Hręvareldar

Hręvareldur

Eru hręvareldar sem loga um nętur villuljós, sem eiga sér enga samsvörun ķ upplżstum heimi nśtķmans og eiga žar meš žaš sameiginlegt meš įlfum og huldufólki žjóštrśarinnar aš hafa horfiš af sjónarsvišinu žegar raflżsingin hélt innreiš sķna?

Eša eru hręvareldar kannski til? og gęti žį lķka veriš aš žaš mętti sjį įlfa viš rétt skilyrši?

Ég fór aš velta žessu fyrir mér viš lesturs bókar Halldórs Pįlssonar um Knśtsbyl, sem gekk yfir Austurland 7. janśar 1886, en žar er aš finna žessa frįsögn frį Ósi ķ Breišdal; Fašir minn Jón Einarsson įtti lķka heima į Ósi, žegar žetta skeši, og var aš gęta fulloršna fjįrins, sem var śti meš sjónum, um klukkustundar gangs frį bęnum. Fašir minn hafši veriš meš allt féš utan viš staš žann er Kleifarrétt heitir. Žaš er ekki fjįrrétt heldur klettahlein, er nęr langt til frį fjalli nišur aš sjó. Hann kom fénu ķ gott skjól utan viš Kleifarrétt nišur viš sjóinn og stóš yfir žvķ til kvölds og žaš lengi nętur, aš hann treysti žvķ, aš žaš fęri ekki śr žessum staš, mešan į bylnum stęši. Žį yfirgaf hann žaš og hélt ķ įttina heim til fjįrborgarinnar er var höfš stuttu innar en Kleifarréttin er. Fjįrborgin var nęturstašur Ósfjįrins framan af vetri, mešan svo haglétt var, aš fulloršnu fé var ekki gefiš hey. Žar var meira skjól en hjį fénu žar śti viš Kleifarrétt. Ķ fjįrborginni hélst hann ekki viš nema ķ stutta stund sökum hręvarelda, er žar var mikiš af. Innan um elda žessa undi hann sér ekki, žó saklausir vęru. Hann hélt žvķ brįtt žašan heim į leiš inn meš fjallinu, žótt stormurinn og kófiš vęri svo mikiš aš hvergi sęist.

Žarna er sagt žannig frį hręvareldum, lķkt og žeir ęttu aš vera hverju mannsbarni žekktir ekki sķšur en noršurljósin, sem hafa heillaš ljósmyndara nś į tķmum. Žegar ég las frįsögnina hugsaši ég meš mér "jį, žaš er mżri žarna fyrir innan fjįrborgina" en ķ votlendi grunaši mig aš gęti veriš von hręvarelda, žó svo aš ég hafi žį aldrei séš og viti varla hvernig žessari hugmynd skaut nišur ķ kollinn. En eitthvaš truflaši hugmyndina um mżrarljósiš, žvķ Knśtsbylur var fįrvišri og žvķ ekki lķklegt aš logi lifši ķ žeim vešraham, hvaš žį aš Jón hafi séš frį sér į móti dimmvišrinu. Žvķ fór ég aš grennslast fyrir um ešli Hręvarelda sem žjótrś fyrri alda į margar frįsagnir af, en fįir viršast hafa séš nś į tķmum.

Kleifarrétt

Kleifarrétt, žar sem Jón gętti fjįrins nišur viš sjó ķ Knśtsbyl, skarš hefur veriš gert fyrir žjóšveginn ķ gegnum klettinn

Strax ķ fornsögunum er hręvarelda getiš. Ķ Grettissögu segir frį žvķ žegar Grettir kom til Hįramarsey į Sušur Męri ķ Noregi og sį elda į haug Kįrs gamla og gekk ķ hauginn, ręndi gulli Kįrs og afhöfšaši draug hans meš sveršinu Jökulnaut. Gulliš fęrši Grettir syni Kįrs, Žorfinni bónda į Hįramarsey. Samkvęmt frįsögninni mį ętla aš žaš hafi veriš hręvareldar eša mżrarljós, sem logušu į haug Kįrs og vķsaši Grettri į grafhauginn. Žvķ ķ vķsu um žennan gjörning talar hann um "Fįfnis mżri" eftir aš hafa įšur haft į orši aš "margt er smįtt žaš er til ber į sķškveldum".

Žjóšsaga segir aš sjį hafi mįtt bjarma frį landi viš Djśpavog, sem loga įtti "į haug" Melsander Raben śti ķ Papey. En engin vissi fyrir vķst hvar Melsander hafši boriš beinin né hvaš af aušęfum hans varš, žvķ hvoru tveggja hvarf vofaginlega žar śti ķ eynni. Samt grunar mönnum aš gull Melsanders kunni aš vera grafiš undir kirkjugólfinu. Žessi hręvarelda bjarmi sem menn töldu sig įšur fyrr verša vara viš śt ķ Papey gętu žvķ veriš af sama toga og greint er frį ķ öllum žeim žjóšsögum, sem til eru um gull į įlagablettum en žegar reynt var aš grafa žaš upp žį sżndist kirkjan loga.

Eftir aš hręvareldar hafa komiš viš sögu ķ žjóštrśnni ķ žśsund įr, višurkenna vķsindi nśtķmans aš stundum sé nokkur sannleikskorn ķ alžżšutrśnni. Samkvęmt Vķsindavef Hįskólans er skżringin į fyrirbęrinu; "hręvareldar eru flöktandi ljós sem sjįst aš nęturlagi yfir mżrum. Yfirleitt er žį metangas aš brenna en žaš myndast viš sundrun jurtaleifa ķ mżrum. Engin įstęša er til aš ętla annaš en aš fyrirbęriš hafi veriš žekkt frį alda öšli. Žaš er nefnt ķ gömlum ķslenskum textum og til aš mynda eru ensku oršin um fyrirbęriš gömul ķ ensku ritmįli".

Žó veršur žaš aš teljast undarlegt aš um leiš og vķsindavefurinn višurkennir hręvarelda sem ešlilegan bruna metangass, žį er žetta einnig tekiš fram; "hręvareldar eru flöktandi ljós sem sjįst aš nęturlagi yfir mżrum en fęrast undan mönnum ef reynt er aš nįlgast žau". Žaš undarlega er aš ef gengiš er aš metangasloga śr prķmus, žį fęrist hann ekki undan. Žaš mį žvķ segja aš vķsindin komist aš svipašri nišurstöšu og žjóštrśin gerši, ž.e. aš hręvareldar séu mżrarljós eša villuljós. 

Ķ athyglisveršri grein Ólafs Hanssonar ķ Mįnudagsblašinu 5. október 1959 segir; "Oft eru hręvareldar settir ķ samband viš haugaelda og žeir taldir loga yfir gröfum, žar sem gull er fólgiš. Stundum loga žeir į leišum, žó aš ekkert gull eša fé sé žar. Žetta mun ekki vera eintóm hjįtrś, žaš er talin stašreynd, aš hręvareldar sjįist mjög oft ķ kirkjugöršum, og mun rotnun lķkanna valda žeim meš einhverjum hętti. Žaš er ekki aš furša, žótt žetta fyrirbęri ķ reit hinna daušu hafi komiš margvķslegri hjįtrś af staš. Sś skošun er talsvert algeng, aš eldarnir séu sįlir framlišinna. Einna almennust er sś skošun, aš hér séu į feršinni sįlir sjįlfsmoršingja, sem séu į sķfelldu reiki og finni engan friš. Lķka žekkist sś trś, aš hér séu andar manna, sem hafi lįtizt af slysförum, og reiki ę sķšan um ķ nįmunda viš slysstašinn. Sś trś, aš slķkir andar séu į sveimi ķ nįmd viš slysstaši er mjög algeng į Ķslandi".

Fjįrborg

Gamla fjįrborgin į Ósi hęgra megin viš žjóšveg 1, mżrin vinstra megin

Samt sem įšur getur žetta varla veriš skżringin į žeim hręvareldum sem getiš er um aš Jón hafi séš viš fjįrborgina į Ósi ķ Knśtsbyl, žó svo mżrin sé nįlęg, žvķ varla hafa veriš vešurskilyrši fyrir slķkan loga ķ žvķ aftaka vešri sem tališ er hafa fariš yfir meš fellibylsstyrk.

Į heimasķšu Vešurstofunnar segir frį hręvareldum af öšrum toga, žeim sem fylgja vešrabrigšum s.s. eldingarvešri. Žar er lżsing žriggja manneskja sem telja sig hafa upplifaš hręvarelda į Eirķksjökli 20 įgśst 2011, žó svo engin hafi veriš žar eldurinn. Žar segir m.a.; "Stundum er hręvareldum ruglaš saman viš mżraljós (will-o“-the-wisp į ensku), en žau gefa dauf ljós viš bruna mżragass (metans). Įšur geršu menn sér stundum ekki grein fyrir aš um ólķk nįttśrufyrirbęri vęri aš ręša, en mżraljós eru bruna-fyrirbęri į mešan hręvareldar eru raf-fyrirbęri". Frįsögnin į Eirķksjökli segir af hagléli og réttum višbrögšum viš eldingahęttu, žegar umhverfiš er oršiš žaš rafmagnaš aš hįrin rķsa. Žessi réttu višbrögš stemma viš žau rįš sem gefin voru ķ žjóštrśnni, sem sagši aš ekki mętti benda į eša berja hręvarloga žvķ žį gętu žeir rįšist į menn og brennt og ef reynt vęri aš slökkva hręvareld af vopni dytti mašur daušur nišur.

Ķ Sturlungu segir frį ferš Odds Žórarinssonar Svķnvellings frį Valžjófsstaš ķ Fljótsdal sušur ķ Haukadal um veturinn 1254-55. Gissur Žorvaldsson jarl hafši sett hann yfir rķki sitt ķ Skagafirši žegar hann fór af landi brott eftir Flugumżrarbrennu. Oddur fór meš žrjįtķu vopnaša menn yfir Kjalveg og lentu žeir ķ mannskaša hrķšarvešri 31. desember. Voru žeir žį skammt sunnan viš Vinverjadal eša Hvinverjadal sem tališ er hafa veriš nafngift žeirra tķma į Hveravöllum. Voru žeir žar um nóttina og héldu svo įfram daginn eftir 1. janśar. Žį segir Sturlunga; "og er žeir voru skammt komnir frį Vinverjadal žį kom hręljós į spjót allra žeirra og var žaš lengi dags"Feršalags Odds įtti sér ekki farsęlan endi en hann var drepin žann 14. janśar ķ Skagafirši af mönnum Eyjólfs ofsa. Oddur var talin fimastur bardagamanna į Ķslandi - žótti öllum mönnum mestur skaši um hann er hann var kunnastur - segir Sturlunga.

Ķ feršabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pįlssonar įriš 1772 er lżsingu śr Kjósarsżslu žar sem segir: "Žrumur, eldingar og önnur óvenjuleg loftfyrirbęri eru sjaldgęf hér. Helst veršur žeirra vart į vetrum. Žegar dimmvišri er meš stormi og hrķš į vetrum, veršur vart leiftra ķ nešstu loftlögunum. Žau kalla menn snęljós. Eins konar Ignis fatuus, sem į ķslenzku kallast hręvareldur og lķkt og hangir utan į mönnum, er sjaldgęfur į žessum slóšum". Žess konar rafmögnun į žaš til aš hlašast um flugvélar og eru stundum kölluš St Elmo“s Fire.

St.-Elmos-Fire-BA9-780x405

Lķklegast er žvķ aš hręfareldarnir sem Jón Einarsson frį Ósi sį viš fjįrborgina ķ Knśtsbyl hafi stafaš af völdum rafmagnašra vešurskilyrša, svipašra og greint er frį į sķšu Vešurstofunnar aš fólkiš į Eirķksjökli hafi upplifaš sumariš 2011. Sennileg į žaš sama viš um hręljósin į spjótsoddunum viš Hveravelli į ferš Odds ķ Sturlungu og hafi žetta einnig veriš sś tegund hręvarelda sem getiš er ķ feršabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pįlssonar frį 1772, og sagt er žar aš menn kalli snęljós. En greinilegt er aš hręvareldar hafa veriš fólki kunnuglegra fyrirbęri hér įšur fyrr en žeir eru nś til dags. Nema žį sem hrekkjavöku fyrirbrygši og viršast vķsindin ekki skżra til fulls žį tegund hręvarelda sem żmist voru kallašir mżrarljós, villuljós eša haugeldar.

Ps. fęrsla žessi hefur įšur veriš birt hér į sķšunni 8. mars 2017 og er nś endurbirt lķtiš breytt. Žaš var sagan um hręljós į spjótsoddum ķ Sturlungu sem vöktu upp hręvareldinn aš žessu sinni. Žegar ég fór aš grśska ķ gśggśl žį kom upp žessi athyglisverši bloggpistill hér.


Bloggfęrslur 25. október 2019

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband