Galdur, fįr og geimvķsindi

Žaš er sagt aš galdur sé andstęšan viš vķsindi, svona nokkurskonar bįbiljur į mešan vķsindin byggi į žvķ rökrétta. Žvķ séu žeir sem trśi į galdur draumórafólk ķ mótsögn viš sannleik vķsindanna.

Svo hafa žeir alltaf veriš til sem vita aš galdur byggir į hįvķsindalegum lögmįlum sem hafa mun vķštękari tengingar en rökhyggjan, s.s. krafta nįttśrunnar, traustiš į ęšri mętti og sķšast en ekki sķst vissunni fyrir eigin getu viš aš fęra sér lögmįlin ķ nyt.

Ef sönn vķsindi vęru einungis rökhyggja sem byggši į žvķ sem žegar hefur veriš reynt, vęru žau žar aš leišandi eins og sigling žar sem stżrt er meš žvķ aš rżna ķ straumröst kjölfarsins. Žannig vķsindi notfęra fortķšar stašreyndir sem nį ekki aš uppfylla žrįna eftir žvķ óžekkta. Žar meš munu vķsindin ašeins fęra rök gęrdagsins į mešan žau steyta į skerjum og missa af draumalöndum sem framundan eru vegna trśarinnar į aš best verši stżrt meš žvķ aš rżna ķ kjölfariš.

Um mišjan įttunda įrtug sķšustu aldar tók žaš um įr fyrir geimförin Vķking 1 og 2 aš komast til Mars, lögšu žau af staš frį jöršu 1975 og lentu į Mars 1976. Mun lengri tķma tekur aš fį śr žvķ skoriš hvort lķf gęti veriš į raušu plįnetunni og žaš eru ekki nema örfį įr sķšan aš almenningi voru birtar myndir frį ökuferš žašan. NASA sendi svo Voyager nįnast śt ķ blįinn 1977 til aš kanna fjarlęgustu plįnetur ķ okkar sólkerfi. Og fyrir nokkrum įrum komst hann žangaš, sem aš var stefnt fyrir įratugum sķšan, vegna žess aš markmišiš var fyrirfram skilgreint śti ķ blįnum.

Nżlega hafa veriš kynntar nišurstöšur geimvķsindamanna sem hafa fundiš sólkerfi sem hafi plįnetur svipašar jöršinni, žar sem tališ er aš finna megi lķf. Plįnetur sem eru žó ķ tuga ljósįra meiri fjarlęgš en en žęr fjarlęgustu ķ okkar sólkerfi žangaš sem Voyager komst nżlega. Meš tilliti til vķsindalegra męlieininga s.s. ljóshraša og fjarlęgšar er ekki nema von aš spurningar vakni um hvernig geimvķsindamenn komust aš žessari nišurstöšu śr fjarlęgš sem fyrir örfįum įrum sķšan var sögš taka mannsaldra aš yfirvinna, jafnvel į ljóshraša.

Žaš žarf aš lįta sig dreyma eša detta ķ hug töfrandi skįldskap, nokkurskonar galdur, til aš skżra hvernig fjarlęgšir og tķmi er yfirunninn geimvķsindalega. Žį er lķka skżringin einföld; tķminn er męlieining sem vanalega er sett framan viš fjarlęgšina aš takmarkinu, meš žvķ einu aš setja žessa męlieiningu aftan viš fjarlęgšina žį er hęgt aš komast įn žess aš tķminn žvęlist fyrir, hvaš žį ef bęši fjarlęgšin og tķminn eru sett fyrir aftan takmarkiš.

Žannig draumkennda galdra viršast geimvķsindamenn nota viš aš uppgötva heilu sólkerfin og svartholin ķ órafjarlęgš. En žarna er hvorki um aš ręša skįldskap né rökfręši, samt sem įšur fullkomlega ešlilegt žegar haft er ķ huga aš tķminn er ekki til nema sem męlieining. Žaš sama į viš um fjarlęgšina sem gerir fjöllin blį meš sjónhverfingu.

Sjónhverfingar męlieininganna mį best sjį ķ peningum sem eru męlieining į hagsęld. Sķšast kreppa ķslandssögunnar stóš yfir ķ góšęri til lands og sjįvar, ekkert skorti nema peninga sem eru nś oršiš ašallega til ķ formi digital bókhaldstalna.

Allar męlieiningar bśa viš žau rök aš verša virkar vegna žess samhengis sem viš įkvešum žeim. Žaš dettur t.d. engum ķ hug aš ekki sé hęgt aš byggja hśs vegna skorts į sentķmetrum, en flestir vita jafnframt aš sentķmetrar eru mikiš notuš męlieining viš hśsbyggingar. En varla er hęgt aš byggja hśs nś til dags ef peninga skortir žó nóg sé til af byggingarefni, vinnuafli og sentķmetrum.

Svo lengi sem viš samžykkjum hvernig meš męlieiningarnar skuli fariš žį veršur okkar veruleiki byggšur į žeim, rétt eins og vķst er aš tveir plśs tveir eru fjórir, eša jafnvel verštryggšir 10, svo lengi sem samkomulagiš heldur.

Žeir sem į öldum įšur fóru frjįlslega meš višurkenndar męlieiningar voru oftar en ekki, rétt eins og nś, litnir hornauga, jafnvel įsakašir um fjölkynngi eša fordęšuskap. Hvoru tveggja eru gömul ķslensk orš notuš yfir galdur. Fjölkynngi mį segja aš hafi veriš hvķtur galdur žar sem sį sem meš hann fór gerši žaš sjįlfum sér til hagsbóta įn žess aš skaša ašra. Fordęšuskapur var į viš svartan galdur sem var įstundašur öšrum til tjóns. Sķšan voru lögin notuš til aš dęma, og višurlögin voru hörš.

Nś į tķmum er aušvelt aš sjį aš męlikvaršar laganna sem notašir voru til aš brenna fólk į bįli vegna galdurs voru hinn raunverulegi fordęšuskapur. En žaš var ekki svo aušvelt aš sjį galdrabrennurnar ķ žvķ ljósi į žeim tķma sem męlikvaršar galdrafįrsins voru ķ gildi. Rétt eins og nś į tķmum eru tölur meš vöxtum og veršbótum višurkenndar sem męlikvarši į hagsęld, burt séš frį dugnaši fólks og hagfelldu įrferši, žegar reglum męlistikunnar er fylgt. 

Ofsóknir meš tilheyrandi galdrabrennum hófust hér į landi įriš 1625, og er 17. öldin stundum kölluš brennuöldin, en tališ er aš 23 manneskjur hafi žį veriš brenndir į bįli. Žetta geršist nęstum hundraš įrum eftir aš galdraofsóknirnar ķ Evrópu nįšu hįmarki. Žar meš hófst skelfilegt tķmabil fyrir fjölfrótt fólk žegar žekking žess var lögš aš jöfnu viš galdra. Tķmabil žetta er tališ hafa nįš hįmarki meš žremur brennum ķ Trékyllisvķk į Ströndum en sķšasta galdrabrennan į Ķslandi fór fram įriš 1683 Arngeršareyri ķ Ķsafjaršardjśpi.

Žvķ hefur veriš haldiš fram ķ seinni tķš aš gešžótti og fégręšgi valadamanna hafi veriš orsök galdrabrenna į Ķslandi, en ekki almanna heill. Žorleifur Kortsons sżslumašur ķ Strandasżslu įtti žar stóran hlut aš mįli umfram ašra valdsmenn, žó er žessi neikvęšu mynd af honum ekki aš finna ķ ritum samtķmamanna hans. Hvort žeir hafa haft réttara fyrir sér en žeir sem stunda seinni tķma fréttaskķringar sem gera hann aš meinfisum  fjįrplógsmanni fer eftir žvķ viš hvaš er mišaš. Žorleifur įtti til aš vķsa mįlum aftur heim ķ héraš og krefjast frekari rannsóknar ef honum fannst rök įkęrunnar léleg. Röksemdir Žorleifs breytir samt ekki žeim męlikvarša aš hann er sį ķslenski valdsmašur sem vitaš er aš dęmdi flesta į bįliš.

Fyrsti mašurinn į Ķslandi sem var sannanlega brenndur fyrir galdur var Jón Rögnvaldsson, var hann brenndur fyrir kunnįttu sķna meš rśnir. Stórhęttulegt var aš leggja sig eftir fornum fręšum, hvaš žį aš eiga rśnablöš eša bękur ķ fórum sķnum, sem og aš hafa žekkingu į grösum til lękninga, en slķkt bauš heim galdragrun.

Hin fornu fręši, sem ķ dag eru talin til bįbilja, sem var svo višsjįlfvert aš žekkja į 17. öldinni voru į öldum žar įšur talin til žekkingar. Ķ fornsögunum mį vķša lesa um hvernig fólk fęrši sér žessa žekkingu ķ nyt. Eru margar frįsagnir af žeim fręšum hreinasta bull meš męlikvöršum nśtķmans. Nema žį kannski geimvķsindanna.

Egilssaga segir frį žekkingu Egils Skallagrķmssonar į rśnum og hvernig hann notaši žęr ķ lękningarskyni žar sem meinrśnir höfšu įšur veriš ristar til aš valda veikindum. Eins notaši hann žessa žekkingu sķna til aš sjįst fyrir sér til bjargar ķ višsjįlu.

Grettissaga segir frį žvķ hvernig Grettir var aš lokum drepinn śt ķ Drangey meš galdri sem flokkašist undir fordęšuskap og sagan segir lķka hvernig sį sem įtti frumkvęšiš af žeim galdri varš ógęfunni aš brįš meš missis höfušs sķns śt ķ Istanbul.

Fęreyingasaga segir frį žvķ hvernig Žrįndur ķ Götu beitti galdri til aš komast aš žvķ hvaš varš um Sigmund Brestisson og lżsir hvernig hann leiddi fram ķ mįlaferlum žrjį framlišna menn til vitnisburšar sem höfšu veriš myrtir.

Ķ Eirķkssögu rauša segir frį Žorbjörgu lķtilvölvu, sem sagan notar oršiš "vķsindakona" yfir, žar sem hśn breytir vetrarkulda ķ sumarblķšu. Žetta gerši Žorbjörg vķsindakona į samkomu sem lķst er ķ sögunni, sem tilkomu mikilli skrautsżningu meš hęnsnafišri og kattarskinni svo įhrifin yrši sem mest. Žar voru kyrjašar varšlokur sem žį var kvešskapur į fįrra fęri, svona nokkurskonar Eurovision.

Allar sagnir af galdri bera žaš meš sér aš betra er aš fara varlega žegar hann er viš hafšur, žvķ fordęšuskapur žar sem vinna į öšrum mein kemur undantekningalaust til meš aš hitta žann illa fyrir sem žeim galdri beitir. Hins vegar mį sega aš fjölkynngi hafi oft komiš vel og til eru heimildir um fólk sem slapp viš eldinn į brennuöld vegna kunnįttu sinnar. Mį žar nefna heimildir tengdar Jóni lęrša Gušmundssyni og Ingibjörgu Jónsdóttur Galdra Imbu.

Nś į tķmum er gengiš śt frį žvķ aš snilli mannsandans sé hugsunin, sś sem fer fram ķ höfšinu. Į mešan svo er žį er rökfręšin oftast talin til hins rétta og ekki rśm fyrir bįbiljur. Jafnvel žó svo aš rökfręšin takamarki okkur ķ aš svara sumum stęrstu spurningum lķfsins, lķkt og um įstina, sem seint veršur svaraš meš rökum.

Įskoranir lķfsins eru nįttśrulega mismunandi eins og žęr eru margar, sumar eru rökfręšilegar, į mešan öšrum veršur ekki svaraš nema meš hjartanu. Svo fjölgar žeim stöšugt nś į 21. öldinni, sem žarfnast hvoru tveggja.

Žaš er sagt aš heilinn rįši viš 24 myndramma į sekśndu sem er ekkert smįręši ef viš bśum til śr žeim 24 spurningar sem žarfnast svara. Svo er sagt aš viš hvert svar verši til aš minnsta kosti tvęr nżjar spurningar. Upplżsingatękni nśtķmans ręšur viš, umfram mannsheilann, milljónir svara sem bżr til sķaukinn fjölda spurninga į hveri sekśndu. Žannig ętti hver viti borinn mašur aš sjį aš rökhugsun mannsins ein og sér er ofurliši borin.

Žvķ er tķmi innsęisins runnin upp sem aldrei fyrr. Žess sem bżr ķ hjartanu, žvķ hjartaš veit alltaf hvaš er rétt. Nśtķma töframenn vita aš galdur felur ķ sér visku hjartans viš aš koma į breytingum ķ hugarheiminum, sķgilda visku Gandhi žegar hann sagši "breyttu sjįlfum žér og žś hefur breytt heiminum".

Fólk į brennuöld gat veriš sakaš um galdur fyrir žaš eitt aš fylgja innsęinu opinberlega. Langt fram eftir sķšustu öld fann hinsegin fólk sig knśiš til aš vera ķ felum vegna fordóma ef žaš opinberaši hjarta sitt.

Galdur sem fjölkynngi er byggšur į margžęttri vķsindalegri greind, į tónum mannsandans žegar hann hefur slitiš sig śr višjum tķšarandans til aš njóta töfra tķmaleysisins og veršur žvķ sjaldnast sżnilegur meš męlikvöršum samtķmans, žvķ ef svo vęri gengi fjölkunnįttan oftar en ekki ķ berhögg viš lög fordęšunnar.

Ps. Žessi pistill birtist hér į sķšunni fyrir tępum tveimur įrum sķšan og er nś endur birt lķtillega breytt ķ tilefni daga myrkurs.


Bloggfęrslur 6. nóvember 2019

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband