Fagridalur

“Hverjum datt eiginlega í hug að kalla þetta ömurlega veðravíti Fagradal”; spurði gamall skólafélagi úr neðra einn kaldann vetrardag. Ég reyndi að sína örlítinn skilning og sagði að sennilega hefði hugmyndin fæðst um há sumar. “En hann er ekki einu sinni fallegur þá, þó hann sé kannski ekki jafn ömurlegur”; sagði félaginn.

Undanfarið hef ég verið svo frá mér numin við að teyga D-vítamín úti í sólinni, -að steypa og í bláum berjamó, við malið í steypubíl þar sem ég fæ að fljóta með félögunum, eða við hjalandi lækjarsytrur og dunandi fossa, -að ég hef ekki gefið mér nokkurn tíma til að þvæla í langloku eða fara með nokkra speki hér á síðunni.

Mér verður oft hugsað til þessa gamla skólabróðir þegar ég fer niður í neðra yfir dalinn fagra til að steypa á þessum árstíma. Svo þegar ég ligg þess á milli í aðalbláberjamó í Græfum undir Skagafellinu ásamt Matthildi minni og fleiri heilladísum, þar sem Fagridalur mætir Eyvindarárdal.

Um Fagradal á milli Skagafells og Sauðahlíðarfjalls, liggur þjóvegur nú númer eitt úr efra í neðra þangað til komið er úr Skriðum undan Grænafelli í botni Reyðarfjarðar, og auðvitað öfugt. Fyrir skemmstu var hann kallaður Norðfjarðarvegur og þar áður Fagradalsbraut með viðeigandi vegnúmerum. Það var árið 1893 sem séra Magnús Blöndal Jónsson prestur í Vallanesi fékk áhuga á veglagningu yfir dalinn, frá því greinir hann í endurminningum sínum.

Í kaflanum Akvegur yfir Fagradal 1893, segir Magnús frá hugmyndum sínum um lífæð Fljótsdalshéraðs til sjávar. En hann taldi fjallvegi og flutningsmáta sem þeim fylgdu standa uppbyggingu á Héraði fyrir þrifum. Allir flutningar fóru þá fram á hestum bundnir á klakk. Yfir Vestdalsheiði af út Héraði til Seyðisfjarðar og yfir Fjarðarheiði af mið Héraði. Yfir Eskifjarðarheiði til Eskifjarðar og yfir Þórudalsheiði úr Skriðdal til Reyðarfjarðar af inn Héraði.

Hugmyndir voru uppi hjá heimamönnum um höfn í ósi Lagarfljóts og skipaferðir um Fljótið með vörur. Þetta taldi séra Magnús fráleitan möguleika eftir að hafa skoðað aðstæður og taldi sig ekki hafa aflað sér vinsælda með afstöðu sinni nýfluttur á Héraðið. Hann fékk að fara með Jóni Bergssyni á Egilsstöðum og Benedikt Rafnssyni á Höfða á Reyðarfjörð um Fagradal til að mynda sér skoðun á vegstæði. Jón og Benedikt gjörþekktu þessa leið.

Séra Magnúsi leist það vel á að gera veg að hann brýndi þingmenn Héraðsins um sumarið að leiðin yrði lögtekin á Alþingi og þá könnuð betur með það fyrir augum að leggja veg um Fagradal. Tillaga hans var borin upp á almennum fundi á Ketilsstöðum á Völlum við engar undirtektir Vallamanna hún fékk aðeins atkvæði hans sjálfs þaðan, en þrír Skriðdælingar greiddu tillögunni atkvæði.

Fannst Magnúsi þetta undarleg atkvæðagreiðsla þegar ekki einu sinni Jón Bergsson á Egilsstöðum gat hugsað sér að greiða atkvæði með tillögunni, en vegur um Fagradal gegndi lykilhlutverki fyrir Egilsstaði og austur Velli en skipti í sjálfu sér ekki máli fyrir Skriðdælinga þar sem mun styttra yrði fyrir þá að fara áfram Þórudalsheiði til Reyðarfjarðar.

Séra Magnús þakkar séra Sigurði Gunnarssyni þingmanni frá Valþjófstað í Fljótsdal það að Fagradalsbraut var lögtekin á Alþingi. Hann segir einnig frá því að Soffía Einarsdóttir, frá Brekkubæ í Reykjavík, -kona séra Sigurðar, hafi borið af sér blak þegar hann var á milli tannanna á fólki. Það hafi hann frétt seinna og tilgreinar þar sögu frá mannamóti á Valþjófsstað þar sem var hneykslast á tiltektum nýa prestsins í Vallanesi m.a. fyrir að hafa sent fólk sitt út í hláku um hávetur til að slétta þúfur í túninu.

Þá á Soffía að hafa sagt; “ykkur ferst amlóðunum, sem aldrei hafið gert neitt, annað en að rangla á eftir rollunum, og aldrei hafið getað neitt annað en að feta í spor feðra ykkar og að standa í sömu sporum frá æsku til elli. Og svo flytur dugandi maður inn í Héraðið ykkar, sem eitthvað getur og gerir, þá getið þið hallmælt og skopast af framkvæmdum hans af bláberri öfund og af því að þið viðurkennið með sjálfum ykkur að þið eruð ekki menn til þess að líkja eftir honum. Já ykkur ferst.”

Til forna var Eyvindardalur þjóðleiðin úr efra í neðra, ef eitthvað er að marka Íslending- og þjóðsögurnar. Upp úr honum lá leiðin um Slenju niður í Mjóafjörð rétt eins og nú, og um Tungudal lá leiðin yfir Fönn niður í Norðfjörð og Eskifjörð um Eskifjarðarheiði fram eftir öldum. Vegurinn um Fagradal kom nokkru eftir að séra Magnús Blöndal Jónsson fékk hugmyndina og gerir leiðina á flesta staði í neðra mun lengri en áður. Fullreynt hafði verið með skipaflutninga um ós Lagarfljótsins með tilheyrandi manntjóni áður en kom til vegagerðar um Fagradal.

Félagi minn í neðra ætti ekki að kalla Fagradal ljótan, ætti frekar að hundskast í berjamó í dalnn fagra en vera með múður, ekki væri þá ólíklegt að hann myndi sjá hvað þjóðleiðin um Eyvindarárdal myndi stytta leiðina mikið í aðalbláberin. Það er nefnilega ekki nóg að rýna bara niður á tærnar á sér til að uppgötva fegurð landsins, gæði og nauðsynjar.

Myndirnar hér að neðan, þó svo þær séu aðeins af smá parti af dalnum fagra, sanna það að félaganum ferst ekki frekar en gömlu Hérunum sem röngluðu á eftir rollunum.

Fagradalsá í Græfum

 

Séð upp á Fagradal úr Græfum, þjóðvegurinn liggur ofar undir Suðahlíðahnjúkum og þaðan sést lítið af Græfum sem eru falin paradís með aðalbláberjum

 

Séð niður Græfur í átt að Gagnheiði

 

Endalausir fossar og berjabrekkur eru í og við Fagradalsá upp úr Græfum

 

Fagradalsá mætir Eyvindará undir Gagnheiði

 

Kannski er nafngiftin Græfur komin til af því að landið er sundur grafið af hjalandi lækjarsprænum

 

Lítill lækur tifar létt um máða steina á leið sinni í Faradalsá

 

Mæðgur á leið í berjamó

 

Eyvindarárdalur, Gagnheiði t.v. og Skagafell t.h., á milli er Tungufell hægra megin og Slenja vinstra megin. Á milli Gagnheiðar og Slenju er þjóðvegurinn í Mjóafjörð. Á milli Slenju og Tungufells er Tungudalur, þar var forna þjóðleiðin yfir Fönn í Norðfjörð og yfir Eskifjarðarheiði á Eskifjörð. Á milli Tungufells og Skagafells er Svínadalur, sem er styttri en Fagridalur á Reyðarfjörð. Dalirnir saman eru stundum kallaðir Reyðarfjarðardalir

 

Ævi

Athugasemdir

[Ómar Geirsson, 31.8.2021 kl. 20:53]

Þetta er forljótur andskoti Magnús, viðurkenndu það bara. 

Nafngiftin er örugglega til komin frá árdaga landnáms, þegar sjóriðinn vinnumaður var sendur frá Reyðarfirði til að kanna landkosti, braust yfir auðnina, og uppskar árangur erfiðis síns, í dalsmynninu héraðsmeginn sá hann yfir gróskumikinn dal, landkosti mikla, og sagði; hér er fagurt.

Þau orð festust við dalinn sem hann hafði nýgengið.

Tek hins vegar undir að myndir þínar eru flottar, sérstaklega sú síðasta.

Annars eru það sólarkveðjur úr neðra, Víkin mín var fögur í dag.

[Magnús Sigurðsson, 31.8.2021 kl. 21:50]

Sæll Ómar, dalurinn er bæði fagur og föngulegur ef eitthvað er að marka það sem ég hef séð án þess að rýna í gegnum skafrenningin fyrir framan framrúðuna, svona rétt eins og þegar gömlu Hérarnir röngluðu þar á eftir rollunum.

Ég flaskaði t.d. lengi á Hjaltastaðaþinghánni og fannst það eina merkilega í þeirri sveit, á leiðinni til Borgarfjarðar vera Dyrfjöllin, og varla yrðu þau fegurri þó svo að bílrúðan bæri ekki á milli.

En svo ákvað ég að skoða alla Hjaltastaðaþinghá fyrir 7 árum í einum sunnudagsbíltúr, sá bíltúr tók mörg ár og stendur reyndar enn. Mér kæmi ekki á óvart að mér entist ekki ævin til að sjá allt það fagra í Fagradal eftir að bílrúðunni sleppir frekar en í Hjaltastaðaþinghá.

En ég get verið sammála gömlu sveitungum mínum, að því leitinu, -vegstæðið er ekkert sérstaklega fallegt og væru samgöng um sögualdarvegi í Eyvindarárdal undir aðalbláberjum og lækjarsytrum mun heppilegra vegstæði úr efra í neðra.

Ég get rétt ímyndað mér að víkin þín sé fögur þessa dagana og þurfi enga þoku til að heilla. Því rétt eins og á Djúpavogi í denn þá fór oft kliður um túristana þegar þokunni létti vegna óendanlegrar fegurðarinnar sem þá skein í augun.

Með brakandi bláberja blíðu úr efra.