Tvímánuður

Tvímánuður er fimmti sumarmánuðurinn samkvæmt gamla norræna tímatalinu. Tvímánuður hefst á þriðjudegi í 18. viku sumars, eða hinni 19., ef sumarauki er, þ.e. 22. – 28. ágúst. Í Snorra-Eddu heitir mánuðurinn kornskurðarmánuður.

Gömlu mánaðaheitin eru talin upp í tveimur ritum. Annað nefnist Bókarbót og er varðveitt í handriti frá um 1220. Hitt ritið er Snorra-Edda og eru mánaðaheitin talin þar upp í Skáldskaparmálum. Ekki ber mánaðaheitunum saman. Í Bókarbót er tvímánuður talinn upp á milli fjórða mánaðar sumars og sjötta mánaðar sumars. Nafnið kornskurðarmánuður skýrir sig sjálft þar sem hann ber upp á þann tíma ársins sem vænta má kornuppskeru. Páll Vídalín vildi skýra nafngiftina tvímánuður á þann hátt að tveir mánuðir væru nú eftir að sumri líkt og einmánuður bæri nafn sitt vegna þess að einn mánuður væri eftir af vetri.

Gamla tímatalið fylgdi gangi himintungla og hrynjanda náttúru. Þó það hafi aðeins gert ráð fyrir tveimur árstíðum, sumri og vetri, þá komu kvartilaskipti upp í kringum sólstöður og jafndægur, mánaðarmót grennd við tunglkomur. Það má með réttu halda því fram að gamla tímatalið hafi verið greinilegra en Gregoríska tímatalið sem notað er í dag og var innleitt árið 1582 af kaþólsku kirkjunni og kallað nýi stíll á íslensku. Þegar það Gregoríska tók við var skekkjan orðin það mikil í því júlíansa, sem kennt var við Júlíus Sesar, að klippa þurfti 11 daga úr árinu þannig að 29. nóvember kom í stað 17. nóvember. Gregoríska tímatalið var tekið upp á Íslandi árið 1700 og er notað í dag.

Júlíaska og Gregoríska tímatölin voru byggð á gömlu rómversku tímatali sem hafði marga galla sem enn má sjá í dag, t.d. nær tvímánuður yfir hluta úr tveimur núverandi mánaða, þ.e. ágúst og september, frá því skömmu eftir nýtt tungli í ágúst til jafndægurs að hausti sem er rétt fyrir nýtt september tungl. Þá færist mánuðurinn lengra frá nýju tungli vegna sumarauka leiðréttingar sólársins. Rómverska tímatalið var minna tengt árstíðum náttúrunnar en gamla tímatalið, þar voru Rómar keisarar áhrifavaldar þegar tíminn skildi mældur t.d. er mánuðurinn júlí nefndur eftir Júlíusi Sesar en ágúst sem er annar mánuðurinn sem ber upp á tvímánuð eftir Ágústusi keisara en september ber nafn sitt vegna þess að hann var sjöundi mánuður ársins en septem merkir sjö, október átta osfv.

Líkt og með hina rómversku hundadaga, sem enduðu s.l. sunnudag, vöndust íslendingar smá saman á að notast við hið tilskipaða tímatal frá Vadikaninu í Róm um það hvernig tíminn skildi mældur. Þrátt fyrir að hafa haft mun greinilegra tímatal til að staðsetja sig í tíðum ársins aldirnar þar á undan.

Mörsugur á miðjum vetri

markar spor í gljúfrasetri.

Þorri hristir fannafeldinn

fnæsir í bæ, og drepur eldinn.

Góa á til grimmd og blíðu,

gengur í éljapilsi síðu.

Einmánuður andar nepju,

öslar snjó og veður krepju.

Harpa vekur von og kæti,

vingjarnleg og kvik á fæti.

Skerpla lífsins vöggu vaggar,

vitjar hrelldra, sorgir þaggar.

Sólmánuður ljóssins ljóma

leggur til og fuglahljóma.

Heyannir og hundadagar

hlynna að gæðum fróns og lagar.

Tvímánuður allan arðinn

ýtum færir heim í garðinn.

Haustmánuður hreggi grætur

hljóða daga langar nætur.

Gormánuður, grettið tetur,

gengur í hlað og leiðir vetur.

Ýlir ber, en byrgist sólin,

brosa stjörnur, koma jólin.

                                   Hallgrímur Jónsson

Heimildir:

https://is.wikipedia.org

http://www.arnastofnun.is/page/ordpistlar_tvimanudur