Kári í fári

Verða extra löngu eyrnapinnarnir nú brýndir með bómull og reknir upp í hvers manns nasir? Munu niðurstöður skimanda skálka ráða úrslitum um það hvar hver og einn verður gjaldgengur?

Kári í fári veður nú um völlinn eins og hani í skítahaug. Nú veltur á því hvaða vísindi þríeykið á seiðhjallinum opinbera almenningi næst í beinni, og hvaða sviðsmyndir úr spálíkaninu verða kynntar fábjánunum sem flissuðu fyrr um við Austurvöll.

Enda, hvernig á annað að vera, medían búin að mæra drauginn meira en sjálfan Björgólf Thor um árið, sem hún taldi hæfastan til að reka Ísland korteri áður en Landsbankinn fór í money haven.

Nú þarf Kári engan Hannes lengur, skítahaugurinn og tvöföld skimun nægir, -og ef það dugir ekki til þá má alltaf skima þrisvar þar til bóluefnið og stóra skimunarvélin kemur. Sjúklingar eru fyrir löngu orðnir óþarfir.

Er ekki kominn tími til að skima fyrir táfýlu til að skera úr um tilverurétti fólks innan um fólk? Eða er Kári kannski orðin spítalamatur? 

Ættum að búa okkur undir nýja bylgju

Jöklarnir bráðna - lofið vorn drottinn

Það fer mikið fyrir hamfarahlýnun þessi misserin enda gæti hver farið að verða síðastur til að missa ekki af henni ef eitthvað er að marka 30 ára sveifluna sem bent hefur verið á af reynsluboltum í veðurfræði. Það er svolítið sérstakt að sjá Breiðamerkurjökul sérstaklega tilgreindan sem hamfarahlýnunar-dæmi á Sky, því eins nafn og jökulsins ber með sér var þarna gróið land sem hann gekk yfir.

Það er vitað að byggð var víða um landnám þar er jökull gekk síðar yfir og eyddi. Þar á meðal Breiðamörk sem jökullinn var síðar við kenndur. Áður fyrr var byggð undir Breiðamerkurfjalli í A-Skaftafellssýslu sem eyddist undan ágangi jökulsins. Þar stóð bærinn Fjall, landnámsjörð Þórðar Illuga, eða Illuga Fellsgoða. Austar með Breiðamerkurfjalli stóð Breiðamörk sem talin er hafa heitið Breiðá þar á undan þar bjó Kári Sölmundarson sá sem um er getið í Brennunjálssögu. 

Í sumar gerði ég það að gamni mínu að keyra upp undir Breiðumarkarjökul. Það land sem nú er að koma undan jökli er ekki beint búsældarlegt, lítið annað en urð og grjót auk bráðins jökulvatns. En hver veit hvað verður ef hamfarhlýnunin heldur sínu striki, kannski verður þá þarna búsældarlegir landkostir svipaðir og fyrir 1000 árum, eftir 100-150 ár eða svo, en Breiðamörk er talin hafa endanlega horfið undir jökul um 1700.

Það sem vakti þó meiri athygli mína þegar ég fór um Breiðumörk í stórgrýtis urðinni sem gerði gamla Cherokee draghaltan, var skilti sem ég rakst á upp við jökullónið undir Breiðamerkurfjalla. Á þessu skilti var mögnuð saga af lífsbaráttu bænda í Öræfum á 20. öld við Breiðamerkurjökul. Ég ætla að leifa mér að birta hana hér fyrir neðan.

Þann 7. nóvember 1936 voru Sigurður Björnsson á Kvískerjum, þá 19 ára gamall, og Gunnar Þorsteinsson á Hofi, að huga að sauðum í Breiðamerkurfjall. Þá féll á þá snjóflóð. Gunnar lenti í vesturjaðri flóðsins og stöðvaðist fljótlega. Sigurður lenti í miðju flóðsins og barst með því um 200 m niður bratta og grýtta hlíðina og stöðvaðist loks vel skorðaður á hvolfi og í kafi í snjó, 28 m niður í djúpri gjá á milli jökulsins og fjallshlíðarinnar.

Eftir að hafa leitað Sigurðar um stund gekk Gunnar heim að Kvískerjum eftir hjálp, en þangað var þriggja klukkustunda gangur. Sigurðar var leitað án árangurs til miðnættis þann dag, m.a. í gjánni þar sem hann lá. Daginn eftir var maður látinn síga niður í gjána og heyrði hann þá Sigurð syngja sálminn "Lofið vorn drottinn, , ," fullum hálsi.

Sigurður var dreginn upp úr gjánni kaldur og máttfarinn eftir að hafa legið þar í 25 klukkustundir. Hann var bundinn á sleða og fluttur heim að Kvískerjum. Svo heppilega vildi til að Héraðslæknirinn var staddur í Öræfunum þennan dag. 

Nokkru fyrir slysið hafði Sigurður lesið bók um það hvernig haga ætti sér við slíkar aðstæður til að eiga möguleika á að lifa af. Sagt var að menn ættu að reyna að sofna eins fljótt og þeir gætu meðan þeir væru óþreyttir. Þetta gerði Sigurður en þegar hann vaknaði aftur fór hann að syngja sálma sér til hugarhægðar og til að halda á sér hita.

Það varð til þess að leitarmenn heyrðu til hans. Sigurður var vel klæddur í ullarnærföt, en einnig hafði hann troðið jakkann sinn fullann af heyi til að gefa sauðunum. Heyið hefur eflaust hlíft honum í fallinu og einangrað hann gegn kulda á meðan hann beið bjargar.

Hvernig Ísland er að bráðna

Svartidauði í sparifötum

„Þeir deyja ungir sem guðirnir elska, þannig að þú þarft ekki að hafa nokkrar áhyggjur“ sagði Óskar sundkennari á Laugum, vatnsgreiddur á bakkanum eftir að hafa hent mér út í djúpa endann, þegar ég hafði sagt honum að ég væri ósyndur. Þannig var að þegar ég kom sextán ára gamall í Lauga taldi ég rétt að upplýsa sundkennarann um að ég væri ósyndur eftir uppeldisárin.

Það má segja að sama hafi átt við um algebruna og sundið þegar ég komst að því að eina leiðin til að finna óþekkta stærð væri að kasta sér út í djúpu endann eftir þeirri þekktu og komast að bakkanum. En efir það gátu skólastjórnendur á Laugum ekki haft mig lengur, enda hafði ég komist upp á lag með að drekka brennivín strax á æskuárunum svika-, hjálpar- og stjórnlaust áður en í Lauga kom.

Því hefur flogið fyrir hér á síðunni að ég hafi prísað mig sælan að hafa sloppið við lokaritgerðina og er þá blessuðu brennivíninu stundum þakkað fyrir að  síðuhafi lenti ekki í bókhaldinu. Enda hvernig á annað að vera hjá manni sem veit að tveir plús tveir þurfa ekki að vera fjórir frekar en honum sýnist.

Því verður seint neitaða að það var ekki vegna staðfestu heldur hundaheppni að ævistarfið hefur einkennst af leikjum bernskunnar. Halda mætti að það að hverfa úr skóla til að stunda byggingavinnu væri kjörin leið til að fjármagna fyllerí, en svo er ekki.

Ég ætla samt ekki að draga dul á að brennivínið réði lögum og lofum í mínu lífi strax á unglingsárum, svo rækilega að strax um 17 ára aldurinn reyndu bæði móðir mín og föðurbróðir að koma mér til að leita aðstoðar.

Það var svo ekki fyrr en ári eftir að móðir mín kvaddi þennan heim að ég lét af þeirri áeggjan verða og fór í afvötnun á Silungapoll og þaðan í meðferð á Sogn. Þá var ég nýlega 19 ára, og fór mest allur veturinn 1980 í það að viðurkenna vanmáttinn gagnvart áfengi.

Árin á eftir voru fallvölt því að ég átti mjög svo erfitt með að sættast við æðri mátt. Það má segja að ég hafi aðeins tekið fyrsta skrefið með því að viðurkenna vanmáttinn og að mér væri orðið um megn að stjórna eigin lífi. Mörgum föllum og árum seinna, kynntist ég henni Matthildi minni og varð ljóst að ef þau kynni ættu að endast þá yrði ég að viðurkenna fleira en vanmáttinn.

Hugleiðinguna fyrir neðan, um hversu skaðlegur Svartidauði getur verið, setti ég hér á síðuna fyrir rúmum 3 árum síðan og endurbirti nú í gúrkutíð pestarfársins, sem hefur sett hömlur á flest annað en opnunartíma vínbúða.

 

Hversu oft hefur einhver sem þú þekkir orðið ölvaður og hagað sér á þann hátt sem ekki var von á? hækkað róminn óvanalega mikið við að upphefja eigið ágæti, jafnvel beitt ofbeldi, gert sig sekan um kynferðislegt lauslæti, orðið valdur af eyðileggingu á eignum, eða staðið að einhverjum öðrum neikvæðum aðgerðum sem ekki eru viðkomandi eðlislægar?

Hugleiddu þetta í augnablik - eins hvort þetta eigi eitthvað skylt við birtingarmyndir heilsteypts persónuleika, kærleika eða jákvæðni? - Samfélagið viðurkennir áfengi sem félagslega jákvætt hjálparmeðal og þar með væntanlega birtingamyndir þess, jafnvel þó það þurfi stundum að nota afsakanir á við; hann eða hún gat nú lítið að þessu gert sökum ölvunar.

Þetta sama samfélag telur sjálfsagt að gera einstaklingnum erfitt fyrir við að skaða sjálfa sig og aðra með tóbaksreykingum þar sem fólk hittist á almannafæri. Þó svo að fylgifiskar tóbaks séu ekki sambærilegir, þá eru þær saklausar hjá andsetningu persónuleikans. Það er t.d. óþekkt að einhver hafi tapað sér við að reykja pakka af sígarettum og hafi af þess völdum gengið í skrokk á öðrum, splundrað heimili eða drepið mann.

Þrátt fyrir að áfengi hafi fylgt manninum í gegnum aldirnar þá hefur almenningur sennilega aldrei verið fjær því að fá haldbærar skýringar á þeim andlegu afleiðingum sem neysla þess veldur. Skaðsemi áfengis á mannsandann getur verið djöfulleg og ætti því að vera opinberlega viðurkennt að orsakanna er að leita í ósýnilegum andaheimi, - en það er ekki svo í heimi nútíma efnishyggju.

Til að átta sig á hvers konar öfl er við að eiga er rétt að skoða merkingu orða sem höfð eru yfir áfengi, s.s. brennivín, vínandi (spíritus), alkóhól osfv. Þarna er um líkingamál að ræða, sem á m.a. að höfða til lífsins vatns, að mestu ættað úr gullgerðarlist.

Það mætti ætla að orðið vínandi skýrði sig að fullu sjálft í því samhengi þegar talað er um huga, líkama og sál. Með skírskotun til þess að andinn sé sá hluti þeirrar þrenningar sem samsvari sálinni. Þessari merkingu vínandans hefur þó verið haldið til hlés í vestrænu samfélagi þar sem alkahól er viðurkennd efnafræði til félagslegra nota.

Efnafræðilega skíringin á vínanda er sú að hann sé gerður úr gerjuðum vökva, sem er hitaður og sýður þá áfengið á undan vatninu og myndar gufu. Þegar gufan er leidd í rör og kæld þéttist hún og verður að vökva sem er mun sterkara áfengi en t.d. vín og bjór. Slíkur vökvi fékk latneska heitið spíritus, -vínandi. 

Orðið alkóhól er sagt upphaflega dregið af arabíska orðinu "Al-Kuhl" enska afsprengið er „alcohol“. En samkvæmt arabísku er Al-Kuhl eða al-gohul, „andinn yfirtekur holdið“. Alkóhól er, samkvæmt þessari Mið-Austurlensku þjóðtrú, illur andi sem sækist eftir mannsholdi.

Þetta er eftirtektarvert í því ljósi að áfengi er bannað til félagslegrar iðkunnar í flestum Mið-Austurlanda. Í vestrænum ríkjum þykja áfengisbönn bábiljur og hér á landi kallaði ríkið sinn vínanda "Íslenskt Brennivín".

Það fór samt ekki fram hjá þjóðarsálinni um hverskonar anda var að ræða, sem kallaði Brennivín ríkisins umsvifalaust Svartadauða. Eins þekkir þjóðarsálin hugmyndir um að drukkið sé í gegnum einhvern, þegar persónuleiki viðkomandi verður óþekkjanlegur vegna áfengisdrykkju.

Við getum litið svo á að líkaminn sé bústaður hugans, jafnframt því að vera farartæki sálarinnar í efnisheiminum. Hugurinn hefur að geyma persónuleikann sem við staðsetjum okkur með gagnvart öðrum, stundum kallað egó. Sálin er hin æðri vitund sem tengist alheimsorkunni nokkurskonar stýrikerfi huga og líkama í gegnum lífið.

Með eimingu áfengis er kjarna vínanda náð. Með því að setja alkóhól í líkamann þá er þessi andi innbyrtur, sem gerir einstaklinginn berskjaldaðri fyrir nálægum öflum sem mörg hver eru á ósýnilegri tíðni. Þetta telja flestir áhættunnar virði til að losa um félagsleg höft t.d. feimni og stundum er sagt að öl sé innri maður.

En jafnhliða slævir áfengið dómgreind og þegar of mikið er drukkið slokknar á henni og hugurinn dettur út af og til eða jafnvel sofnar. Það sama þarf samt ekki að gerast með líkamann það er hægt að vaknað upp síðar á allt öðrum stað en þeim sem hugurinn hvarf frá, jafnvel frétta af fullu fjöri í aðstæðum sem ekki er kannast við, þetta er stundum kallað blackout, og öl verður annar maður.

Það sem gerist í blakcout er að sá góði andi sem við köllum sál ákveður að yfirgefa partýið vegna þeirrar eitrunar sem hefur orðið á huga og líkama. Orkubrautir sálarinnar eru ekki lengur tengdar líkamanum, ókunnug myrk öfl hafa yfirtekið stýrikerfið og halda partý í blokkinni til að fróa sínum sjálfhverfu hvötum í líkama annars manns burtséð frá hans anda og eðli. Það verður erfiðara eftir því sem þetta gerist oftar fyrir sálina að snúa til baka í óreiðuna og persónuleikinn getur brenglast varanlega.

Efist einhver um að blackout geti haft svo geigvænlegar afleiðingar að jafnvel illir andar taki yfir persónuna þá eru til mýmörg dæmi þess og þarf ekki að fara aftur í tíma Jóns Hreggviðssonar til að finna hliðstæður. Nú á tímum getur andsetning meir að segja orðið svo alger að erfitt getur reynst að finna DNA slóð þess einstaklings sem er andsetinn á vettvangi. Það er örfá ár síðan dómsmál vegna manndráps sýndi þetta svo svo ekki verður um villst.

Til að endurheimta sálu sína verður að endingu það eitt til ráða að leita aðstoðar þeirra sem hafa komist út úr vítahring alkóhólisma með andlegri vakningu. Losa þannig um ógnartök ókunnra afla alkóhólsins hvort sem við köllum þau Svartadauða upp á íslensku eða Al-Kuhl upp á Mið-Austurlenskan máta. Þá verður einungis hægt að viðurkenna vanmátt sinn gegn áfengi og treysta á æðri mátt. 

Nú vil ég taka fram að ég tel mig ekki vera fanatískan bindindismann og er ekki að leggja öðrum lífsreglur. En vegna reynslu minnar af áfengi vildi ég reyna að benda á hvað leynist undir spariklæðnaði þeirra myrku afla sem eru fylgifiskar áfengisneyslu.

 

Heilagir hundar

Við keyrðum burt frá öllu saman og það ætti svo sem ekki að segja nokkrum lifandi manni frá því, eða líkt og segir í hinni helgu bók "gefið ekki hundum það sem heilagt er, og kastið eigi perlum yðar fyrir svín".

En af því að margir lesendur eiga það til að líta hér inn reglulega þá ætla ég að gefa þeim örlitla sýn á hvað við vinnufélagarnir vorum að bauka bak við hús þessa vikuna.

Kannski réttara sagt þeir, því ég fæ yfirleitt að fljóta með svona til halds og traust, enn ekki það að ég geri mikið meira en að njóta kyrrðarinnar.

Tvímánuður

Það ætti náttúrulega hvergi að vera betra golunni að geispa en blíðum í blænum sunnan í bláum berjamó. Eins og flestir landsmenn þá er ég orðinn dauðleiður á dularfullu drepsóttinni, og farin til berja. En það er samt ekki verra en vant er, þar er fámennt og góðmennt, og ekki mikið mál að halda tveggja metra reglunni grímulaust. Þessu virðast sárafáir hafa áttað sig á, kannski sem betur fer.

Nú er kominn tvímánuður (hefur ekkert með tvo metra að gera), sem er fimmti sumarmánuðurinn samkvæmt gamla norræna tímatalinu. Hann hefst ævinlega á þriðjudegi í 18. viku sumars, eða hinni 19., ef sumarauki er, þ.e. 22. – 28. ágúst. Í Snorra-Eddu heitir mánuðurinn kornskurðarmánuður, en mætti nú allt eins kalla berjamánuð eftir að tæknin bauð upp á að geyma uppskeruna í frystikistu.

Gömlu mánaðaheitin eru talin upp í tveimur ritum. Annað nefnist Bókarbót og er varðveitt í handriti frá um 1220. Hitt ritið er Snorra-Edda og eru mánaðaheitin talin þar upp í Skáldskaparmálum. Ekki ber mánaðaheitunum saman. Í Bókarbót er tvímánuður talinn upp á milli fjórða mánaðar sumars og sjötta mánaðar sumars.

Nafnið kornskurðarmánuður skýrir sig sjálft þar sem hann ber upp á þann tíma ársins sem vænta má kornuppskeru. Páll Vídalín vildi skýra nafngiftina tvímánuður á þann hátt að tveir mánuðir væru nú eftir að sumri, líkt og einmánuður bæri nafn sitt vegna þess að einn mánuður væri eftir af vetri.

Undanfarin ár hef ég farið í berjamó frekar en taka lyfin mín. Ég komst að því að bláber lækkuðu bæði blóðþrýsting og magn slæms kólesteróls í blóði. Vandamálið var að kólesteróllækkandi lyf, af læknanna ólyfjan, ullu mér verulegum vandræðum, þau eiga það til að valda minnistapi.

Vinnustaðurinn minn var um tíma orðinn með minnistöflum upp um alla veggi og ég vafrandi á milli veggja með minnismiða. Það var ekki fyrr en bókarinn spurði; "hvað ætlarðu svo að gera þegar þú verður búin að gleyma hvar minnistöflurnar eru", -að ég fór í berjamó. 

Þessa dagana mætir maður grandvöru fólki á förnum vegi, bæði í búð og einu sér í sínum bíl, glíma við að leggja mat á tvo metrana jafnvel með grímuna fyrir smettinu. Ég var næstum búin að keyra út af niður á nesi um daginn þegar ég sá myndar konu skokkandi í spandex með grímu, átti í erfiðleikum með að standa fyrir máli mínu gagnvart Matthildi minni, þar sem við vorum að koma úr berjamó.

Hún hefur hingað til ekki þurft að hafa áhyggjur af því að ég væri að gefa kvenfólki hýrt auga, þó hún hafi oft séð sig knúna til að setja út á aksturslagið. Ég spurði hvort hún hefði ekki tekið eftir að þetta var stútungs kelling á aldri við okkur alein út á túni í sumarblíðunni með drepsóttar grímuna. Það væri varla nema von að manni fipaðist.

Heimildir;

https://is.wikipedia.org

http://www.arnastofnun.is/page/ordpistlar_tvimanudur

Við skulum bara tala íslensku hérna

var máltæki eins vinnufélaga, og þegar hann hafði haft þennan formála yfir með viðeigandi gæsalöppum, gerðum með fingrum við eyru, vissum við hinir að von var á yfirhalningu.

Einu sinni sleppti hann alveg formálanum og sagði að réttast væri að skera af mér hausinn. Ég áttaði mig strax á að þarna væri töluð hrein íslenska, þó að í viðtenginga hætti væri. Reif af mér vinnuvettlingana úti í miðri steypu og rétti honum spaðann og baðst afsökunar á orðaleppunum sem ég hefði látið mér um munn fara. Hann tók í höndina á mér, þó með semingi væri rétt eins og hann tryði ekki alveg eigin augum.

Það er auðvitað hvergi mikilvægara en í miðri steypu að menn misskilji ekki hvorn annan og vinni vel saman, þetta vissum við báðir. Þessi uppákoma varð ekki til þess eftirá að neinn skugga bæri á okkar félagsskap. Það kom samt fyrir eftir þetta atvik að aðrir vinnufélagar hefðu orð á því við vinnuveitandann að ef hann ætlaði að senda félagann og mig aftur með þeim í steypu þá væri vissara að leita áður af sér allan grun um hugsanlegt blóðbað í vösunum okkur félaganna.

En hversu stóran þátt á íslenskan í því að við skiljum samhengi hlutanna? Er hægt að skilja og skýra myndina svo vel sé t.d. á ensku, þegar maður er alinn upp á íslensku? , , , og skiljum við orðið yfir höfuð hreina íslensku? Ég hef oft verið að velta fyrir mér hve mörg samsett orð hafa villt mönnum sýn. Þannig; að þó merking orðanna sé á hreinu sem mynda samsetta orðið, þá virðast flestir leggja í það aðra merkingu en orðin segja. Ég ætla að taka þrjú örstutt dæmi.

Persónuleiki; er samsett úr orðunum persóna og leikur s.b. persónur og leikendur. Orðið persóna er upprunnið í latínu og merkir upphaflega gríma. Orðið leikur þarf varla að skýra en þar getur verið átt við ærslafullan leik barna, eða leik eftir ákveðnum reglum, jafnvel leik sem felst í að sýnast eitthvað annað en maður er, s.b. persónur og leikendur. Ég hygg að margir ætli að orðið persónuleiki sé haft yfir innsta eðli, þegar það er í raun yfir leikgrímuna sem sett er upp til að sýnast í lífsins ólgu sjó.

Trúarbrögð; samsett úr trú og brögð. Orðið trú er einfalt og getur varla misskilist, -ég allavega treysti því. En annað á við viðtenginguna brögð þar virðist um auðugri garða að gresja. Á ensku er notast við orðið religion með rót í latneska orðinu religio, sem er sagt geta átt við virðingu fyrir því sem er heilagt, lotning fyrir guðunum; samviskusemi, réttlætiskennd, siðferðilegri skyldu; ótta við guðina; guðsþjónustu, trúarathafnir osfv. Íslenska orðið bragð eða brögð getur t.d. átt við athöfn, framkvæmd, verk osfv. Einnig geta verið brögð í tafli, og ef talað væri um trúarbragðaref þá væri sú merking auðskilin.

Vísindi; samsett úr vís og indi. Á Vísindavef HÍ er þetta um orðið að finna "orðið vísindi er leitt af lýsingarorðinu vís í merkingunni vitur, sem hefur þekkingu til að bera. Síðari liðurinn -indi er viðskeyti einkum notað til að mynda nafnorð af lýsingarorðum, til dæmis sannindi af sannur, heilindi af heill, harðindi af harður, rangindi af rangur." Hvað ef orðið væri til komið af því að einhver hefði haft yndi af því að vera vís?

Á ensku er notast við orðið sciense, sagt komið úr gamalli frönsku og þýddi þar þekking, s.s. nám, í beitingu mannkyns þekkingar. Orðið á rót í latneska orðinu scientia sem þýddi þekking eða reynsla, eftir því sem ég kemst næst hjá gúggul.

Það eru kannski ekki allir sem vita að íslenska orðið vísindi er ævafornt orð og var notað löngu fyrir daga "nútíma vísinda", rétt eins og scientia í latínu. Orðið var haft yfir þá sem vissu nefi sínu lengra, s.s. seiðkarla á við Óðinn alföður og Loka Laufeyjarson, eins skapanornir á við Urði, Verðandi og Skuld sem sköpuðu mannfólkinu örlög.

Síðar breyttust seiðkarlar og skapanornir smásaman í nútíma vísindamenn, jafnvel spákonur rýnandi í spákúlu um tíma. Síðustu sex mánuði hefur þríeyki setið seiðhjallinn í beinni og skapað okkur örlög lík  Urði, Verðandi, Skuld, rýnandi í spálíkanið. Um vísindin, -því sem næst eins og þau eru praktíseruð dag í dag; má lesa 1000 ára íslenska frásögn í Grænlendingasögum, sjá hér.

Vísindin eru í raun þau trúarbrögð nútímans sem fá okkur til að setja upp grímuna og leika eins og til er ætlast, jafnvel þó okkur gruni innst inni að kenningin sé orðin samsærið sjálft. Þess vegna er því þannig farið að það getur borgað sig að tala bara íslensku þegar til stendur að skera hausinn af, jafnvel þó svo að í viðtenginga hætti sé. En ekki er samt víst að allir þoli orðaleppa, sem ekki geta misskilist, -nema þeir séu sagðir með orðhengilshætti undir rós.

Vegtyllur vísindanna

Það er ekki ólíklegt að margir sem sögðu "ég hlýði Víði" í vetur, hugsi nú með sér "ég hýði Víði". Stutt er á milli feigs og ófeigs, en sennilega hefur engum dottið í hug að mæla það á eins víðum vísinda grunni og ósýnilegu pestarveiruna covid-19. Eins er hægt að mæla feig og ófeig samkvæmt almannarómi.

Það er ekki lengra síðan en 17. júní að forsetinn hengdi fálkaorður á þríhjólandi vísindagengið í viðurkenningaskini fyrir hönd þjóðarinnar. Þetta mun vera einsdæmi í heiminum þegar kóvítið er annars vegar, en forsetin var ekki það fíflið að vita ekki hvað til síns friðar heyrði korter í kosningar. Því er raunhæf spurning hvort tjara og hænsnafiður verður næsta viðurkenning frá Bessastöðum eftir að margboðuð og innflutt seinni bylgja pestarinnar ræður orðið ríkum.

Vísindi hafa frá örófi alda byggst á að greina hið óþekkta og koma spekinni á framfæri með spásagnar sjónhverfingum á við galdur, enda orðið vísindi þaðan ættað. Þegar spálíkanið bregst og keisarinn stendur strípaður þá er stutt í galdrafár og hýðingar ef ekki tekst að halda sjónhverfingunum lifandi á nýjum bylgjum almennra ásakana. Tjara, fiður og fálkaorður eru svo tákn tímanna sem viðurkenningar valdhafana.

Í Grænlendingasögum má lesa 1000 ára gamla frásögn um vísindakonuna Þorbjörgu lítilvölvu, þegar hún bjargaði samfélagi norrænna manna frá mikilli vá á Grænlandi á dögum Leifs heppna Eiríkssonar, og naut til þess hjálpar Guðríðar Þorbjarnardóttur sem nokkurskonar Víðis.

Margt er enn líkt með skyldum, og beina þúsund ára útsending á Grænlandi minnir um margt á nútíma Eurovision. En því er ekki að neita að ólíkt var Þorbjörg vísindakona betur búin tækjum en þær sem nú skima í kóvinu klæddar blárri búrku með einota grímu og hanska, ásamt einum extra löngum eyrnapinna. 

"Sú kona var þar í byggð er Þorbjörg hét. Hún var spákona og var kölluð lítilvölva. Hún hafði átt sér níu systur og voru allar spákonur og var hún ein eftir á lífi.

Það var háttur Þorbjargar á vetrum að hún fór á veislur og buðu menn henni heim, mest þeir er forvitni var á um forlög sín eða árferði. Og með því að Þorkell var þar mestur bóndi þá þótti til hans koma að vita hvenær létta mundi óárani þessu sem yfir stóð. Þorkell býður spákonu þangað og er henni búin góð viðtaka sem siður var til þá er við þess háttar konu skyldi taka. Búið var henni hásæti og lagt undir hægindi. Þar skyldi í vera hænsnafiðri.

En er hún kom um kveldið og sá maður er í móti henni var sendur þá var hún svo búin að hún hafði yfir sér tuglamöttul bláan og var settur steinum allt í skaut ofan. Hún hafði á hálsi sér glertölur. Hún hafði á höfði lambskinnskofra svartan og við innan kattarskinn hvítt. Staf hafði hún í hendi og var á hnappur. Hann var búinn messingu og settur steinum ofan um hnappinn. Hún hafði um sig hnjóskulinda og var þar á skjóðupungur mikill. Varðveitti hún þar í töfur þau er hún þurfti til fróðleiks að hafa. Hún hafði kálfskinnsskó loðna á fótum og í þvengi langa og sterklega, látúnshnappar miklir á endunum. Hún hafði á höndum sér kattskinnsglófa og voru hvítir innan og loðnir.

En er hún kom inn þótti öllum mönnum skylt að velja henni sæmilegar kveðjur en hún tók því eftir sem henni voru menn skapfelldir til. Tók Þorkell bóndi í hönd vísindakonunni og leiddi hana til þess sætis er henni var búið. Þorkell bað hana þá renna þar augum yfir hjörð og hjú og híbýli. Hún var fámálug um allt.

Borð voru upp tekin um kveldið og er frá því að segja að spákonunni var matbúið. Henni var ger grautur af kiðjamjólk en til matar henni voru búin hjörtu úr alls konar kvikindum þeim sem þar voru til. Hún hafði messingarspón og hníf tannskeftan, tvíhólkaðan af eiri, og var af brotinn oddurinn.

En er borð voru upp tekin gengur Þorkell bóndi fyrir Þorbjörgu og spyr hversu henni virðist þar híbýli eða hættir manna eða hversu fljótlega hann mun þess vís verða er hann hefir spurt eftir og menn vildu vita. Hún kveðst það ekki mundu upp bera fyrr en um morguninn þá er hún hefði sofið þar um nóttina.

En að áliðnum degi var henni veittur sá umbúningur sem hún skyldi til að fremja seiðinn. Bað hún fá sér konur þær sem kynnu fræði það er þyrfti til seiðinn að fremja og Varðlokur heita. En þær konur fundust eigi. Þá var að leitað um bæinn ef nokkur kynni.

Þá svarar Guðríður: "Hvorki er eg fjölkunnig né vísindakona en þó kenndi Halldís fóstra mín mér á Íslandi það fræði er hún kallaði Varðlokur."

Þorbjörg svaraði: "Þá ertu fróðari en eg ætlaði."

Guðríður segir: "Þetta er þess konar fræði og atferli að eg ætla í öngvum atbeina að vera því að eg er kona kristin."

Þorbjörg svarar: "Svo mætti verða að þú yrðir mönnum að liði hér um en þú værir þá kona ekki að verri. En við Þorkel met eg að fá þá hluti hér til er þarf."

Þorkell herðir nú að Guðríði en hún kveðst mundu gera sem hann vildi. Slógu þá konur hring umhverfis en Þorbjörg sat uppi á seiðhjallinum. Kvað Guðríður þá kvæðið svo fagurt og vel að engi þóttist fyrr heyrt hafa með fegri raust kveðið sá er þar var.

Spákona þakkar henni kvæðið. Hún hafði margar náttúrur hingað að sótt og þótti fagurt að heyra það er kveðið var "er áður vildu frá oss snúast og oss öngva hlýðni veita. En mér eru nú margir þeir hlutir auðsýnir er áður var bæði eg og aðrir duldir. En eg kann það að segja að hallæri þetta mun ekki haldast lengur en í vetur og mun batna árangur sem vorar. Sóttarfar það sem lengi hefir legið mun og batna vonum bráðara. En þér Guðríður skal eg launa í hönd liðsinni það sem oss hefir af staðið því að þín forlög eru mér nú öll glöggsæ. Það muntu gjaforð fá hér á Grænlandi er sæmilegast er til þó að þér verði það eigi til langæðar því að vegir þínir liggja út til Íslands og mun þar koma frá þér ættbogi bæði mikill og góður og yfir þínum ættkvíslum mun skína bjartur geisli. Enda far nú vel og heil, dóttir mín."

Síðan gengu menn að vísindakonunni og frétti hver eftir því sem mest forvitni var á. Var hún og góð af frásögnum. Gekk það og lítt í tauma er hún sagði. Þessu næst var komið eftir henni af öðrum bæ og fór hún þá þangað. Þá var sent eftir Þorbirni því að hann vildi eigi heima vera meðan slík heiðni var framin.

Veðrátta batnaði skjótt þegar er vora tók sem Þorbjörg hafði sagt."

Eiríks-saga Rauða 

Kellingafár í beinni

Þegar ég hitti kunningja fyrir margt löngu, sem er áratugum eldri en ég, -spurði hann hvað væri títt. Ég sagðist hafa komist að því að tveir plús tveir þyrftu ekki að vera fjórir frekar en manni sýndist. „Já veistu það, þetta vissu þær alltaf húsmæðurnar“; -svaraði kunningi minn.

Nú hafa tekið við aðrir tímar þar sem kellingar spálíkans lokaritgerðarinnar hafa fært sig upp á skaftið, -og hornsteinum heimsins hefur verið kastað á glæ; hámenntaðar fraukur, í Þórálfa líki, sem líta skimandi yfir gleraugun í beinni, og eineygra bláklæddra Óðins hana.

Húsfreyjan hefur verið rammflækt í lokaritgerðinni, fleygt á haugana eins og hverri annarri flugfreyju svo allt geti verið á sjálfstýringu í aðflugi stórfyrirtækisins til alheimsyfirráða. Mynd sem var, er komin á hverfanda hvel, -heimurinn yfirfljótandi í sótthræddum kellingum.

Upp hefur risið haukleg mær, -og lafandi lostakústur. Valkyrja, sem með rafrænum smáskilaboðum fær hvern þann, sem á móti blæs; með metoo myllumerki og stjörnusýslumanni stones borinn út í eyjar. Engin er lengur þjóðhátíð, -femenisk er Þórðargleðin.

Húsmóðirin sér nú sinn sal standa sólu fegri, gulli þakin á Gimlé: Þar skulu dyggar dróttir byggja og um aldurdaga yndis njóta, þar muna ósánir akrar vaxa, böl mun allt batna; -engin er þar litla gula hænan, -allt samkvæmt lokaritgerðinni.

En þar mun sem áður, fljúga hinn dimmi dreki, naðar fránn, neðan frá Niðafjöllum; bera sér í fjöðrum, fljúgandi völl yfir, Níðhöggur nái, -þar mun hún sökkvast.

Hvað verður svo um leiðsögnina fyrir blessuð börnin, -í siðblindu kóvinu? - Hvernig verður hægt að lifa af tvo plús tvo, -í digital brjálæðinu?

Við höfum skipt út blessun húsmóðurinnar, sem benti barninu á almáttugan skaparann og bróður besta, er innra með barninu byggju; -út fyrir gervigreind lokaritgerðar sérfræði kenningarinnar.

Við staulumst nú um tvo metrana, rammvillt með grímuna; og annað augað hálfopið, blinduð í kóvinu, hitt á símanum í lófanum; -vitandi innst inni að kenningin er fyrir löngu orðin að samsærinu sjálfu.

Við þorum ekki öðru ern lúta leiðsögninni í beinni, skref fyrir skref, þó það eina sem þurfi til að rata, -sé að slökkva á símanum og sjónvarpinu.

Stutt á snúruna

Það verður ekki annað séð af fréttum síðustu misserin en að allt stefni í lokun ÍSAL í Straumsvík. Orkupakka mafían er nú allsráðandi og nú hyllir í að rætist villtustu gróða draumar draugsins Geysis Green, -er á meðan er, eða þannig. Feigum verður víst ekki forðað.

Ef einhver minnsti áhugi hefði verið á að halda afrakstri orkunnar í landinu þá hefði verið tekið til á Landsvirkjunar kontórnum strax eftir valdatíma helferðarhyskisins, sem sótti um ESB aðildina. En við engu hefur verið hreift þar á bæ jafnvel þó svo næstum allir stjórnmálflokkar hafi komið að ríkisstjórn síðan 2013.

Það hefur ekki einu sinni verið áhugi fyrir því að draga ESB umsóknina afdráttarlaust til baka. Sama virðist vera uppi með 110 ára leyndina sem hvílir yfir hrun gjörningunum hyskisins, -líkt og með ESB aðildarumsóknina, að engin stjórnmálaflokkur sem komist hefur til valda á alþingi ætlar að rjúfa 110 ára samstöðuna.

Af því að Íslendingar ferðast innanlands sumarið 2020, þá skora ég á þá að fara af alfaraleið norðan Vatnajökuls, þó ekki væri nema um gamla þjóðveg no 1 um Möðrudals fjallgarða. Þar hefur mátt sjá magnaðar framkvæmdir frá því í fyrrasumar við varalínu meðfram annarri varalínu frá orkusvæðunum á Þeystareykjum og í Kröflu austur á land. Tvöföld varalína á milli staða þar sem orkan er næg en íbúar fáir.

Það hefur auk þess verið hvíslað um einkavirkjanaframkvæmdir séu í startholum víða um Austurland m.a. á yfirráðasvæði landakaupmannsins Ratcliffs. Blessaðir bjálfarnir í sameinuðum sveitarfélögum á Austurlandi létu þá ályktun frá sér fara fyrir nokkrum árum síðan, -ef ég man rétt, að algjört skilyrði væri að rafmagnssnúran sem á að upplýsa Evrópu færi á haf út austanlands.

Þetta snýst ekki lengur um það fyrir almenning að lifa við að fá einhverju ráðið í sínu nærumhverfi, því það gera þeir ekki sem nú erum uppistandandi, þetta snýst miklu frekar um að búa blessuð börnin undir meira en 110 ára ósjálfstæði íslenskrar þjóðar og erlend yfirráð auðlindanna. 

Framtíðarvirði ÍSAL fært niður að fullu

Gíll og hundadagar með aukanóttum

Það er ekki beint bjart yfir landinu þessa dagana þó svo að veðurfréttamenn keppist við að halda öðru fram. En eins og flestir vita, -veðurfræðingar ljúga. Blikur á lofti fara ekki fram hjá skýjaglóp sem hefur vanið sig á að fylgjast með ferð skýanna um himinhvolfið, frekar en að góna á lygina í sjónvarpinu. 

Fyrir rúmri viku síðan, nánar tiltekið aðfaranótt 13. júlí, vafraði ég eftir vatnsglasi skömmu eftir miðnættið fram í eldhús. Þegar ég leit út um gluggann sá ég fyrirbæri sem ég tel hafa verið gíl, en "sjaldan er gíll fyrir góðu nema úlfur á eftir renni". Þetta fyrirbæri er á ensku kallað "sun dog" og eru haft yfir hjásólir.

Þessar aukasólir eru á því sem kallað er rosabaugur um sólu, geta verið fleiri en ein og er þá stundum talað um að sólin sé í úlfakreppu eða hjálmaböndum. Málshátturinn um gílinn og úlfinn er talin vera kominn úr  fornri goðafræði. Úr þessum táknum á himni var lesið í veður og spáð fyrir um stórviðburði fyrr á öldum.

Mér varð því ekki um sel þegar ég taldi mig sjá gíl á norðurhimninum aðfaranótt fyrst hundadags sumarsins, en eins og flestir vita þá eiga þeir það til að vera einsleitir. Daginn áður hafði verið sól og 25°C á Héraði og það hafði verið glansbjart þegar ég fór að sofa skömmu fyrir miðnættið. En þarna út um eldhúsgluggann blasti við drungaleg bleik blika og gíll, en enginn úlfur.

Daginn eftir var fyrsti virki dagurinn minn í sumarfríi og hann rann hvorki upp bjartur né fagur eins og dagarnir á undan höfðu gert, heldur grár og myglulegur. Dagarnir hafa síðan verið á þann veginn. Hundadagar er tímabilið kallað frá 13.júlí til 23.ágúst og eru þeir dagar taldir bera keim af þeim fyrsta og verða hver öðrum líkir eftir það, jafnvel alveg fram að Höfuðdag, sem er 30 ágúst.

Gíll sólar, eða sun dog eins og fyrirbærið er kallað á ensku, ætti samt ekki að sjást á næturhimni þegar sól er ekki á lofti, sama á við um úlfinn. En það var hjásól augsýnileg á norðurhimninum utan við eldhúsgluggann, sem sýndi svo ekki var um villst að rosabaugur var um sólu, -að ég tel.

Ég vonaðist eftir því, allt fram að fullu tungli í gær, að veðurkerfi myndu raðast upp á hagstæðari máta fyrir sólina og að úlfur hefði elt sól á eftir gíl, sem ekki var hægt að sjá þegar sól var ekki á lofti. En nú er það að koma í ljós að norðanskotið sem yfir landið gekk með grámyglulegum dögum um helgina ætlar að verða staðfesting á einsleitni hundadaganna.

Einhverjir kynnu að álykta sem svo að orðið "hundadagar" sé komið af fyrr um konungi á Íslandi, Jörundi hundadagakonungi. En svo er ekki. Jörundur fékk þetta viðurnefni vegna þess að þeir fáu dagar valdatíma hans náðu að hluta yfir þessa daga. Hundadagar eru mun eldri ættaðir úr Rómarveldi, eða jafnvel stjörnuspeki Grikkja, og voru hafðir yfir þá daga sumarsins sem voru einsleitir hitamolludagar á norðurhveli jarðar, -semsagt gúrkutíð.

Það er fleira sem ber undarlega upp á þennan tíðindalausa árstíma en veðurleysan. Samkvæmt gömlu íslensku tímatali má segja að nú fari í hönd algjör tímaleysa á Íslandi næstu fjóra sólarhringana, eða réttara sagt tíminn er endurstilltur. Sólmánuður með sína 30 daga er nú liðinn en næsti mánuður er nefnist heyannir hefst ekki fyrr en 26.júlí, en þá telst vera komið miðsumar. Því eru næstu fjórir sólarhringar nefndir aukanætur.

Rosabaugur um sól, eða sól í hjálmaböndum. hægra megin við sólina er gíll en vinstra megin úlfur. Ljósbrotið beint fyrir ofan sólina er ekki ólíkt hjásólinni sem er á efstu myndinni, sem tekin er út um eldhúsgluggann 13.júlí s.l.

 

 

Til gamans er hér mynd sem ég tók 13.júlí 2019. Fyrsta hundadaginn 2019 var þoka á Austurlandi, en rétt áður en sólin settist á bak við Búlandstindinn á Djúpavogi rofaði til í smá stund. Það breytti samt ekki því að hundadagarnir Austanlands 2019 voru þokudagar 

 

Ps. Efsta myndin er frá því 13.07.2020 01:15, ef einhver hefur aðrar skýringar á fyrirbærinu en að um efsta hluta rosabugs sé að ræða, væru þær vel þegnar.