Magnús Sigurðsson

Einu sinni fyrir langa löngu var ung stúlka á Sótastöðum frekar en Víðidal, sem átti í vinfengi við karlmann í Möðrudal. Segja sumir, að það væri sjálfur presturinn. Stúlkan hét Guðrún. Hún átti af greindum ástæðum tíðförult í Möðrudal. Í einni slíkri ferð varð hún úti. Fannst lík hennar í skútanum undir klöppinni í Vegaskarðinu. Hefur klöppin borðið nafn stúlkunnar síðan.

Í Víðidalsfjöllum, á leiðinni milli Möðrudals og Víðidals, er skarð, sem nefnist Vegaskarð. Þar kemur fram í skriðunni, í hlíðinni öðru megin skarðsins, klöpp, klofin og skúti inn undir; heitir hún Gunnuklöpp. Um nafn hennar er þessi saga.(Sögn Jóns A Stefánssonar / Þættir úr sögu Möðrudals á Efra-fjalli bls 86)

Einu sinni var ófrískri konu sem Halla hét neitað um gistingu á bæ í Reyðarfirði eystra. Hún fór þá um Oddskarð til Norðfjarðar. En á leiðinni ól hún barnið við stóran stein neðan við tvær brekkur. tók hún af sér fötin til að hlúa að barninu en króknaði þá. Ferðamenn röktu blóðslóðina eftir hana að steininum og fundu hana látna. Barnið dó skömmu síðar. Eftir það heita brekkurnar Blóðbrekkur og steinninn Höllusteinn. (Sigfús Sigfússon. Íslenskar þjóðsögur og sagnir)

Blóðbrekkur eru ofarlega í Oddsdal við gamla veginn niður úr Oddskarði til Norðfjarðar.

Meðfram þjóðveginum rétt utan við Hvítá á hægri hönd þegar farið er inn eftir, er fremur lágt klettabelti. Yst í því er Þuruskúti. Sagan segir að kona, Þura að nafni, hafi orðið þar úti eftir að hafa alið barn í skútanum. Henni hafði verið úthýst í Urðarteigi. (Aðalheimildarmaður þessarar örnefnalýsingar er Lilja Skúladóttir, fædd í Urðarteigi 1932 og þar uppalin og hefur auk þess dvalið þar lengst af. Skrásett af Nönnu Guðmundsdóttir 1973)

Þuruskúti er nefndur svo af því, að þar fannst dáin kona og barn nýfætt, líka dáið. Hafði verið vísað frá Urðarteigi nokkrum kvöldum áður, en þá alveg komin að fjölgun það kvöld. Þetta var í gamladaga og sorglegt mjög. (Bergsveinn Skúlason 1842-1939 bóndi í Urðarteigi)

Þuruskúti er við þjóðveg eitt í sunnanverðum Berufirði.

Þegar dagarnir voru hvað dimmastir í vetur hafði blaðamaður samband við mig út af Lagarfljótsorminum. Hann spurði mig hvort ég og félagi minn værum tilbúnir til að segja opinberlega frá tilveru hans, en honum hafði verið sagt að fáir vissu betur hvernig hann hefði orðið til á kaupfélagsveggnum.

Mig grunaði strax að hann hefði heyrt úti í bæ, að við félagarnir hefðum sagt að ekki væri allt með felldu í 100 ára sögu Kaupfélags Héraðsbúa, -og þar með orminn á kaupfélagsveggnum. Félagi minn hefur sagt að flest í þeirri bók sé lygi.

Það kom til þegar ég spurði hann á kaffistofunni á okkar vinnustað hvers vegna engin mynd væri af honum í 100 ára afmælisbók Kaupfélags Héraðsbúa, -manns sem unnið hefði hjá kaupfélaginu frá 12 ára aldri fram undir fimmtugt, eða allt þar til að það fór á hausinn í hinu svokallaða hruni.

Kaupfélag Héraðsbúa fór reyndar ekki í gjaldþrot, svo því sé haldið til haga, rekstur þess var yfirtekin af Samkaup og N1. Það þótti smekklegra að láta sem svo að kaupfélagið hefði verið lagt niður á 100 ára afmælinu, -sett ofaní í skúffu sem á engan samastað lengur.

Félagi minn sagði að honum hefði ekki komið til hugar að láta þá sem  með lygina fóru hafa myndir og sagðist hafa harðbannað þeim að birta myndir af sér í þessu afmælisriti sem kom út eftir öll ósköpin sem gengu yfir Ísland.

Ég tók undir með honum að ekki væri allt rétt í bókinni. Þó að mætti greina mig á mynd, væri hvergi á mig minnst, ekki einu sinni varðandi orminn hans Hrings. Þó gerð væru skil á í bókinni hvaða pollar að því grjótkasti komu, mig minnti það vera aðrir pollar og ef ekki væri um misminni að ræða þá væri sá kafli allavega ekki alveg sannleikanum samkvæmur.

Þannig að einn morgunninn i svartasta skammdeginu hafði ég afmælisritið með mér í vinnuna og lagði á kaffistofuborðið fyrir framan félaga minn. Hann sagði: -Hvað á ég eð gera við þetta, ég hef einu sinni opnað þessa bók því mér var gefin hún svo ég kunni ekki við annað, en það breytir ekki því að þar sem ég opnaði hana var logið svo ég lokaði henni og ætla ekki opna aftur.

Ég sagði honum að nú gæfist okkur tækifæri á að leiðrétta smá villu, hvort hann væri ekki til í það að koma með mér til rannsóknablaðamanns. Eftir að hafa sagt honum um hvað málið snérist sagði hann að það kæmi ekki til greina því hann hefði ekki komið nálægt þessum Lagarfljótsormi.

Nú hverjir voru það þá; -hváði ég. - það varst þú og bróðir bakarans sem mulduð í hann gjótið;  -sagði félagi minn. - Hvað hét hann; -spurði ég illa þjáður af elliglöpum, -mig minnti að það hefði verið sonur bakarans. - Nei; -sagði félagi minn, -það var bróðir hans hann var bara svo miklu yngri en bakarinn að það héldu margir að hann væri sonur hans. 

- Og hvað hét hann; -þráspurði ég alveg blankur á milli eyrnanna. - Hann hét ábyggilega það sama og frændi þinn í Ástralíu. - Helgi. - Já heitir hann Helgi, nei veistu ég man bara ekki hvað hann hét, en hann kom hingað austur eitt sumar úr Reykjavík og fékk vinnu eins og margir aðrir pollar hjá Völundi í trésmiðju kaupfélagsins.

Ég hafði svo samband við Hrólf Gunnlaugsson kolleika minn í steypunni, sem er fyrir löngu hættur að steypa, og spurði hann hvort hann myndi eitthvað eftir orminum hans Hrings á kaupfélagsveggnum. Því mig minnti að við hefðum einhvertíma talað um þetta kolleikarnir með Braga heitnum Guðjónssyni. Hvort það gæti verið að Bragi hafi múrað orminn upp á kaupfélagsvegginn með Hring. -Nei það var ég; -sagði Hrólfur.

Með þetta fór ég til blaðamanns Austurgluggans og útkoman fór út um þúfur eins vænta mátti og má sjá hér.

Annars set ég þetta hér inn í tilefni sumardagsins fyrsta, til minningar um bræðurna frá Haga í Aðaldal, þá Hring og Völund Jóhannessyni, sannkallaða vormenn Íslands síðustu aldar, sem víluðu ekki fyrir sér að taka með sér pottorma til stórvirkja þó þeir væru varla vaxnir upp úr grjótkastinu.

Um leið óska ég lesendum gleðilegs sumars.

Vilji maður gera óvini sínum glettur þá kasta þessum staf fyrir fætur honum.

Til að gera öðrum glettur eða galdur voru notaðir svo kallaðir galdrastafir, teiknaðar myndir sem galdurinn áttu að tákna. Myndin gat verið útskýrð með rúnaletri, það átti að auka áhrifin. Rúnir voru taldar búa yfir yfirnáttúrulegum krafti allt fram á 17. öld, en á þeirri öld glataðist endanlega þekking á notkun rúna.

Sautjánda öldin er stundum kölluð brennuöldin, en upp úr miðri 17. öldinni hófust einhverjar mestu rétttrúnaðar ofsóknir, sem um er getið hér á landi, -við að útrýma forneskju. Talið er að 21 manneskja hafi verið brennd á báli vegna galdra, -þar af 20 í tveimur hrinum á 25-30 ára tímabili, -20 karlmenn og 1 kona.

Lífshættulegt var að eiga forskrift af rúnum í fórum sínum, eða hafa krassað mynd sem gat verið túlkuð sem galdrastafur, jafnvel þó svo að teikningin væri óviðkomandi galdri. -Myndir Jóns lærða Guðmundssonar eru í dag taldar hafa verið teiknaðar samfara náttúrurannsóknum hans, -Jón lærði var einn af þeim sem mátti þola galdraofsóknir fyrir sérvisku sina og þekkingu.

En hvaðan var orðið galdur upphaflega komið?

Orðið galdur er dregið af sögninni að gala sem þýddi til forna að syngja og var orðið einkum notað um fuglasöng. Merkingin var að syngja, með hárri skærri röddu. Talið er að galdurinn hafi verið galaður eða sungin í fölskum gjallandi skræktón. Talað var um að "gala galdur".

Óðinn var höfuð galdrameistarinn og kvaðst kunna "fimbulljóð". Orðið ljóð er stundum sömu merkingar og galdur, og með ljóðum gátu guðirnir læknað, deyft eggjar, vakið ástir með konum o.s.frv. Óðinn stóð á hærra stigi en aðrir galdramenn, enda hafði hann fórnað miklu fyrir kunnáttu sína og fjölkynngi, látið annað augað og hangið níu nætur á gálga.

Þekking Óðins var fengi að miklu leiti hjá jötnum, andstæðingum guðanna og spákonum og völvum. Hann var rúnameistari, en orðið rún merkir leyndardómur og rúnin hafði í sér fólginn mátt og afl til góðs og ills. Óðinn var nefndur "galdurs faðir".

Seiðurinn var ein tegund galdurs og upphaf hans má rekja til Vana, og er Freyja talin hafa fyrst kennt Ásum seið. Seiðurinn var einkum framin af konum og þótti vafasamt fyrir karlmenn að fremja hann. Óðinn er þó talinn hafa framið seið. Seiðmenn og seiðkonur voru illa séð þótt menn leituðu til þeirra í miklum vanda.

Seiðurinn var galdrinum magnaðri og hann var framinn með því að sjóða ólyfjan og syngja yfir gufunni sem upp af lagði. Söngur sá sem hæfði seið og galdri var langdreginn endurtekning sömu tóna. Í galdralagi voru sömu orðin og setningarnar endurteknar hvað eftir annað. Síendurtekin hrynjandinn hafði þau áhrif að tilheyrendur féllu í stafi.

Hver er svo sannur andans galdur?

Orðlist andans er galdur, -sá galdur er sigrar efnið og opnar alla heima. Með þekkingu orðsins, samfara reynslu þeirri, sem er því samfara að kynnast efnisheiminum og kafa hann til þrautar, nær skáld lífsins því stefnumiði sem því er ætlað, og jafnframt er fögnuður himnaríkis; -að sigra efnið, án eigingirni, til að finna sinn eigin uppruna og sameinast honum í takmarkalausu frelsi.

Heimildir:

Galdraskræða Skugga

Galdrar og brennudómar - Sigurlaugur Brynleifsson

Brísingamen Freyju - Jochum M Eggertsson

Þennan staf skal rista á surtarbrand með háfshorni þá tungl er þriggja nátta, og láta undir höfuð þitt. Og mun þig þá dreyma það þú vilt.

Jón í Vogum átti bæði draummann og draumkonu og dreymdi því oft merkisdrauma. Draumkonan gaf honum ýmis heilræði í svefninum ásamt því að vísa honum á það sem hann hafði glatað eða misst á einhvern hátt.

Meira um draumspeki Jóns í Vogum má lesa í Þjóðsögum Jóns Árnasonar. En hver var þessi Skuggi sem gaf út Galdraskræðuna sem ótæpilega hefur verið vitnað til í nokkrum undanförnum bloggum?

Skuggi hét Jochum Magnús Eggertsson, var bróðursonur Matthíasar Jochumssonar. Hann var meðal margs; -skáld, rithöfundur og mjólkurfræðingur. Frægastur er hann sennilega fyrir Brísingamen Freyju, en það setur hann fram kenningar um Krýsa sem bjuggu á suðvestanverðu landinu og höfðu Krýsuvík sem höfuðstað þegar norrænir menn hófu sitt landnám á Íslandi.

Jochum vildi meina að margir íbúar þessarar jarðar lifðu undir örlögum Egypskra skugga. Og við, þessi fámenna þjóð á Íslandi, ættum okkar fornbókmenntir Krýsum að þakka, gullmunnunum sem gáfu okkur tunguna, -guðamálið. Ortu Edduljóðin, Völuspá og Hávamál. 

Í stuttu máli lá leið Krýsa með menningararfinn frá Iona í Gríska Eyjahafinu til eyjarinnar Iona á við Skotland, sem tók nafn sitt þá af eyjunni Grísku, -og þaðan til Krýsuvíkur, -nokkru áður en landnám norrænna manna hófst á Íslandi.

Kolskeggur Iberíasson var menningarviti í Krýsuvík upp úr árinu 1000 og Jón Kjarvalsson þá á Vífilstöðum. Þeir skráðu fyrstir Íslendingasögur á latneskt letur. Jón Kjarvalsson samdi Völuspá og Kokskeggur Hávamál.

Leiðtogar Krýsa voru upp úr siðaskiptunum ofsóttir og drepnir. Kolskeggur var veginn á flótta árið 1054 þar sem nú heitir Kapelluhraun. Reist var Kapella á þeim stað sem fór undir hraun. Kolskeggur fékk svo nafnið Kölski á íslensku,

Krýsar voru miklir athafnamenn, áttu skip sem sigldu til Grænlands og Vínlands, suður til Miðjarðarhafslanda og allt til Nílarósa. Þeir fluttu út íslensk og vesturheims verðmæti, svo sem skinn, rostungs- og náhvalatennur. Innflutningurinn var einnig margvíslegur, má þar nefna úlfvalda.

Gengu stórar úlfvaldalestir undir klyfjum að og frá aðalbækistöð Krýsa, -Gömlu-Krýsuvík, við skreiðarflutninga. Krýsar höfðu eingöngu tveggja kryppuúlfvalda og voru þeir kallaðir “drógir” eða “draugar”, sem var íslenskun á “drómetar”, og er þaðan orðið draugur komið í íslenska tungu.

Nú kann einhver að spyrja hvort Skugga hafi dreymt þetta, -eða kunnað þann galdur að ferðast um tímann.

Heimildir:

Galdraskræða

Þjóðsögur Jóns Árnasonar

Brísingamen Freyju