Þjóðsaga

Hún hefur verið frekar blökk birtan á landinu bláa þetta sumarið, og hér austanlands voru dagarnir venju fremur dökkir í ágúst. Ég hef haft lítinn áhuga á að blogga undanfarið, er því sem næst hættur að fylgjast með fréttum og hef því lítið um að skrifa sem ekki má allt eins geyma í skúffunni.

Að skrifa bók daganna á blogg er nánast næsti bær við “æ góði bestu þegiðu” -hvað vinsældir og að vekja áhuga varðar, þegar sóst er eftir því þá er árangursvænna að súpa af krananum.

Þó má segja frá því, -sem nokkurskonar frétt, að ég fékk heiðursmenn í heimsókn þegar skammt var liðið á ágúst, amerískan prófessor, -Adam Nichols, og mbl bloggara, -Jóhann Elíasson. Við gömlu mennirnir höfðum með okkur góðan félagskap í þrjá daga í Austfjarðaþokunni, og tvo þeirra með kvikmyndatökumanninum, -Hjalta Stefánssyni. þessir dagar voru ætlaðir til töku á punktum í heimildamynd um Tyrkjaránið 1627 sem styttist í að 400 ár verði liðin frá.

Þessir kvikmynda upptökur eru framhald 5 sjálfstæðra bóka sem sagnfræðingarnir Karl Smári Hreinsson og Adam Nichols hafa gefið út á ensku um Tyrkjaránin á Íslandi. Hafa sumar verið þýddar á fjölda tungumála og til stendur að þýða þær yfir á eina íslenska. Mín aðkoma að verkefninu var að benda á sögustaðina á Austurlandi. En Jóhann Elíasson bloggar hafði lesið blogg hjá mér, fyrir mörgum árum síðan, og bent þeim Karli og Adam á að þeir skildu tala við mig ef þeim vantaði staðkunnugan mann.

Töku dagarnir voru langir, víða farið og reynt að ná örstuttum punktum á söguslóðinni innan um túristavaðalinn. Að kvöldi var spjallað um heima og geima og hvílst á Sólhólnum úti við ysta haf yfir nóttina, og að morgni borðaður hafragrautur úti á palli við öldunnar nið í Þúfnafjörubásnum. Að morgni þriðja samverudags kom til tals hjá prófessornum að þetta væri orðin lengsti samfeldi kafli í lífi hans án internetssambands og heimsfrétta á þessari öld, -and it feels great I have to say.

Þar sem mér hefur oft fundist það brenna við hjá fræðimönnum að þeir vantreysti þjóðsögunum, sem hverri annarri steypu, þá hef ég í kynnum mínum við þá sagnfræðiprófessorana haldið því til streitu sem finnst í þjóðsögunum um Tyrkjaránið austanlands. Enda er öll hin íslenska Tyrkjaránssaga í grundvallaratriðum þjóðsaga, og þykir úti í hinum stóra heimi einmitt merkileg sem slík.

Það er nefnilega svo til einstakt í heimsögunni að sagnir frá venjulegu fólki um upplifun þess af því að hafa verið rænt, og flutt í hlekkjum á markaðstorg, þar sem það var selt mansali skuli fyrirfinnast. Varðandi Tyrkjaránið á Íslandi eru til þannig sagnir í bundnu máli svo sem Reisubók séra Ólafs Egilssonar úr Vestamannaeyjum og bréfaskriftir þeirra Guttorms Hallsonar ungs manns frá Búlandsnesi á Djúpavoga, Guðríðar Símonardóttir (Tyrkja Guddu) úr Vestmannaeyjum sem varð eiginkona séra Hallgríms Péturssonar sálmaskálds og Jóns Jónssonar frá Járngerðarstöðum í Grindavík.

Aðrar Evrópu þjóðir, sem urðu fyrir því sama, eiga kannski opinber gögn um hvar fólki var rænt, hversu mörgum og hvert það fór, en engar heimildir frá fólkinu sem fyrir þessu varð s.s. persónulegar sagnir um afdrif þess. Opinber gögn köllum við staðreyndir en ekki þjóðsögur. Á meðan þjóðsagan er í raun sú staðreynd sem byggð á reynslu almúgans, og getur jafnvel verið sannari eftir að sagan hefur farið í gegnum fleiri, er þá til frá mörgum hliðum. Þá er þjóðsagan oftast orðin ýtarlegri staðreynd en opinbera sagan sem er lítið annað en einhliða opinber fréttatilkynning.

Þetta höfum við Íslendingar, sem þjóð, alltaf vitað. Enda varðveittum við Fornaldarsögur norðurlanda, rituðum Íslendingasögurnar og höfum átt fjölda þjóðsagnasafnara í gegnum tíðina sem hafa skráð sögu okkar eftir munnmælum almúgafólks og er þannig orðið til saga þjóðar á íslensku. Ég hef stundum sagt við þá prófessorana að þeir eigi eftir að gera sig og þessa þjóðsögu um Tyrkjaránið á Íslandi heimsfræga.

Síðasta samverudag okkar gömlu mannanna, sem var án kvikmyndatökumannsins, fórum við á Djúpavog, minn gamla heimabæ. Þar sýndi ég prófessor Adam stað, sem nánast er kominn undir hringveginn, þar sem kona frá Hamri bar beinin eftir að Tyrkir höfðu misþyrmt henni. Þjóðsagan um konuna á þessum stað kom í ljós snemma á 20. öldinni og var skráð af dr Sigurði Norhdal.

Það er of langt mál að segja þá þjóðsögu hér eða hversu magnaður og vandfundinn þessi staður er, en frá því hef ég áður sagt í bloggi um Krossflöt. Ég sýndi Adam staðinn vegna þess að mér fannst lítið hafa síast inn í kollinn á prófessornum um sannleiksgildi þjóðsögunnar.

Þegar við stóðum þar í vegakantinum með túristavaðalinn brunandi á öðru hundraðinu eftir þjóðveginum svo hárið á okkur þyrlaðist í kjalsogi bílaleigubílanna sagði Adam mér þá frá stað við Stonehenge sem hann hafði komið á, þar sem stórbrotin tilfinning hefði gripið hann svo hann settist niður hljóður og sat með sjálfum sér þar til samferðahópurinn kom og raskaði ró hans og leiðsögumaðurinn sagði þú hefur þá fundið staðinn á undan okkur.

Hann spurði mig hvað heldur þú að hafi getað orsakað þessa undarlegu tilfinningu. Ég var snöggur til svars og sagði honum að sumir staðir geymdu mikla sögu og hefðu minni, sem engar heimildir væru til yfir, og þannig staðir gætu talað til manna sem hlustuðu. Hann leit í augun á mér og kinkaði kolli.

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 2.9.2024 kl. 01:39]

Áhugaverður vinkill: --Kunta Kinte.

[Jóhann Elíasson, 2.9.2024 kl. 03:49]

Stórkostlegar hugleiðingar  Ég talaði nokkuð mikið við Adam, eftir þessa ferð og fann að hún hafði mikil áhrif á hann og greinilegt að það var nokkuð margt sem honum fannst óútskýrt.

Ég verð að segja eins og er að þessi ferð var mér með öllu ógleymanleg og hefði ég ekki viljað missa af henni fyrir mitt litla líf.  Og þinn þáttur í þessari  ferð var mun stærri en ég held að þú gerir þér grein fyrir, fyrir utan það að keyra með okkur um alla suðurfirði Austfjarða(frá Egilsstöðum og alla leiðina suður á Hvalsnes) svo ekki sé talað um allan þann gríðarlega fróðleik sem þú hafðir um þessi mál og allar þær sögur sem tengdust þeim stöðum sem við komum á(Tyrkjaránið á Austfjörðum)  Eða eins og Adam sagði; "ÁN MAGNÚSAR HEÐI ÞETTA EKKI VERIÐ HÆGT" og er ég honum algjörlega sammála þarna..

Að lokum vil ég þakka fyrir ógleymanlegan tíma og sérstaklega góðar móttökur sem munu fylgja mér alla tíð,,,,,,,

[Magnús Sigurðsson, 2.9.2024 kl. 06:13]

Takk fyrir innlitin og athugasemdirnar Guðjón og Jóhann.

Við eigum okkar Kunta Kinte Guðjón, eins og svo margar aðrar þjóðir. Í Tyrkjaránssögu væri sennilega nærtækast að vísa til Jóns Ábjarnarsonarm smalans á Búlandsnesi sem keypti Guttormi Hallssyni húsbónda sínum frelsi en sat eftir sjálfur í Barbaríinu.

Ég vil þakka þér sömuleiðis Jóhann fyrir komuna og ánægjulega daga sem lengi verða í minnum hafðir. Og ekki síður fyrir að koma mér í kynni við þá Karl Smára og Adam fyrir nokkrum árum síðan. Það hefur verið ómetanlegt að fá að fylgjast með hvernig sagnfræðingar vinna svona verkefni.

[Guðjón E. Hreinberg, 2.9.2024 kl. 11:11]

En fékk prófessorinn enga nasasjón af samsæriskenningunni?

[Magnús Sigurðsson, 2.9.2024 kl. 15:10]

Hann þarf ekki svoleiðis nasasjón Guðjón, -á meðan hann hefur úr nægum þjóðsögum að moða.

Enda er Tyrkjaránið svo sem engin geimvísindi á við beinu útsendinguna af men on the moon 1969.

Bestu kveðjur.