Myrkurtíð

Passið ykkur á myrkrinu var hinn þjóðkunni útvarpsmaður, Jónas Jónasson, vanur að segja við gesti sína í lok þátta á gufunni í denn. Árni Tryggvason leikari átti gott með að fá fólk til að hlæja, en talaði líka um svarta hundinn sem ætti það til að glefsa í skammdeginu. Þó rétt sé að passa sig á svörtum hundum myrkursins, þá felst sú þversögnin í ógnum skammdegis myrkursins að það getur þurft að draga sig úr erli dagsins og stíga út fyrir raflýsingu borga og bæja til að sjá ljós dagsins, svo skær er sjónhverfing rafljósanna.

Það virðist vera fjarlægt íslensku þjóðarsálinni að njóta kyrrðar hinnar myrku árstíðar og hægja á erli dagsins í takt við sólarganginn, líkt og náttúran gerir um þetta leiti. Fyrir norðan heimsskautsbaug kemst sólin ekki einu sinni upp yfir hafflötinn um nokkurt skeið á ári hverju. Margar byggðir Noregs eru langt fyrir norðan heimskautsbaug og því eiga norðmenn sér angurværa söngva um fallega bláa ljósið sem fylgir dimmri árstíðinni. Nú mætti halda að þar sem skammdegið er svo mikið að sólin nái ekki einu sinni að kíkja upp fyrir hafflötinn ríki algert myrkur jafnt á lofti og láði, sem í sál og sinni, en svo er ekki bjartur dagurinn er á himninum og kastar blárri birtu yfir freðna jörð.

Þó svo skammdegið eigi það til að vera erfitt með öllum sínum andans truntum þá er það sá tími sem mér finnst maður komast einna næst kjarna tilverunnar. Þetta er sá tími sem ég hugsa venju fremur til þeirra sem horfnir eru og voru mér kærir. Því er það kannski bara eðlilegt að það dragi úr athafnaþránni í myrkrinu og tíminn fari í að leita inn á við. Það er kannski líka heldur ekki undarlegt að vísindin hafi lagt talsvert á sig með gleðipillum og skærum ljósum við að forða fólki frá skammdegis hugans mórum og skottum, sem þjóðsagan hefur gert skil í gegnum tíðina. Það væri nefnilega stórvarasamt fyrir hagvöxtinn ef við kæmumst ævinlega að þeirri niðurstöðu að það sem er dýrmætast fáist ekki fyrir peninga.

Þegar ég var í þriggja ára Noregs útlegð, og saknaði fjölskyldunnar hvað mest heima á landinu bláa, þá bjó ég án sjónvarps og útvarps, en með skaftpott og örbylgjuofn. Þar gafst tími til að uppgötva aftur skammdegi bernskunnar, með því að stíga út fyrir raflýsinguna og paufast á svellum um nes niður við sjó og horfa út yfir Vogsfjörðinn. Það var eitthvað þarna í skímunni, sem gerði að það sást út yfir allan tíma, ég var aftur orðinn þriggja ára drengur í heimsókn með mömmu og pabba hjá afa og ömmu í Vallanesinu. Þarna í fjörunni sá ég alla leið yfir hafið og heim, þar sem augnablikið er alltaf það sama þó svo það komi aldrei til baka.

Á 69°N, þar sem sólin kemur ekki upp úr sjónum vikum saman, er þessi bláa angurværa og  órafmagnaða birta kölluð mørketid sem mundi útleggjast á íslensku myrkurtíð.

Ps. þessi pistill birtist hér á síðunni fyrir 2 árum.

Athugasemdir

[Pétur Örn Björnsson (IP-tala skráð) 4.12.2019 kl. 13:17]

Það sannast hið fornkveðna að birta ljóssins skín  ætíð skærust í myrkrinu.  Sér í lagi ef minnst er alls þess góða sem lifir utan tímans, í þeirri eilífð sem alltaf má finna, líkt og þú kemst svo fallega að orði um bernskuminninguna góðu.

[Ómar Geirsson, 4.12.2019 kl. 16:46]

Blessaður Magnús.

Datt í hug þegar ég las þessar hugleiðingar þínar um kyrrðina og myrkrið, að ég hef verið þeirrar gæfu aðnjótandi að vera í Víkinni minni nokkrum sinni að vetrarlagi, og kynnst ægifegurð hennar að næturlagi, í algjöri kyrrð, jafnt náttúru sem og mannlífs, og notið birtunnar.

Birtu himingelmisins sem sindrar á snævi þakta tindana sem eru svo margir í Vaðlavíkinni.

Þá heyrir maður í almættinu, finnur fyrir návist guðdómsins.

Og verður ekki samur á eftir.

Hafðu þökk fyrir gefandi lesningu.

Kveðja úr neðra, að austan.

[Magnús Sigurðsson, 4.12.2019 kl. 18:29]

Takk fyrir athugasemdirnar félagar. það eru víst orð að sönnu að birta ljóssins skín skærast í myrkrinu. Svo er bara að láta rafljósin ekki blinda sýn á tímalausar stjörnurnar. Annars heyrði ég eitt sinn að indíánar hefðu ekki horft beint á stjörnur himinsins heldur á milli þeirra, og þannig hefðu þeir séð lengra.

Þeim fer fækkandi stöðunum, jafnvel á Íslandi, þar sem má sjá stjörnubjartan himininn án nokkurrar truflunar frá raflýsingu. Ég get því rétt ímyndað mér að Vöðlavíkin njóti sín böðuð í birtu alheimsins, og myrkri sem ekki hefur verið spillt með raflýsingu.

Við Matthildur mín vorum ekki alls fyrir löngu á ferð að heiðskýru næturlagi við Streiti á Berufjarðarströnd. Þar er smá kafli á þjóðveginum sem ekkert rafmagnsljós nemur. Allt í einu datt mér í hug að snarstoppa, slökkva  bílljósin og drepa á bílnum. Matthildur leit andartak upp frá prjónunum og spurði hvað nú væri í gangi. Ég sagði henni að við skildum koma okkur út úr bílnum í einum grænum hvelli.

Þarna stóðum við svo eins og agndofa óvitar út á miðjum þjóðveginum í froststilltri nóttinni og göptum upp í himininn. Þarna voru einungis við og stjörnurnar í næturkyrrðinni. Á himninum voru þær eins og endalaus hundruð þúsundir ljósa, sem liðu fram af snævi þöktu Naphorninu til að lýsa leiðina út í hafsauga.

Og ef maður horfði ekki beint í ljós stjarnanna, heldur upp í myrkrið á milli þeirra, þá sá maður hvorki meira né minna veginn varðaðan stjörnum alla leiðina að hinum óendanlega möguleika.

Segi svo einhver að indíánarnir hafi ekki vitað á hvað þeir áttu að horfa þó svo að þeir hefðu ekkert sjónvarp.

[Erla Magna Alexandersdóttir, 4.12.2019 kl. 19:44]

Bláminn í birtu næturinnar á Islandi er eitthvað sem þeir einir þekkja sem voru uppi eða utan við raflysingu. 

 Hvit mjöll og fullur máni gerðu nætur að bjartasta og fegursta tíma æsku minnar. Takk fyrir að tala um þetta.