Magnús Sigurðsson

4.3.2022 | 18:54

Þegar Hvanndalabræður mældu Kolbeinsey

Í öldinni sautjándu er sagt frá því að árið 1616 hafi verið slegið máli á Kolbeinsey. Voru það þrír bræður, sem gerðu þangað leiðangur að undirlægi Hólabiskups. Þessir bræður voru frá Hvanndölum, sem er dalur yst á Tröllaskaga fyrir opnu hafi í norðaustur á milli Héðinsfjarðar og Ólafsfjarðar. Ófært er úr þessum dal af landi og ekki auðvelt að komast þangað á sjó.

Hvanndalir er samt einn af þeim stöðum sem hefur verið búið á Íslandi af og til frá því land byggðist. Ef flogið er yfir Hvanndali á já.is má sjá talsverðar rústir mannvirkja. Hvanndalabræður voru þrír og er faðir þeirra talin dáinn árið fyrir Kolbeinseyjarferð þeirra bræðra, ekki er neitt vitað um móðir þeirra.

Bjarni hét elsti bróðirinn og var hann 28 ára þegar ferðin var farin en hinir bræðurnir Einar og Jón þá innan við tvítugt. Lítið væri vitað um þessa ferð ef ekki hefðu varðveist vísur, sem samdar voru eftir frásögn Einars mörgum áratugum eftir þessa svaðilför þeirra bræðra, en Bjarni drukknaði í róðri ári eftir Kolbeinseyjarferðina.

Þessi sjóferð þeirra bræðra gerir það að verkum, að til er bæði mæling og lýsing af hvernig Kolbeinsey var fyrr á öldum. Eftir þessum vísum hefur verið gerð ferðasaga, sem Gísli Konráðsson sagnaritari setti saman, og Jón Helgason notar í fréttastíl í Öldinni sautjándu. Fylgir sú frásögn hér á eftir.

- 0 - 0 - 0 - 0 - 0 -

Hvanndalabræður svonefndir, synir Tómasar Gunnlaugssonar, hafa farið hina frækilegustu könnunarferð norður í haf og stigið þar á land á ey þeirri, sem nefnist Kolbeinsey. Hvanndalabræður heita Bjarni, Einar og Jón, og er Bjarni þeirra elstur, nær þrítugur, en hinir báðir innan við tvítugt. Réðust þeir til þessarar ferðar að beiðni Guðbrands Þorlákssonar Hólabiskups, er gaf þeim allmikið fé.

Ekki tókst þeim bræðrum að komast til eyjarinnar fyrr en í annarri atrennu. Lögðu þeir fyrst af stað frá Hvanndölum að leita eyjarinnar í sólskini og góðu veðri. Voru þeir á nýlegum báti, vel búnir að nesti og drykk. En ekki voru þeir komnir lengra en á mitt Grímseyjarsund er á þá kom austansúld með dimmri þoku um nætur.

Eigi að síður héldu þeir áfram, enda höfðu þeir meðferðis áttavita, og sigldu til norðurs svo nærri austri sem vindur leyfði. Loks var það að morgni dags, að þeir komu þar, sem bjargfugl var í sílamori á sjónum. Flugu fuglar allir til austurs, er þeir hurfu úr sílinu, og merktu þeir bræður af því, að Kolbeinsey myndi ekki fjarri í þeirri átt og hefði fuglinn flogið þaðan úr bjargi í morgunnsárið.

En nú skall á stormur með stórsjó. Sáu þeir þann kost vænstan að hleypa undan veðrinu, enda var sjódrif svo mikið, að vart sást út yfir keipa. Náðu þeir landi á Hraunum í Fljótum.

Ekki voru þeir bræður af baki dottnir. Þegar þeir höfðu setið heima í Hvanndölum í sex daga, lögðu þeir af stað í annað sinn. Hrepptu þeir dimmviðri og súld sem áður, en létu það ekki skelfa sig. Svo var það dag einn síðla, að Bjarni og Jón sváfu, en Einar vakti og stýrði bátnum, að upp birti, svo að sá til sólar á vesturlofti.

Sá Einar þá eitthvað hvítleitt á sjónum í austurátt og hugði það fyrst vera skip. En þegar betur var að gáð, reyndist þetta kollur eyjar, sem reis út hafinu, hvítur af fýl og fuglariti. Vakti Einar bræður sína þegar. Felldu þeir segl í skyndi, því gegn vindi var að sækja til eyjarinnar, og settust undir árar. Var vika sjávar til eyjarinnar, og telja þeir sig hafa róið þá leið á einni eykt.

Þeim bræðrum varð það fyrst fyrir, að þeir létu greipar sópa um fuglabyggð í skeri eða nöf, er þeir komu að, og síðan hugðust þeir renna fyrir fisk. Fiskur reyndist þó tregur, og reru þeir þá í vík eina, köstuðu þar út stjóra og stukku á land með streng, sem þeir festu þó lítt eða ekki.

Vildi nú svo slysalega til, að brimsúgur dró bátinn út. Varð þeim æri bilt við, er þeir urðu þessa varir, og freistaði Bjarni þess tvívegis að fleyta sér út í bátinn, En ekki tókst það, og var með naumindum, að hann náði landi aftur.

Það er af bátnum að segja, að hann rak út, en þeir bræður stóðu eftir allslausir, því skjólflíkur þeirra, nesti og drykkjarföng voru í bátnum. Reikuðu þeir upp úr fjörunni, daprir í bragði, vörpuðu sér þar á kné og báðust fyrir. Þegar þeir höfðu lokið bænagerð sinni, röngluðu þeir upp á eyna í ráðaleysi, vonlitlir um, að úr rættist fyrir þeim, enda bar bátinn æ lengra frá landi.

Litlu síðar lægði vindinn, og var logn um hríð. En því næst tók að kula af norðvestri. Við það tók bátinn að reka að eyjunni á ný. Biðu þeir nú á milli vonar og ótta. Stefndi báturinn að eynni, en hætta var á, að hann kynni að taka niðri, er þeir fengju ekki náð til hans. Svo giftusamlega tókst þó til, að bátinn bar mjög nærri landi, áður en hann stöðvaðist, en samt var ekki vætt út í hann.

Þeir bræður höfðu farið með færið með sér á land. Röktu þeir það nú í laup í flæðarmálið, bundu stein við endann og reyndu að slöngva út í bátinn. Tókst þeim að kasta steininum ofan í skutinn á bátnum, og festist hann þar undir stafnlokinu. Heppnaðist þeim síðan að draga hann að landi á færinu. Urðu þeir harla glaðir, er þeir höfðu náð bátnum, svo sem nærri má geta, og lofuðu Guð hástöfum.

Þessu næst bundu þeir bátinn tryggilega og hófu síðan að veiða fugl og safna eggjum. Tóku þeir geirfugl og langvíu, átta stór hundruð, en fýllinn þótti þeim magur, svo að þeir skeyttu ekki um hann.

Loks könnuðu þeir eyna og mældu hana með vað. Segja þeir hana full fjögurhundruð faðma á lengd og ætla, að hún sé um sextíu faðma á breidd. Þeir giska á, að kollur hennar sé sextíu föðmum yfir sjó. Fimm tegundir bergs virtist þeim vera þar í björgum, og gróðurlaus er eyjan með öllu.

Fimm dægur voru þeir bræður í Kolbeinsey, og var þá brimlaust og veður blítt. Fermdu þeir svo bát sinn fugli, eggjum og þorski og létu í haf. Byr var þægur, heiður himininn og hið besta skyggni. Hrepptu þeir gott leiði og tóku land á Siglunesi.

Þetta þykir hið frækilegasta afrek, og var ekki um annað meira rætt á Öxarárþingi í sumar en Kolbeinseyjarferð Hvanndalabræðra.

Flokkur: Landsins-saga | Breytt s.d. kl. 19:00 | Facebook