Hof og hörgar

Það hefur varla farið fram hjá þeim sem aðhyllist vegtyllur þessa heims, hversu mikilvægt það er að tilheyra liði rétttrúnaðarins. Liðssöfnuðurinn kristallast í veraldarvafstri, pólitík, vísindum, trú á veiru og Úkraínu stríð á hinsegin, kynsegin dögum, -svo sitthvað sé talið. Það má segja að trúarbrögðin hafi lengi stundað þá íþrótt að skipa fólki í rétt lið og umbuna samkvæmt því, sama hvað það kostar. Enda ekki að ósekju að þau eru kölluð trúar-brögð.

Því hefur verið haldið fram á þessari síðu um nokkurt skeið að heimurinn, sem við samþykkjum, sé á hverfanda hveli. Einn ganginn enn sé komið að Völuspá að mæla fyrir yfirtöku nýrra trúarbragða í nafni rétttrúnaðar feminsima, -samhliða falli feðraveldisins, þjóðríkisins og kristinna gilda. Við taki hagvöxtur Mammons með sínar Davos dúkkulísur sem hofgyðjur.

Völvan sagði í sinni tölu “níu man ég heima” áður en hún spáði ragnarökum. Slík endalok heimsmyndar, er nú blasa við, hafa ekki orðið s.l. 2000 ár. Í lok Völuspár er lýst hinum nýja heimi dyggvra drótta. Þar sem ásamt þeim búa þeir Höður og Baldur Hrofts sigtóftir vel valtívar. Þá kná Hænir hlautvið kjósa og burir byggja bræðra tveggja vindheim víðan. Vituð þér enn eða hvað? -nokkurskonar hán transhumanistar í Gimlé þar sem gullið eitt lýsir upp heiminn og sólin sjálf orðin óþörf.

Landnámsmenn Íslands voru síðustu merkisberar heimsmyndar sem var forveri Kristindóms í vestrænni menningu. Eftir að hafa hrakist undan trúarbrögðum Rómarvaldsins, sem þá orðið voru kennd við Krist, frá Svartahafi norður alla Evrópu, endaði þetta fólk á Íslandi og átti um 200 ár án þess að þurfa að skipast í lið nýs rétttrúnaðar. Það var samt alls ekki svo að landnámsfólk, sem átti sína trú, þyrfti ekki líka að þola brögð hvað sína lífsýn varðaði í goðheimi þjóðveldisins.

Sögur er lúta að goðhelgi frá heiðni, þ.e. helgir staðir, eru oft í hamrabeltum og hengiflugum, s.s. goðaborgir í fjöllum. Fólk til forna hefur mátt leggja á sig harðræði og meinlæti til að þóknast goðunum og sanna trú sína, -ef þar eiga að hafa verið hof. Örnefnin segja nú mest um sögu þessara staða þó svo að þau sé aðeins eitt samsett orð. Þessi örnefni koma í stað skrásettra heimilda og geima munnmælin um hver var helgi þessara staða.

Þær skráðu heimildir sem lýsa goðhelgi staða eru fáar, stuttar og einkennilegar, sagði Sigfús Sigfússon þjóðsagnaritari, og má nú aðallega finna í þjóðsögum. Þessir staðir eru oftar en ekki á fjöllum eða í hamraflugum sem kenndir eru við goðin s.s. Goðatindur, Goðaborg, Goðagil osfv. Líklegast er að þessir staðir til fjalla hafi verið svo kallaðir hörgar. En hörgar, samkvæmt norrænni tungu, geta verið kletta hrjóstur, -oft á háum stöðum.

Þeir sem hafa stundað það að fara á fjallstinda upplifa oft frelsi sem útsýninu fylgir, og eftir því sem umhverfið er hrjóstrugra verður upplifunin sterkari. Jafnframt má ætla að fjallgangan hafi verið meira afrek fyrir fornmenn sem ekki höfðu yfir nútíma gönguskóm að ráða. Eins má álykta að sagnir af goðhelgi hörga hafi verið upplifuð manndómsvíxla þess sem þangað kom. Hörgar hafi þar af leiðandi haft í raun lítið með trúarbrögð að gera.

Líklegra er að goðatrúin, ef þá hún hefur verið til sem skipuleg trúarbrögð, hafi verið iðkuð þar sem voru hof. Fjöldi bæja um allt land bera nafnið Hof, eða bera það í sér s.s. Hoffell, Hofsstaðir, Hofteigur osfv. Þær sagnir sem greina frá því að hof hafi verið á illfærum fjallstindum hljóta því að byggja á misskilningi, þar sé átt við hörga. Landvætti hafi frekar verið að finna þar sem voru hörgar, þær sem menn hugðu búa í steinum, fossum aða á öðrum fögrum og sérkennilegum stöðum.

Af landnámabók sést, að ýmsir landnámsmenn eða synir þeirra reistu hof, og héldust síðan goðorð í ættum flestra þeirra, ef ekki allra. Menn þessir voru venjulega kynstórir og auðugir, enda þurfti nokkurt fé til að reisa stór hof. Oftast munu þeir einnig hafa verið blótmenn miklir, en þó má vera, að sumir hafi reist hof, þótt þeir hefðu ekki mikinn áhuga á blótum, sökum valdastöðu, sem þau sköpuðu. Hofin voru persónuleg eign eins og kirkjur síðar, og voru þeim stundum lagðar til eignir til uppihalds. (Jón Jóhannesson - Íslendinga saga I bls 73)

Líklegt er að bæir þar sem áður hafi verið hof hafi breyst í kirkjustaði við kristni eins og reyndar mörg nöfn benda eindregið til s.s. Hof í Vopnafirði, Hofteigur á Jökuldal, Hof í Álftafirði, Hof í Öræfum osfv. Eins er ekki ólíklegt að nöfn sumra kirkjustaða, sem áður báru goðtengd nöfn, hafi breyst t.d. í Kirkjuból. Heiðin hof hafi því verið staðir þar sem andinn var taminn í rétt lið með trúarbrögðum, á meðan hörgar voru þar sem maðurinn naut frelsis í persónulegu sambandi við almættið á hrjóstrugum stað.

Mannshugurinn á hrjóstrugum fjallstindi með sjálfum sér er laus úr viðjum dægurþras hversdagsins. Því er kannski ekki að furða að trúarbrögðin hafi viljað goðhelga þannig stað. Flest fjarskiptamöstur sem færa okkur sannleika hversdagsins í heimi hagvaxtar Mammons eru á háum hrjóstrum og fjallstindum. Athyglisverð er í því sambandi frásögn Egilssögu þegar Egill rak niður níðstöng á kletti í Noregi og snéri hrosshaus inn til lands við að virkja landvætti í að koma fram vilja sínum.

Hæðin Akrapólís í Aþenu er dæmi um hörga þar sem reyst var hof og síðan byggð háborg goðhelgrar menningar, þaðan sem var útsýni yfir alla borgina. Hauskúpuhæð, eða Golgata í Jerúsalem höfuðborg trúarbragðanna, eru sennilega einhverjir þekktustu hörgar Kristindómsins. Á þeirri hrjóstrugu útsýnishæð var frelsarinn krossfestur.

Hörgar hafa víða verið yfirteknir af táknfræði trúarbragðanna. Á Íslandi hafa t.d. verið byggðar á þeim kirkjur. Á Egilsstöðum er kirkjan byggð á hæð sem heitir upphaflega Gálgaás, kirkjan stendur við hliðina á Gálgaklettinum fornum aftökustað. Þaðan má sjá vítt um Héraðið, nú heitir gatan sem kirkjan er við Hörgsás.

Í Reykjavík er ein tilkomu mesta kirkja landsinns byggð á fyrrum hörgum, víðsýnum og hrjóstrugum stað þar sem áður fyrr mátti sjá yfir bæinn og suður eftir öllu Reykjanesi. Á Skólavörðuhæðin eru táknfræði minnin einnig allt um kring. Dys ólánskonu að vestan, Steinunnar Sveinsdóttur frá Sjöundá, var þar sem stytta Leifs heppna er nú, fyrsta Kristniboðans í vesturheimi.

Sagnir af kristnitöku á Íslandi bera með sér hve mikilvægt var að tilheyra réttu liði. Þorgeir Ljósvetningagoði lagðist undir feld og komst að því að rétt væri að hafa einn sið og eitt lið. Spak-Bessi í Fljótsdalnum ákvað að kasta goðunum í Lagarfljótið og treysta á nýjan sið og rétt lið. Það má því segja sem svo að haga seglum eftir vindi hafi þar tekið hofum og hörgunum fram. Kristnin hafði bókina fram yfir goðatrúna, Mammon hefur nú ljósvakann fram yfir bókina og goðin.

Ljós hofs og hörgar eru samt sem áður allt um kring, umvefja þannig að við tökum varla eftir þeim. Þar sem ég sit nú við stofugluggann í Útgarði, á næstu útsýnishæð norðan við Gálgaásinn, sé ég allt í einni hendingu, -Kirkjuna við Gálgaklettinn, Þórsnesið og Freysnesið þar sem goð Spak-Bessa fundust rekin úr Fljótinu. Einnig sé ég uppáhalds hörga Ásröðar landnámsmanns á Ketilstöðum þar sem hann lét heygja sig, -Rauðshauginn á Aurnum. Í flútti við Rauðshauginn er útsendingamastur Mílu á Þverklettunum ofan við fótboltavöllinn, -sú níðstöng okkar tíma sem flytur seiðinn.

Lítið til fugla himinsins. Hvorki sá þeir né uppskera né safna í hlöður og faðir yðar himneskur fæðir þá. Eruð þér ekki miklu fremri þeim? -sagði Jesú Kristur, -sannur boðberi upplifunar hörganna, -benti mannfólkinu þannig á sannindin sem hann var krossfestur fyrir, sem myndi vera á nútímans níðstöng í beinni útsendingu, -svo ískyggileg þóttu orð Krists að byggð voru á þeim bókstafleg trúar-brögð.

Því verður seint haldið fram á þessar síðu að Mammon með sínum hagvöxnu ljósvakans hofgyðjum og transhumanisma sé ímynd hörga, -það mikið hefur þó þjóðsagan geymt en ekki gleymt. Glóbalskur Gandhi komst þó nær því með að benda á að með því að breyta sjálfum sér þá breytir maður heiminum.

Nú er siglt inn í nýjan tíma. Tíma þar sem gullið á Gimlé lýsir heiminum í stað sólarinnar, eða allt þar til kemur hinn dimmi dreki fljúgandi, naður fránn, neðan frá Niðafjöllum, -eftir rúm 2000 ár eða svo, -hvað þá?

Athugasemdir

[Ingólfur Sigurðsson, 20.8.2022 kl. 00:33]

Stórkostlegur pistill Magnús, fullur af andagift og fróðleik allt í senn. En þetta með gullið á Gimlé er hinsvegar nokkuð tvírætt. Það stendur vissulega í Völuspá, "Sal sér hún standa sólu fegri, gulli þaktan á Gimlé", en svo er annað merkilegt, en það er Gullveig, sem hægt er að segja að hafi valdið falli guðanna, og komið með peningagræðgi og valdagræðgi til þeirra, og nafn hennar ber gullið í sér. 

Gullveig þýðir annaðhvort þungi gullsins eða þá vökvi gullsins, en í báðum tilfellum er hægt að segja að nafnið lýsi miklum auðævum, eða þessum allsnægtum sem nútíminn býður og tæknin.

Fornmenn vildu ekki halda að þeir færu í fátæklegan heim við umskiptin, og á sama hátt voru hugmyndir um himnaríki kristinna manna oft um allsnægtaheim í Paradís, þar sem Adam og Eva voru upphaflega, og aðeins þurfti að rétta út höndina eftir eplum, en hvort þessar hugmyndir eru óskhyggja er ekki gott að vita.

Ég held eins og þú að við séum á háskalegum tímum núna. Samkvæmt kristinni trú gætu syndir mannanna verið orðnar það miklar að eitthvað verði gert í því. Ég held jafnvel að það sama gildi um heiðnu goðin, að þar séu reglur sem þurfi að fylgja en að goðin vilji ekki láta eftir öllum duttlungum Davos-dúkkulísanna.

En það gleður mann að vissu leyti að stór hluti nútímans finnur skjól í Ásatrúnni að nýju þegar erfitt er að láta ýmislegt í bókstafstrúnni kristnu ríma við hið mikla frjálsræði sem brýtur í bága við svo margt sem fólk kenndi áður.

Það er mjög áhugavert að hvort sem maður lítur til kristninnar eða Ásatrúarinnar er hægt að túlka boðskapinn á marga vegu. Boðskapur Krists um kærleikann er þannig að sumir vilja ekkert annað, og þó eru sum orð hans á þann veg að lögmál Gamla testamentisins falli ekki úr gildi.

Það er líka merkilegt að landnámsmennirnir voru margir blendnir í trúnni og sumir kristnir. Það hefur sennilega verið allt mögulegt í gangi í trúmálum þá. Í Ásatrúnni er líka þetta frjálsræði að mega velja sér guð eða gyðju til að tigna eða að trúa á stokka og steina eða sjálfan sig, og kannski var frjálsræðið enn meira.

Ég held að með því að stilla sig inn á tíðni náttúrunnar geti maður fundið eins góðan frið eins og í kirkjum. 

En þetta með gullið, það er gott stef. Gullveig var margbrennd en kom alltaf aftur. Skyldi hún vera komin enn og meðal okkar?

Takk fyrir góðan pistil. Fallegar lýsingar og mikil speki, hvaða sið sem maður kýs.

[Magnús Sigurðsson, 20.8.2022 kl. 06:35]

Þakka þér fyrir góða athugasemd Ingólfur, það er ánægjulegt að fá hana frá manni sem hefur íhugað boðskap trúarbragða og af hvaða rótum þau eru sprottin, í sama mæli og þú hefur gert og látið í ljós hér á blogginu.

Þú hittir naglann vel á höfuðið með því að minna á alsnægtirnar, sem virðast vera höfuðvandi vestrænnar menningar, vandamálin tengjast miklu frekar því að til er of mikið af öllu, en skorti.

Ég held rétt eins og þú að trúmál í landnámi hafi verið blendin og Kristur hafi rétt eins tilheyrt þeim, þó svo að lögin hafi haft heiðinn formála. Sennilega hefur fólki leyfst að skiptast í mörg lið hvað trúna varðar, rétt eins og nú á tímum.

Þegar verið er úti í náttúrunni er maður yfirleitt laus undan áreiti hversdagsins, og þar má finna sama frið og í kirkju þegar slökkt er á öllum símum og fagur kórsöngur fyllir andrúmið svo ekki sé talað um prest sem kann að koma orðum að kærleikanum.

Oft finnur maður fyrir álíka helgi úti í náttúrunni við fuglasöng í blíðum blæ, hvísl í laufi, hjalandi læk, öldunið eða bara við hvin vindsins á hrjóstrugum hörgum. Þess vegna hef ég mikið velt fyrir mér landvættum þetta sumarið, og hef gert það meðvitað úti í náttúrunni.

Það lítur hver sínum augum gullið, eins og sagt er, og mér dettur ekki í hug að ég hafi réttar fyrir mér hvað Völuspá varðar en aðrir sem hana hafa íhugað. Gullveig er gott púsl í þá mynd.

Ég held reyndar að Völuspá sé mun víðtækari en áður hafi verið ætlað og hún greini ekki bara siðlausa græðgi á  mótum Goðhelgi og Kristni.

Vala man níu heima og ég gæti allt eins átt von á að hún spái fyrir öðrum níu, þó svo að ég setji gullið á Gimlé samhengi við Davos dúkkulísur og tranhumanisma samtímans, ásamt vantrúnni á landvætti Íslands.

[Vigfús Ingvar Ingvarsson (IP-tala skráð) 20.8.2022 kl. 06:53]

Áhugaverð umræðuefni. Mér dettur í hug að benda á bókina Hørg, hov og kirke eftir Olaf Olsen. Þessi bók hefur verið talin áhugvert innlegg í umræðuna um guðsdýrkunarstaði ásatrúarmanna. Minna hafi verið um guðsdýrkunarhús (hof)en áður var talið. Orðið hof kunni að hafa haft fleiri merkingar. 

[Magnús Sigurðsson, 20.8.2022 kl. 07:23]

Þakka þér fyrir athugasemdina Vigfús, og ábendinguna um bókina Hørg, hov og kirke eftir Olaf Olsen. Ég sé strax með því að setja hana inn í google að mikið er til hennar litið hvað fornleifarannsóknir varðar.

Ég gæti einmitt trúað að minna hafi verið um sérstök hof en ætla má og þau hafi jafnvel þá verið samofin híbýlum manna eins og einhverjir hafa ætlað með skálann á Hofstöðum í Mývatnsveit.

Yfirleitt er of lítið ritað og vitað um bænhús, s.s. kirkjur og hof, -svo ekki sé minnst á hörga.

Vil ég nota tækifærið og þakka þér fyrir samantektina á Kirkjur og kirkjusögur í Múlaprófastdæmi, þó bókin sé ekki stór, eru í henni heimildir sem ekki er auðvelt að nálgast annarsstaðar.

[Jóhann Elíasson, 20.8.2022 kl. 13:08]

Síðast í morgun átti ég samtal við góðan vin minn á Selfossi og þar kvað hann svo sterkt að með að engu líkara væri en að "Glopailstarnir" með fulltingi ráðamanna landsins, væru að gera Ísland að RUSLAHAUG fyrir Önnur lönd og nefndi hann sem dæmi fyrirhugaða niðurdælingu á CO2 og bendi hann sérstaklega á að menn vissu ekkert um hvaða áhrif þetta hefði á VATNSBÚKAPINN og þá var hann sérstaklega hræddur við að það átti að fara að nota sjó við þetta.Í sambandi við fyrirhugaða "vikurflutninga" hafði hann þetta að segja: ÞAÐ ER ENGINN VIKUR Í ÞESSU FELLI, SEM ÁÆTLAÐ ER AÐ TAKA EFNI ÚR, HELDUR ER ÞARNA HREINN SANDUR.  Málið er að í Evrópu VANTAR hreinan sand, sá sandur sem fæst er er mjög mengaður og mikill þari og skel í honum og dýrt að hreinsa hann.  Margt fleira sagði hann og vildi meina það í leiðinni að Ísland væri nú þegar komið í ESB og framtíðin væri síður en svo björt...............

[Pétur Örn Björnsson (IP-tala skráð) 20.8.2022 kl. 14:56]

Mikið sem er gaman að lesa pistla þína.

Hafðu bestu þakkir fyrir.

[Magnús Sigurðsson, 20.8.2022 kl. 15:41]

Sæll Jóhann ljótt er, enda ekki ástæða til að skafa utan af því á tímum carbfix og mílu, og að auki áform uppi um að auka óskapnaðinn með hamfarórækt í formi erlendrar skóræktar og vindmyllu garða, með blóðþorrann svamlandi fyrir framan nefið á sér í fjörðunum.

Því miður er lítil von til þess að landsmenn vakni til vitundar í öllu hjarðónæminu með gulrótina fyrir augunum og kolefnissporið strókandi aftan úr rassgatinu. Helst að þeir hafi áhyggjur af sóðaskapnum rétt á meðan fósturjörðin er flutt fram hjá stofuglugganum til skips.

Einn ganginn enn er búið að upphefja erlenda fjárfestingu upp til skýjanna, þó að engin von sé til þess að glópagullið gagnist landsmönnum frekar en venjulega.

Flissandi fábjánar láta viðgangast að fósturjörðin er seld í bókstaflegri merkingu til erlendra auðróna, og jafnvel flutt úr landi í skiptum fyrir niðurmælanlegan sóðaskap á ESB styrkjum.

Það þarf engan að undra að maður leiti nú fornra gilda og á náðir landvætta um að koma náhirðinni svoleiðis norður og niður í rauðglóandi helvíti.

[Pétur Örn Björnsson (IP-tala skráð) 20.8.2022 kl. 15:56]

Og ekki eru hressandi athugasemdir þínar síðri.

Mælir þar, sem jafnan, heilastur.

[Magnús Sigurðsson, 20.8.2022 kl. 16:21]

Þakka þér fyrir upplífgandi athugasemdir Pétur Örn, mér þykir vænt um þær frá meistara orðsins.