Hundrað apar og vegan huldufólk

Þegar við vísindamaðurinn vinur minn hittumst eigum við það til að ræða um hundrað apa og huldufólk, auk þess að segja hvor öðrum álfasögur. Það þarf ekki að vera að við skiljum bofs í hvor öðrum og engin von er til að aðrir skilji baun eða hafi nennu til að setja sig inn í umræðuefnin. 

Svo kannski þegar við hittumst næst þá spyr hann "hvað var það nú aftur sem þú sagðir um apana". Þegar að ég er búin að fara yfir þróunarkenninguna um apana, þar sem Darwin er hafður víðsfjarri, þá bið ég hann um að fara aftur yfir það hvað varð um álfana sem hurfu um leið og raflýsingin leit dagsins ljós. Það er nefnilega oft með það sem maður hvorki sér né skilur, að ef kviknar ljós þá blasir við annar heimur.

Til að skýra hundrað apa kenninguna í örstuttu máli þá er um að ræða fyrirbæri þar sem ný hegðun eða hugmynd dreifist hratt út með óútskýrðum hætti frá einum hópi til skyldra hópa. Þegar viss fjöldi viðurkennir nýju hugmyndina sem góða þá verða samfélagslegar breytingar. Á eyjunni Koshima við Japanstrendur gáfu vísindamenn sveltandi öpum uppáhalds fæðuna sína, sætar kartöflur í sandinn á ströndinni. Aparnir tóku sætu kartöflunum fagnandi en fannst sandurinn óþægilegur. Átján mánaða gamall kvenapi leysti vandamálið með því að skola kartöflurnar í nærliggjandi læk. Hún kenndi móður sinni þetta trix. Leikfélagar hennar lærðu þetta líka og þeir kenndu mæðrum sínum.

Þessi nýsköpun var smám saman upptekin af ýmsum öpum fyrir augum vísindamannanna. Allir lærðu ungu aparnir að þvo sandinn af sætu kartöflunum. En aðeins fullorðnu aparnir sem líktu eftir ungviðinu lærðu þessa aðferð. Aðrir fullorðnir borðuðu sætu kartöflurnar með sandi. Svo gerðist það óvænta þegar ákveðinn fjöldi af öpum á Koshima eyju þvoði sætu kartöflurnar, nákvæm tala er ekki þekkt, segjum að einn morguninn hafi verið 99 apar á eyjunni sem höfðu lært að þvo sætu kartöflurnar. Gerum svo ráð fyrir að seinna um morguninn hafi hundraðasti apinn bæst í hópinn.

Það var þá sem undrið gerðist. Um kvöldið þvoðu svo til allar apafjölskyldurnar sætu kartöflurnar áður en þeir borðuðu þær. Viðbætt ákvörðun hundraðasta apans skapaði einhvern veginn hugmyndafræðilega byltingu. En það sem kom mest á óvart í þessari rannsókn vísindamannanna var að aðferðin við að þvo sætar kartöflur hoppaði síðan yfir hafið ... apar á öðrum eyjum og meginlandinu byrjuðu að þvo sætar kartöflur þó svo að á þeim væri eingin sandur.

Þannig að svo virðist að þegar viss fjöldi viðurkennir hvað sé rétt breiðist það út frá huga til huga án sýnilegrar tengingar. Þrátt fyrir að nákvæmur fjöldi geti verið breytilegur svo að af umskiptum verði þá merkir hundrað apa kenningin að þegar ákveðin fjöldi tekur upp nýja háttu, þá verður það því sem næst algilt. En það er í ferlinu stig þar sem aðeins þarf einn til svo verði til ný vitund.

Vísindamaðurinn vinur minn sagði mér frá því að sögur um álfa og huldufólk hefði verið kennsla móður til barna sinna í genum aldirnar um það hvernig hægt væri að búa til bjartari og betri heim á erfiðum og myrkum tímum. Það var ekki fyrr en ég las bókina Skyggna konan að ég skyldi álfasögur vísindamannsins til fulls.

Skyggna konan var Margrét frá Öxnafelli, sem segir frá því hvernig gáfan gerði vart við sig í bernsku. Hún sagði að móðir hennar hefði reynst henni mikil hjálparhella með því að trúa sýnum hennar þó svo að engir aðrir sæju þær, þá ræddi móðir hennar um þær við hana strax í bernsku. Hún segir í bókinni frá huldufólki og ljósum þess;",,,sá ég snemma ljós í fjallinu ofan við bæinn. Þegar dimmt var orðið á kvöldin, fór ég oft upp í glugga, sem sneri upp að fjallinu. Mér þótti svo gaman að sjá ljósin til og frá um fjallið. Þau báru bláleitari birtu en olíu ljósin heima. Þá þekkti ég ekki rafljós. En eitt sinn sá ég ljós kveikt með því að snúa snerli. Nú tel ég, að þetta hafi verið rafljós í húsum huldufólksins". 

Um miðja 20. öldina flutti Margrét ásamt manni sínum úr Reykjavík til Akureyrar og bjuggu þau  þar í 10 ár. Þar varð hún vör við huldufólk við Glerána; "Ofan við gömlu rafstöðina  okkar, þar sem kletturinn er hæstur norðan við ána, er rafstöð huldufólksins. Var hún byggð á undan okkar rafstöð. Ég álít, að huldufólkið hafi notað rafmagn til ljósa á undan okkur." Með þessar skýringar að leiðarljósi tel ég fullvíst að huldufólk megi finna á hverju byggðu bóli og ég sjálfur sé í raun og veru raflýstur álfur.

Hundrað apar og huldufólk eru enn þann dag í dag að breyta heiminum. Það má nú um stundir best sjá á því hve margir velja sér vegan lífstíl. Sá dagur mun sennilega vera nær en nokkurn grunar að fólk lítur tilveru dýra allt öðrum augum en nú til dags í heimi verksmiðjubúskaparins. Um vitundarvakningu ungs vegan fólks má lesa þetta;

Vitundavakning fólks um dýravernd, umhverfisvernd og heilsuvernd hefur orðið til þess að fleiri velja að vera vegan. Markmið veganisma er að útiloka eða minnka eftir bestu getu dýraafurðir í fæðunni, fatnaði og neyslu almennt. Fyrir flesta er veganismi stór lífstílsbreyting og fæstir útiloka dýraafurðir alveg til að byrja með. Það er því mikilvægt að lengra komnir veganismar mæti nýbyrjendum þar sem þeir eru. Aukin meðvitund um kosti vegan lífstíls og minnkandi notkun dýraafurða almennt er jákvæð breyting. Veganismi er sögð vera stærsta réttlætisbaráttuhreyfingin í heiminum í dag.

Það er reyndar svo komið hjá síðuhöfundi að um stórhátíðar með nánustu fjölskyldumeðlimum þá þarf hann að hafa kjöt á kantinum líkt og hýena út í horni. En rétt eins og hjá gömlu öpunum þá tekur því varla fyrir upplýstan álf að byrja á því þvo sandaðar kartöflur þegar þetta langt er liðið á ævina. En hugmyndir unga fólksins ganga í allt aðra átt og þar styttist óðfluga í hundraðasta apann.

Svo er hér í lokin ein draugasaga í björtu.

Athugasemdir

[Haukur Árnason, 2.11.2019 kl. 14:42]

Syndir feðranna.

     Mánudaginn 22 apríl á því Herrans ári 1996, hringdi ég, sem oftar í mömmu að heyra í henni hljóðið og aðeins að spjalla. Hún segir mér að hún hafi farið inní Fíldelfíu í gær.Hafliði Kristinsson hafi haldið ræðuna, og lagt útaf; Syndum feðranna. Hún var ánægð með ræðuna. Hún segir mér oft að hún hafi farið á samkomu, en nefnir ekki oft, um hvað hafi verið fjallað um í ræðunni. Síðan segir hún mér að um kvöldið hafi hún horft á bíómynd, sem hafi verið einskonar framhald af ræðunni hjá Hafliða um syndir feðranna. Þessi mynd var á RUV
Ég fór að brosa með sjálfur mér, því ég hafði verið að horfa á mynd á Stöð 2, sem passaði mjög vel við inní þessa mynd; Syndir feðranna. Ég segi henni frá þessu og við tölum eitthvað um merkilegar tilvilvanir. Spjöllum eitthvað meira en ekkerk merkilegt.
Eftir hádegi fer ég athuga hvort einhver sé með sunnudagsmoggann. Það er oft forvitnilegt að sjá það sem Einar Þorsteinn skrifar. Hann er ekki alveg fastur liður í blaðinu, en þegar hann skrifar, þá lít ég oftast yfir það. María er með blaðið, og ég fletti. Sunnudaginn 21 apríl er grein eftir Einar Þorstein, og um hvað var hún ? Hún endar á orðunum; „Er það þá skýringin á syndum feðranna“

Sheldrake og M-sviðin

Fyrir nokkru kom fram ný kenning um náttúrulega þróun, sem er mjög langt frá því, sem við lærðum í gamla skólanum okkar. Það er breski líffræðingurinn Rupert Sheldrake, sem setur hana fram undir nafninu: Kenning um formræna orsök (the Hypothesis of Formative Causation). Hún býður okkur uppá óefnislega skýringu á erfðafræði, þróun tegundanna og minnis bæði innan ólífrænna og lífrænna kerfa. Innihaldið felst í því að morfólógísk eða burðarfræðileg svið (M-svið) séu sá áhrifavaldur, sem leiði til formrænna erfða og þar með þróunar tegundanna. Innan lifandi vera opni þetta svið og þýði erfðaefnisupplýsingarnar innan DNA sameindanna um leið og hver fruma er mynduð. Hún gætir þess að hver dýrategund sé rétt gerð. Í ólífrænu efni eins og í kristöllum brúi M-sviðin bilið milli skammtasviðsins og svo atóma og sameinda efnisins. En ekki nóg með það: Á alheimsvísu gæti það myndað undirstöðutíðnina undir upplýsingasamfellu tíma og rýmis! Mannkyn ættu þar með ávallt að vera svipuð útlits, hvar sem er í alheimi. Eftir þessu að dæma breytast lifandi verur því ekki eftir stöðnuðum lögmálum heldur "man" M-sviðið hvaðeina, sem viðkomandi dýrategund gerir, ekki síst ef það er endurtekið nógu oft. Það hefur þar með áhrif á viðkomandi dýrategund. Gíraffinn er einmitt það dæmi, sem gæti verið sönnun þess, en um hann voru reyndar bæði Darwin og Lamarck sammála. Það er að segja, að ávanar hefðu áhrif á alla þróun. Hins vegar skýrðu þeir ekki hvernig það gerðist. Sheldrake byrjaði ekki með þetta heldur tók upp þessa gömlu kenningu og dustaði af henni rykið. Það var William McDougall, þáverandi prófessor við Harvardháskóla, sem kom fram með hana fyrstur á þriðja áratugnum. Henni var þá hafnað vegna þess hve óefniskennd hún var, sem er yfirleitt bannorð í vísindum! Þessi M-svið má skýra þannig að þau séu eins konar teikning eða hönnunar-forrit efnislegra viðmiðana, lærdómsviðmiðana og vanabindandi viðmiðana. En þau ná einnig milli tímasviða. Þar með ættum við að búa til raunveruleika okkar með því að "senda út" og taka við upplýsingum frá M-sviðinu. Eða með öðrum orðum: Við mótum með hjálp þess hugsanir og hugmyndir annarra kynslóða! Meðal annars eiga þessi M-svið að geta fært þekkingu milli huga manna og einnig dýra af sömu tegund. Þegar dýr eða manneskja lærir á umhverfi sitt eða nýtt tæki, til dæmis í íþróttum, safnast sú vitneskja um leið í M-sviðið og berst þannig til annarra íþróttamanna. Þar á eftir eiga aðrir einstaklingar, ekki bara menn, sömu tegundar mun auðveldara með að læra það sama. Nýjar íþróttagreinar, sem þarf mikla lagni við, eins og til dæmis bylgjureið eða seglbrettasigling, sem hafa einnig verið nefndar til sögunnar og allt bendir til þess, að hér sé sama fyrirbærið á ferðinni. Um þetta liggja fyrir fjölmargar athuganir. En þó eru þær vísindalegustu bundnar við rannsóknir á dýrum. Til dæmis má nefna, hvernig mýs á einum stað í heiminum unnu vissa forvinnu í að aðlagast erfiðri tækni við að ná í fæðu í atferlisfræðilegri tilraun. Sama tegund músa annars staðar löngu seinna kunni við byrjun næstu tilraunar nákvæmlega jafnmikið og þær fyrstu enduðu með að kunna! Frægt er einnig dæmið með állokin á mjólkurflöskunum í Bretlandi, sem komu fram í kringum 1920. Mjólkurflöskurnar voru þá bornar heim til fólks og skildar eftir á tröppunum, ef enginn var heima. Smáfuglinn "Blue Tit" lærði að kroppa gat á állokið og drekka mjólkina. Kvartanir bárust fljótt en ekkert var gert í málinu annað en skrifa þær niður. Þetta var einkum á árunum 1930 til 1947. Það var þekkt, að þessi smáfugl fór aldrei nema nokkra kílómetra frá hreiðri sínu og var allt árið á sömu slóðum. En þegar kvartanirnar eru kortlagðar eftir tímabilum, sést hvernig þekkingin á því að kroppa gatið berst út með stigvaxandi hraða frá Englandi og síðan til Írlands. Þegar fullnaðarathuganir lágu fyrir voru fuglategundirnar ellefu, sem áttu hér hlut að máli. Alls var tæknin "uppgötvuð" 89 sinnum einstaklingsbundið á Englandi en breiddist síðan út frá hverju svæði fyrir sig. Þessi siður smáfuglanna breiddist einnig út meðal smáfugla í Danmörku, Svíþjóð og Hollandi. Mjólkurflöskur hurfu þó í stríðinu í Hollandi en komu aftur í gagnið árið 1947. Fuglarnir, sem lærðu þetta fyrir stríð þar, voru allir dauðir þá, en meiri fylgni er þó einmitt í mjólkurflöskuárásum í Hollandi eftir stríð en fyrir. Þá eru til dæmi um uppfinningar, sem berast til einkaleyfisskrifstofa víða um heiminn, jafnvel á sama degi eða klukkutíma, og eru ekki aðeins um sömu tæknina heldur er hluturinn alveg eins. Í einstaka tilfelli eru teikningarnar síðan líka alveg eins og öll smáatriði, jafnvel eins og staðsetning á teikniblöðunum! Þetta eru ef til vill ótrúlegar sögur, en þannig er lífið. Hið ótrúlegasta er oftast einmitt sannleikurinn. Eitt dæmi er þannig staðfest frá Danmörku þar sem munaði þrem klukkutímum að einkaleyfi þar var hafnað, þar sem annað alveg eins hafði verið lagt inn í Hollandi sem nam því fyrr! Það mætti ef til vill bæta örlitlu við kenningu Sheldrakes og segja að við sköpum það sem við erum í dag með endurómun gamalla ávana okkar í gegnum M-svið. Er það þá skýringin á syndum feðranna?
              
Einar Þorstein.

 

E:S:  þetta er allt saman á einum og sama deginum    21 apríl 1996.

 

[Haukur Árnason, 2.11.2019 kl. 14:47]

Veit ekki af hverju þetta kemur svons ólæsilegt þarna, en þetta er líkt og með apana.

[Magnús Sigurðsson, 2.11.2019 kl. 21:04]

Takk fyrir skemmtilegan pistil Haukur.  Kanski er þetta hin sameiginlega vitund.