Kölski og hin launhelga Landnįma

Hvaš ef öll mankynssagan vęri meira og minna lygi skrifuš aš undirlagi žeirra sem valdamestir voru į hverjum tķma, og skįldsagna ritarar į viš Dan Brown fęru nęr sannleikanum? Žaš er reyndar oftast svo aš rķkjandi öfl sjį um aš skrįsetja opinbera śtgįfu sögunnar. Žegar Ķslendingasögurnar eru skošašar žį mį samt greina aš žęr hafa ekki veriš skrįšar undir handleišslu Noregskonunga žó svo žęr geymi heimildir sem til eru um upphaf konungsrķkis ķ Noregi. Žaš viršist ekki hafi veriš nein hefš fyrir sagnaritun ķ Skandinavķu žegar noršmenn nįmu Ķsland né fyrir žann tķma, žaš mį nęstum segja aš mišalda saga Noregs vęri ekki til nema fyrir Ķsland.

Hvernig stóš žį į žvķ aš saga žessa tķmabils varšveitist į Ķslandi? Įgiskun hefur m.a. veriš uppi um aš žaš sé vegna žess aš į Ķslandi séu langir og dimmir vetur og žvķ hafi landsmenn drepiš tķmann meš žvķ aš segja hvorir öšrum sögur af uppruna sķnum og landnįmi (874-930) mann fram aš manni žar til einhverjir sįu įstęšu til aš skrįsetja žęr, jafnvel mörghundruš įrum seinna s.s. Snorri Sturluson upp śr 1200 og Landnįma einhvertķma upp śr 1100. Langir vetur meš skammdegismyrkri eru ekki sķšur ķ Noregi svo varla hefur sagnahefšin og skrįsetningaržörfin komiš žašan meš landnįmsfólki.

Viš lestur Völsungasögu vakna einnig margar įleitnar spurningar s.s. hvernig stóš į žvķ aš sś saga varšveitist į Ķslandi sem er talin hafa veriš skrįš 1270 en sögusvišiš er Evrópa 800 įrum fyrr, į tķmum Atla Hśnakonungs (406-453) auk žess sem Völsunga saga hefur aš geyma heimildir um hugsunarhįtt heišinna manna og sögu norręnnar gošafręši sem rķkjandi var ķ noršur Evrópu žess tķma. Egils saga sem er talin hafa veriš rituš um 1200 segir frį atburšum ķ Noregi, Englandi og vķšar ķ Evrópu į tķmabilinu 850-1000.

Egilssaga segir svo hįšuglega frį Noregskonungum aš sennilegast er aš sögunni hefši veriš eitt af konungum ķ Noregi hefšu žeir vitaš af tilvist hennar. En hvaš sem öšru lķšur žį segir sagan į hįrnįkvęman hįtt frį Noregi žessa tķma auk žess aš gefa magnaša innsżn ķ hugarheim heišninnar ķ gegnu Egil. Žaš hefur komiš betur ķ ljós eftir žvķ sem fornleifarannsóknum hefur fleytt fram hvaš Egilssaga er nįkvęm heimild. Svo mį spyrja hvernig standi į žvķ aš heimildir um uppruna og Svartahafs tengsl norręnu gošafręšinnar varšveitast į Ķslandi, hvort žar geti veriš aš žar sé afritaš eftir mun vķštękara safni gagna en hafi tilheyrt norręnum bókmenntum einum.

Margir hafa bent į aš ķ Ķslendingasögurnar og sér ķ lagi Landnįma sé vilhöll norskęttušum landnemum og žar hljóti aš hafa rįšiš hagsmunir žeirra er skrifušu sögurnar. Grettis- og Laxdęlasaga geta landnįmsfólks sem kom frį Skotlandi. Önundur einfętti forfašir Grettis fór til Sušureyja Skotlands til aš žola ekki ofrķki Haraldar hįrfagra Noregskonungs. Laxdęla greinir frį landnįmi Aušar djśpśšgu sem kom frį Skotlandi og hafši tengsl viš konung į Ķrlandi auk žess sem sagan getur ambįttarinnar Melkorku dóttur Mżrkjartans konungs į Ķrlandi. Bįšar žessar sögur gera ęttartengslum sögupersóna viš Noreg góš skil en geta žess lauslega hvar žetta fólk hafši ališ manninn į Bretlandseyjum.

Eina kenningu sem lķtiš hefur fariš fyrir, um landnįm Ķslands og tilurš ķslendingasagna, mį finna ķ ritgeršasafni Jochums M Eggertssonar frį 1948. Žetta ritgeršasafn heitir einu nafni Brķsingamen Freyju og kemur inn į norręna gošafręši, rśnaletur ofl. Ķ 5. kafla er svo kenning um hvernig Ķsland byggšist sem einna helst mį lķkja viš skįldsöguna Da Vinci Code, enda var Jochum ekki hįtt skrifašur hjį fręšimannasamfélaginu. Žrįtt fyrir merkilegar  kenningar sķnar varš hann aldrei annaš en utangaršs fręšimašur.

Jochum lét eftir sig mikiš af handskrifušum bókum um rannsóknir sķnar. Einna žekktust žeirra er bókin Galdraskręša sem var endurśtgefin įriš 2013 af Lestofunni. Ķ 5. kafla ritgerša safns sķns Brķsingamen Freyju leggur Jochum śt frį oršum Gķsla Oddsonar biskups ķ Skįlholti į įrunum 1632-1638, sem Gķsli lętur falla ķ bók sinni Ķslensk annįlsbrot og Undur Ķslands. En žar segir biskup: "Žann 18. Aprķl, 1638 byrja ég į lżsingu žeirra undraveršu hluta, sem fyrir koma ķ föšurlandi mķnu, og vildi ég óska, aš įrangurinn yrši aš sama skapi farsęll, sem viljinn er einlęgur, hugurinn hreinskilinn og įhuginn fyrir sannleikanum“.

Sķšan bendir Jochum į merkilegan hluta ķ frįsögn Gķsla biskups ķ kaflanum „Jaršskjįlftar og żmiskonar hręšileg eldgos“; „ -Til žess aš ég žreyti ekki lesarann eša viršast ętla aš segja neitt ógešfellt, mundi ég engu bęta viš žetta, ef gagnstęšur kraftur skapferlis mķns kallaši ekki fram ķ huga mér į žessum staš, aš ég hef fręšst um žaš af gömlum annįlum fornmanna, aš ófreskju skuggar og įžreifanleg Egipsk myrkur hafi einhvern tķma, rįšist inn ķ žetta föšurland vort og varpaš skugga į žaš. –Ég hef ekki fundiš tilgreint, hve lengi žeir hafi haldist viš ķ hvert sinn, né įrtölin. –En žetta eru ekki žau myrkur, sem taka alveg fyrir sól og dagsljós og koma af sandskżjum į vissum stöšum og ķ fjöllum, į mešan žau eru aš spża eldi, heldur einhverjir ašrir furšulegir skuggar".

Žessa frįsögn Gķsla Oddsonar telur Jochum vera stórmerkilegan śtśrdśr frį efni bókarinnar og aš Gķsli hafi haft ašgang aš fornum annįlum ķ Skįlholti sem greindu frį falinni fortķš. Eins sagšist Jochum sjįlfur hafa yfir hinu glataša fornriti Gullbringu aš rįša žar sem kęmi fram ķtarlegri śtgįfa af landnįmi Ķslands en um vęri getiš ķ Landnįmu sem getur žess žó lķtillega aš fyrir ķ landinu hafi veriš fólk af keltneskum uppruna.

Sś śtgįfa landnįms sem kemur fram ķ Gullbringu er ķ stuttu mįli į žį leiš aš žegar žeir landnemar komu til Ķslands frį Noregi sem vildu foršast ofrķki Haralds konungs hįrfagra var fyrir į Ķsland byggš. Nįnar tiltekiš hafi sś byggš įtt uppruna sinn aš sękja til eyjarinnar Iona sem er ein af Sušureyjum Skotlands. Į Iona hafi veriš varšveitt viska sem rekja megi til Egipsku pķramķdana. Žessi vitneskja sem sķšar var kennd viš galdur hafi upphaflega veriš til stašar ķ fornum menningarheimum en flust frį Egiptalandi til Iona eyja sem eru ķ eyjahafi Grikklands, žašan hafi fręši žessarar visku flust til Hebredes eyja ķ Sušureyjum Skotlands og žašan til smį eyjar ķ Sušureyjum sem hafi fengiš nafniš Iona eftir hinum Grķsku eyjum. Eins kemur fram hjį Jochum aš žjóšin Skotar hafi byggt Ķrland į žeim tķma og eyjar Skotlands talist til Ķrlands.

Žegar ekki var lengur öruggt aš varšveita žessa launhelgu visku į eyjunni Iona viš Skotland var hśn flutt til Ķslands u.ž.b. įriš 700, nįnar tiltekiš til Krżsuvķkur. Žetta fólk kemur löngu fyrir skjalfest landnįm Ķslands og tekur vel į móti flóttafólki žegar landnįm norręnna manna hefst. Eins segist Jochum žess fullviss af heimildum śr fornritinu Gullbringu aš Ķslendingasögurnar séu m.a. ritašar aš undirlagi Kolskeggs vitra Żberķasonar sem hafši ašsetur ķ Krżsuvķk, m.a. kemur fram aš mestur hluti Heimskringlu Snorra sé upphaflega rituš af Grķmi Hrafnsyni af Mżramannakyni auk žess sem hann hafi ritaš Egils-sögu Skallagrķmssonar fręnda sķns. Grķmur žessi hafši ašsetur į Vķfilsstöšum įsamt Jóni hinum gamla Kjarvalssyni, žar sem fręšisetur į aš hafa veriš samhliša žvķ ķ Krżsuvķk. Žeir Jón Kjarvalsson og Kolskeggur vitri Żberķason eiga aš hafa samiš Völuspį og Hįvamįl.

Žvķ sem nęst 200 įrum seinna į Snorri Sturluson, sem var aš upplagi ķslenskur höfšingi en ekki fręšimašur, aš hafa komist yfir rit žeirra Krżsvķkinga og gert sér grein fyrir um hverskonar veršmęti var aš ręša, rįšiš til sķn skrifara til aš endurskrifa og varšveita heimildirnar. Žegar žessi fornu rit voru endurrituš į skinn undir handleišslu Snorra hafi pólitķskt įstand į Ķslandi og staša Snorra (sem var lénsmašur Noregskonungs) veriš meš žeim hętti aš žaš hafi frekar veriš varšveitt śr žeim sem var hlišhollara Noregskonungum.

Örlög Kolskeggs, sem į aš hafa veriš drepinn 1054 viš Straum ķ Kapelluhrauni, uršu žau aš meš tķmanum fékk hann nafniš Kölski ķ djöfullegri merkingu į ķslenskri tungu. Žar sem žau fręši sem upprunnin voru śr fornum menningarheimi og varšveitt voru ķ Krżsuvķk žóknušust ekki rķkjandi öflum. Megi rekja upphaf žessa til laga sem sett voru į alžingi 1032 og um er getiš ķ Grettissögu en žar segir "aš allir forneskjumenn skyldu śtlęgir af landinu".

"Sannleikurinn finnst hvergi nema rekja til hans ķ gegnum völundarhśs lyginnar, en žaš kostar mikiš mannvit og žekkingu žaš aš gera, og svo, aš lokum, reynist žaš oft mišur heppileg vara, er sumir höfšu lengi haft fyrir góšan og gildan sannleika." (Jochum M Eggertsson-Brķsingamen Freyju V/52)

Brķsingarmen Freyju


Bloggfęrslur 11. janśar 2019

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband