Plebbar

Það má sjálfsagt segja sama um Everest nú til dags og stundum var sagt um varnir víggirtra borga áður fyrr; "Það er enginn borgarmúr svo hár að asni klyfjaður gulli komist ekki yfir hann". Það þótti mikið afrek þegar Hillary lét fyrstur hafa það eftir sér opinberlega í heimsfjölmiðlunum að hann hefði klifið Everest, það hafði engum dottið í hug áður. Undanfarna daga hafa verið myndir af biðröðinni upp á fjallið í öllum fjölmiðlum heimsins. Fyrir nokkrum dögum birtist frétt af ofboðslega ríkum Íslendingum sem komust fram fyrir biðröðina.

Tímarnir breytast og mennirnir með. Fram undir síðustu aldarmót þótti það ekki gott til afspurnar að miklast af óverðskulduðum afrekum í krafti auðs. Menn hreinlega forðuðust þannig afspurn eins og heitan eldinn. Það voru annarskonar verðleikar sem voru hafðir í frammi þegar koma að því að hampa fólki, en hálfgildings hetjudáðir fjármagnaðar af ofgnótt peninga. Nú eru daglegar fréttir af afrekum þeirra ríku, hvort sem um er að ræða Everest eða mörg þyrluflug á dag í veislur á milli vina.

Upp úr 1980 sungu Stuðmenn, "Hann er einn af þessum stóru, sem í menntaskólann fóru og sneru þaðan valinkunnir andans menn. Ég sá hann endur fyrir lögnu, í miðri Keflavíkurgöngu, hann þótti helst til róttækur og þykir enn. Já hann er, enginn venjulegur maður, og hann býr, í næsta nágrenni við mig, og hann er alveg ofboðslega frægur, hann tók í höndina á mér, heilsaði mér og sagði: KOMDU SÆLL OG BLESSAÐUR ég fór gjörsamlega í kút. Hann sagði: KOMDU SÆLL OG BLESSAÐUR ég hélt ég myndi fríka út."

Hljómsveitin Stuðmenn voru ekta Íslensk hljómsveit af gamla skólanum og nutu gífurlegra vinsælda sem slíkir. Þeir sungu á íslensku fyrir Íslendinga. En Stuðmenn náðu ekki að halda cool-inu og duttu niður á plebba planið korteri fyrir "hið svo kallaða hrun". Þá héldu þeir bæði tónleika í Kaupmannhafnar Tívolíinu og Royal Albert Hall í London.  Landinn flykktist í flugi fram og til baka í kringum sama miðnættið, svo hægt væri að sjá og heyra hina "heimsfrægu" Stuðmenn kynna íslensku slagarana sína á ensku.

Svona gera náttúrulega bara alvöru plebbar.

Allir vilja upp við bestu aðstæðurnar

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 27.5.2019 kl. 12:53]

"Fram undir síðustu aldarmót ..."

Þar sem tvær aldir mætast eru aldamót (eignarfall fleirtölu) en ekki "aldarmót".

Og sama gildir að sjálfsögðu um mánaðamót en "mánaðarmót" er algeng villa í fjölmiðlum.

Mánaðamót eða mánaðarmót?

Móðurafi minn lifði hins vegar öldum saman, fæddist árið 1899 og dó árið 2000.

Hann fæddist í torfkofa norður í Svarfaðardal og bjó síðustu æviárin einn í blokkaríbúð í Breiðholtinu.

Hann gerði þar allt sjálfur, eldaði matinn, þreif stigaganginn og málaði íbúðina.

Fór aldrei til útlanda, átti aldrei bíl og tók strætisvagn þegar hann fór niður í miðbæ Reykjavíkur, þar sem hann vaktaði skip í Gömlu höfninni.

Hundrað ára gamall og trúði á tilvist álfa og huldufólks.

Hann var hins vegar alltaf "flottur í tauinu", átti margar bækur, dýr og falleg húsgögn og einnig dýr Bang & Olufsen hljómflutningstæki.

Var hann þá plebbi? Nei, það var hann svo sannarlega ekki.

Vísindavefurinn:

"Orðið plebbi er notað um ómenningarlegan eða lágkúrulegan mann. 

Það er stytting á nafnorðinu plebeji í sömu merkingu sem barst hingað úr dönsku plebejer og er eldra í málinu eða frá því snemma á 20. öld.

Eins er til lýsingarorðið plebejískur, "lágkúrulegur", fengið frá dönsku plebejisk.

Plebbi er vel þekkt í málinu frá því upp úr miðri 20. öld og sömuleiðis lýsingarorðið plebbalegur.

Upprunann er að sækja til latínu. Orðið plebs merkti "fólk, lýður" og var notað um lægri stéttir Rómarríkis en orðið patricius sem er dregið af orðinu pater, "faðir", var haft um hástéttarfólk.

Lýsingarorðið plebeius var þá notað yfir þá sem tilheyrðu almúganum."

Móðurafi minn tilheyrði svo sannarlega almúganum en var hvorki ómenningarlegur né lágkúrulegur, heldur þvert á móti og sá maður sem ég hef borið mesta virðingu fyrir.

[Magnús Sigurðsson, 27.5.2019 kl. 14:44]

Þakka þér fyrir þessa skemmtilegu frásögn Steini, eða kannski réttara sagt frásagnir í fleirtölu og stafsetninga leiðréttingar.

Ég vissi reyndar að plebbi er ómenningarlegur maður og hef alltaf haft rétt tilfinningu fyrir merkingu orðsins. Fletti því reyndar upp í Íslensku orðsifjabókinni hans Ásgers Blöndal Magnússonar meðan ég  sauð þetta plebbatal saman, og þar er skýringin sem þú ert með.

Nei afi þinn hefur aldeilis ekki verið neinn plebbi og ég hygg, samkvæmt þinni lýsingu, að hann hefði seint borgað 1.3 milljón bara fyrir leifið til að fá að labba á Everset. Hvað þá að hann hefði látið bera á sér í fjölmiðlum fyrir að borga sig fram fyrir biðröð.

Maður sem tekur strætó neðan úr Breiðholti er menningar maður af gamla skólanum og myndi sennilega seint hafa keypt sér flugfar til London til að hlusta á Stuðmenn syngja gömlu slagarana sína á íslensku. Hvað þá að hann hefði kynnt sig á ensku fyrir íslendingu við það eitt að vera komin til London. Enda þarf að plebbast til að haga sér svoleiðis.

Mér fannst reyndar sárt að frétta af því þegar Stuðmenn misstu cool-ið um árið. 

Haltu áfram að virða afa þinn hann hefur bæði vitað hvað klukkan sló og að hver öld syngur með sínu nefi. Enn og aftur takk fyrir skemmtilega frásögn. 

[Þorsteinn Siglaugsson, 27.5.2019 kl. 20:19]

Sammála þér Magnús um að það er óskaplega hallærislegt þegar menn stæra sig af auði sínum og berast á. Þess vegna hef ég t.d. alltaf borið virðingu fyrir Bretadrottningu sem vill helst skrölta um á gömlum Landrover í Skotlandi og drekka kaffi með bændunum nágrönnum sínum.

En það að ganga á Everest gera menn ekki með peningunum einum saman. Það er líkamleg þrekraun og ekki á allra færi.

[Magnús Sigurðsson, 27.5.2019 kl. 21:10]

Sæll Þorsteinn og takk fyrir innleggið. Nei, það er ábyggilega hvorki létt verk né löðurmannlegt að ganga á Everst. En það getur samt sem áður verið lágkúrulegt að miklast af afreki sem  verður til í krafti auðs, og samkvæmt þeirri skilgreiningu þá er maður ekta plebbi.

Stuðmenn teljast varla auðmenn þó svo að þeir hafi haldið tónleika í Royal Albert Hall og ekki urðu þeir vinsælli fyrir vikið til lengri tíma litið, hvað þá menningarlegri. Og varla getur það talist til hámenningar af landanum að fljúga fram og til baka á mettíma til London til þess eins að hlusta á íslenska slagara kynnta á ensku.

Eitthvað hefði kostað að kolefnisjafna svoleiðis plebba hátt samkvæmt mælistiku hámenningar tíðarandans í dag, gott ef það ætti ekki að kosta svakalegt flugviskubit.

En mér sýnist samt plebbaháttur nútímans ekki mikið minni en 2007. Fólk mætti að taka sér oftar til fyrirmyndar menn eins og afa Steina ef það vill öðlast menningarlega virðingu í gegnum aldir.

[Halldór Egill Guðnason, 28.5.2019 kl. 10:12]

 Það er farið að bergmála pínulítið 2006 í fjölmiðlum að undanförnu. Mikið fjallað um mikilmenni horfna fjármagnsins á sínum  ferðum um heiminn og "afrekum" þeirra, hvort heldur þeir gengu sjálfir alla leið, eða fengu far með þyrlu bróðurpart leiðarinnar, eins og þeirra kóna er von og vísa. 

 Já, ég er sammála þér Magnús. Þetta eru plebbar og ættu samkvæmt öllum skilgreiningum með, sem mótherja að grjóthalda kjafti og láta lítið á sér kræla.

 Góðar stundir, með kveðju að sunnan.

[Valdimar Samúelsson, 28.5.2019 kl. 11:53]

Góð grein Magnús. Ég held að það hafi aldrei verið nein heilög merking á or'inu Plebbi.

Ef menn voru samankomnir í haustréttum og sáu mann, hippa eða forstjóra (mann klæddan eins forstjóra) þá voru báðir Plebbjar í augum sveitunganna.

Bara það að gefa mönnum brennivín í staup í réttunum í stað á stút þá voru þeir meiri plebbjin. Semsagt þú gast verið plebbji í réttunum og forstjóri í fyrirtækinu sem þú starfaðir fyrir eða svoleiðis.  

[Magnús Sigurðsson, 28.5.2019 kl. 15:48]

Sæll Halldór; og takk fyrir innlitið. Já ég er sammála þér með að það er farið að bera örlítið á 2006 hjarðhegðuninni. Þó svo að fólk sé kannski ekki beint að missa sig í menningarferðum erlendis þá er samt sem áður farið að bera á því að fólk fer þangað bara til að fara. 

Eitt af því sem maður tekur eftir upp á síðkastið er að gamlir plebbar eru farnir að hafa fólk að fíflum, jafnvel komnir á 2007 stigið. Aflóga rokkstjörnur eru farnar að rísa upp úr sófanum og gera sér ferð til Íslands og mæma gömlu slagarana, því hér er aura von hjá almúganum.

Auðvitað ætti blebba landsliðið í kúlu að grjót halda kjafti og skríða ofaní holurnar sínar í London, Tortóla eða svo sem þær eru. Ef það vildi sína hinu minnstu menningarlega viðleitni þá gæti það kannski fengið að hella upp á hjá Samhjálp eða aðstoða hjá Mæðrastyrksnefnd. En þá þyrfti það líka að hafa vit á því að miklast ekki af góðmennskunni í fjölmiðlunum sínum, heldur sjá bara til hvort það spyrðist ekki út.

Þakka þér Valdimar; þú ert með vinkilinn sem vantar, eins og svo oft áður, auðvitað eru menn plebbar þegar gera sig gildandi í umhverfi sem er ekki þeirra. 

Annars var ævintýramaðurinn Kristinn Jón Guðmundsson mjög svo menningarlegur plebbi. Sá sem Stefán Jón Hafstein skrifaði um í bókinni, New York, New York.

Ég man eftir Kristni sem farandverkamanni á Djúpavogi skömmu áður en hann fór í heimsborgina. Hann var jakkafata klæddur með bindi og í hvítum rykfrakka við að salta fisk.

Kristin Jón er menningar maður að þeirri tegundinni sem heldur cool-inu, því síðast þegar ég frétti af honum þá var hann uppáklæddur við að bera út póstinn. Það eru fáir sem fara í sporin hans og hann er alveg laus við alla plebbastæla, bæði greiðvikinn og vingjarnlegur.

Svoleiðis menn verða náttúrulega ekki plebbar þegar upp er staðið, heldur "legend".