalegasta og á ýmsan hátt erfiðasta vorverkið var að koma forinni á túnið. Norðurundir bænum var allstór safnþró, steinsteypt. Lá renna í hana úr gamla eldhúsinu, og var hellt í hana allskonar skólpi. Salerni var einnig yfir þrónni, og í hana var fleygt ýmsu rusli sem rotnað gat. Var hún nær full á hverju vori. 

Ekki er lýsingin gleggri en svo að erfitt er áð átta sig á hvort um postulínssalerni hefur verið að ræða eða kamar, sem hefur verið gengið í utanhúss, eins og víða var orðin lenska í höfuðstaðnum.

Ég legg metnað minn í að míga úti sungu Stuðmenn. Einhver tíma heyrði ég af manni sem ég þekkti, sem hefði átt lengi erfitt með að míga inn í miðju húsi, þó svo að þar væri hefðbundið prívat postulínsklósett.

Nú á dögum hefur femínisminn komið metnaði kalmannsins í fjósið, ef svo má segja. Þeim verði hált á haldforinni, sem verði á að míga úti, jafnvel þó svo að það sé torgi í landnámi Ingólfs, kenndu við sjálfan fyrsta landnámsmanninn.

Iss, piss og pelamál púðursykur og króna komi sér því betur, ef karlmanni verður mikið mál. Svo mikil hefur framförin orðið á innan við öld.

Íslandssaga til útfluttnings

Þeir sagnfræðingarnir Karla Smári Hreinsson og Adam Nichols hafa gefið út þrjár bækur um Tyrkjaránið á ensku. Fyrir u.þ.b. viku kom efni á youtube byggt á einni bókinni, reisubók Ólafs Egilssonar. Tyrkir rændu hátt á fjórða hundrað íslendinga frá Grindavík, af Austfjörðum og úr Vestmannaeyjum sumarið 1627.

Ólafur Egilsson var prestur í Ofanleiti, Vestmannaeyjum. Hann skrifaði reisubók sína eftir að heim kom, ári eftir að hafa verið numinn af landi brott og fluttur til Alsír ásamt eiginkonu og börnum þeirra tveimur það þriðja fæddist í hafi á leiðinni til Alsír.

Myndbandið á youtpe er á rás sem kallast Raddir þess liðna. Greinilegt er á viðbrögðum youtube áhorfenda að Tyrkjaránið við Íslandsstrendur vekur verulega athygli og hefur fengið tæp 700.000 áhorf og hátt í 7000 athugasemdir.

Athugasemdirnar eru þó misáreyðanlegar og sú sem hefur fengið mesta athygli er frá The Zapan 99 sem segir; Enn er minningarskjöldur í Reykjavíkurhöfn sem segir að Tyrkir hafi drepið meira en þriðjung íbúa eyjarinnar í þessum ránum.

Móðir jörð

Því fer ört fækkandi fólkinu sem þorir að standa með sjálfu sér. Þeir sem keyra pólitískan rétttrúnað og heilbrigðisiðnaðinn með kolefnissporið strókandi aftan úr rassgatinu við að breiða út boðskapinn sjá til þess.

Ef einhverjir gerast svo djarfir að mæla gegn þessari andlausu andakt eru þeir gerðir tortryggilegir, sem falsfréttamenn haldnir upplýsingaóreiðu, og jafnvel fjarlægðir frá augliti fólks á samfélagsamiðlum. 

Þeir eru margir sem hafa þannig horfið út í móðuna miklu upp á síðkastið. Kim Larsen fór ævinlega sínar leiðir og neitaði t.d. að mæta í sjónvarpsviðtöl nema hann fengi að vera hann sjálfur.

Fyrir tveimur árum stóð til að fjarlægja tónist Kim Larsens af youtube þó ekki væri það fyrir að vera hann sjálfur. Guði sé lof fyrir Larsen.

Monopoly

Það er gott á meðan að einhver tekur að sér að kenna blessuðum börnunum fjármálalæsi. Bankar hafa alltaf farið ránshendi um fjármuni almennings, og fjárfestingar í íslenskum hlutabréfasjóðum eru fyrir innanbúðarmenn. Monopoly eða Mattador er spil sem er ágætt til að átta sig á fjármálakerfinu án mikils tilkostnaðar og ættu að vera notað sem námsefni í skólum.

Ánægjulegt ef unga fólkið er látið finna til tevatnsins með mattador peningum, eða smáaurum eins og kemur fram í þessar frétt, þá er von til þess að það læri. Verra er þegar búið er að rammflækja ungt fólk til lífstíðar í námslánum og húsnæðislánum, sem til skamms tíma hefur þurft að borga fimmfalt til baka. Húsnæðisverð er nú komið það rækilega upp úr skýjunum að fjöldi ungs fólks á á hættu að verða þrælar bankanna til lífstíðar eða missa þak fjölskyldunnar.

Fyrir 15 árum eða svo spilaði sonur minn póker á netinu og græddist fé. En eins og flestir vita þá er ólöglegt að spila fjárhættuspil á Íslandi, eða var það allavega þá. Og því ómögulegt að flytja þannig gróða löglega til landsins.

Einn daginn þegar við stóðum saman á kafi í steypunni sagði hann mér að vinur hans, sem ætti pabba hjá einum íslensku bankanna, hefði talað við pabba sinn um það hvernig hægt væri að flytja spilavítis gróðann í banka. Pabbi vinar hans bauðst til að taka þetta inn á bankareikning íslensks ofurbanka erlendis.

Sonur minn spurði á meðan við kepptumst við að steypa; -hvað finnst þér pabbi? Ég mátti ekkert vera að því að spá í þetta og sagði; -blessaður geymdu þetta áfram á reikningnum í spilavítinu því þetta er miklu öruggara þar en hjá bönkum sem eru á leiðinni á hausinn og öllu verður stolið.

Nokkrum mánuðum seinna spurði sonur minn; -pabbi hvernig vissirðu þetta? -Vissi hvað? sagði ég, búinn að steingleyma steypusamtalinu. -Að bankarnir færu á hausinn, sagði hann. Hann hafði farið að ráðum mínum og átti alla sína aura í spilavítinu og gat notað þá erlendis.

Bankinn tók 70% af arðinum

Slökktu á símanum og sjónvarpinu

Þangað sem athyglinni er beint þar liggur orkan og áhuginn. Að vera meðvitaður um þennan algilda sannleika er nauðsynlegt þegar fylgst er með fréttum fjölmiðlanna. Annars verðum við leiksoppar medíunnar, -áhorfendur af lífinu.

Ósjálfstæði skoðana er nú þegar orðið normið við að opinbera persónulegt álit, -halda fram viðteknum viðhorfum. Innst inni afneita margir eðli sínu og sérkennum. Við viðurkennum ekki lengur hver við erum, skiljum ekki lengur til hvers við komum og hvernig við eigum að hafa okkur í frammi.

Ef persónulegum krafti okkar væri líkt við ljós í myrkri, myndu mörg okkar hrasa við ljósið frá skjánum í símanum til að forðast ábyrgðina á því hver við erum. Ef við víkjum tommu frá meðfæddri sýn, endum við á því að komast á áfangastað sem er ljósár frá örlögum okkar.

“Margfaldaðu trú mesta trúfífls veraldarinnar með billjón og þá ertu farinn að nálgast veruleikann” (Gunnar Dal)

Fjölmiðlaheimurinn segir skilningarvitunum ósatt, rökhugsunin getur því aldrei vitað neitt með vissu. Þar mun rökfræðin elta eigið skott. Við verðum því á endanum að trúa reynslunni, eða tapa öllu án þess að fá neitt í staðin, -bæði veruleika okkar og draumi.

Treystu því á eigið innsæi við að skynja allt samtímis, þannig upplifirðu eilífðina. Fortíð og framtíð verða aldrei það fjarlæg að skipta ekki máli, þær eru veruleikinn í núinu. Í augnablikinu búa margar víddir þar á meðal öll þín framtíð og fortíð.

Hámenntaður samtíminn telur okkur trú um að eilíf sálin sé goðsögn, -jafnvel blekking. Hugmynd hinna fáfróðu og trúgjörnu, ópíóíðar hins huglausa til að slá á óttann við dauðann.

Við höfum samt alltaf vitað inn við beinið að við komum til að öðlast skilning, ná yfirsýn á veröld okkar með innsýn sjálfsins í upplifun veruleikans, -sem hvorki er í símanum né sjónvarpinu.

Að falla fyrir frösum

Það þurfa einhverjir að keyra skriðdrekana; sagði ég við Pólskan vinnufélaga í vikunni. En við höfum ekki verið sammála um hvað sé rétt að gera í Úkraínu stríðinu. Ég vil ekki gera neitt, en hann sýndi mér myndir í símanum sínum þar sem hann stendur keikur í byssuturninum á prjónandi á T-72 skriðdreka þegar hann var í Pólska hernum og segir; -þú veist ekkert kúturinn minn þú hefur aldrei verið þarna.

Engan þarf að undra þó samræður séu viðsjárverðar í steypunni þessa dagana þegar hver dagur byrjar á fréttum um að Rússar hafi sprengt upp leikskóla og enda að kvöldi á að Zelensky hafi ávarpað Bandaríkjaþing og beðið um meiri vopn í nafni Úkraínu og frelsisins. Næsta morgunn hafa Rússar bætt um betur og sprengt upp barnaspítala og Zelensky ávarpar Breska þingið í hádeginu og biður um meiri vopn í nafni þjóðarinnar. Daginn eftir er vaknað við að Rússar hafa sprengt upp leikhús og leikarinn Zelensky ávarpar heimsbyggðina og biður um meiri vopn til bjargar siðmenningunni.

En hvað myndir þú þá gera Maggi minn ef það kæmi bara einhver útlenskur Kínverji og miðaði byssu á hausinn þinn heima hjá þér og segði þér að koma þér út úr húsinu þínu hann ætti það núna? -Ekkert, halda friðinn, svaraði ég; -kannski koma mér út áður en hann skyti af mér hausinn. -Og hvað svo? sagði félagi minn; -ætli þú myndir ekki sækja byssu og koma aftur til að skjóta hann til að ná húsinu þínu?

Það gerum við Íslendingar aldrei eins og þú veist; sagði ég, -þú manst eftir hinu svo kallaða hruni 2008 þá komu bankamenn og sögðu mörgum að koma sér út úr húsinu sínu af því að bankinn ætti það núna, ég hef ekki heyrt um neinn bankamann sem hefur verið skotinn. Keyptir þú ekki eitt af þessum húsum á góðu verði?

Jú en það var af manninum bankanum; sagði félagi minn særður eftir skotið. -Já einmitt; sagði ég, -eins og ég sagði það þurfa einhverjir að keyra skriðdrekana.

Skálar

Lengst úti á Langanesi má enn sjá rústir þorps sem átti sitt blómaskeið fyrir um hundrað árum. Þó svo að þarna sé ekki um neinar Karþagó rústir að ræða þá er vel þess virði að gera sér ferð til að skoða þessi mannvirki áður en þau hverfa af yfirborði jarðar.

Fyrir steypukall eins og síðuhöfund er að skoða svona rústir steinsteypu álíka menningaferð og fornar byggingar á heimsminjaskrá. Steinsteypan var byggingarefni 20. aldarinnar á Íslandi og kom þjóðinni út úr moldarkofunum, því hver sem var gat steypt sér hús.

Nú hverfa þessar byggingar 20. aldarinnar hratt af yfirborði jarðar og oft hef ég sagt við sjálfan mig; -aah þarna var ég aðeins of seinn að fara og skoða, þegar ég sé að hús er horfið.

Það er margt fleira áhugavert að sjá á Langanesi og ferð á enda að vitanum á Fonti vel þess virði þó svo það þurfi að keyri hátt í 50 km í norð-austur út í Atlantshafið frá Þórshöfn áður en komið er á Font.

Þarna úti á nesinu var búið frá því land byggðist allt fram á 20.öldina. Og er saga þorpsins á Skálum merkileg í Íslandssögunni eins og allt Langanesið.

Það þarf ekki að leita langt til að finna hvar mölin í steypuna var fengin

- 0 - 0 - 0 - 0 - 0 -

Jörðin Skálar var til í upphafi byggðar á Íslandi. Skálajörðin var öldum saman í eigu Hofskirkju í Vopnafirði. Jörðin var landmikil, landið var gott til sauðfjárræktar og ýmislegt annað gerði Skála að ákjósanlegum stað til búsetu. Nálægðin við sjóinn var gjöful, reki var í fjörunni, afli á grunnmiðum og fugl í björgunum.

Þorsteinn Jónsson kom að Skálum sumarið 1910 með strandferðaskipinu Austra frá Seyðisfirði. Meðferðis hafði hann árabát, veiðarfæri og þrjá menn og stofnaði þar útgerð með aðstoð bóndans sem þar bjó, Jóhanns Stefánssonar. Þorsteinn kom aftur að Skálum sumarið 1911 og hafði þá húsvið með sér til að byggja verbúðir og aðrar byggingar.

Það sumar fjölgaði hann bátum, bræddi lifur á Skálum og kom á fót verslun. Veturinn 1911-1912 höfðu þrjár fjölskyldur vetursetu á Skálum. Fólki fjölgaði hratt á þeim árum sem Þorsteinn hafði þar atvinnurekstur, sumarið 1910 var þar aðeins eitt íbúðarhús en árið 1920 voru þau orðin níu. Uppbygging Skálaþorps var hafin.

Kútter úti fyrir Skálum, sólin merlar á Bakkaflóa

Byggðin efldist enn á árunum 1920-1924 og fjölgaði íbúum þorpsins úr 61 í 117. Auk þeirra sem átti lögheimili á Skálum kom þangað fjöldi fólks yfir sumarmánuðina svo íbúafjöldi þorpsins tvöfaldaðist. Þangað komu árabátaeigendur með báta sína og fjöldi fólks í atvinnuleit. Einnig var algengt að Færeyingar stunduðu veiðar frá Skálum.

Velgengni Þorsteins Jónssonar útgerðarmanns spurðist út og útgerð jókst á Skálum á þriðja og fjórða tug 20. aldar. Árið 1923 byggði Jóhann M Kristinsson hús með frysti- og geymsluklefum til að frysta beitusíld og geyma. Hann byggði einnig bryggju og útbjó búnað til að hægt væri að hífa upp varning úr bátunum sem síðan var fluttur á teinum, ýmist upp í salthús eða til skemmu.

Samgöngur voru alla tíð erfiðar við þorpið á Skálum, sjö tíma tók að komast til Þórshafnar fótgangandi. Strandferðaskip komu stundum við á Skálum en helsta tenging þorpsins við umheiminn var sjóleiðis til Seyðisfjarðar vegna flutninga á fiski og lýsi þangað. Oft var líf og fjör í landlegum, haldin voru böll og harmónikkuleikarar frá Skoruvík komu og spiluðu fyrir dansi fram á morgunn. Um tíma var rekið kaffihús á Skálum og jafnvel hægt að fara í bíó og sjá leiksýningar.

Þorpið á Skálum séð af sjó

Strandvarðstöð með breskum hermönnum var starfrækt á skálum sumarið 1940 og af bandarískum sjóliðum sumarið 1942. Það ár byggðu Bandaríkjamenn ratsjárstöð, 12 metra hátt mastur og 24 bragga. Hermennirnir lögðu götur um braggahverfið sem þeir kölluðu “Camp Greely” og veg niður í þorp sem enn sjást merki um.

Árið 1929 var reynt að endurbæta lendinguna á Skálum en sú framkvæmd mistókst og varð til þess að gamla lendingin eyðilagðist nánast algjörlega. Á sama tíma jukust möguleikar á útgerð annarsstaðar á landinu með aukinni vélbátaútgerð en á Skálum var ekki höfn fyrir þá. Við þetta bættist að 1931 skall á heimskreppa, fiskverð lækkaði og fiskgengd á grunnslóð við Skála fór minnkandi. Allt leiddi þetta til þess að íbúum Skálaþorpsins fór fækkandi á fjórða áratugnum.

Amerískir hermenn að skipa upp olíu á Skálum

Á árum síðari heimstyrjaldarinnar ráku að landi tundurdufl sem losnað höfðu úr sprengidundursduflagirðingu út af Austfjörðum. Tvö slík tundurdufl sprungu í fjörunni við Skála og eyðilögðust tvö hús. Fyrra skiptið var 26. nóvember 1941 og hið síðara í janúar árið 1942. Þá um sumarið fluttu fjórar fjölskyldur í burtu. Síðustu fjölskyldurnar fluttu frá Skálum haustið 1946. Lúðvík Jóhannsson sonur Jóhanns Stefánssonar Skálabónda, flutti aftur að Skálum vorið 1948 ásamt sambýliskonu sinn Jóhönnu Hansen, þau hófu búskap og bjuggu til vorsins 1955, þá fluttu þau frá Skálum sem síðan hefur verið eyðijörð. (Texti af upplýsingaskilti á Skálum)

Kristfjárjarðir - Jesú Kristur gerður arflaus

Þeir eru sennilega ekki margir bæirnir á Íslandi sem byggðir eru í landi Jesú Krists. Kristfjárjarðir á Íslandi eru um margt merkileg fyrirbæri og athyglivert hvernig með þær hefur verið farið í gegnum tíðina. Varast skildi að flokka Kristfjárjörð með kirkjujörðum eða ríkisjörðum. Kristfjárjörð var landareign, sem arfleidd var Jesú Kristi fátækum til framfærslu, en hvorki kirkju, ríki né sveit, nokkurskonar sjálfseignastofnun. Þetta er talið að eigandi jarðarinnar hafi gert sér til sáluheilla.

Allt eins má telja að kristfjárjarðir séu ævaforn aðferð við að koma auðæfum undan valdhöfum til fátæklinga. Þessa aðferð var farið að brúka snemma eftir að land byggðist. Þó svo að Kristfjárjarðir hafi verið ánafnaðar fátækum með þessum hætti voru þær samt sem áður í umsjón kirkjunnar fram eftir öldum. Síðar komust þær í umsjón konungs og síðast sveitarfélaga, enda má segja að kirkja, ríki og sveit hafi farið með félagslega framfærslu fátæklinga í gegnum aldirnar.

Samkvæmt Kristnirétti 1275 átti biskup að ráða Kristfé. Fyrir siðaskipti var margt Kristfé orðið eign klaustra og biskupsstóla og var þá stundum reynt að losa um kvöðina. Fyrir siðaskipti muna a.m.k. 108 jarðir hafa talist Kristsfé: Á Norður- og Austurlandi 66, frá Vestur- Skaftafellssýslu til Húnavatnssýslu 42; fjórðungur þeirra var í Múla- og Skaftafalssýslum, 27.

Eftir siðaskiptin munu flestar Kristfjárjarðir hafa runnið til konungs með klaustra- og kirkjueignum. Á Alþingi 1859 var samþykkt bænarskrá til konungs, samkvæmt ósk Þinghöfðafundar í Norður-Múlasýslu, þar sem þess var óskað að umsjón Kristfjárjarða væri falin sveitarfélögum, ómagagjald aftekið, en afgjald rynni í sveitarsjóð; var það rökstutt með “breyttu ásigkomulagi tímanna” en án árangurs. (Einar Laxnes - Íslandssaga)

Tugir jarða voru taldar Jesú Krists fram á 20. Öldina, og eru sumar það en þann dag í dag. Í sveitarfélaginu Múlaþingi eru sennilega um tugur Kristfjárjarða. Þær eru samt fáar kristfjárjarðirnar á Íslandi með þéttbýli fjölda fólks til hagsbóta. Einn stað veit ég þó um en það er þorpið á Djúpavogi, sem nú er í Múlaþingi, Djúpivogur byggðist í landi Jesú Krists.

Búlandsnes, sem getið er um í landnámu, þar sem Djúpivogur sker sig inn í landið, hefur þá sérstöðu að vera kristfjárjörð, þ.e. að hafa verið arfleitt Jesú Kristi en hvorki sveit, ríki né kirkju. Í bók sinni Að Breyta fjalli fer Stefán Jónsson fyrr um fréttamaður og alþingismaður yfir hluta þeirra vandkvæða, sem felast í því þegar kristfjárjarðir eru annarsvegar, og engir pappírar finnast um gjörninginn.

Búlandsnesið er Kristfjárjörð. Flestöll skjöl varðandi þessa jörð, sem lengst af var talin hin tíunda verðmætasta á Íslandi, eru löngu tínd, þau sem varða eignarhald Krists á jörðinni. Í Fornbréfasafninu getur þó að finna skrif Gissurar biskups Einarssonar frá árinu 1541 um þessa eign, sem sennilega hefur lent í umsjá kirkjunnar löngu fyrir siðaskipti. Hitt er ljóst að einhver eigandi jarðarinnar til forna gaf hana fátækum í Geithellnahreppi fyrir sálu sinni.

Fátækir hétu þeir samkvæmt fornri skilgreiningu, sem ekki gátu framfleytt sér af eigin rammleik. Hreppsómagar í sveitinni hafa þá tæpast verið fleiri en sex að tölu og voru þar með alls ekki fátækir lengur, heldur orðnir ríkustu menn á Austurlandi. Nú var forsjármönnum Geithellnahrepps vandi á höndum, að sjá farborða sálu gefandans, því tæplega kæmist hún í heimavist með englum, ef auður hans hafnaði af bókhaldslegum og lagalegum ástæðum hjá ríkismönnum. Neyttu hreppsnefndarmenn vitsmuna og svo þess að hreppsómagar voru hvorki sjálfráða né féráða að lögum. Komu þeir málum fyrir á þá lund, að þiggjendur þessara auðæfa héldu áfram að vera fátækir og urðu þó eigendur að tíundu dýrustu eign á Íslandi. Í fundargerðarbók hreppsnefndar mun hafa verið færð samþykkt á þá lund, að sökum ósjálfræðis og ófjárræðis hinna fátæku og vegna sálarheillar gefandans skyldi hreppsnefndin annast yfirráð eignarinnar og ráðstafa arðinum á þá lund, að hreppsómagar héldu áfram að vera fátækir. Búlandsnesinu var því skipt með gögnum og gæðum milli hreppstjóra og oddvita, og skyldu þeir í staðinn deila með sér framfærslu ómaganna.

Ekki hef ég af því að segja, að þessir forríku sveitarlimir í Geithellnahreppi hafi átt við þrengri kost að búa en gerðist um snauða ómaga annarra sveitarfélaga. Það er á hinn bóginn ljóst að af heimildum, að arðurinn af þessari stóreign hefði mátt endast til þess að halda mjög marga sveitarlimi allríkmannlega á þess tíma mælikvarða, en einnig það hefði kannski getað skemmt skrattanum og komið umræddri sál í vanda, enda áttu menn ekki neitt á hættu með það.

Þegar fram liðu stundir var vörslu eignarinnar breytt á þá lund, að létt var af hreppstjóra og oddvita þeirri kvöð að hafa sjálfir sveitarómagana á framfæri sínu persónulega, heldur guldu þeir leigu, hvor fyrir sinn hlut eignarinnar. Hreppsnefndin skipti síðan upphæðinni í meðlög með ómögunum og arðshlutur þeirra af eign sinni færðu þeim til skuldar, rétt eins og þeir ættu alls ekki Búlandsnesið. Höfund brestur guðspekilega þekkingu til að álykta um það, hvernig hertar ráðstafanir valdsmanna til að varðveit fátækt erfingjanna kunni að hafa plumað sig upp á sálarheill hins látna auðmanns, en svo fór um það er lauk, að hreppsnefndin svipti fátæka endanlega þessari eign sinn. Þá var Geithellnahreppi skipt með eignum og skuldum og Búlandsnesið þaðan í frá látið heita eign nýja sveitarfélagsins, Búlandshrepps. Ég vil ekki nefna þennan verknað fornvina minna og frænda í Geithellnahreppi neinum leiðinlegum nöfnum, heldur einungis leyfa mér þá tilgátu, að einmitt þannig kunni nú meðal annars að standa á þessu þrotleysi fátæktarinnar í öllum heiminum, að það eru gjarnan þeir snauðu sem stolið er frá, sínu litlu frá hverjum, og safnast þegar saman kemur. Hér hafa menn steytt á sömu steinunum og hin síðari árin í tilraunum sínum til þess að bæta öðru fremur hag þeirra fátækustu við gjörð kjarasamninga. Forrit mannlífskerfisins byggir á því, að sumir skulu eiga meira en aðrir, og því verður ekki haggað nema með því að skipta um forritið. Þess eru dæmi að slíkt hafi verið reynt, sem var víst reyndar með þeim árangri, að aðrir urðu þá ríkari en sumir, sem var víst ekki ætlunin.

En þetta dæmi um vandræðaskapinn út af ríkidæmi fátækara í Geithellnahreppi finnst mér frásagnarvert, vegna þess hve sjaldgæft það hlýtur að vera, að tiltölulega margir bjargálna geti kynslóðum saman haft mjög mikið af sárafáum fátæklingum.

Nú treysti ég mér ekki til að eigna frændum mínum, Skaftfellingu, eins og þeir voru langflestir að ætt og uppruna í þessum hreppi, frumsmíð þessa guðspeki- og lögfræðilega snjallræðis til andsvars gegn einhverjum hættulegasta agnúa kristindómsins, enda sennilega óralöngu fyrr hafi komið til ráð biskupa og lögsögumanna á landsvísu, þótt ókunnugt sé mér að önnur eins vá hafi að helgi skynsamlegs eignarréttar í öðrum landshlutum á þeim tíma. (Stefán Jónsson – Að breyta fjalli)

Hvort hugmyndir Stefáns Jónsonar um 6 fátæklinga í Geithellnahreppi eru komnar frá Tyrkjaráni er ekki gott í að spá, en þegar Tyrkir rændu fólkinu á Búlandsnesi árið 1627 kemur fram í Tyrkjaránsögu að 6 heimilismenn hafi verið umrenningar sem þar voru hernumdir.

Árið 1888 áttust oddvitinn og hreppstjórinn, Haraldur Ó Breim á Búlandsnesi og Jón Jónsson í Borgargarði, við í dómsmáli vegna deilna um leigu af Borgargarði sem tilheyrir Búlandsnesi. Haraldur taldi Jón eiga að greiða til sín Kristfjárgjald aukalega, sem var 1/3 kristfjármaður.

Í dómsorði kemur fram: Með konungsúrskurði 31 maí 1867 var ákveðið um ýmsar Kristfjárjarðir, þar á meðal Búlandsnes með hjáleigunum Bjargarrétt og Borgargarði, að við leiguskipti skuli byggja þær eins og aðrar jarðir fyrir ákveðið afgjald, er renni í sveitarsjóð þann, sem í hlut á, en að ómagahaldið, sem á þeim hafði hvílt, skuli með öllu aftekið. Þannig að Þinghöfða samþykkt þeirra Norð-Mýlinga virðist hafa orðið ofan á hjá konungi fyrir rest.

Þarna var deilt um framfærslu eins fátæklings af ábúendum kristfjárjarðarinnar Búlandsness, ef rétt er skilið, sem hafði verið afnumin með konungsúrskurði 1867, en settur á sveitasjóð. Þegar Tyrkir rændu fólki á Búlandsnesi árið 1627 kemur fram að 6 umrenningar hafi þar verið hernumdir.

Á 21. öldinni reynist ekki lengur örðugt að hafa arfinn af Jesú Kristi og fátæklingunum án nokkurs samviskubits, þeim er einfaldlega öllum komið á sveitina. Gjörningurinn verður samt að hafa stimpil frá Alþingi.

Í Upphafi þessarar aldar var landnámsjörðin Arnheiðarstaðir og Droplaugarstaðir, sem var hjáleiga frá Arnheiðarstöðum, hafðar af Jesú Kristi með lagagafrumvarpi félagsmálaráðherra og afraksturinn settur á hreppinn.

Texti lagafrumvarpsins var mjög einfaldur: Frumvarp til laga um sölu kristfjárjarðanna Arnheiðarstaða og Droplaugarstaða í Fljótsdalshreppi. (Lagt fyrir Alþingi á 126. löggjafarþingi 2000–2001.) 1. gr. Hreppsnefnd Fljótsdalshrepps er heimilt að selja ábúendum kristfjárjarðirnar Arnheiðarstaði og Droplaugarstaði í Fljótsdalshreppi. Verð jarðanna, mannvirkja og ræktunar á þeim fer eftir því sem um semst, en ella skal það ákveðið af dómkvöddum matsmönnum. Andvirði jarðanna skal varið til félagslegra framkvæmda í hreppnum. Ráðstöfun söluandvirðis skal háð samþykki félagsmálaráðuneytisins og vera samræmanleg hinum forna tilgangi kristfjárgjafa. 2. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi. -Greinargerðina má sjá hér.

Það eitt að Arnheiðastaðir hafi borið nafn þessarar landnámskonu í meira en þúsund ár bendir til að hún hafi átt því að venjast að hafa sitt fram. Hvort sem það var hún eða afkomendur hennar sem arfleiddu jörðina Jesú Kristi.

Fötin skapa manninn

Það má segja að jafnvel luralegur gleraugnaglámur í allt of litlum bláum jakkafötum geti orðið greindarleg opinber persóna, jafnvel komist til metorða. En ef sá sami yrði dubbaður upp í steypugalla þá kæmi í ljós að hann liti lítið betur út en hver annar fábjáni í slöku meðallagi.

Af og til í gegnum tíðina hef ég verið minntur á hversu fötin eru afgerandi í að skapa manninn. Einu sinni sátum við Matthildur mín til borðs með föðurbróðir mínum og hans konu í fermingarveislu í fjölskyldunni, veislan var tvíburasystra, sem voru eins klæddar auk þess að vera nauðalíkar.

Föðurbróðir minn hafði sagt að hann væri það ómannglöggur að ekki þýddi fyrir sig að reyna að þekkja þær systur í sundur þegar konan hans bað hann um það. Ég sagði honum bara að giska það væru allavega 50% líkur á að hann hefði rétt fyrir sér, en það vildi hann ekki, þó svo að þetta væri vinn vinn staða.

Amma og afi þeirra tvíburasystra komu og settust við borðið. Amman var spurð hvor þeirra væri nær, og hún sagði, -Lísbet. Er það virkilega; sagði kona föðurbróðir míns, -ég sem hefði haldið að hún væri Katrín. Það er ekki svo auðvelt að þekkja þær í sundur þegar báðar eru prúðbúnar; sagði amman.

Þarna sérðu; sagði ég við föðurbróðir, -þú hefðir betur tekið sénsinn. Ég hefði allt eins getað sagt Katrín; sagði hann. Skiptir ekki máli; sagði ég, -þið hefðuð allavega orðið sammála, og ef þú hefðir sagt Lísbet þá hefðirðu haft rétt fyrir þér.

Í framhaldinu sagði ég frá okkur fyrrum nágranna mínum á Djúpavogi, sem ég hafði stundum steypt fyrir. Það var þegar við komum í fermingarveislu til fjölskyldu bróður Matthildar, sem eiga heima í húsi, sem stendur á milli húsanna þar sem við nágranni minn bjuggum.

Þessi nágranni minn var vélstjóri á togara. Hávaxinn, myndar maður venjulega í gallabuxum, flannelskyrtu og gæruskinnsúlpu úti við. En þarna var hann kominn til fermingaveislu í svörtum jakkafötum, með bindi og gat allt eins verið erindreki frá sameinuðu þjóðunum.

Nágranni minn heilsaði mér með virktum og kynnti sig með nafni, sem ég gerði líka fyrir kurteisissakir, þó ég þekkti nágranna minn í svörtu jakkafötunum. Svo settumst við á móti hvor öðrum við borð. Eftir smá stund varð nágranni minn kindarlegur um leið og hann gjóaði augunum yfir borðið til mín og sagði; -já þetta ert þá þú, ég þekkti þig ekki í jakkafötunum.

Kona föðurbróðir míns sagði að það væri ekki nema von þó ég þekktist ekki þegar ég væri í jakkafötum, en ekki með sementsslettur í steypugalla. En föðurbróðir minn hélt nú að það myndi aldrei koma fyrir sig að hann þekkti mig ekki þó ég væri í hreinum jakkafötum.

Svo var það seint síðasta sumar að ég var minntur rækilega á þetta með fötin sem skapa manninn í eitt skiptið enn. En þá höfðu þær mæðgur, Matthildur mín og tveir næstu ættliðir farið á búðarráp á laugardegi. Eftir að þær voru farnar klæddi ég mig upp á og fór til jarðarfarar.

Þegar ég kom heim frá jarðarförinni, elti Ævi, -þá þriggja ára, -dóttir dóttir mín mig með undrunarsvip inn í herbergi og sagði með tilþrifum; -afi fórst þú líka út að kaupa föt. Nei, sagði ég; -ég átti þessi föt inn í skáp og ætla núna að ganga frá þeim aftur inn í skáp. Þá sagði Ævi; -en afi af hverju ertu ekki bara í þeim því þá ertu alveg eins og prins.