Vel valið

Múlaþing er vel valið nafn á hið nýja sveitarfélag á Austurlandi, sem samanstendur af Borgarfirði eystri, Seyðisfirði, Fljótsdalshéraði og Djúpavogshrepp. Sveitarfélögin sem nú sameinast hafa svo flest hver verið sameinuð úr enn fleiri hreppum í gegnum tíðina. En eiga það öll sameiginlegt að hafa til skamms tíma tilheyrt Múlasýslum, þ.e. Suður-Múlasýslu og Norður-Múlasýslu.

Drekabyggð er einnig nokkuð góð hugmynd að nafni á þetta nýsameinaða sveitarfélag enda er það á yfirráðasvæði drekans sem er landvættur Austurlands. En þess ber að geta að ekki eru allt það svæði sem undir þann landvætt heyrir innan sveitarfélagsins, s.s. höfuðból drekans Vopnafjörður. Svo er nafnið Drekabyggð langsóttara í tíma en Múlaþing.

Um drekann er svo sagt í Heimskringlu, að þegar sendimaður Haralds Gormssonar danakonungs fór til Íslands í hvalslíki til að kanna aðstæður tóku á móti honum vættir landsins;

Haraldur konungur bauð kunnugum manni að fara í hamförum til Íslands og freista hvað hann kynni segja honum. Sá fór í hvalslíki. En er hann kom til landsins fór hann vestur fyrir norðan landið. Hann sá að fjöll öll og hólar voru fullir af landvættum, sumt stórt en sumt smátt. En er hann kom fyrir Vopnafjörð þá fór hann inn á fjörðinn og ætlaði á land að ganga. Þá fór ofan eftir dalnum dreki mikill og fylgdu honum margir ormar, pöddur og eðlur og blésu eitri á hann. En hann lagðist í brott og vestur fyrir land, allt fyrir Eyjafjörð.

Fór hann inn eftir þeim firði. Þar fór móti honum fugl svo mikill að vængirnir tóku út fjöllin tveggja vegna og fjöldi annarra fugla, bæði stórir og smáir. Braut fór hann þaðan og vestur um landið og svo suður á Breiðafjörð og stefndi þar inn á fjörð. Þar fór móti honum griðungur mikill og óð á sæinn út og tók að gella ógurlega. Fjöldi landvætta fylgdi honum. Brott fór hann þaðan og suður um Reykjanes og vildi ganga upp á Víkarsskeiði. Þar kom í móti honum bergrisi og hafði járnstaf í hendi og bar höfuðið hærra en fjöllin og margir aðrir jötnar með honum. (Ólafs saga Tryggvasonar 33. kap.)

Múlaþing hlutskarpast

Núpskatla 66°N

Einn af mögnuðum fjallgöngustöðum Íslands má finna við Núpskötlu á Melrakkasléttu. Þar er Rauðinúpur, sem er ekki hærri en Hallgrímskirkjuturninn. Kyngi staðarins felst því ekki í erfiðri fjallgöngu með hundruð metra hækkun á klukkustund, heldur einstöku útsýni með magnaðri upplifun. Enda rétt betra að til séu staðir fyrir þá sem eiga ekki snjallúr.

Um síðustu helgi settumst við hjónin upp í Cherokee frá því á síðustu öld og lögðum upp í ferð án fyrirheits. Þá voru sumarsólstöður þannig að við stefndum í víðsýni fjallanna svo hægt væri að sjá til sólar. Þennan ferðamáta höfum við oft haft áður, beygjum þá í átt að sólinni um leið og hún sést.

Stundum tökum við óvart beygju inn í þokuna aftur og er þá þreifað sig áfram eftir vegköntunum heim að kvöldi. En þegar við hittum á sólargeislann þá höfum við tjald aftur í Cherokee og gömlu fermingarsvefnpokana ef við skyldum vilja gista yfir íslenska sumarnótt sólarmegin í tilverunni. 

Þegar við komum upp á fjöllin s.l. laugardagsmorgunn var sólskinsblár himinn í hánorðri þannig að við dóluðum í þá áttina, niður með gljúfrum Jökulsár á Fjöllum út á Melrakkasléttu. Slógum  upp tjaldi á Kópaskeri og fengum okkur kvöldverð á meðan jörð skalf. Ég ránglaði um fjörur Kópaskersins yfir miðnættið en Matthildur sagðist ekki láta sjá til sín á svoleiðis nætur göltri og prjónaði heima við tjald á meðan í miðnætur andaktinni.

Fyrir kl. 4 pökkuðum við svo saman í glampandi sólskini og héldum út Sléttu í áttina að Rauðanúp. Við höfðum komið að Núpskötlu í fyrrasumar en ákveðið þá að fara ekki á Rauðanúp, þar sem þá var dagur að kvöldi kominn, því haldið inn í Ásbyrgi og tjaldað þar, en ætluðum að tölta á Rauðanúpinn í morgunnsólinni daginn eftir, en þá var svarta þoka yfir allri Sléttu.

Gangan á Rauðanúp var engu lík á þessum sólstöðu sunnudagsmorgni, það hvílir einhver helgi yfir staðnum.  Rauðinúpur er 73 m hátt bjarg á norðvesturhorni Melrakkasléttu, og er einn nyrsti oddi landsins, aðeins Hraunhafnartangi, litlu austar, er sjónarmun norðar og svo náttúrulega Grímsey. 

Rauðinúpur er eldfjall, sem gaus síðla á ísöld. Í rauðum björgunum er urmull af fugli. Tveir drithvítir drangar eru rétt út af núpnum, sá austari heitir Karl, en sá vestari Sölvanöf. Útsýni af núpnum niður á Karl og Sölvanöf er einstakt, því þar má sjá súlubyggð í návígi.

Fólkið á Núpskötlu, sem þar dvelur í sumarævintýrinu, á lof skilið fyrir að hafa ekki girt landið af úti við þjóðveg, en leifir þess í stað ferðalöngum að skoða þessa einstöku náttúruperlu. Rétt áður en komið er að Núpskötlu er hlið á veginum þar sem umgengnisreglur eru kynntar ásamt 15 km hámarkshraða, enda er keyrt í gegnum kríuvarp síðasta spölinn.

 

 

Horfnir atvinnuhættir eru í heiðri hafðir á Núpskötlu s.s. að safna rekavið

 

Matthildur mín að komast á toppinn við hliðina á Karli. Það er kannski ekki alveg hægt að komast á háhæla skóm upp á Rauðanúp, en allt að því og snjallúr er óþarft

 

Það var mikið að gera hjá súlunni á Karli við að bera björg í bú og dásama tíðarfarið, ekkert kóvítis kjaftæði þar á bæ

 

Sólmánuður

Nú er tími hins magnað miðnættis, orka norðurhjarans er yfirþyrmandi, þegar allt þarf að gerast og leggja verður nótt við dag. Þetta vita furðufuglar himinsins og náttúrulega við öll. Það ætti engin að sleppa því að upplifa sumarnóttina úti í íslenskri náttúru í grennd við sólstöður. Því það eru forréttindi að hafa aðgang að svo magnaðri upplifun.

Í dag hefst sólmánuður sem er þriðji mánuður sumars samkvæmt gamla norræna tímatalinu. Hann hefst alltaf á mánudegi í 9. viku sumars (18 – 24 júní). Nafn mánaðarins skýrir sig sjálft, þegar sól er hæst á lofti og hlýjasti tíminn er framundan á norður hveli jarðar. Sólmánuður sem einnig er nefndur selmánuður í Snorra-Eddu, er níundi mánuður ársins samkvæmt gamla tímatalinu.

Séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal (f. 1724 d. 1794) skrifaði í riti sínu Atli sem kom fyrst út í Hrappsey 1780, um sólmánuð, að hann byrjar á sólstöðum og fyrst í honum fara menn á grasafjall. Um það leyti safna menn þeim jurtum, sem til lækninga eru ætlaðar og lömb gelda menn nálægt Jónsmessu, en færa frá viku seinna. Engi, sem maður vill tvíslá, sé nú slegið í 10. viku sumars. Vilji maður uppræta skóg skal það nú gjörast; þá vex hann ei aftur. Einnig er hvannskurður bestur síðast í þessum mánuði.

Nú sannast að kraftaverk eru eðlileg, og þegar þau gerast ekki þá hafi eitthvað farið úrskeiðis. Þetta má t.d. til sanns vegar færa með kríuna, sem flýgur svo að seigja heimskautanna á milli til að vaka í hinni eilífu miðnætursól. Sólmánuður hefst á þessum hápunkti sumarsins auk þess á nýju tungli. Því ætti engin að láta fram hjá sér fara að vaka undur miðsumars næturinnar, hvort sem það eru sólstöðurnar sjálfar, Jónsmessunóttin; eða aðrar nætur í grennd við kraftaverkið; -þegar maður tímir öllu öðru en að sofa.

Við Matthildur mín upplifðum magnað miðnætti núna um sumarsólstöðurnar, þar sem við vöfruðum um norðurhjarann hátt á annan sólahring. Fórum norður Fjöllin, niður Jökulsárgljúfrin, út á Melrakkasléttuna; -hlustuðum á vell spóans gnagg ósofinnar kríunnar og dýrðarinnar  sumarsöng lóunnar; -horfðum á yrðlinga veltast um í ærslaleik, forvitni litlu lambanna og fyrstu sundtök andarunganna.

Við lágum í tjaldi stund og stund, fundum landið nötra í jarðhræringunum, sáum sólina hnita lágt næturhimininn og spegla sig í gylltum skugga hafflatarins. Héldum út að Núpskötlu í glampandi sólskini kl. 4 að morgni að skoða súlubyggð. Til að gera langa sögu stutta geri ég orð kríunnar og dægurflugunnar að mínum "mikið var ég feginn því að lifa þessa nótt".

Á mögnuðu miðnætti er aldrei að vita hvaða kraftaverki maður mætir. Það gæti allt eins verið sjálf drottning draumanna

Kill Bill

Það má segja að ferðaþjónustan hafi fengið sína opinberu grafskrift þegar ríkisstjórnin ákvað 15.000 kr skimunargjald s.l. föstudag. Svona nokkurskonar Kill Bill. Auðrónar heimsins verða ekki nægilega margir í ferðahug til þess að unnt sé að halda opnum hótelum og veitingastöðum víða um land. 

Þó svo að Ísland hefði verið opnað án nokkurra breytinga, frá því sem var fyrir kóvítið, þá hefði ekki þurft að óttast það að smitaðir ferðamenn flykktust til landsins. Sennilega verða 5.000 kallinn, 15.000 kallin og hlutabætur vitnisburður framtíðarinnar um víðáttuheimsku  sjálftökuliðsins þegar það setti ríkissjóð á hausinn ferðaþjónustunni til verndar. 

Undanfarnar vikur hefur mátt sjá vaxtarsprota atvinnulífsins víða um land sölna rétt fyrir uppskerutímann. Hver smábærinn um annan þveran er líkastur draugabæ. Dreifðar byggðir sem höfðu misst kvótann um síðustu aldamót, og nánast allt bjargræði, höfðu tekið upp á því að blómstra í ferðaþjónustunni, þessir vaxtarbroddar eru nú að visna og deyja.

Það kann að vera að mörgum finnist ekki 15.000 kall mikið þegar kemur að því að ferðast til Íslands. En ef menn ætla að taka hann úr eigin vasa þá getur hann skipt sköpum. Síðuhafi var að velta fyrir sér ferðatilboði með Norrænu til Færeyja yfir há sumarið þar sem boðið er upp á siglingu með bílinn og lúxusklefa um borð á ca. 70.000 á mann, sem er "low seasons" verð. En að viðbættum 15.000 kalli ríkisstjórnarinnar við komuna til Íslands verður tilboð Færeyingana ekkert sérstaklega ákjósanlegt.

Við vinnufélagarnir höfum oft talað um það að undanfarin ár hafi verið þau skemmtilegustu sem við höfum átt sem iðnaðarmenn um ævina. Ferðaþjónustan hafi verið besta bólan, að því leiti að nóg var að gera á veturna við skemmtileg verkefni, en okkar nærveru ekki óskað yfir há sumarið, þannig að við gátum tekið sumarfrí. Fyrir ferðamanna bóluna þurfti að þreyja  þorrann og góuna við verkefnaleysi og ná niður yfirdrætti vetrarins á sumrin.

Það eru miklar breytingar í vændum á Íslandi, nú þegar má aka um draugabyggðir allan hringinn. Í uppsiglingu er að sjálfsþurftabúskapur og augnakropp taka við, og má þá búast við að "Samherji frændi" eigi eftir að ásælast strandveiðina sem hjálpaði mörgum smábænum í síðustu kreppu og margur "Engeyingurinn" telji sig eiga um sárt að binda.

„Sumarið meira og minna úti“

Blítt við voginn

Sjómannadagsins er minnst víða um land í dag. Þessi dagur er þó tæplega eins afgerandi hátíðisdagur nú og hann var á árum áður, þó svo að tilhneig hafi verið í seinni tíð að láta hátíðarhöldin ná yfir heila helgi. Jafnvel tala um hátíð hafsins eins og hefur verið til siðs í höfuðborginni síðustu ár, sem nú er aflýst eins og svo mörgu öðru í béfuðu kóvítinu og svo er sennilega víðar um land með hátíð til heiðurs sjómönnum.

Það má segja að síðuhafi hafi minnst sjómannadagsins í gær og horft með söknuði til fyrri ára þó svo að depurðin hafi síður en svo verið til staðar. En í gær fór ég með henni Ævi tveggja og hálfs árs dóttur dóttur minni til að skoða bátana í hennar heimabæ, Djúpavogi. Þar hlupum við eftir trébryggjunni og tíndum svo upp í okkur hundasúrur á eftir við Faktorshúsið neðan við Löngubúð í sumarsól og norðangolu.

Matthildur mín og Systa höfðu farið til jarðafarar, en við Ævi að skoða báta. Þarna rifjuðust upp fyrir mér sjómannadagar fyrir 30 árum síðan eða svo, þá með börnunum okkar á svipuðum aldri og Ævi er nú að sýna afa báta niður á bryggju. Þar sem hún fékk bæði að hlaupa eftir bryggjunni og hundasúrur, í bónus hjá afa sínum.

Systa dóttir mín hafði séð til bryggjuferðarinnar og komið til móts við okkur, og Matthildur spurði hvort hún hefði ekki sett ofan í mig vegna bryggju hlaupa barnsins. En það hafði hún Systa ekki gert, sennilega munað eftir því á leiðinni að hafa komist alla leið niður í bát til afa síns á svipuðum aldri og Ævi, alveg athugasemda laust.

Þeir voru hátíðlegir sjómanndagarnir í minningunni þó svo að mínum sjómannsferli væri ekki merkilegum fyrir að fara, enda landkrabbi af landkröbbum kominn, og er enn að velta fyrir mér svari sem ég fékk við að óska hetjum hafsins til hamingju með daginn einn sjómannadag í denn; "til hamingju með daginn sjálfur".

Einn sjómannadaginn á Djúpavogi var ákveðið að heiðra þrjá aldna sægarpa, þá Sigurð Jónsson (Sigga Bessa í Dagsbrún), Stefán Aðalsteinsson (Stebba Svala í Sæbóli), og Jón Antoníusson tengdaföður minn í Sólhól. Þessi fyrirhugaða heiðursathöfn lagðist þungt í Jón, hann sagðist ekki kæra sig um að honum væri gert hærra undir höfði en öðrum sjómönnum fyrir að hafa stundað vinnu sína, hvað þá að það væri verið að segja af honum hálfgerðar grobbsögur með viðhöfn.

Þar sem það hafði þegar spurst út hverja ætti að heiðra var ekki aftur snúið hjá sjómanndagsnefnd Djúpavogs. Þegar athöfnin fór fram, þar sem bæjarbúar voru saman komnir á einum mesta hátíðisdegi þorpsins, var enginn Jón til að taka á móti sinni viðurkenningu hvað þá til að hlusta á erindin sem voru flutt þessum sægörpum til heiðurs. Eftir smá vandræðagang var Systu ýtt farm til að veita móttöku viðurkenningu afa síns. Sennilega vegna þess að hún ber nafn Snjófríðar ömmu sinnar, fyrrum húsmóður í Sólhól.

Þegar við nálguðumst Sólhól eftir dagskrána á þessum sólskinsbjarta sjómannadegi er ég ekki frá því að við Matthildur mín höfum hugsað með dálitlum kvíða það sama. Það hafði verið tekið fram fyrir hendurnar á hinum 73. ára sægarpi í Sólhól, medalíu veitt viðtaka og skrautrituðu viðurkenningarskjali, sem hann hafði lýst skýrt og skorinort yfir að hann kærði sig ekkert um að honum yrði veitt umfram aðra.

Það hafði ekki verið að okkar frumkvæði að Systu var í skyndingu falið móttökuhlutverkið. Aftur þennan sjómannadag var börnum falið að leysa vandræði. Jón var að setja niður kartöflur þegar við komum heim, en sjómannadagurinn var einn af fáum dögum ársins sem hann réri ekki til fiskjar ef gaf. Í ráðaleysi okkar sögðum við Sigga og Systu að færa afa sínum herlegheitin út í kartöflugarð.

Þegar þau komu til afa síns sagði Systa; "afi sjáðu hvað við komum með handa þér". Jón beygði sig niður til þeirra til að skoða það sem þau færðu honum, klappaði þeim svo á kollana, reisti sig upp og sagði "kom það þá samt", og aldrei orð um þær medalíur meir. Mér er ekki kunnugt um annað en sjómannadagurinn 1991 hafi verið sá eini þar sem sjómenn voru nafngreindir sérstaklega í heiðursskini á Djúpavogi, svo kannski var hlustað á Jón í Sólhól eftir allt saman.

Ég ætla samt að leifa mér að óska hetjum hafsins til hamingju með daginn.

 

Ljótir kallar í hlandbrunnnu föðurlandi

Það blæs ekki billega fyrir ferðaþjónustunni þetta sumarið, það hreinlega næðir um hana nályktin þrátt fyrir 5000 kallinn, hlutabætur og önnur atlot ríkisstjórnarinnar. Það má næstum um hana segja eins og þjóðskáldið í eftirköstum hernámsins; Vælir útí veðri og vindum vetrarnætur langt meðan ljótir kallar liggja mömmu og pabbi í druslum dauður í kompu úr drykkju liggur hlandbrunnið braggabarn í barnavagni.

Landinn hefur verið að reyna að peppa sig upp í ferðalög innanlands þetta sumarfríið enda ekki um auðugan garða að gresja utanlands. Falski fimmþúsundkallinn dugir skammt enda á hann fyrst og fremst að vera táknrænt skref stigið með rafrænum skilríkjum lausu við skimun og smitrakningu, en með 2X2 metra reglu á tjaldstæðum, þannig að í allri víðáttunni þá dugir hann kannski í besta falli fyrir bensíni út úr bænum.

Og nú á að taka 15.000 kall af þeim sem koma til landsins til að bæta einni fáviskunni aftan við aðra í stríðinu við ósýnilegu kóvítis veiruna. Mörgum landanum á sjálfsagt eftir að standa á slétt sama þó nályktina leggi af ferðaþjónustunni, á meðan þeir telja sig lausa við skítandi og mýgandi túrista á landinu bláa, án þess að gera sér grein fyrir að landinn verður að greiða öll herlegheitin sjálfur hvort sem hann ferðast heima eða að heiman þ.m.t. 15000 kallinn ef hann er komufarþegi.

Má ég þá heldur biðja um haldlyktandi túrista til að vera laus við nályktina af fölskum 5000 köllum og smitröktum 15000 köllum, þó svo báðir séu með rafrænu appi í "vindmyllu" stríði helsjúkra "kellinga" fábjána.

Afbókanir þegar byrjaðar að streyma inn

Arfleið Bakkabræðra

Það getur verið freistandi að ætla að eitthvað af því sem maður segir hafi áhrif. Fyrir rúmu ári síðan birtist hér á síðunni spurningin um það hvort Bakkabræður væru komnir á Þjóðminjasafnið. Ekki að ég búist beinlínis við því að starfsmenn þjóðminjasafnsins liggi lesandi á blogginu, þá virtist þessi bloggpistill minn um árlega vorferð út í byggingalist náttútunnar hafa haft áhrif.

Stuttu eftir að ég fór vorferðina í fyrra að Galtarstöðum-fram í Hróarstungu þá kom vinur minn og frændi sem býr í Ástralíu óvænt í heimsókn. Hann hafði lesið Bakkabræðra pistilinn og við erum vanir að skoða það sem íslenskast er þegar hann kemur til fósturjarðarinnar, þannig að við fórum að Galtarstöðum-fram, en þann torfbæ hafði hann ekki séð.

Það sem mér þótti merkilegt við ferð okkar frændanna var að þær breytingar höfðu orðið á, að aflóga gluggar úr húsinu með flata þakinu, -og ég hafði látið fara í taugarnar á mér í mörg ár þar sem þeir stóðu við dyrastafn torfbæjarins-, voru horfnir. Ég hafði nefnilega aldrei náð mynd af bænaum án þessara glugga ræfla, en hafði samt bjargað því með því að fá Matthildi mína til að standa fyrir framan þá þannig að hún skyggði á gluggana.

Núna um helgina fórum við Matthildur svo í þessa árlegu vorheimsókn að Galtarstöðum-fram og viti menn að nú hafði sú breyting orðið á að búið var að skera til torfið á stöfnum bæjarins þannig að hann var ekki umvafinn í sinu, en rimlahliðið sem mér varð starsýnt á í fyrra stóð eitt og yfirgefið út í mýri.

Það má kannski virða Þjóðminjasafninu það til vorkunnar hvað erfitt hefur verið að fá mannskap til að hugsa eins sómasamlega um gamla byggingararfleið þjóðarinnar eins og það hefði viljað, bæði hvað verkþekkingu varðar og vegna þess hvað viðhald torfbæja er mannaflsfrekt.

En nú ætla ég að leifa mér að vona að að einhver aðgerðapakki ríkisstjórnarinnar þar sem "allir vinna" í öllu atvinnuleysinu verði færður Þjóðminjasafninu að gjöf til að varðveita íslensk menningarverðmæti.

Bæjardyrnar sinu- og gluggaræflalausar

 

Víða þarf að dytta að, hér eru steinar farnir að velta úr vegg

 

Hér gapir inn undir fjósþakið á norðurhlið, þó svo að steinar hafi verið settir sem farg þarf ekki mikið veður til að þakið fjúki og opnist inn í bæinn

 

Ferðin var einnig notuð til að kíkja á Borgarfjörð eystra, þar er Lindarbakki, og fyrir u.þ.b. ári síðan hitti ég þar kolleiga úr húsbyggingageiranum sem var að setja torfþak á húsið, en það hafði fokið af í rosa um veturinn. Þetta hús er í einkaeigna og þar af leiðandi mikið afrek að hafa viðhaldið því í gegnum árin. Lindarbakki á Borgarfirði-eystri var upphaflega byggður í formi þurrabúðar. Húsið er að þeirri stærð að það hefur varðveist inn í nútímann og er enn í dag notað sem íbúðarhús. Það má segi að húsið beri íslensk sérkenni á fleiri en einn veg, auk þess að vera úr torfi eru stafnarnir bárujárnsklæddir. Sennilega er þetta það mannvirki sem mest er ljósmyndað af ferðamönnum sem til Borgarfjarðar koma