Fyrsti vetrardagur.

 

Fyrsti vetrardagur er laugardagurinn að lokinni 26. viku sumars. Hann er fyrsti dagur fyrsta vetrarmánaðarins Gormánuðar, í gamla norræna tímatalinu. Fyrsta vetrardag ber upp á 21.-27. október, nema í rímspillisárum, þá 28. október. Rímspillisár þekkist á því að aðfarardagur ársins er laugardagur og næsta ár á eftir er hlaupár (hefur aðfarardagana sunnudag og mánudag).

Gormánuður er fyrsti mánuður vetrar og virðist ekki hafa átt önnur nöfn að fornu, nafnið vísar til sláturtíðar. Veturnáttaboða er oft getið í fornsögum, sem eiga að gerast fyrir eða um kristnitöku . Raunar má segja, að engin árstíðabundin boð eða blót séu nefnd eins oft nema um jólaleytið.

Þetta á sér líklega þær náttúrulegu skýringu að á haustin var mest til af nýju sláturkjöti, og var það nánast nauðsyn að neyta þess nýmetis þá í sem ríkustu mæli vegna þeirra vandkvæða, sem þá voru á geymslu þess, þegar ekki voru til frystihús og salt. Kornuppskera var þá einnig lokið, hafi hún verið einhver.

Veturnáttboð er aftur á móti ekki getið í samtíðarsögum frá 12. og 13. öld, þótt t.a.m. jólaveislur haldi áfram og síst minni í sniðum. Þessi munur gæti átt sér þá eðlilega skýringu að öllum veislum af þessu tagi fylgja nokkrir helgisiðir, og í heiðnum sið virðist hafa verið blótað til árs og friðar móti vetri og drukkinn heill heiðinna goða og vætta. En í rauninni var lítil ástæða til að fagna komu Veturs konungs, sem síst hefur þótt neinn aufúsugestur. Svo mjög hafa menn óttast þessa árstíð, að í gamalli vísu frá 17. öld stendur:

Öllu verri er veturinn en Tyrkinn.

Og er þar vísað til hræðslu manna við sjóræningja þá sem kenndir voru við Tyrki. Því er líklegt að í veturnóttaboðum hafi heiðnar vættir verið blótaðar í þeim tilgangi að fá þær til að milda veturinn, líkt og líklega hafi verið með þorrablót.

Norræna tímatalið er það tímatal sem notað var af  norðurlandabúum þar til júlianska tímatalið tók við sem almennt tímatal, og raunar lengur. Tímatalið og mánaðaheitin miðast við árstíðir sveitasamfélagsins og skiptast í sex vetrarmánuði og sex sumarmánuði. Það miðast annars vegar við vikur, fremur en daga, og hins vegar við mánuði, sem hver um sig taldi 30 nætur. Með þessum hætti hefjast mánuðirnir þannig á ákveðnum vikudegi, fremur en á föstum degi ársins.

(heimild wikipedia) 

Íslensku mánaðaheitin

• Vetur: gormánuður, ýlir, mörsugur, þorri, góa, einmánuður. 
• Sumar: harpa, skerpla, sólmánuður, heyannir, tvímánuður, haustmánuður.