Hvers vegna Noregur

Það má ætla að nafnið á landi nágranna okkar skýri sig sjálft, og ekki síður á ensku Norway. En er það alveg svo einfalt? Michael Schulte, prófessor við háskólann í Agder, segir að sú túlkun sé alþýðuskýring. Bók Þorvaldar Friðrikssonar, -Keltar, sem kom út fyrir jól, heldur á lofti að nafnið hafi ekki með norður að gera heldur austur. En sennilega er réttu skýringuna að finna í þeim fornbókmenntun sem varðveittust á Íslandi, eins og svo margt annað um gamla landið Noreg.

"Landsheitið Noregur hefur yfirleitt verið talið merkja vegurinn í norður, norð-vegur, og talið vísa til þeirrar leiðar sem menn fóru til að komast norður á bóginn. Þessi hugmynd hefur verið næsta óumdeild lengi vel en nú hefur norskur fræðimaður bent á að þetta sé ekki óyggjandi. Michael Schulte, prófessor við háskólann í Ögðum (Agder), færir rök að því að sennilega sé nafnið alþýðuskýring (folkeetymologi). Uppruni heitisins sé annar en nú lítur út fyrir. Sögulega sé nafnið ekki Norð-vegur heldur Nor-vegur. Sjá grein um þetta á norsku á síðunni forskning.no. Schulte bendir á að í elstu skriflegu heimildum á Norðurlöndum, rúnaristunum, sé nafnið ekki skrifað Norð- heldur aðeins Nor-, og sömu sögu sé að segja í dróttkvæðum.

Nafnið hafi ekkert með áttina norður að gera heldur sé það dregið af orði sem enn er til í íslensku og norsku, nór og nor, og merkir þrönga siglingaleið eða mjóa vík, skylt enska orðinu narrow. Nafnið vísi til siglingaleiðarinnar meðfram ströndum Noregs rétt eins og Norð-vegur var talið gera. Nafnið Noregur dregur því eftir sem áður nafn af leiðinni meðfram ströndinni en viðmiðið er dálítið annað. Þessi hugmynd Schultes er að vísu ekki glæný heldur hafa fræðimenn kastað henni fram öðru hverju og menn deilt um sanngildi hennar. Inn í þessa sögu er líka stundum dreginn forn norrænn sækonungur að nafni Nórr eða Nóri. Á það má líka benda að í íslensku er til samhljóma orðið nór í merkingunni skip eða bátur. Það orð er svo skylt latneska orðinu navis sem einnig merkir skip. Íslenska orðið naust bátsskýli er einnig af sömu rót. Þetta má sjá á vef Árnastofnunar"

Í bókinni Keltar er fyrrihluti nafnsins sagt noir; -austur. Og skýringin er; orðið austmaður var í íslenskum fornsögum haft um menn frá Noregi. Í orðabók Johans Fritzners (Ordbog over det gamle norke sprog, I. bindi, bls 100) er sú skýring við orðið austmaður að það sé notað um menn sem bjuggu í austri og tekur Fritzner fram að Íslendingar hafi með þessu orði átt við Norðmenn.

Alloft eru menn nefndir í Íslendingasögunum sem virðast bera viðurnefnið austmaður, Geir austmaður, Hrafn austmaður, Hávarður austmaður og Þórir austmaður. Fleiri dæmi eru um að menn séu sagðir austmenn án þess að um viðurnefni sé að ræða. Vestur er ír á gelísku og þaðan er Íri, sem þýðir Vestmaður, samanber Vestmannaeyjar. (Þorvaldur Friðriksson - Keltar bls 15)

En eins og ég sagði í upphafi er skýringuna á nafni lands nágranna okkar að finna í fornbókmenntum sem varðveittust á Íslandi. Fornaldarsögur Norðurlanda eru af fræðimönnum taldar þjóðsögur, sem gangi skáldskap næst, en í raun eru þær hin hliðin á mankynssögunni. Þar er sagt frá afkomendum Fornjóts og kemur skýrt fram hvernig Noregur er til kominn, og hefur það hvorki með norður, austur né siglingaleið að gera.

Í Orkneyinga-sögu er einnig útlistun á tilkomu nafns Noregs. Frá Fornjóti ok hans ættmennum, er ættartala Noregskonunga frá Óðni, jafnvel allt aftur til adams, -og þá líka ættartala Íslendinga. Þátturinn hefst á þessum orðum:

-Nú skal segja dæmi til, hversu Noregur byggðist í fyrstu eða hversu konunga ættir hófust þar eða í öðrum löndum eða hví þeir heita Skjöldungar, Buðlungar, Bragningar, Öðlingar, Völsungar eða Niflungar, sem konunga ættirnar eru af komnar.

Fornjótr hét maður. Hann átti þrjá sonu; var einn Hlér, annar Logi, þriðji Kári. Hann réð fyrir vindum, en Logi fyrir eldi, Hlér fyrir sjó. Kári var faðir Jökuls, föður Snæs konungs, en börn Snæs konungs voru þau Þorri, Fönn, Drífa og Mjöll. Þorri var konungur ágætur. Hann réð fyrir Gotlandi, Kænlandi ok Finnlandi. Hann blótuðu Kænir til þess, at snjóva gerði og væri skíðfæri gott. Það er ár þeirra. Það blót skyldi vera at miðjum vetri, og var þaðan af kallaður Þorra mánuður.

Þorri konungur átti þrjú börn. Synir hans hétu Nórr ok Górr, en Gói dóttir. Gói hvarf á brott, og gerði Þorri blót mánuði síðar en hann var vanur at blóta, og kölluðu þeir síðan þann mánuð, er þá hófst, Gói.

Þeir Nórr og Górr leituðu systur sinnar. Nórr átti bardaga stóra fyrir vestan Kjölu, og féllu fyrir honum þeir konungar, er svo heita: Véi ok Vei, Hundingur og Hemingur, og lagði Nórr það land undir sig allt til sjóvar. Þeir bræður fundust í þeim firði, er nú er kallaður Nórafjörðr.

Nórr fór þaðan upp á Kjölu og kom þar, sem heita Úlfamóar, þaðan fór hann um Eystri-Dali og síðan í Vermaland og með vatni því, er Vænir heitir, og svo til sjóvar. Þetta land allt lagði Nórr undir sig, allt fyrir vestan þessi takmörk. Þetta land er nú kallað Noregur.

Athugasemdir

[Birgir Loftsson, 13.2.2023 kl. 17:02]

Góð grein Magnús og góðan daginn. Alveg hárrétt hjá þér. Enda heitir Noregur ekki Norðvegur í dag, heldur Noregur. Eins eru afkomendur Norðmanna í Normandí kallaðir Normannar, ekki Norðmenn. Noregur er siglingaleiðin meðfram 900 km langri strönd Noregs. Eina leiðin til að komast milli staða í Noregi í gegnum aldir er sjóleiðin og það norður siglingaleiðin.

[Magnús Sigurðsson, 13.2.2023 kl. 18:03]

Sæll Birgir og þakka þér fyrir athugasemdina.

Varðandi nafnið Noreg þá varð það til á dögum ættmenna Fornjóts og nákvæmlega afmarkað og skilgreint í hans þætti.

Noregur náði úr suðri norður í Þrændalög á þeim tíma og þar fyrir norðan var Hálogaland, allt norður í Þrumu (Troms).

Þannig að ég hallast að því að Noregur hafi fengið nafn sit af Nór syni Þorra eins og nákvæmlega er skýrt frá í Fornjóts þætti.

Noregur á miðöldum leit öðruvísi út en í dag, þess vegna er siglingaleiðin norður hæpin skýring á nafni landsins þegar því var gefið nafnið. 

[Birgir Loftsson, 13.2.2023 kl. 19:08]

Ekki er það verri skýring sem þú kemur með, amen við því. Bara skemmtileg skýring :)

[Magnús Sigurðsson, 13.2.2023 kl. 19:30]

Þakka þér fyrir það Birgir, við verðum að halda því á lofti sem við eigum.

Þegar ég bjó í Noregi velti ég þessu talsvert fyrir mér og fannst fráleitt annað en nafnið Noregur hefði með veginn norður að gera, þó svo hann sé ófær einungis á landi enn þann dag í dag. 

Ég fór á sýningu um miðalda Noreg í Trondenes sem hét Með krossi og sverði í þúsund ár. Þar kom mér á óvart hvað mikið var lagt upp úr íslenskum heimildum og það sem meira var að Egilssaga lá þar til grundvallar.

Það hefur verið að koma æ betur í ljós eftir því sem meiri fornleifar eru rannsakaðar að Egilssaga er hárnákvæm heimild hvað Noreg þess tíma varðar. En ef ég man rétt þá gerast 25 fyrstu kaflar Egilssögu í Hálogalandi.

Þórólfur Kveldúlfsson var sýslumaður Haraldar hárfagra í Hálogalandi og sótti Finnaskattinn. Finnmörk náði mun lengra suður á þeim tíma en nú er og hinn eiginlegi Noregur var frá Þrándheimi og suður úr eins og sést á myndinni. Sem passar við Fornjót.

[Haukur Árnason, 14.2.2023 kl. 00:50]

Takk Magnús fyrir pistlana þína. Þeir eru allir góðir.
Ég á Norges Historie, fra de eldste tider til 1949. Þetta eru tvö bindi um 1.300 blaðsíður.
Hef nú aldrei náð að lesa hana alla, meira svona blaðað í henni. En hef oft undrast hvað þeir vitna oft í Íslenskar heimildir, meðal annars hvað margir hafi dáið úr Svartadauða. Svartidauði er að ganga hjá þeim fyrr en hér, um 1350.

Það kom mér líka á óvart að fyrstu mannvistarleifar sem hafa fundist eru í Finnmörk, um 11.000 ára gamlar. Þeir kalla það Komsa-kúlturen.

Kannski leynist þarna einhversstaðar einhverjar vangaveltur um nafnið Noregur.

[Magnús Sigurðsson, 14.2.2023 kl. 13:39]

Þakka þér fyrir góða athugasemd Haukur, -og ábendinguna á bókina. 

Íslensku fornbókmenntirnar þykja ábyggilega merkilegar á Norðurlöndum og kannski merkilegri víða þar en hér.

Ég fór þrisvar í Noregi á svona miðalda kúltúr sýningar, tvisvar á Trondenes og einu sinni á Borg í Lofoten.

Það var annarsvegar fyrirlestur um menningatengda ferðaþjónustu og hinsvegar miðalda sýningin Með kross og sverð í þúsund ár Trondenes sem var í umdæmi Þóris hunds sem Snorri segir frá í Stiklastaða bardaga.

Á Borg í Lofoten er endurbyggður víkingaskáli, einn af vinsælli ferðamannastöðunum. Þar telja menn að fólkið sem bjó á Borg hafi farið sem landnámsmenn til Íslands, -Ólafur tvennumbrúni.

Allsstaðar voru íslenskar heimildir að baki miðaldasögunni. Það er nokkuð ljóst að íslenski sagnaarfurinn er okkar gral. Þær geima hulda sögu af fólki sem ekki fer hátt um í mankynssögunni, nema sem víkingum og ofbeldisfólki, nokkurskonar hryðjuverkamenn. 

Mér finnst Fornaldarsögur Norðurlanda stórmerkilegar og kannski eru þær hreint engin skáldskapur. Vinsælar bíómyndir og sjónvarpsþættir eru byggðir á þessum bókmenntum s.s. Lord og the rings sem ekkert launungamá er að sækir sér innblástur í Völsunga sögu og The Vikings, sem er í raun Ragnars-saga loðbrókar.

Svo má geta þess að Íslensk erfðagreining byggir á þeim ættfræðigrunni sem kemur fram í þessum bókmenntum, ekki síst á Fornjóti og hans ættmennum. Þannig að ég hef grun um að sannleiksgildi Fornaldarsagna Norðurlanda sé stórlega vanmetið af fræðimönnum.

[Guðjón E. Hreinberg, 14.2.2023 kl. 22:48]

Svona rangsnúna Marxistar "vísindunum" og aftengja fólk frá rótum sínum.

[Guðjón E. Hreinberg, 14.2.2023 kl. 22:54]

nóra - smár hlutur

nór - þreskitrog

norn - örlaga-áhrifavaldur, (urður, verðandi, skuld)

nórungur - ungur selur

nó-stakkur - kælitrog

nostra - hlúa að, vanda sig,

not - notagildi, smáverkfæri, veiðarfæri

nota - nota ;)

... það er ekkert mál að snúa "vísindunum" til baka og jafnvel skrifa bók um allskyns nafngiftir, orðagiftir og gólagaldra, er ekki greinilegt að norðurvegur er örlagavegur þangað sem notadrjúgt var fyrir Herúla fyrir 15 öldum að komast í var (víkur, víkingavar) frá frímúrum og kóngum Evrópu sem stunduðu tíunda hluta þeirrar rányrkju og lyga sem g-óða fólkið stundar í dag?

Þetta er í það minnsta áhugaverð hugmynd?

... afsakið afskiptasemina.

[Magnús Sigurðsson, 15.2.2023 kl. 05:57]

Ég held að þetta sé einmitt málið Guðjón, -og um það hvernig þetta kom til voru skrifaðar bókmenntir, sem þarf ekki einu sinni að lesa með millilínulestri, heldur einfaldlega lesa.

En kannski vegna þess að sannleikurinn er alltaf lyginn líkastur þá er það sem sagt er með berum orðum talinn skáldskapur, líkt og Fornaldarsagan um Fornjót og hans ætt. Einhvernvegin fór það samt svo að saga þessa fólks var varðveitt hér á Íslandi.

[Jóhann Elíasson, 15.2.2023 kl. 09:04]

Aldrei kemur maður að tómum kofanum hjá þér Magnús og ef ég hefði ekki síðuna þína væri vitneskjan mun minni......