Vesterålen

Vesturállinn eru eyjar nyrst í Nordland fylki í Noregi. Staðsettur rétt norðan við Lofoten og vestur af Hynneyju. Sortland er stærsti bærinn, staðsettur nálægt miðju eyjaklasans. Vesterålen nær yfir Andey, Langey, Hadseley og Skógey ásamt fleiri smáeyjum. Þar eru sveitarfélögin Andøy, Bø, Hadsel, Sortland og Øksnes.

Vesterålen er á mörkum 68°- 69°N rétt vestur af Harstad í Troms fylki sem er á Hynneyju, stærstu eyju við Noregsstrendur. Einungis Svalbarði er stærri af eyjum á yfirráðasvæði Noregs. Hluti sveitafélagsins Andøy í Vestrålen er á Hynneyju.

Það sama hefur gerst í N-Noregi og á Íslandi með sameiningu sveitarfélaga, minni byggðirnar hafa veikst og ekki endilega orðið til nein heild. Þar virðist vera það sama uppi á teningnum og hér á landi, að horft er meira til ákveðins íbúafjölda frekar en hvað íbúarnir eiga sameiginlegt. Þessi þróun er auðséð í Vesturálnum sem á verulega í vök að verjast.

Nordmela á Andeyju er lítið sjáaþorp. Byggðirnar á ystu ströndum Atlantshafsins muna fífil sinn fegri þegar öllu skipti að fá byr í seglin og lífið var saltfiskur

Sumarið 2012 var Matthildur mín hjá mér í Harstad. Reyndar vorum við stærstan hluta sumarsins norður í Finnsnesi í Troms ásamt vinnufélögum mínum við múrverk í járnblendiverksmiðju. Bjuggum þar á tjaldstæði og í íbúðarhúsi byggingastjóra verkefnisins, sem hét Arna og var samísk, hún lánaði okkur og vinnufélögunum húsið á meðan hún var í sumarfríi.

Ég ef sagt frá þessu sumri í pistlum um Senja og Lofoten, en nú ætla ég að segja aðeins frá ferð út í Vesterålen, sem var kallaður Vesturállinn af forfeðrunum okkar vikningunum. Þeirra byggðir voru við ströndina og á ystu eyjum. Inn til landsins voru byggðir sama (finna). Og náði það sem kallað er Finnmörk lengra suður í Noreg en þar sem Finnmörk er nú skilgreind.

Sumarið 2012 átti Matthildur mín fimmtugs afmæli og við 25 ára brúðkaupsafmæli. Þetta var erfitt sumar ég í útlegð, Matthildur glímdi við líkamlega vanheilsu og bankinn bauð upp á afarkosti. Við Matthildur gerðum okkur þó dagamun á þessum tímamótum með því að þvælast um helgar í boði Mette framkvæmdarstýru Murbyggs á vinnubílum, eða á hennar bíl þegar hún fór í sitt sumarfrí siglandi á skútunni sinni til Svalbarða.

Hvítar sandstrendur við bæinn Bleik eru himneskar. Sjávarplássið er orðið að nokkurskonar sumarleyfisstrandbæ líkt og Borgarfjörður-eystri. Í þríhyrningslöguðum eyjunni sem rísa úr hafi er stærsta lundabyggð við Noreg 

Eftir ferð okkar í Vesterållen bað Mette mig lengstra orða að minnast ekki á þær eyjar við nokkurn lifandi mann, þegar hún varð var við hrifningu okkar á þeim. Hún sagði að þennan hluta N-Noregs vildu Norðmenn hafa fyrir sjálfa sig, í friði fyrir túristum. En nú ætla ég að ganga á skjön við fyrirmæli Mette þrátt fyrir alla greiðasemina. Enda spurning hvað maður getur lengi haldið kjafti yfir fjársjóði.

Vesturállinn er með magnaðri stöðum sem við Matthildur höfum heimsótt, með öllum sínum sveitum, litlu sjávarplássum, hvítu sandströndum á skógi vöxnu eyjum. Það má teljast með ólíkindum að eins fallegt svæði og vel úr garði gert frá náttúrunnar hendi skuli eiga undir högg að sækja byggðalega, hefur fjármagninu meir að segja komið til hugar að hefja stórfellda olíuvinnslu í Vesturálnum til að bjarga málum, -eða þannig.

Einn af þeim bæum sem við heimsóttum var Nyksund á Langeyju, bær sem var alfarið yfirgefinn árið 1970. Rúmlega 30 árum seinna í upphafi 21. aldarinnar fór bærinn að glæðast lífi á ný með búsetu listafólks. Ég heyrði reyndar frá norskum vinnufélaga, sem sagði mér upphaflega frá tilvist þessa bæjar, að það hefði verið moldríkur þjóðverji sem hefði keypt bæinn á einu bretti, hvorki með manni né mús, en ótrúlegri höfn frá náttúrunnar hendi og öll sín hús.

Þó svo að Nyksund hafi verið upphaflegi hvatinn að því að fara út í Vesturálinn þá heillaði margt fleira, m.a. strandlengjan við bæinn Bleik en þaðan er opnumynd þessarar bloggsíðu. Þessi helgi úti í Vesturálnum var bæði silfurbrúðkaups- og fimmtugsafmælis virði og í geislaspilaranum í bílnum suðuðu íslenskar dægurflugur.

Athugasemdir

[Jóhann Elíasson, 26.5.2022 kl. 10:15]

Þetta virðist vera vandamálið víða í heiminum, þegar maður kemur í bæi sem oft á tíðum "geisla" af fegurð og einhverju sem maður getur ekki útskýrt þegar maður kemur til þeirra yfir sumartímann þá getur maður ekki skilið hvað veldur því að bókstaflega allt líf þar er að fjara út.  Þegar ég var við  nám í Kristiansand í Suður-Noregi, var þar ungur maður frá Harstad,Øyvind að nafni, okkur varð vel til vina meðal annars sýndi hann mér myndir frá litlum bæ sem hann hafði alist upp í en var alveg yfirgefinn þá (því miður man ég ekki lengur nafnið á bænum). Hann sagði mér að lífsbaráttan þarna hefði verið alveg óhemju erfið, samgöngur litlar sem engar og stóran hluta af vetrinum var bærinn alveg einangraður.  En yfir sumarið hefði þetta verið eins og paradís á jörð,  nóg um að vera og allt eins og best gat orðið.  Það var 1976 ,sem fyrsta fjölskyldan flutti í burtu en fyrir þann tíma heyrðist enginn tala um að flytja að tæpum sjö árum liðnum voru allir farnir og þorpið var alveg komið í eyði........

[Magnús Sigurðsson, 26.5.2022 kl. 11:20]

Þakka þér fyrir þessa athyglisverðu frásögn Jóhann, -og ágætu spkúlasjón. 

Nei það er ekki gott að átta sig á því hvað veldur að fólk flýr úr paradís. Staðir eins og Vesterålen voru eftirsóttir á tímum víkinga þegar byr í seglin var gulls í gildi. Eins á meðan fólk var tengt náttúrunni og lífið var egg, sauðfé og saltfiskur.

Þegar börnunum fer fækkandi í paradís má sjá að verulega er farið að halla undan fæti. Það gerist yfirleitt í kjölfar þess að unga fólkið heldur að heiman og menntar sig frá heimahögunum sem það þráir síðan að komast til alla ævi.

Það er einu sinni þannig að þegar staður hefur verið yfirgefinn, vegna veraldarvafstur og peninga, þá mun hann ekki koma til með að þekkja viðkomandi aftur. Lundinn hefur þó vit á að  setjast upp í hólmann sinn ár eftir ár til að koma ungunum úr eggi. 

Síðan má því við bæta að endalausar sameiningar sveitarfélaga í stærri heildir bitna fyrst á smærri byggðunum. Miðstýrt regluverkið hefur ekki svo mikið sem vit á hænsnakofa og býr til endalaus leyfisskyld vandamál.

Síðasti bærinn í dalnum mun samt aldrei verða lengi sá síðasti. Ég hef grun um að það sé verið að stela landi skipulega af íbúunum í gegnum íþyngjandi regluverk.

Við þekkjum hvert kvótakerfið fór með fiskimiðin okkar, og þetta má m.a. sjá á svo kölluðum þjóðlendum þar sem ríkið er í raun að ræna landi þjóðarinnar. Þetta sama ríki leyfir erlendu auðrónum að kaupa stóra hluta af Íslandi.

[Jóhann Elíasson, 26.5.2022 kl. 11:53]

Já Magnús, sameiningar sveitafélaga er ein hörmungin sem hefur dunið yfir og ekki virðumst við ætla að læra af mistökum annarra.  Øyvind sagði mér frá mörgum dæmum frá Norður-Noregi þar sem minni sveitarfélögin fóru mjög illa út úr svona sameiningum. Og ekki eru mörg ár síðan að það gerðist í minn gamli heimabær Þórshöf, Langanes, Skeggjastaðahreppur og Bakkafjörður sameinuðust í eitthvað sem heitir Langanesbyggð.  Nú er svo komið að Bakkafjörður er nánast að leggjast í eyði.  Það er búið að leggja niður grunnskólann og leikskólann á staðnum,búið að loka versluninni og GUÐ einn veit hvað er næst.Og allt er þetta gert í nafni "hagræðingar".  En það virðist gleymast að það er FÓLK sem er á bak við þessa "hagræðingu".......

[Magnús Sigurðsson, 26.5.2022 kl. 13:02]

Það eru víða í smábæir í N-Noregi sem meiga muna fífil sinn fegri. Þar er kannski ekkert eftir nema skólinn og kirkjan. Eina fólkið sem starfar á staðnum er á vegum kommúnunnar. Annars jafnvel bæði hjónin í fjarvinnu til skiptis, -hálfan mánuð í senn á olíuborpalli, Jan Mayen eða guð má vita hvar.

Svona bæi má finna á Íslandi og jafnvel búið að hagræða með því að loka skólanum, presturinn löngu farinn. Mig grunar að þegar ráðamenn tala um fjarvinnu og störf án staðsetningar þá sé það allt með öfugum formerkjum byggðarlega.

Brothættar byggðir á styrk frá Byggðastofnun er eitt af því sem á að hjálpa. Bakkafjörður fékk svoleiðis bjarghring fyrir nokkrum árum, en ekki einu sinni verkefnisstjórinn sjálfur sá sér á fært að búa á staðnum, -ekki einu sinni í sveitarfélaginu. Hann gat sinnst sínu í fjarvinnu á starfstöð án staðsetningar.

Fjarvinnslu úlfseyru eru nú þegar farin að gægjast undan sauðagærunni í laxeldi í íslenskum fjörðum sem á að vera svo gott fyrir byggðir á fallandi fæti. Vítin eru til að varst þau, en nú koma þau fljótandi frá Noregi þar sem hver fjörðurinn af öðrum var lagður undir með þekktum afleiðingum.