Vér afkomendur Sturlunga

ættum að hugleiða hver urðu endalok þjóðveldis. Það hefur nefnilega borið á því undanfarið að erlendu boðvaldi hafi verið gert hátt undir höfði á landinu bláa. Nú á tímum lýðveldis má finna samsvörun þess sem varð þjóðveldinu að falli. Íslenskir höfðingjar framseldu lögin erlendu valdi. Á tímum þjóðveldisins hófst valdaframsalið árið 1000. Þegar landsmenn undirgengust einn sið, létu af trúfrelsi og sátu uppi með Sturlungaöld, hina íslensku borgarastyrjöld. Samsvörunin í nútímanum má finna í EES samningnum, sem er „einn siður“ trúarbragða nútímans, hagvaxtarins. Út á hann hefur hluti löggjafar lýðveldisins verið framseldur til erlendra valdastofnanna.

Það er því öllum holt að lesa Sturlungu, og jafnvel enn óþjálli íslensku, sem má finna í annálsritum Hannesar Finnssonar Skálholtsbiskups. þar greinir hann m.a. frá bænaskjölum þeim sem biskupar landsins rituðu Kansellíinu, eftir að þjóðveldinu lauk og mörg hundruð ára niðurlægingartímabil tók við, þar sem biskup fóru jafnvel fram á að sveltandi landinn fengu að halda afrakstri auðlinda landsins s.s.þurrkuðum fiski og ull. Því svo hart væri í ári að alþýðan hafði eingin not fyrir innfluttan striga og strútsfjaðrir sem fengust í vöruskiptum. Striginn skjóllítill og við rándýru strútsfjaðrirnar hafði engin hugmynd um hvað ætti að gera.

Allar þessar aldir frá þjóðveldinu væri vert að rifja upp núna rétt rúmri öld eftir að skriðið var út úr hálfhrundum moldarkofunum, því á milli þjóðveldisins og lýðveldisins liðu hátt í 700 ár sem fáir virðist vilja lengur kannast við frekar en sautjánhundruð og súrkál. Ó jú, það eru enn til skinnpjötlur og annálabrot þar sem af fyrri tíð má fræðast þó svo að mikið hafi eyðst af eldi í salarkynnum erlends valds. En handritin voru eitt af því sem flutt voru úr landi eftir að fræðimenn stórríkisins höfðu komið því á kreik að hætta væri á að bókamenntaþjóðin myndi seðja hungrið með bókaáti eða gera sér úr þeim skótau.

Frá því í sumarbyrjun hef ég verið að lesa leifarnar af Sturlungu, og ekkert annað í heila fimm mánuði. Hvernig er hægt að lesa eina sögu í svo langan tíma? - Hún hlýtur að vera þraut leiðinleg? -myndi einhver álykta. Sturlunga saga er reyndar mörg rit sett saman í eina sögu upp á tæpar 1000 blaðsíður og 1500 með skýringum. Sagan er samtímasaga þess tímabils sem kallast Sturlungaöld. Ég er þó svo heppin að á mínum barnaskóla árum var hún kennd í Íslandssögu, efni hennar átti því ekki að koma á óvart. Hafði ég í upphafi sumars aðeins eitt markmið með lestrinum, en það var að kanna hvort í sögunni mætti finna staðfestu þess að Snorri Sturluson hefði skrifað þær bókmenntir sem við hann eru kenndar, því um það hef ég alla tíð efast.

Snorralaug í Reykholti; þó lítið sé um frásagnir af daglegu lífi í Sturlungu þá er athyglivert að oftar en einu sinni er minnst á baðferðir. Á þjóðveldistímanum virðast Íslendingar hafa vel kunnað að nýta kosti jarðhitans

Það er skemmst frá því að segja að Sturlunga fer ekki mörgu orðum um ritstörf og skáldskap Snorra Sturlusonar, en þeim mun fleiri um ásælni hans til valda og hverju hann var til þeirra boðin og búin að fórna.

Árið 1219 er hann í Noregi og fer þaðan til Gautlands í heimsókn til Áskels Lögmanns og frú Kristínar. Snorri hafði ort um hana kvæði og „tók hún sæmilega við Snorra og veitti honum margar gjafir sæmilegar“ bls 256 – 257.

Árið 1220 kom Snorri aftur til Íslands eftir að hafa gerst hirðmaður Hákonar Noregskonungs. Þá hafði spurst til Íslands að hann hefði samið lofkvæði um jarl konungs. „Jarlinn hafði gefið honum skipið, það er hann fór á, og fimmtán stórgjafir“. Snorri bakaði sér óvinsældir með utanferðinni og „sunnlendingar drógu spott mikið að kvæðum þeim er Snorri hafði ort um jarlinn og snöruðu afleiðis“.

Árið 1230 má finna þessa setningar á bls 329 „Nú tók að batna með þeim Snorra og Sturlu og var Sturla löngum í Reykholti og lagði mikinn hug á að láta rita sögubækur eftir bókum þeim er Snorri setti saman“. Fleira var ekki að finna um bókmenntir Snorra á síðum Sturlungu.

Það var því ekki svo að upphaflegur ásetningur með lestri sögunnar hafi orðið til þess að fimm mánuði tók að lesa hana, heldur var það að atburðarás hennar heltók mig líkt og á barnaskólaárunum þegar blásið var til orrusta eftir skóla á milli Hæðara og Þorpara. Þá var barist með spýtna sverðum og þegar allt um þraut hjá okkur Hæðurum brugðumst við við með mögnuðu grjótkasti, enda vorum við ævinlega mun færri. Margt fleira varð til þess að minna á bernsku upplifun Sturlungu með dularfullu blæ. Við Matthildur mín ákváðum að flýja þokuna austur í fjörðu og brunuðum tvisvar í Skagafjörðinn, og þeystum óvænt að endingu Sturlungaslóðina mest alla.

Það er erfitt að finna sér átrúnaðargoð í höfðingjum Sturlungaaldar. Flestir viðast ekki hafa annað en eigin hagsmuni að leiðarljósi og jaðraði græðgi þeirra landráðum. Snorri Sturluson, Gissur Þorvaldsson, Sturla Sighvatsson, Þórður kakali Sighvatsson, Þorgils skarði Böðvarsson gengu allir Hákoni Noregskonungi á hönd og þáðu af honum margskonar sæmdir hvort sem það var gert af heillindum við Hákon eða einungis til að þjóna eigin metorðagirnd. Leitun er af höfðingjum af öðru sauðahúsi í sögunni. Ekki einu sinni er hægt að halda með Kolbeini unga Arnórssyni eða Eyjólfi ofsa Þorsteinssyni þó svo að þeir hafi ekki verið eins auðsýnilegir aðdáendur erlends valds.

Einn höfðingi Sturlungu var þó af öðru suðahúsi. Þorleifur Þórðarson (1185 – 1257) goðorðsmaður í Görðum. Hans nafni hefur ekki verið haldið hátt á lofti þegar Sturlunga er annars vegar. Hann vildi hvorki fara með ófrið í önnur héruð né lét hlut sinn fyrir yfirgangi annarra höfðingja. Og aldrei gerðist hann hirðmaður né þegn Noregskonungs, braut fyrirmæli hans og „myrti" þau bréf er Hákon sendi.

Þó svo að hann væri mikill vinur Snorra Sturlusonar frænda síns þá talaði hann gegn þjónkun við erlent vald og yfirráðum konungs á Íslandi. Þorleifur var einn af helstu höfðingjum  Borgfirðinga. Þegar Sturla Sighvatsson fór að seilast til aukinna valda á Vesturlandi, þá stóð Þorleifur fast á móti. Sturla hrakti Snorra föðurbróðir sinn burt úr Borgarfirði vorið 1236 en vorið eftir söfnuðu þeir vinirnir Snorri og Þorleifur liði um Suðurnes og Borgarfjörð. Í framhaldinu rak hver stórorrustan aðra á landinu bláa.

Róðugrund  þar sem Brandur Kolbeinsson, síðasti höfðingi Ásbirninga, var tekin af lífi

Bæjarbardagi var háður á Bæ í Bæjarsveit í Borgarfirði 28. apríl 1237. Sturla Sighvatsson hafði hrakið Snorra Sturluson frænda sinn frá Reykholti árið áður. Þorleifur Þórðarson í Görðum á Akranesi, frændi beggja (faðir hans, Þórður Böðvarsson í Görðum var bróðir Guðnýjar, móður Snorra og ömmu Sturlu) taldi Sturlu þrengja að sér og vera orðinn of valda gráðugan.

Snorri og Þorleifur söfnuðu 400 manna liði vorið 1237 og fóru með til Borgarfjarðar en Sturla frétti af því og kom með fjölmennara lið. Snorra leist ekki á blikuna og hvarf á brott en Þorleifur fór heim að Bæ með liðið og bjóst til varnar.

Bæjarbardaginn var harður og mikið um grjótkast. Þetta var einn af mannskæðari bardögum Sturlungaaldar. Þar féllu 29 menn úr liði Þorleifs og margir særðust en aðeins þrír féllu úr liði Sturlu. Þorleifur komst sjálfur í Bæjarkirkju ásamt Ólafi hvítaskáldi og fleirum og fengu þeir allir grið en þurftu að fara í útlegð næstu árin.

Gissur Þorvaldsson höfðingi Haukdæla gerði bandalag við Kolbein unga Arnórsson Ásbirninga höfðingja í Skagafirði og þar fór næsta uppgjör fram í Örlygsstaðabardaga fjölmennustu  orrustu sem háð hefur verið á Íslandi. Hún fór fram í Blönduhlíð í Skagafirði þann 21. ágúst 1238.

Frá Örlygsstaðabardaga segir Sturla Þórðarson í Sturlungu, en hann tók sjálfur þátt í bardaganum og barðist í liði frænda sinna, Sturlunga. Þar áttust við Sturlungar annars vegar, undir forystu feðganna Sighvatar á Grund og Sturlu sonar hans, en hins vegar þeir Gissur Þorvaldsson og Kolbeinn ungi.

Sturlungar höfðu ætlað að gera aðför að systursyni Sighvats, Kolbeini unga Arnórssyni á Flugumýri, þar sem hann bjó, en gripu í tómt. Þeir héldu kyrru fyrir á bæjum í Blönduhlíð í nokkra daga en á meðan safnaði Kolbeinn liði um Skagafjörð og Húnaþing en Gissur Þorvaldsson kom með mikið lið af Suðurlandi. Liðsmunurinn var mikill, því þeir Gissur og Kolbeinn höfðu um 1700 manns, en þeir Sturlungar nálægt 1300.

Þeir Kolbeinn og Gissur komu austur yfir Héraðsvötn og tókst að koma Sturlungum að óvörum, sem hörfuðu undan og bjuggust til varnar á Örlygsstöðum í slæmu vígi sem var fjárrétt, enda mun orrustan ekki hafa staðið lengi því fljótt brast flótti í lið Sturlunga og þeim þar slátrað miskunnarlaust. Alls féllu 49 úr þeirra liði en sjö af mönnum Kolbeins og Gissurar.

Í bardaganum féllu þeir feðgar Sighvatur, Sturla og Markús Sighvatssynir. Kolbeinn og Þórður krókur synir Sighvats komust í kirkju en voru sviknir um grið og drepnir þegar þeir yfirgáfu kirkjuna. Tumi Sighvatsson komst einn bræðranna undan ásamt hópi manna yfir fjöllin til Eyjafjarðar. Sturla Þórðarson, sem sögu bardagans ritaði, komst einnig í kirkju og fékk grið eins og aðrir sem þar voru, að Sighvatssonum og fjórum öðrum undanskildum.

Til Noregs bárust tíðindi Örlygsstaðabardaga þar sem Snorri Sturluson var staddur. Hákon Noregskonungur taldi Snorra Sturluson sitja á svikráðum við sig eftir að hann stalst heim frá Noregi og fékk Gissuri Þorvaldssyni það hlutverk að senda Snorra aftur til Noregs eða drepa hann ella. Gissur heimsótti Snorra, fyrr um tengdaföður sinn, í Reykholt og lét menn sína drepa hann 23. september 1241.

Einn sonur Sighvats hafði verið í Noregi við hirð konungs þegar uppgjörið á Örlygsstöðum fór fram. Sá var Þórður kallaður kakali, hann kom síðan til Íslands í hefndarhug með leyfi konungs því herða þurfti á upplausninni milli nátengdra íslenskra höfðingja þó svo að veldi Sturlunga væri að engu orðið. Þórður kakali var djarfur stríðsmaður sem fór ávalt í fylkingabrjósti síns liðs og bar vanalega hærri hlut í stríðinu þó hann ætti til að tapa orrustunni. Það bar brátt til tíðinda eftir að Þórður steig á land.

Flóabardagi er eina sjóorrustan sem háð hefur verið við Ísland og Íslendingar skipað bæði lið. Bardaginn átti sér stað 25. júní 1244. Þar börðust Þórður kakali og Kolbeinn ungi. Þórður var með lið sem hann hafði dregið saman á Vestfjörðum, hafði 15 skip af ýmsum stærðum og gerðum og 210 menn eftir því sem segir í Sturlungu. Kolbeinn ungi var með norðlenskt lið, hafði 20 skip og 600 menn.

Þórður sigldi úr Trékyllisvík á Ströndum en mætti óvænt á miðjum Húnaflóa flota Kolbeins, sem hafði siglt úr Selvík á Skaga og ætlaði á Vestfirði til að eltast við Þórð og hans menn og sló þegar í bardaga með liðunum. Aðal vopnin voru grjót og eldibrandar auk þess sem menn reyndu að sigla skipunum hverju á annað til að sökkva þeim.

Þrátt fyrir mikinn liðsmun tókst Þórði, sem fór fremstur sinna manna, lengi vel að hafa í fullu tré við menn Kolbeins. Þó Þórður þyrftu á endanum að leggja á flótta tókst Kolbeini ekki að elta hann uppi og var hann almennt talinn hafa beðið afhroð í bardaganum. En Kolbeinn gekk ekki heill til skógar í bardaganum og hafði sig því lítið í frammi.

Kolbeinn varð æfur og sigldi á Strandir og fór þar ránshendi, tók eða eyðilagði öll skip og báta sem hann fann. Fór síðan um Vestfirði, brenndi bæi og drap búsmala þar sem fólk hafði flúið á fjöll. Í Flóabardaga féllu milli 70 og 80 úr liði Kolbeins unga en Þórður kakali missti „fáa eina“ úr liði sínu segir sagan.

Haugsnesbardagi, 19. apríl árið 1246, var mannskæðasti bardagi sem háður hefur verið á Íslandi. Þar börðust leifar veldis Sturlunga (aðallega Eyfirðingar) undir forystu Þórðar kakala Sighvatssonar og Ásbirningar (Skagfirðingar), sem Brandur Kolbeinsson stýrði en hann hafði tekið við veldi Ásbirninga af Kolbeini unga gengnum. Hann hafði 720 menn í sínu liði en Þórður kakali 600 og voru það því 1320 manns sem þarna börðust og féllu yfir 100 manns, 40 úr liði Þórðar og um 70 úr liði Brands.

Bardaginn var háður á Dalsáreyrum í Blönduhlíð, í landi sem nú tilheyrir jörðunum Djúpadal og Syðstu-Grund. Skagfirðingar höfðu gist á Víðimýri nóttina fyrir bardagann en komu austur yfir Héraðsvötn og tóku sér stöðu utan við Haugsnes, sem er nes sem skagar til norðurs út í Dalsáreyrar.

Lið Eyfirðinga hafði verið um nóttina á bæjum frammi í Blönduhlíð og bjuggust Skagfirðingar við að þeir kæmu ríðandi út með brekkunum en Eyfirðingar komu fyrir ofan Haugsnesið og komu Skagfirðingum þannig að óvörum. Þórður kakali hafði komið flugumanni í lið Skagfirðinga, sem flýði manna fyrstur og fékk marga til að leggja á flótta. Margir þeirra sem féllu voru drepnir á flótta, þar á meðal Brandur Kolbeinsson, foringi Ásbirninga.

Brandur var tekinn af lífi á grundinni fyrir ofan Syðstu-Grund og var þar síðan reistur róðukross og nefndist jörðin Syðsta-Grund eftir það Róðugrund í margar aldir. Sumarið 2009 var kross endurreistur á Róðugrund til minningar um bardagann og var hann vígður 15. ágúst 2009.

Gissur Þorvaldsson, höfðingi Haukdæla og valdamesti maður á Suðurlandi, var nú orðin einn helsti óvinur Sturlunga en ekki kom þó til átaka á milli þeirra Þórðar kakala, heldur varð það úr að þeir fóru báðir til Noregs og skutu máli sínu undir Hákon konung. Hann úrskurðaði Þórði í vil og sendi hann til Íslands til að reyna að ná landinu undir veldi Noregs, en kyrrsetti Gissur.

Næstu þrjú árin bjó Þórður í Geldingaholti í Skagafirði og var valdamesti maður á Íslandi. Konungi þótti honum þó ganga seint að koma landinu undir krúnuna og var hann kallaður aftur til Noregs 1250, en Gissur sendur heim í staðinn. Þórður var næstu árin í Noregi og líkaði það illa, en konungur leyfði honum ekki að fara heim fyrr en árið 1256. Þegar Þórður fékk heimfararleyfið á hann að hafa sagt að eftir það yfirgæfi hann aldrei Ísland en hann veiktist að kvöldi sama dags og drógu veikindin hann til dauða úti í Noregi 11. október 1256.  

Flugumýrarbrenna 22. október 1253. Gissur Þorvaldsson, helsti fjandmaður Sturlunga, fluttist norður í Skagafjörð vorið 1253 og settist að á Flugumýri í Blönduhlíð. Hann vildi sættast við Sturlunga og hluti af þeirri sáttagerð var gifting Halls elsta sonar Gissurar og Ingibjargar, 13 ára dóttur Sturlu Þórðarsonar.

Var brúðkaup þeirra haldið á Flugumýri um haustið með mikilli viðhöfn. Ekki voru þó allir Sturlungar sáttir. Eyjólfur ofsi Þorsteinsson, tengdasonur Sturlu Sighvatssonar og vörslumaður ríkis Þórðar kakala mágar síns, safnaði liði í Eyjafirði, fór með á fimmta tug vel vopnaðra manna yfir Öxnadalsheiði og var kominn að Flugumýri seint að kvöldi 21. október, þegar flestir voru gengnir til náða.

Réðust þeir til inngöngu en varð lítið ágengt og þegar Eyjólfur ofsi sá er á nóttina leið að hætt var við að menn úr héraðinu kæmu til liðs við Gissur og menn hans, brá hann á það ráð að kveikja í bænum. Tuttugu og fimm manns fórust í eldinum, þar á meðal Gróa kona Gissurar og allir synir hans þrír, en Gissur sjálfur bjargaðist með því að leynast í sýrukeri í búrinu. Brúðurin Ingibjörg Sturludóttir bjargaðist einnig úr eldinum.

Gissur Þorvaldsson missti alla sína fjölskyldu í Flugumýrarbrennu og hélt sumarið eftir til Noregs. Eyjólfur ofsi Þorsteinsson naut ekki hilli á meðal íslenskra höfðingja eftir Flugmýrarbrennu og voru brennumenn almennt hundeltir. 

Þverárbardagi á Þveráreyrum í Eyjafirði 19. júlí 1256 var orrusta þar var tekist á um völd og áhrif á Norðurlandi eftir brottför Gissurar Þorvaldssonar til Noregs. Annars vegar voru þeir Eyjólfur ofsi Þorsteinsson, foringi brennumanna í Flugumýri, og svili hans Hrafn Oddsson, sem höfðu um veturinn farið að Oddi Þórarinssyni, sem Gissur hafði sett yfir Skagafjörð, og drepið hann.

Í hinu liðinu var Þorvarður Þórarinsson bróðir Odds, sem var að leita hefnda, og með honum Þorgils skarði Böðvarsson, sem taldi sig eiga tilkall til valda í umboði konungs, ásamt Sturlu Þórðarsyni. Þarna eru Sturlungar í báðum liðum, Eyjólfur ofsi sem gætti hagsmuna mágs síns Þórðar kakala og hins vegar Þorgils skarði af ætt Sturlunga og Sturla Þórðarson sem gifti Ingibjörgu dóttur sína Halli syni Gissurar á Flugumýri.

Þeir komu með lið bæði úr Borgarfirði og austan af landi, því Þorvarður var af ætt Svínfellinga, og mættu liði Eyjólfs og Hrafns á Þveráreyrum. Þó heldur fleiri væru í liði þeirra svila Eyjólfs og Hrafns og það betur vopnað höfðu Þorgils og Þorvarður sigur. Eyjólfur ofsi féll en Hrafn lagði á flótta. Bardaginn á Þveráreyrum var ekki sérlega mannskæður, þar féllu 16 manns 8 úr hvoru liði en margir særðust.

Á Haugsnesi þar sem mannskæðasta orrusta Íslandssögunnar fór fram, hefur Sigurður Hansen á Kringlumýri komið upp útilistaverkinu, Grjóther. Þar er stillt upp 1320 hnullungum, jafnmörgum þeim mönnum sem tóku þátt í bardaganum. Uppstillingin sýnir fylkingarnar rétt áður en þeim laust saman. Matthildur stendur þarna í vegi fyrir Þórði kakala sem fór fyrir Sturlungum. Steina röðin fyrir aftan hana eru Ásbirningar. Krossarnir tákna þá sem féllu í í bardaganum 

Þorgils skarði Böðvarsson (1226 – 1258)  var af ætt Sturlunga, sonur Böðvars Þórðarsonar Sturlusonar og Sigríðar Arnórsdóttur Tumasonar, systur Kolbeins unga. Viðurnefnið kom til af því að Þorgils var fæddur með skarð í vör en fyrr á öldum var ekki algengt að þeir sem þannig var ástatt um kæmust á legg. Átján ára fór Þorgils til Noregs og var við hirð Hákonar konungs, sem lét lækni græða skarðið í vör Þorgils og er það fyrsta lýtaaðgerð sem vitað er til að gerð hafi verið á Íslendingi.

Árið 1252 sendi konungur Þorgils til Íslands ásamt Gissuri Þorvaldssyni og áttu þeir að  koma landinu undir vald konungs. Þorgils reyndi að ná yfirráðum yfir ríki því sem Snorri Sturluson frændi hans hafði ráðið á árum áður í Borgarfirði og settist að í Reykholti. Hann var óvæginn og harður, bakaði sér óvinsældir og hraktist á endanum út á Snæfellsnes á föðurleifð sína, Stað á Ölduhrygg.

Þegar að Gissur fór til Noregs eftir Flugumýrarbrennu vildi Þorgils reyna að ná yfirráðum í Skagafirði, sem hann taldi sig eiga tilkall til þar sem hann var Ásbirningur í móðurætt. Eyjólfur ofsi taldi sig einnig fara með völd í Skagafirði í umboði Þórðar kakala á meðan hann dvaldi í Noregi.

Nokkru eftir Þverárbardaga, þar sem Eyjólfur ofsi var drepinn, varð Þorgils höfðingi yfir öllu Norðlandi. Hann lenti þó fljótt í deilum við bandamann sinn úr Þverárbardaga, Svínfellinginn Þorvarð Þórarinsson sem þá bjó á Grund. Þorvarður var tengdasonur Steinvarar Sighvatsdóttur, sem gerði þegar þá var komið kröfu um arf eftir Þórð kakala bróður sinn.

Deilunum lauk með því að Þorvarður tók Þorgils skarða af lífi á Hrafnagili í Eyjafirði aðfaranótt 22. janúar 1258. Eftir vígið hraktist Þorvarður burt úr Eyjafirði. Þorgils skarði var ókvæntur en átti dótturina Steinunni, með Guðrúnu Gunnarsdóttur sambýliskonu sinni, systur Ingibjargar sem varð fylgikona Gissurar Þorvaldssonar síðustu ævi ár hans. 

Gissur Þorvaldsson lauk því ætlunarverki að koma Íslandi undir Noregskonung árið 1262, sem hafði áður gefið honum jarlsnafnbót og er Gissur sá eini sem hefur haft jarlstign yfir Íslandi. Austurland var undan skilið í tvö ár, þar sem Svínfellingar höfðu áfram völd, en þeir sóru Noregs konungi hollustu árið 1264, sama átti við um Rangæinga til ársins 1263.

Sturlungaöld er almennt talin hafa náð yfir tímabilið 1220, þegar Snorri Sturluson gerist hirðmaður Hákonar Noregskonungs, þar til Þjóðveldið fellur árin 1262-64. Sturlunga saga nær þó yfir mun lengra tímabil eða allt frá 1117-1291 auk Geirmundar þáttar heljarskinns landnámsmanns. Sagan í heild skýrir hvernig Sturlungaöld gat orðið með öllu sínu blóðbaði. Þar má í stuttu máli segja að mesti styrkur þjóðarinnar, frændræknin og fámennið, hafi snúist upp í að verða hennar mesti veikleiki.

Síðasta saga Sturlungu er Árna saga biskups. Hún gerist á fyrstu árunum eftir Sturlungaöld, og var sú sem mestan tíma tók að stauta sig í gegnum. Þar er farið yfir þær gríðarlegu breytingar sem urðu þegar þjóðveldið féll. Kirkjuvaldið lagði á tíund, sölsaði undir sig kirkjur og jarðir í bænda eign. Konungsvaldið kom með lögbókina Járnsíðu sem íslendingar höfnuðu eindregið svo að Jónsbók varð að lokum málamiðlun. Konungur setti á nýja skatta og sölsaði undir sig ættaróðul sem sektarfé. Þær skyldur sem konungsvaldið átti að uppfylla s.s. siglingar til og frá landinu urðu fljótlega mun strjálli en til stóð.

Aldirnar sem á eftir fóru, þangað til íslendingar náðu vopnum sínum á ný með fullveldinu, verða ekki fjölyrtar hér, en á það má minnast að frjálslindi virðist hafa farið þverrandi. Ekki var óalgengt að börn fæddust utan hjónabands á þjóðveldistímanum, og það talið eðlilegt. Hjúskaparlöggjöf varð fljótlega mun strangari og að því kom að Stóridómur var upp tekinn, þar sem konum var drekk fyrir barneignir utan hjónabands og karlar hálshöggnir. Vistarbandið gerði svo vinnufólki ómögulegt að ganga í hjónaband. Galdrabrennur voru teknar upp á Íslandi hundrað árum eftir að þær höfðu tröllriðið Evrópu. Fólkið átti enga möguleika gegn valdinu, það var ekki til neinna höfðinga í landinu að leita. Hver ósköpin ráku svo önnur, þannig að þjóðin komst hvað eftir annað á vonarvöl í einu gjöfulasta landi veraldar.

Það er ágætis markmið til að setja sér við lestur Sturlungu að gefast ekki upp áður en  kakalanum hefur verið komið undir hælinn. Frumheimildir eru seinlesnari en túlkanir annarra á þeim, en þar gæti tilgangurinn helgað meðalið

Athugasemdir

[Pétur Örn Björnsson (IP-tala skráð) 26.9.2019 kl. 20:09]

Takk fyrir góða samantekt Magnús. 

[Helga Kristjánsdóttir, 27.9.2019 kl. 21:56]

Ùff! Uppgefin að halda ættartengingunum,hver skyldi nú vera lang/lengsti afinn  minn. 

[Magnús Sigurðsson, 28.9.2019 kl. 06:47]

Takk fyrir innlitin, og athugasemdirnar Pétur Örn og Helga. Það er ekki sjálfgefið að einhver nenni að lesa svona langloku þó svo að þarna sé einungis örstutt og takmörkuð samantekt á Sturlungu. En það sem ég vildi segja er að tíminn fer í hringi rétt eins og klukkan þó svo að við séum skóluð á línunni.

Sturlunga er verður ekki skilin nema með því að setja sig inn í ættartengsl á milli höfðingja. Rétt eins og skilningur á nútíma auðsöfnun og völdum fæst ekki nema með innsýn í flókna flækju fyrirtækja og eignarhaldsfélaga sem endar yfirleitt aflands.

Það má segja að í hvoru tveggja gildi nokkurskonar "follow the money" aðferðafræði. Nútíminn notar fyrirtæki á kennitöluflakki til ættartengsla. Græðgi og sjálfhverfa er þó við sama heygarðshornið á öllum tímum og endar yfirleitt með því að selja ömmu sína.

Varðandi lengsta afann, þá er Íslendingabókin hans Kára ágæt til að finna hann. Sú bók þykir allavega fullgild í dag til vísindaafreka í nafni erfðafræði.