Egilsstaðir.

     Ég hafði komið hingað í bæinn fyrir nokkrum vikum til að vinna ákveðið verk ásamt vinnufélögum mínum.  Nú þegar ég stend hér síðdegis í miðsumarsólinni finnst mér eins og tíminn hafi staðið í stað en þó flogið áfram.

     Hér á þessum bletti man ég fyrst eftir mér um fjögurra ára aldurinn.  Einhvern veginn koma freknur og svíðandi sólbruni fyrst upp í hugann en það er eins og vanti moldina sem alltaf rauk upp í suðvestangolunni á svona heitum dögum.  Það er reyndar margt fleira sem er breytt.  Í þessari brekku þar sem áður var fjalldrapi, berjalyng og holtasóleyjar breiðir nú blá lúpína úr sér inn á milli trjánna og vindurinn þýtur í laufinu.  Héðan sést yfir mestan hluta bæjarins, þó best yfir elsta hlutann; Lagarás, Selás, og Laufás en að baki er hæðin en ég stend nú fremst í henni gengt Selásnum.  Húsin í gamla bænum standa lítil inn á milli hárra trjánna en áður voru húsin stór og trén lítil.  Snyrtilegar gangstéttar liggja meðfram götunum og bílarnir þyrla ekki lengur upp rykmekki.  Þorpið eins og ég minnist þess fyrst, var aðeins um það bil einn fimmti af því sem nú er.  Þá voru hús við Selás, Laufás, ytri hluta Lagaráss og innri hluta Tjarnarbrautar út að húsinu hans Egilsens.  Gaggabúð stóð mitt á milli þar sem Búnaðarbankinn og Pósthúsið standa nú og búð Verslunarfélagsins á neðri hæðinni í Odda.  Kaupfélagið er á sama stað og áður en nú eru braggarnir horfnir og reisulegri hús komin í þeirra stað.  Tehúsið var innst í þorpinu og skólinn ystur.  Útgarður, sem þá var kallaður Búbót, var nánast langt út í sveit.  Hæðin var að mestu leiti nýbyggingarsvæði nema Hamrahlíðin.  Þá voru engin götunöfn, húsin hétu hvert sínu nafni.  Samkomuhúsið Ásbíó stóð þar sem Shell er núna  Þar voru haldnar almennar samkomur, bíósýningar og böll.  Skammt utan við Ásbíó var tukthúsið þannig að stutt var að fara með þá sem fóru yfir strikið.

     Það var hérna á hæðinni sem ég lifði mín æsku ár.  Einmitt hérna undir þessum kletti reyktum við Maggi í Kongó fyrstu sígaretturnar.  Það var filterslaus Camel úr pakka sem einhver hafði misst.  Við þurftum að kveikja í fyrstu sígarettunni í ruslatunnunni hjá Halldóri úrsmið.  Það var ekki vandalaust. Sviðnir á augnabrúnum og hári sáum við að best væri að kveikja í þeirri næstu með stubbnum og svo koll af kolli.  Við reyktum sjálfsagt einar fimm en þá var Maggi orðinn öskugrár og vildi fara heim.  Hann hafði pakkann með sér.  Ég sá Magga ekki meir þann daginn og Camelpakkann aldrei framar, því sá mamma hans fyrir.  Ég man að mér varð ekki meint af Camelnum og þannig varð það nú reyndar einnig við fyrstu kynni mín af áfengi þó svo síðar kæmi allt annað í ljós.  Vafalaust hefðu áhrifin sem Maggi hafði út úr þessu, einnig verið hollari fyrir mig.

     Skammt héðan byggðu foreldrar mínir sitt hús og varð það æskuheimili mitt.  Fyrst var bílskúrinn byggður, um fjörutíu fermetrar, og þar bjuggum við í fimm ár þar til við fluttum í húsið.  Skúrinn hét Hábær og ég var stundum kallaður Maggi í skúrnum til aðgreiningar frá öðrum Möggum en nú er hann Bjarkarhlíð 5.  Við systkinin vorum orðin fjögur þegar flutt var úr skúrnum haustið 1969.  Pabbi var sjaldan heima á þessum árum, hann vann hjá Síldarverksmiðjunni á Seyðisfirði.  Mamma var með okkur krakkana.  Ég var elstur og eitt af þeim verkum, sem ég minnist að voru mér erfið, var að sækja mjólk niður í Mjólkurstöð en þá var mjólkin afgreidd á brúsa.  Oft var erfitt að drösla brúsanum upp Mjólkurstöðvarbrekkuna og stundum heltist niður hjá mér þótt brúsinn væri ekki stór.  Á sólríkum sumardögum þurfti að færa mjólkurbrúsann í kringum skúrinn eftir því hvar skugginn var.  Síðar komu mjólkurpokar og enn síðar ísskápur í skúrinn.  Heitt vatn var aldrei í skúrnum og fróum við stundum til Frænku í Varmahlíð til að komast í gott bað, annars var það balinn.

     Þegar ég man fyrst eftir voru húsin við Hamrahlíð, hús Kjartans Ingvarssonar (nú Björns Kristleifssonar) og Jóhanns Stefánssonar þau einu á hæðinni.  Mig minnir að Jói og Unnur hafi byggt sitt hús um svipað leiti og foreldrar mínir byggðu skúrinn.  Hæðin byggðist nokkuð hratt upp.  Ari og Begga byggðu sitt hús rétt fyrir innan okkur við Bjarkarhlíð, Halldór og Nanna rétt fyrir neðan við Hjarðarhlíð, Völundur og Guðný við Hjarðarhlíð, Siggi og Silla að Bjarkarhlíð 1, Sveinn Árna og Stella að Bjarkarhlíð 6, og þannig koll af kolli. Félagahópurinn samanstóð af krökkunum á hæðinni.  Þetta var skemmtileg veröld að alast upp í, alltaf verið að byggja og nægar spýtur til kofasmíði, Hamrarnir með sína töfra rétt fyrir innan og leikir krakkanna báru auðvitað svip af nánasta umhverfi.  Það var oft rígur á milli hæðara og þorpara sem stundum braust út í sverðabardaga og stundum í fótbolta.

    Einhvern tímann um það leiti sem ég var sex ára var komið upp gæsluvelli úti í skóla.  Þangað var ég sendur mér til mikilla vonbrigða.  Einn daginn kom Héðinn vinur minn, ásamt Yngva, bróður sínum, og Þór Guðmunds að leikskólagirðingunni.  Þá voru þeir í einhverjum leiðangri og ég man enn hvað mér fannst frelsisskerðingin algjör þennan dag.  Sem betur fór var dvöl mín á leikvellinum ekki margir dagar enda erfitt fyrr krakka, sem hafa haft ofan af fyrir sér með leikjum, að sætta sig við svona framfarir.

    Í mínum augum var heimurinn svo sem ekki stór fyrir utan hæðina á þessum árum.  Það voru þau Ari og Bjarghildur í Varmahlíð, Bjarghildur í huga okar systkinanna aldrei önnur en Frænka enda held ég að maður hafi lengi vel getað þrætt fyrir að hún héti annað.  Svo voru Dúna og Villi í Borgarfelli með stærsta strákahóp þorpsins.  Þar var nú oft mikið um að vera.  Rétt hjá þeim var Ingimar Þórðarson með vöruafgreiðsluna í skúr með Coca Cola merki, okkur þótt hann vera með almerkilegustu mönnum enda var það hann sem flutti kókið til Egilsstaða.  Seinna flutti Ingimar vöruafgreiðsluna upp á hæð mörgum hæðarstráknum til óblandinnar ánægju.  Stundum gerði maður sér langferð upp í Miðhús en þar bjuggu Einar og Gerður, frænka mín, á meðan þau voru að byggja sitt hús í nýja hverfinu en það var kallað þar sem göturnar með skóganöfnunum eru nú.  Svo var náttúrulega Egilsstaðabúið sem hafði alsvert aðdráttarafl, þar voru meðal annars svín og voru það dýr sem ekki var hægt að sjá hvar sem var.  Afi og amma bjuggu á Jaðri í Vallanesinu og hjá þeim var ég oft en þau fluttu í Egilsstaði árið 1970.  Stærri var heimurinn ekki þá.

     Ég held að hápunktur bernskunnar hjá mér hafi verið sumarið 1969.  Það var áreiðanlega þá sem við Héðinn fórum í leiðangur með nesti inn á Egilsstaðakoll á góðviðrisdegi sem þessum.  Þegar við vorum á bakaleiðinni stoppuðum við við kirkjugarðinn og lögðumst í grasið til að horfa upp í bláan himininn sem var miklu blárri í þá daga en hann er núna.  Þarna komumst við að því að við vorum akkúrat á hinum eina og sanna aldri og menn hefðu ekkert að gera við að verða eldri.  Ég held að þetta hafi verið hárrétt athugað hjá okkur því eftir þetta fóru hlutirnir að verða flóknari, litirnir gruggugri og himininn pastelblár.

   Það var eins og þessi bær tæki mikinn vaxtarkipp upp úr 1970 og hefði tilhengingu til að breiða hratt úr sér fram yfir 1980.  Fólki fjölgaði hratt og það var mikil hreyfing á íbúum þannig að sá kjarni, sem ég man best eftir frá mínum bernskudögum, var ekki jafn auðsjáanlegur og áður.  Stundum heyrðist frá Fjarðabúum að ekki væri auðskilið á hverju þessi bær ætlaði að lifa þegar menn hættu að byggja hverjir yfir aðra.

     Á árunum upp úr 1971 byrjaði margur unglingurinn starfsferil sinn við byggingavinnu.  Ekki var óalgengt að strákar byrjuðu í sumarvinnu um tólf ára aldurinn.  Við vorum margir, strákarnir, sem byrjuðum okkar fyrstu vinnu hjá Kaupfélaginu og unnum í trésmiðjunni undir stjórn Völundar.  Þá var verið að byggja núverandi kjörbúð Kaupfélagsins.  Okkar helstu störf voru að naglhreinsa, skafa og stafla timbri. Einn af þeim mönnum, sem við strákarnir unnum talsvert með, var Jón gamli frá Skeggjastöðum, tengdafaðir Völundar.  Þegar við strákarnir lögðumst í leti og sjálfsmeðaumkun yfir því hvað leiðinlegt væri að naglhreinsa og skafa timbur þá benti Jón okkur á að líta þannig á verkefnið að verið væri að byggja upp stórt og mikið verslunarhúsnæði sem myndi þjóna samfélaginu um ókomin ár og seinna meir gætum við litið með stolti til þess að hafa verið þátttakendur í  því.

     Þegar ég las eftirfarandi dæmisögu ekki fyrir svo löngu kom Jón upp í hugann.  En hún var á þá leið að maður kom á byggingarstað á björtum góðviðrisdegi.  Fyrst kom hann að smið sem var að höggva til planka, og spurði hvað hann væri að gera.  Smiðurinn svaraði önugur; "Þú hlýtur að sjá það sjálfur maður ég er að höggva til spýtu".  Þá kom maðurinn að múrara, sem var að hlaða vegg, og spurði hvað hann væri að gera.  Hann svaraði jafn önugur og smiðurinn; "Eins og þú sérð er ég að hlaða vegg".  Næst kom maðurinn að verkamanni, sem hamaðist kófsveittur við að moka sandi og maðurinn spurði hvað hann væri að gera.  Verkamaðurinn ljómaði allur í áhuga sínum og sagði;  "Við erum að byggja dómkirkju".  Jón gamli var mikill félagi okkar strákanna og reyndi að leiða okkur fyrir sjónir þá einföldu lexíu hvað viðhorfið til hlutanna skiptir miklu máli.

     Sumarið eftir sátum við nokkrir strákarnir sunnan undir bröggunum og höfðum þann starfa að höggva til steina sem Hringur Jóhannesson notaði í orminn á Kaupfélagsveggnum.  Þegar ég kem að þessari stóru mynd nú er ég ánægður með að hafa verið þátttakandi þó það sé aðeins í einum, litlum steini.

     Kirkjan var í byggingu í allnokkur ár og eftir að hún komst undir þak var hún kjörinn leikvangur þar sem sett voru upp mörk við sinn hvorn enda salarins og spilaður handbolti eða fótbolti.  Kirkjan var vígð sem guðshús 16. júní 1974 og daginn eftir vorum við krakkarnir af mínum árgangi fermd í henni.  Á þessum áratug voru einnig byggð Mjólkurstöð, Menntaskóli, byggt nokkrum sinnum við grunnskólann, byrjað á íþróttahúsi auk alls þess aragrúa af íbúðum sem spruttu upp.  Þetta voru sannkallaðir gósentímar, við unglingarnir gáum haft næga vinnu á sumrin og vaðið í peningum.

     Ég man sjaldan eftir því að fjárhagsáhyggjur hafi verð til umræðu á þessum árum enda kannski óþarfi, verðbólgan sá fyrir því.  Það var samt ekki allt sem háð var lögmáli verbólgu þessa áratugar.  Upp úr 1970 voru sett á stofn tvö iðnfyrirtæki, skóversmiðjan Agila og prjónastofan Dyngja.  Rekstur þessara fyrirtækja gekk ekki alveg snurðulaust fyrir sig og Agila lagði upp laupana 1974.  Dyngja er enn til í einhverri mynd en hefur oftar en ekki átt erfiða tíma.  Það má færa að því rök að hagkerfi þessa lands hafi um langt skeið verið miðað við sjávarútveg og þess vegna ekki undarlegt þótt iðnfyrirtæki í framleiðslugreinum ótengdum sjávarútvegi hafi átt erfitt uppdráttar hér sem annarsstaðar.

     Áratugurinn milli 1970 og 1980 var sennilega um margt sérstakar.  Raunveruleikinn var kannski um margt frábrugðin því sem hann oftast er, unglingar og jafnvel börn gátu fengið launaða vinnu og frjálsræði var að aukast.  Það var þess vegna ef til vill ekki skrítið að hjá mér snérust hlutirnir hraðar á þessum árum en raunveruleikaskyn mitt og þroski.  Samfara því að hafa peninga milli handanna ánetjaðist ég víni og rataði svo í marga blindgötuna.  Óknyttir mínir voru margir og nú finnst mér að þetta samfélag hafi sýnt mér mikla þolinmæði við að snúa frá villu míns vegar og í raun meiri en efni stóðu til.  Tifinningin segir mér að þessi staður búi yfir meiri ró og þolinmæði en aðrir staðir.  Hraðinn er oft á tíðum ekki eins mikill og niður við sjávarsíðuna en það vinnst upp með jöfnum hraða og vel það.

     Sumarið 1981 varð Björg amma áttræð á sólbjörtum góðviðrisdegi eins og afmælisdagarnir hennar yfirleitt voru.  Í áttræðisafmæli ömmu var margt gesta,meðal annarra Sveinn á Egilsstöðum þá 89 ára og við hestaheilsu.  Sveinn talaði um vegagerð fyrri ára og hversu mikil breyting hefði orðið með tilkomu vegar yfir Faradal, uppbyggingu þessa bæjar og gæði landsins, sem enginn þekkti eins vel og gat lýst betur en hann, en hér sagði hann vera Paradís á jörðu.  Sveinn hafði svo vistaskipti þennan sama sólbjarta sumardag efalaust ánægður með sitt umhverfi sem hann átti stóran þátt í að skapa.

     Ég yfirgaf þennan bæ að mestu upp úr 1982.  Hvar rætur manna liggja er ekki gott að segja, sjálfsagt liggja þær hér og þar eftir því hvar þroskinn og augnabliksstemming hafa haft mest áhrif á sálina.  Það er orðið nokkuð síðan mér hætti að finnast þessi bær vera það sem ég kallaði heima þó stór hluti af mínum rótum liggi hér.

     Þegar ég horfi, þaðan sem ég stend, í átt að Egilsstaðakollinum merlar sólin grágrænt Lagarfljótið sem hlykkjast að því er virðist frá Snæfellinu og út í bláma Héraðsflóans.  Fokkerinn er að koma að sunnan og flýgur út yfir Fellin til lendingar.  Túnið á Egilsstaðanesinu eru alsett hvítum rúlluböggum sem trú bernskunnar hefðu sagt mér að væru flugvélaegg.  Á svona augnabliki getur fátt annað komið upp í hugann en paradís á jörð.

Þessi frásögn var birt í Egilsstaðabók sem kom út 1997 í tilefni 50 ára afmælis þéttbýlisins á Egilsstöðum.  Hugrenningarnar áttu sér samt tað 5 árum fyrr eða árið 1992.  Það var í vor sem ég enduheimti fjársjóð, það er að segja gömul video, sem ég hef birt brot úr hérna á síðunni.  Þetta vídeo er tekið 1992 og endar á þeim stað sem frásögnin rann í gegnum hugann og þar sem við Maggi í Kongó reyktum Camelinn.