Á fallegum degi

Það eru ekki allir svo heppnir að hafa tekið fleiri réttar ákvarðanir en rangar. En ég hygg æskufélagi minn eigi því láni að fagna. Hann hætti í skóla við fyrsta tækifæri og hóf sína atvinnuþátttöku. Við vorum skólabræður í barnæsku og unnum saman sem unglingar þar sem skilin urðu aldrei skír á milli leiks og starfs. Hann hélt sig við sitt, en ég sérhæfði mig í tómri steypu.

Á unglingsárum skildu leiðir um stund, en við vissum þó nokkuð vel af hvor öðrum. Fyrir nokkrum árum síðan höguðu örlögin því þannig að við lentum á sama vinnustað í steypunnar leik. Þessi félagi minn á flest það sem hugurinn girnist, s.s. einbýlishús, bíl og einkaflugvél, svo ekki sé minnst á góða konum.

Undanfarin ár hef ég notið góðs af réttum ákvörðunum félaga míns. Á góðum dögum á hann það til að spyrja ertu ekki til í að koma með í smá flugferð, það er að birta í suðri. Það er sama hvernig á stendur kostaboðum og sólskinstundum sleppir maður einfaldlega ekki. Í dag flugum við á milla fjalls og fjöru, skoðuðum fjallasali Austurlands og merlandi haf við vogskorna strönd.

Það eru ekki allir jafn heppnir að eiga kost á útsýnisflugi yfir falleg fjöll og fagra firði þegar veðrið er best. Þær eru að verð nokkrar flugferðirnar sem ég hef farið með félaga mínu, þar sem þrætt er á milli fjallstoppa og með sólgiltum ströndum. Það fer að verða svo að mér finnst vorið varla vera komið fyrr en til þess sést úr lofti. 

Ég set hér inn nokkrar myndir frá deginum í dag. Hægt er að smella á myndirnar til að stækka þær.

Tekið á loft frá Egilsstöðum og haldið á vit heiðríkjunnar

 

þrætt á milli fjallanna "niður í neðra"

 

Djúpivogur, gamli heimabærinn

 

Eystra-horn, Hvalnes kúrir í króknum

 

Vestara-horn; Papaós, Horn, Stokksnes fjærst

 

Höfn í Hornafirði

 

Flogið við Fláajökul þar sem hann skríður niður af Vatnajökli

 

 Yfir Vatnajökli

 

Frjáls á fjöllum

 

Fellabær t.v., Lagarfljótsbrú, Egilsstaðaflugvöllur t.h.

Athugasemdir

[Magnús Sigurðsson, 6.4.2019 kl. 06:21]

Þessi flugferð var m.a. farin til að litast um við norð-austanverðan Vatnajökul en þar er Víðidalur á Lónsöræfum fyrr um "útilegumannabyggð". Ég bloggaði fyrir nokkrum árum um þetta svæði í pistlinum "Útlægar sálir á Íslandi". Ég læt þennan pistil fylgja hér fyrir neðan ef einhver skildi hafa áhuga á að lesa.

Þjóðsögurnar varðveita sagnir um útilegumenn en tæpast eru allar þær sagnir taldar áreiðanlegar heimildir. En hvaða heimildir af alþýðufólki eru svo sem sannleikanum samkvæmar? Sennileg væri svarið við þeirri spurningu; þær sagnir sem skjalfestar hafa verið af yfirvaldinu í gegnum tíðina, s.s. dómsmál og annað því um líkt. Það er sigurvegarinn skráir opinberu útgáfu sögunnar, en sú sanna getur samt allt eins haldið áfram að lifa með fólkinu sem þjóðasaga. 

Þeir útilegumenn sem ekki er efast um að hafi verið uppi á Íslandi eru t.d. Halla og Eyvindur og svo náttúrulega Grettir. En þjóðsögurnar segja frá miklu fleira fólki og jafnvel heilu byggðarlögunum í afdölum inn á hálendi landsins. Stundum hafa þessi byggðalög uppgötvast í seinni tíð með því að til eru skráðar opinberar heimildir um fólk sem þar bjó og þá er hvorki um útilegumenn né þjóðsögu að ræða.

Einn af þeim afdölum sem líklegt er að hafi verið byggður útilegufólki í gegnum aldirnar er Víðidalur á Lónsöræfum. Í Sunnudagsblaði Tímans árið 1963 var dalnum gerð rækileg skil með tveimur greinum. Sú fyrri heitir Litizt um í Víðidal og byggir að miklu leiti á ferðabókum Þorvaldar Thoroddsen, þar má m.a. lesa;

"Víðidalur í Stafafellsfjöllum er óraleið frá mannabyggðum, og er mikið torleiði þangað að sækja um reginfjöll og jafnvel jökla. En hann er gróðursæll og á liðinni öld freistaði hann jarðnæðislausra manna. Hvað eftir annað tóku menn sig upp niðri í byggðum, fluttu í dalinn og reistu þar bú. En öræfadalurinn var harður börnum sínum, þótt hvönnin angaði ljúft á fitjum og lækjarbökkum á sumrin. Þar gerðust miklar harmsögur, og þaðan komust ekki allir lifandi. Enn er þar í gömlum túnfæti kuml þeirra, er þar biðu bana með válegum atvikum."

"Landslag er um þessar slóðir stórhrikalegra en víðast annars staðar á Íslandi, fjallstindarnir hvassir og himinháir, gljúfrin ægileg, bergtegundirnar margbreyttar og marglitar, klungrin óteljandi, skriðjöklar og hjarn skaflar í lautunum innan um eggjar og kamba. Ljósið skrámir í augu manns, er það kastast aftur frá hinum marglitu fjallshlíðum, og í fljótu bragði sýnist ófært að ferðast um slík klungur."

 Göngufólk á Illakambi við minni Víðidals mynd Iceland Magazine

þetta hrikalega landslag sem þarna er lýst hefur orðið vinsæl gönguleið á seinni tíð, þar sem gengið er jafnvel alla leið úr Lóni í Austur-Saftafellssýslu að Snæfelli í Norður-Múlasýslu og er sú leið nú kölluð Austurstræti. Á heimasíðu Vegagerðarinnar má einnig sjá frásögnina "Fundinn forn fjallvegur á Austurlandi" sem ætla má að hafi verið fjölfarinn til forna, en þar liggur leiðin upp úr suðurdal í Fljótsdal og suður í Lón með viðkomu í Víðidal.

Frásagnir af þeirri byggð sem vitað er með vissu að var í Víðidal eru þjóðsögum líkastar. þaðan sem dagleið var til byggða hið minnsta og harðir vetur.  Ekki var búið í Víðidal Þegar náttúrufræðingurinn Þorvaldur Thoroddsen kom í dalinn árið 1882 í fylgd Sigfúsar Jónssonar, bónda á Hvannavöllum í Geithellnadal. Er talið að sú för og gróskan í dalnum hafi átt drjúgan þátt í ákvörðun Sigfúsar á Hvannavöllum að flytja í dalinn vorið eftir ásamt eiginkonu sinni, Ragnhildi Jónsdóttur, og tvítugum syni þeirra, Jóni. Voru þau þriðju og síðustu ábúendurnir í dalnum sem vitað er um á 19. öld og af þeim fara mestar frásagnir.

Í sendibréfi frá Sigfúsi á Grund sem birtist í Austra 27.08.1884 lýsir hann aðdraganda flutninganna í Víðidal. "Það þótti mikið áræði af mér, jafngömlum –og ónýtum að flytja búferlum í Víðidal, jafnvondan veg sem yfir þarf að fara. Ég tók þetta fyrir því að ég fékk ekkert jarðnæði sem mér líkaði og hægt var að flytja á." Byggðu þau bæ sinn fyrst á rústum fyrri bæjar en fljótlega nokkru neðar í túninu. Bæinn nefndu þau Grund og bjuggu þar ellefu manns er flest var við þokkalegan hag í fjórtán ár eða til vors 1897. Fjárfellir í harðindum þann vetur mun hafa ráðið mestu um að þau yfirgáfu dalinn.

Kollumúli við Víðidal, mynd pahuljica.blog.is

Þar áður höfðu búið í dalnum Þorsteinn Hinriksson frá Hafursá í Skógum og Ólöf Nikulásdóttir, ættuð af Síðu. Fluttu þau í Víðidal úr vinnumennsku árið 1847, með tvo kornunga syni sína og dóttur Ólafar á fermingaraldri. Settust þau að í eyðibæ eftir fyrri íbúa dalsins. Búseta þeirra hlaut hörmulegan endi á öðrum eða þriðja vetri.

"Á þrettánda degi jóla ... hljóp snjóflóð á bæinn er Þorsteinn hafði lokið húslestrinum og fórst hann ásamt báðum drengjunum. Mæðgurnar sluppu ... Ólöf viðbeinsbrotin. Lifðu þær við harmkvæli í rústunum og höfðu helst hrátt hangikjöt og slátur sér til matar, en húsdýr öll fórust ... Eru þær taldar hafa verið þarna 5-6 vikur uns þær afréðu að koma sér til byggða sökum vistaskorts. Þær villtust og grófu sig í fönn en þremur dægrum eftir það komu þær fram á svonefnda Sniðabrún fyrir ofan bæinn Hvannavelli ... Fundust mæðgurnar þarna aðframkomnar en þó tókst að bjarga þeim." (-Úr bókinni "Svei þér þokan gráa" eftir Stefaníu Gísladóttir í Seldal um ævi austfirsku skáldkonunnar Guðrúnar Ólafsdóttur).

Minnisvarði er í túninu um Þorstein og drengina tvo, þar sem talið er að bærinn hafi staðið.

Grund í Víðidal, mynd eirag.blog.is

Íbúar dalsins þar á undan voru þau Stefán sterki Ólafsson úr Húsavík eystri og Anna Guðmundsdóttir frá Aðalbóli í Hrafnkelsdal. Komu þau sér upp nýbýli í Víðidal sumarið 1835 en höfðu líklega flutt þangað sumarið áður og því búið þar sem útilegufólk í eitt ár. Með þeim flutti vinnukona og smali.

Þjóðsögur Sigfúsar Sigfússonar eru nokkrar af þessum hjónum og sennilega er saga þeirra óvíða svo vel skráð annarsstaðar. Samkvæmt þjóðsögunum á Stefán sterki að hafa verið viðsjálvert skrautmenni, rólegur og latur. Hann var grunaður um að hafa átt þátt í dauða Eiríks á Aðalbóli, fyrri manns Önnu. Þau Anna héldust ekki við á Aðalbóli eftir dauða Eiríks, kom þar til óvild ættmenna Önnu út í Stefán.

Þau fluttust þá niður í Húsavík til Ólafs föður Stefáns sem eftirlét þeim Litlu-Breiðuvík. Ólánið elti þau, Stefán gerði hverja vinnukonuna á eftir aðra ólétta. Önnur þeirra var tilvonandi tengdadóttir Hafnarbróðirins Hjörleifs sterka og fóru þeir feðgar í heimsókn í Breiðuvík þegar þeir fréttu af óléttunni. En þá var Guðrún orðin léttar og höfðu Stefán og Anna ákveðið að láta sem Anna ætti barnið. Við þetta reiddust þeir feðgar Hjörleifur og Árni og tóku með sér þaðan Guðrúnu og barnið og hófu málaferli á hendur Stefáni. Þegar þau Stefán og Anna höfðu búið 10 ár í Breiðuvík voru þau búin að koma sér þannig að ekki var um annað að gera en að láta sig hverfa. 

Þá fór Stefán að kynna sér Víðidal því hann hafði heyrt að þar hefðu útilegumenn búið í gegnum aldirnar, hann komst að því að engin hafði eignarhald á dalnum og flutti þangað. Þau Anna bjuggu í dalnum fram undir 1840 en þá var vinnukonan farin og smalinn allur. Í þjóðsögum Sigfúsar segir svo um þetta; "Smali sá er hjá þeim hafði verið varð nú leiður á leti og ásælni Stefáns og bar þeim á milli og svo fór að drengurinn andaðist þar með skjótum og tortryggilegum atburði; gróf Stefán hann hjá kofunum. En síðar, þegar loks þau Stefán sáu sig engan fengið geta sér til aðstoðar og óhróður um lát drengsins barst til byggða, þá sáu þau sér nauðugan einn kost að flytja þaðan. Höfðu þau bein drengsins með sér og létu jarða þau að Stafafelli. Varð engin rannsókn hafin út af hans snögga fráfalli. Það var árið 1840 að þau flosnuðu upp í Víðidal. Fór Anna þá að Aðalbóli til dóttur sinnar en Stefán á flæking."  

Tröllakrókar, mynd; Vatnajökulsþjóðgarður

Samkvæmt þjóðsögunni frétti Stefán af því að Þorsteinn og Ólöf hefðu flust í Víðidal eftir hans og Önnu daga í þá kofa sem þau höfðu byggt og sagði við það tækifæri; "Hum, hum, vel mátti hann flytja í dalinn án míns leyfis en kofana átti ég og hefði hann getað fengið leyfi mitt til þess að búa í þeim því þá á ég með öllum rétti. Mun þetta hann til ills draga." Þessi ummæli Stefáns festu margir í minni og þóttu all--ægileg því sumir hugðu hann vita fleira en almenning frá sér. Varð mönnum að trú sinni því á þriðja ári sínu þar var þorsteinn að lesa húslestur á helgidegi; þá hljóp snjó- og aurhlaup úr fjallinu og braut bæjarkofana. (Þjóðsögur Sigfúsar Sigfússonar)

Í Þjóðsögum Sigfúsar er sagt frá Gerðissystkinunum, þeim Jóni og Sigríði sem bjuggu eftir foreldra sína í Víðivallagerði í Fljótsdal seinnihluta 17. aldar. Þegar þjóðsagan gerist "voru bæði fríð sýnum og atgerfisfólk, fullþroska, vinsæl og vel látin". Sveitungar þeirra tóku eftir því að Sigríður var ófrísk án þess að nokkur vissi til að hún hefði verið við karlmann kennd og því kom upp sú getgáta að það væri eftir Jón bróðir hennar. Á þessum árum var Jón Þorláksson sýslumaður í Fljótsdal, "eftirgangsamur um smábrot sem siður var margra stórmenna á þeirri tíð" (Stóridómur tók hart á sifjaspellsmálum). Sýlslumaður og Fljótsdælingar vildu taka Sigríði og yfirheyra hana. Á þessum tíma var Böðvar Sturluson prestur á Valþjófsstað, vinur þeirra Gerðisyssystkina. Hann taldi ekkert liggja á best væri að gefa Sigríði næði til að eiga barnið og feðra það í framhaldinu.

Þegar kom að því að sýslumaður heimsótti Víðivallagerði voru þau systkinin horfin og auðsjáanlegt á því sem þau tóku með sér að þau gerðu ekki ráð fyrir því að koma aftur, framkvæmd var ítarleg leit en árangurslaust. Sagan segir að Þorlákur prestur hafi látið gera margt undarleg næstu áratugina, m.a. látið reka fé á fjall í þeim tilgangi að það skilaði sér ekki aftur. Sent trúnaðarmann sinn um ókunnan fjallveg um há vetur uppfrá Sturluflöt í suðurdal Fljótsdal suður öræfin í þeim tilgangi að færa kolleiga sínum á Hofi í Álftafirði bréf.

Göngufólk á Lónsöræfum, mynd; Land og saga

Eins og þjóðsagan lýsir þeim fjallvegi leynir sér ekki að um sama forna fjallveg er að ræða og má lesa um á síðu Vegagerðarinnar. Enda villtist þessi trúnaðarmaður prestsins á Valþjófstað í óveðri í afskektan dal þar sem tveir bæir voru með útilegufólki. Annar bæinn taldi hann vera byggðan af þeim systkinum í Víðivallagerði og dóttur þeirra.

Mörgum áratugum eftir að systkinin hurfu frá Víðivallagerði kom ung kona í Fljótsdal sem flestir töldu sig kannast við, var þar á ferð Sigríður dóttir þeirra Jóns og Sigríðar Víðivallagerðis systkina. Voru foreldrar hennar þá bæði dáin, lét þá Þorlákur prestur gera leiðangur eftir þeim í afskekta dalinn og voru þau jarðsett að Valþjófsstað. Þarna telur Sigfús þjóðsagnaritari um Víðidal að ræða. Margar fleiri þjóðsögur um útilegumenn í safni Sigfúsar gætu átt við Víðidal.

Eins og ætla má þá eru til mestar heimildir af síðustu íbúum Víðidals, fjölskyldum þeirra feðga Sigfúsar og Jóns sem bjuggu þar á síðustu áratugum 19. aldar. Í Sunnudagsblaði Tímans er frásögn eftir Helga Einarssona bónda og hreppstjóra á Melrakkanesi, síðar Djúpavogi, þar sem hann segir frá lífinu í Víðidal en þar ólst hann upp hjá skyldfólki á fyrstu árum ævi sinnar. Hann telur að búskapurinn í Víðidal hafi ekki verið frábrugðin þess tíma, nema hvað þar var afskekkt og erfitt með aðföng. "Fólk fékk hvort tveggja, fæði og klæði, nær eingöngu af jörðinni og sauðkindinni. Veiðiskapur var enginn, nema hvað rjúpur voru skotnar við og við að vetrinum".

Einnig vitnar Helgi í bréf sem Jón Sigfússon skrifaði honum, en Jón mun hafa haldið dagbók mest allan þann tíma sem þeir feðgar bjuggu í Víðidal. Auðbjörg Jónsdóttir vinnukona í Víðidal dó árið 1887, þar vitnar Helgi í bréf Jóns . "Dauða Auðbjargar bar með voveiflegum hætti, og hefur Jón Sigfússon sagt svo frá tildrögum þess atburðar í bréfi til mín: "Auðbjörg heitin villtist úr grasatínslu 5. Ágúst 1887, og leituðum við í viku og fundum ekki. En 20. sama mánaðar fannst hún af pabba sálaða í húsi í Þormóðshvömmum, þá með lífsmarki. Pabbi reið strax í hasti út í Kambsel. Þar bjó þá Jón Árnason, hálfbróðir pabba, og var hún dáin, þegar þeir komu inn eftir." í embættisbókum Hofsprestakalls segir og, að hún hafi dáið 20. ágúst, "varð úti á grasaheiði, fannst á Geithellnadal".

Eins segir Jón Sigfússon frá því hvað skíði voru mikið notuð af Víðidalsmönnum t.d. til dægrastyttinga. "Það bjargaði okkur í Víðidal, að við vorum allir góðir á skíðum, enda gafst okkur færi á að æfa vel skíðaferðir. Einu sinn kom mikill snjór í Víðidal. Þá var öllu gefið inni. Þá sagði ég við Bjarna frænda, að nú skyldum við taka okkur skíðatúr. "Já, hvert skulum við þá fara?" "Upp á há-Hofsjökul"; sagði ég. "Það er þá aldeilis sprettur", sagði Bjarni. Svo lögðum við af stað og gengum alltaf á skíðunum upp og alveg upp á jökulinn, þar sem hann er hæstur. Þaðan sáum við út á sjó í Álftarfirði og Búlandstind og norður á Fljótsdalsheiði. Alls staðar var hvítt, nema Kverkfjöllin voru að sjá mikið auð og randir meðfram Fellunum, helzt í Snæfellshálsinum. Ekki man ég, hvað við vorum lengi upp á jökulinn neðan frá bænum. En fimmtán mínútur vorum við niður að bænum. Úr Víðidal mátti fara til byggða á skíðum, þegar mikill snjór var, út í Lón, Álftarfjarðardali alla, til Fljótsdals og Skriðdals og Hrafnkelsdals, án þess að fara fyrst til Fljótsdals. Það var bein leið af Marköldunni í Laugarfjall, yzta hnúkinn af Fellunum og úr Laugarfelli út og norður í Aðalból".

Það er nokkuð ljóst að útilegumenn til fjalla á Íslandi hafa verið fleiri í gegnum aldirnar en Grettir, Eyvindur og Halla.

[Bjarni Gunnlaugur Bjarnason, 6.4.2019 kl. 10:46]

Skemmtilegt!

Ég varð svo frægur að ganga í Víðidalinn líklega fyrir Hrun. 

Man ekki betur en að frá skálanum inn af Illakambi hafi verið um 4 tíma gangur inn í Víðidal. Þannig að kamburinn sá er nú varla við mynni Víðidals (svo maður þrasi nú eitthvað en af vanmætti þó)

[Magnús Sigurðsson, 6.4.2019 kl. 11:30]

Sæll Bjarni og takk fyrir athugasemdina, gott að fá þessa leiðréttingu. Sjálfur hef ég aldrei komið í Víðidal og sá fyrst ofaní hann úr lofti í gær. Ég man ekki einu sinni lengur hvaðan sú fluga komst í hausinn á mér að Yllikambur væri við mynni Víðidals. En hann má þó allavega finna á Lónsöræfum, á leiðinni inn í Víðidal. Það er gott að fá staðfestingu á því.

Mig hefur langað mikið að heimsækja þessar slóðir um nokkurt skeið en hefur grunað að það sé bara fyrir göngugarpa. Við félagarnir töldum í gær að ef maður færi þangað þarna landveginn þá væri ekkert vit í öðru en gefa sér viku í ferðina.

Hvað heldur þú um það?

[Hallgrímur Hrafn Gíslason, 6.4.2019 kl. 12:50]

Illikambur virðist nú vera á móti, þar sem Víðidalsáin fellur í jJökulsá í Lóni. Og hefur líklega verið svo fyrir hrun :)

[Bjarni Gunnlaugur Bjarnason, 7.4.2019 kl. 07:16]

Við félagarnir fórum með rútu fra Stafafelli hvar við sváfum utan(kirkju-)garðs nóttina áður. Ef ég man þetta nú rétt. Var svo ekið að Illakambi gengum hann niður að brú sem skemmdist illa fyrir nokkrum árum veit ekki um ástand nú, yfir brúna og í skála hvar við gistum einhverjar nætur líklega 2. Úr skálanum fórum við svo í gönguferðir um svæðið, í Víðidal og Tröllakróka og víðar. 

Þrír fjórir dagar væru líklega ágætt en sennilega betra að vera í smá göngu formi.  Við gengum að mig minnir í 8 tíma a.m.k. einn daginn. 

Svæðið er hrikalegt og fallegt, litadýrðin mögnuð og sumir stígarnir ekki fyrir lofthrædda. Held barasta að það væri hægt að drepa sig í alvöru sumstaðar ef manni skrikaði fótur. 

Þarf náttúrulega að panta gistipláss í skálanum með fyrirvara.

Við vorum þarna þrír eldgamlir ungmennafélagar og börðum vitanlega saman innblásið ljóð á göngunni:

Leggjum land undir fót

löbbum mosa og grjót

látum þokuna´ei tefja´okkar för

þó að skriðan sé há

niður að skaðræðis á

áfram skundum með glotti á vör!

Ógleymanleg ferð að svo miklu leiti sem ég man hana.

[Magnús Sigurðsson, 7.4.2019 kl. 08:43]

Mér snarbrá Hallgrímur, þegar ég sá að Illikambur var ekki þar sem hann átti að vera, hvorki nú og sennilega ekki heldur fyrir hrun, og kíkti á Landmælingar. Þar sá ég engan Illakamb, en Illagil í grennd við Víðidal, og að áin úr þeim dal er við hann er kennd og fellur í Jökulsá í Lóni, eins og þú réttilega nefnir. Ég hallast samt á að ég neyðist til að trúa á minnið hjá Bjarna sem hefur bæði séð þann Illa og svimað.

Takk fyrir upplýsingarnarnar og vísuna Bjarni. Mig grunaði að skyndiferð um þessar slóðir væri ekki fyrir neina meðalamenn, hvað þá fótalaus gamalmenni sem kunna ekki einu sinni á snjallsíma. Félagi minn þurfti ekki nema rétt að kíkja niður úr flugvélinni til að sjá að fyrir svoleiðis aumingja dygði ekki minna en vika.

[Hallgrímur Hrafn Gíslason, 7.4.2019 kl. 17:12]

Illikambur er merktur ákorti ja.is

[Magnús Sigurðsson, 8.4.2019 kl. 06:10]

Jááá hjá já er hann á sínum stað ;)