Harpa og sumardagurinn fyrsti

Harpa er fyrsti sumarmánuðurinn samkvæmt gamla norræna tímatalinu og hefst hún ævinlega á fimmtudegi á bilinu 19. til 25. apríl, með sumardeginum fyrsta. Í elstu heimildum um fornu norrænu mánaðarnöfnin, Bókarbót frá 12. öld og Snorra-Eddu frá 13. öld, er Hörpu ekki getið uppruni nafnsins því óviss, það virðist ekki heldur eiga sér samsvaranir í norðurlandamálunum .

Aðeins í Snorra-Eddu eru allir mánuðirnir með nöfn og heitir fyrsti mánuður sumars þar Gaukmánuður. Bæði er getið Hörpumánaðar og Hörputungls í 17. aldar rímhandritum. Hugsanlega vísar nafnið Harpa til skáldlegrar hörpu vorsins, en á 17. öld vor voru oft vond og mikill fellir fjár, gæti nafnið Harpa því allt eins verið skylt orðinu herping. Þegar komið er fram á 19.öld er rómantíkin ráðandi, virðist Harpa þá verða að persónugervingi vorsins.

Sumardagurinn fyrsti er einhver elsti hátíðisdagur þjóðarinnar. Hann er nefndur í Íslendingasögum og elstu lögbókum landsins. Í Ynglinga sögu er getið um sumarblót í ríki Óðins og í Egils sögu og Ólafs sögu helga er minnst á sumarblót bænda í Noregi. Sumarblóta á Íslandi ert getið í Vatnsdæla sögu, blóts Ljóts á Hrolleifsstöðum. Sumargjafir eru þekktar allt frá 16. öld og þær því miklu eldri en jólagjafir.

Fyrsti dagur sumars var frídagur frá vinnu hér áður fyrr og börn fengu að fara á milli bæja til að leika sér við nágranna. Þá var dagurinn einnig helgaður ungum stúlkum og stundum nefndur yngismeyjadagur. Piltar máttu þá gefa í skyn hverja þeim leist á. Um miðja 19. öld þegar skipulega er byrjað að safna alþýðu heimildum kemur fram að sumardagurinn fyrsti hafi verið mesta hátíð ársins næst á eftir jólunum.

Þó það sé hvergi sagt berum orðum í lögum, virðast hafa verið litið á fyrsta dag sumars sem upphaf ársins. Það sést á því að aldur manna var áður jafnan talinn í vetrum, og enn er svo um aldur húsdýra. Lengi vel eftir kristintöku var messað og lesinn húslestur á sumardaginn fyrsta. Það þekktist hvergi annars staðar. En þegar eftirlitsmenn danskra kirkjuyfirvalda uppgötvuðu þessa íslensku sérstöðu um miðja 18. öld létu þeir banna messur á þessum degi.

Árstíðaskipting er með ýmsu móti í heiminum. Samkvæmt gamla íslenska tímatalinu er árinu skipt í tvo nærri jafnlanga helminga, vetur og sumar sem mætast á sumardaginn fyrsta. Þó svalt sé oft í veðri á þessum árstíma er dagurinn vel valinn af forfeðrunum því dagarnir frá sumardeginum fyrsta og til fyrsta vetrardags á haustin eru hlýjustu dagar ársins. Nú til dags teljast árstíðirnar fjórar á Íslandi, stendur veturinn frá og með desember til og með mars, vorið er þá apríl og maí, sumarið júní til september og haustið er október og nóvember, samkvæmt skilgreiningu Veðurstofu Íslands.

Víðast hvar í Vestur-Evrópu og í Bandaríkjunum eru árstíðirnar taldar jafnlangar, vetur er þá desember til febrúar, vorið mars til maí og svo framvegis. Að eldri hætti var vorið í Evrópu talið byrja við vorjafndægur, sumarið við sumarsólstöður, haustið við haustjafndægur og veturinn hófst við vetrarsólstöður. Allar þessar skiptingar eiga rétt á sér og eru skynsamlegar á sinn hátt. Víða í heiminum eru aðrar skiptingar.

Gamla íslenska misseristalið var eitt fullkomnasta tímatal síns tíma og full ástæða til að sýna því þá ræktarsemi sem það á skilið.

Nú hefur vetur af vörum spýtt

virðist sá oft galinn.

Komið er sumar sælt og blítt

og sólin skín um dalinn.

                                       Svarri

Heimildir;

http://www.vefir.nams.is

http://www.arnastofnun.is

http://www.is.wikipedia.org

http://www.visindavefur.is