Það sem ekki verður metið til fjár

Rannsóknir Barða Guðmundssonar um uppruna Íslendinga varpa algerlega nýju ljósi á frásögn Snorra Sturlusonar í Heimskringlu, sem hingað til hefur verið talin þjóðsaga ein, án nokkurs heimildagildis. Snorri segir, að Æsir hafi komið frá Svartahafs löndum til Norðurlanda undir forustu 12 hofgoða.

Þjóðstofn þessi kemur fyrst til Danmerkur og flyzt þaðan til Svíþjóðar. “Óðinn setti lög í landi sínu, þau er gengið höfðu með Ásum.” Hann kenndi þeim rúnir, galdra og ljóðagerð. Það er harla merkilegt, að Snorri skuli gera ráð fyrir norrænni sérmenningu, sem upptök eigi í hinum fjarlægu Svartahafslöndum.

En þar voru heimkynni Herúla, eftir að þeir komu norðan frá Eystrasalti. Vegur þeirra þaðan til Norðurlanda er varðaður arfsögninni. Þessi vegur er vandrataður, enda víða horfin í rökkur forneskjunnar.

Barði Guðmundsson hefur unnið það mikla afrek, að rekja þá slóð feðra vorra austan frá ströndum Azovhafs út til Íslands, og reist sér þannig óbrotgjarnan minnisvarða í íslenzkri sagnaritun. (Reykjavík, í ágúst 1959 – Skúli Þórðarson.)

Þannig endar inngangur að ritgerðasafni Barða Guðmundssonar fyrrverandi þjóðskjalavarðar. Árið 1959 kom ritgerðasafnið út undir heitinu Uppruni Íslendinga. Þar rökstyður Barði að Íslendingar séu ekki komnir út af dæmigerðum Norðmönnum heldur fólki sem var aðflutt, einkum á vesturströnd Noregs. Inngangur Skúla Þórðarsonar tæpir á um hvað ritgerðirnar fjalla.

Þar telur Barði Guðmundsson skáldmenntina eitt helsta einkenni íslensku þjóðarinnar. Það sama gera hinar norðurlanda þjóðirnar þegar þær tala um bókmenntaþjóðina á sögueyjunni. Enda geymdist saga norðurlanda á víkingaöld að miklu leiti á Íslandi. Fornaldarsaga Norðurlanda, sem í dag þykja þjóðsögur, geyma arfsagnir frá þjóðflutningunum miklu.

Nú þegar íslenskan á orðið undir högg að sækja, vegna gríðarlegs aðflutnings fólks til landsins allstaðar að úr heiminum, lítur út fyrir að þjóðin tapi tungumálinu sem varðveitti vandrataðan veg í fornaldarsögum. -Nútímafólk sem enn getur rakið ættartöluna aftur til Óðins samkvæmt þjóðararfinum.

Við fórnum yfirleitt því óefnislega sem ekki er hægt að meta til fjár, -svo mikil eru áhrif græðginnar. En á sumt verður aldrei settur verðmiði, sem rétt er að hafa í huga, nú þegar glóballin kyndir undir flóttamannastraum yfir opin landamæri heimsins.

Draumur eða martröð

Það verður æ ljósari á tali fólks að túristavaðallinn er farin að fara í þær fínustu. Heilu ferðamannabæirnir koma fljótandi af hafi og yfirtaka sjávarþorp landsins að sumarlagi, svo að ófært verður á meðan vaðallinn veltist um götur, jafnvel liggjandi á gluggum heimila fólks.

Þjóðvegirnir hafa verið yfirteknir af bílaleigubílum þar sem illa akandi og oft óhæfir ökumenn þenja tímatrektir á milli hápunkta til að taka af sér selfí. Þess á milli má varla milli sjá hvort athyglin er meiri á stýrinu eða snjallsímanum og oft birgir stór fartölva  útsýnið úr framrúðu húsbílanna.

Í vetur kom ítrekað fyrir að vegum var lokað innansveitar í Múlaþingi, þar sem yfir fjallvegi þarf að fara á milli byggðakjarna. Fyrirtækið sem ég starfa hjá er með verkefni víða á Austurlandi. Það er bagalegt þegar þarf að loka vegum vegna óvita bæði atvinnulega og fyrir allt heimafólk sem vant er að keyra í vetraraðstæðum.

Á leiðinni sem ég fer til vinnu daglega má oft sjá og upplifa óvitahátt erlendra túrista. Við afleggjarann á steypufarbikkunni, sem ég mæti til vinnu, var eitt sinn í vetur bíll hálfur út af vegi með túrista. Ég spurði vinnufélagana hvort við ættum ekki að kippa bílnum upp á veg fyrir fólkið.

Svarið var skýrt og klárt nei, sem kom mér á óvart því félagar mínir eru greiðviknir, -þannig að ég hváði. Þeir spurðu hvort ég hefði aldrei heyrt hvað það gæti kostað að bjarga túristum. Mýmörg dæmi væru þess að þegar túristar skiluðu skemmdum bílum til bílaleiga að þeir tilgreindu einhvern sem hefði aðstoðað þá sem skemmdavarginn, svo aðstoð var tómt mál að tala um hjá mér.

Í eitt skipti í sumar hafði happy camper bíll lent út af veginum þar sem ég var á leið í fabrikkuna. Stútungs kall á aldri við mig hljóp fyrir bílinn hjá mér baðandi út öllum öngum  svo ég varð að stoppa. Hann hafði ætlað að snúa á miðjum veginum, en lent við það fram af vegkantinum.

Hann vildi að ég ýtti á bílinn meðan hann héldi áfram að spóla í snarbröttum kantinum, ég sagði honum að ýta ég skyldi spóla. Svo þegar ekkert gekk, kannaði ég móana neðan við veg og sá leið til að komast annarstaðar upp á veg. Hann sagði að þessi leið kæmi ekki til greina.

Þá kom að traktorsgrafa og frændi minn. Ég spurði hvort hann gæti kippt kallinum upp á veg. Frændi kom út og skoðaði móann eins og ég hafði gert. Settist svo eldsnöggt upp í bílinn og keyrði hann lengra út í móa og þangað sem hægt var að komast upp á veg með kallinn veinandi þar sem hann hékk í bílstjórahurðinni. Hann þakkaði okkur samt fyrir þegar bíllinn var kominn upp á þjóðveg eitt.

Í sumar heyrði ég hjá bróður mínum, sem ferðaðist austur á land úr Reykjavík, að landsmenn væru farnir að keyra um á nóttinni vegna ástandsins á þjóðvegunum. Flutningabílstjórar sem þurfa að keyra eftir ESB klukkunni hafa einnig ítrekað verið í sviðsljósi fjölmiðlanna fyrir glæfralegan framúrakstur í umferðaöngþveitinu.

Ég sagði frá skemmtilegri heimsókn á Djúpavog hérna á síðunni fyrir nokkrum árum þegar við Matthildur mín fórum að passa litla sólargeislann okkar hana Ævi, á meðan foreldrarnir unnu bæði við að taka á móti ferðamönnum, enda tvö skemmtiferðaskip í einu á Berufirðinum. Þá í fyrsta sinn fleiri en eitt í einu, og þurfti allar tiltækar hendur þorpsins til að taka sómasamlega á móti gestum.

Í sumar hefur ekki verið óalgengt að tvö og jafnvel þrjú skemmtiferðaskip séu samtímis á Berufirðinum, jafnvel oft í viku. Ferðamenn á götum bæjarins margfaldur íbúafjöldinn. Vinkona á facebook deildi myndbandi frá Djúpavogi í sumar, og sagði ófært fyrir bíla á Djúpavogi þann daginn. Þar snéri hún sér í hring skammt frá fæðingastað og æskuheimili Matthildar minnar og heimili okkar fyrstu búskaparárin okkar, og tók mynd á farsímann.

Mergðin eigraði um göturnar, eða var eins og indíánaskari í kúrekamyndunum gamla daga, standandi í röðum upp um allar hæðir og kletta, skimandi yfir svæðið. Myndbandið á facebook endaði svo með því að það kom æðandi að henni stútungs kelling og hrópaði “WHERE ARE WE”.

Sonur okkar og tengdadóttir keyptu sér flug til Svíþjóðar í sumar. Sonurinn sagði að hótelgisting og ferðakostnaður í Svíþjóð væri bara brot af því að ferðast um Ísland. Ég sagði; veistu ekki af hverju það er – það fer engin heilvita maður í frí til Svíþjóðar. Sonur minn brosti og svaraði; -einmitt.

Það er ekki lengur fyrsti kostur hjá okkur Matthildi minni að fara á Djúpavog í okkar gamla heimabæ til að rifja upp ljúfa sumar daga, hvað þá að ferðast um Ísland. Þetta sumarið var farið í að spotta út stað sem hægt væri að vera í friði fyrir vaðlinum, og þeim stöðum fer óðum fækkandi á landinu bláa.

Í vetur dreymdi mig draum og ákvað svo að ferðast eftir draumnum, ef draum skyldi kalla. Þetta var eina skipulega ferðalagið okkar í sumar og þar var friður fyrir túristum þó svo að þeir væru í hundraða tali hinumegin við hólinn og hinn kantinn á þjóðvegi eitt. Þessa staðar  hefur sennilega hvorki verið getið á instagram eða lonley planet.

Ég ætla ekki segja frá því hvar þessi staður er, enda er hann of friðsæll og fallegur fyrir vaðalinn. En ég ætla að setja hér inn drauminn eins og ég skráði hann morguninn eftir að mig dreymdi hann og biðja einhverja draumspaka að ráða hann ef vera kynni að þeir rangli hér inn á síðuna.

 

22.02. Í morgunn hafði ég sofið 20 -30 mínútur þegar ég vaknaði og fór á fætur. Mig dreymdi samt stóran draum sem ég mundi.

Mig dreymdi bónda sem var niður á túnbletti með íslenskan hund og mislitt sauðfé. Hann var að búa sig í að heyja og var í gæruúlpu á litlum traktor með rakstravél. Ég fór niður á tún frá bænum til bóndans því ég heyrði hann segja að það lifði ekkert af þessu mislita.

Fyrir framan túnið var hafið, en á milli sjávar og túnsins var þjóðvegurinn á malarkambi og lá hann meðfram sjónum fyrir fjallsenda sem náði niður undir sjó. Að baki bæjarins voru brött fjöll þannig landrými var lítið og stutt að fara.

Þegar ég kom að bóndanum sat hann dauður á traktornum og mislitu rollurnar og hundurinn lá líka dautt í kring. Þetta var óhugarleg sjón svo ég ákvað að fara niður á Þjóðveg, en á milli þjóðvegarins og túnsins var kelda.

Ég gekk meðfram keldunni að fjallsendanum því mér fannst skriðan þar ná fram að vegi, en þar reyndist vera kíll á milli skriðunnar og vegarins. Bæði í vatninu í keldunni og kílnum skutust um dauðir fiskar á krókum með sveru glæru girni á milli og var eins og eitthvað drægi þá með hraði fram og til baka.

Þegar ég var að klöngrast í skriðunni uppi yfir kílnum sá ég hafið líkt og í síðdegissól, og tók eftir að sólin var að setjast í suð-austri. Það rökkvaði yfir mér í skriðunni, túninu, dauða bóndanum og bæjarstæðinu. Það fór engin bíll eftir þjóðveginum.

Tveir plús tveir

Þegar okkur finnst allt vera orðið breytt frá því áður var, jafnvel fjárhags áhyggjur þjaka, draumar dánir og töfraveröld horfin hugskotssjónum. Þá getur verið gott að leggjast í grasið með strá á milli tannanna til að tyggja um leið og hlustað er á fugla himinsins, fylgst er með skýjunum á ferð þeirra yfir himininn og minnast þess að ský gerir ekki mistök.

Áður en þú veist af munu margveldi alheimsins ná til innstu hugskots horna og það rennur upp fyrir þér að tveir plús tveir er það sem þér sýnist, -eru bara bókhaldsatriði sem engu máli skiptir í hinu stóra samhengi.

Útkoman fjórir er samkomulagsatrið manna á meðal. Rétt eins og tíminn, sem er viðurkennd sjónhverfingu um það að gærdagurinn hafi liðið áður en morgunndagurinn hefst. Þó svo að morgunndagurinn stjórnist af gærdeginum og í gær yrðu draumarnir til um morgunndaginn.

Það er ekkert í núinu sem gefur tilefni til þess að hafa áhyggjur, annað en hugmyndir okkar um að þeir sem lifa liðinn tíma séu með elliglöp, þeir sem lifa í óþekktri framtíð séu geðbilaðir og að þeir sem ganga út frá að tveir plús tveir séu fjórir endi ævina gjaldþrota.

Þegar upp er staðið er það trú, von og kærleikur sem skiptir máli.

Þegar þjóðaskáldin rumska

Bubbi Morthens er með grein í Morgunnblaðinu í dag, undir fyrirsögninni “Hernaðurinn gegn tungumálinu”. Þar leggur hann íslenskunni lið, enda segir hann að hún eigi það inni hjá sér. Auðvelt er að vera samála Bubba enda er hann eitt af þjóðskáldunum sem hefur hvað oftast hitt í hjartastað með hreinni og tærri íslensku, -ekki ósvipað og Kim Larsen hefur heillað Dani á dönsku.

Ísland er ekki lengur það sem það var þegar ég var ungur. Það er varla til sá blettur lengur á landi voru þar sem ekki má sjá fótspor og rusl. Höfuðborgin Reykjavík er þakin skiltum á ensku. Allir veitingastaðir eru með ensku sem fyrsta mál, matseðlar þar með taldir, og það sem meira er: það tal­ar enginn íslensku á þessum stöðum sumir segja vegna þess að Íslendingar fáist ekki í störfin.

Á þessum orðum hefst Morgunnblaðsgrein Bubba. Hann telur ferðamannavaðalinn eiga sök á hvað íslenskan á orðið undir högg að sækja í eigin landi, -og ekki síður fásinni landans í meðvirkni sinni með græðginni.

"Mér finnst það skipta gríðarlegu máli að við þegjum ekki og séum ekki meðvirk með þessum geysilega hagnaði og velvild íslenska ferðaiðnaðarins – og það á um leið við allar hliðargötur sem liggja út af ferðaiðnaðinum – sem nýtur góðs af þessu."

Bubbi er líka með ákveðna hernaðartaktík til varnar íslenskunni og vill að yfirvöld taki hana upp á sýna arma: "Það yrði einhvers konar herferð með listamönnum, rithöfundum og skáldum," segir Bubbi.

Ég tek undir hvert orð Bubba. Þó það sé of seint að endurheimta landið og þjóðina sem í því bjó þegar við Bubbi vorum ungir, er eina ráðið til þess að þjóðin sé íslensk sem á Íslandi býr, -að viðahalda tungumálinu, skilningi á sögunni og íslenskum gildum, -öðrum en græðginni sem hefur verið í hávegum höfð alla þessa öld.

Vonandi að þjóðskáld, yfirvöld og vættir landsins leggi íslenskunni lið með Bubba.

„Við getum snúið vörn í sókn“

Við skulum bara tala íslensku hérna

Nú er allt að komast í gírinn eftir sumarfrí, meir að segja Ungverjarnir mættir. Þeir komu fyrst til vinnu daginn sem ég ætlaði í sumarfrí, en ég tók þá viku framan af fríinu til að koma þeim að verki. Ungverjarnir eru feðgar sem segjast vera múrarar.

Þeir reyndust ótalandi á íslensku og okkur gekk lítið að ná sambandi á ensku. Sonurinn talaði við snjallsímann sinn og veifaði honum svo framan í mig þar til ég varð óður, og sagði honum að setja þennan helvítis síma sinn í vasann ég hefði engan áhuga á honum, ætti ekki einu sinni svona tæki.

Hann talaði þá aftur örstutt og ákveðið við símann sinn á óskiljanlega hrognamáli og rak hann svo framan í mig, og á skjánum stóð, -ég er nervus – næstum því á íslensku. Við þetta bráði af mér og ég sýndi honum strax auðmýkt fyrir hreinskilnina, og að viðurkenna að hann væri smeykur, -og skammaðist mín.

Ég ákvað svo að taka þá feðga með okkur Trausta og Rúmenanum í að gera það sem okkur sýndist. Við ákváðum að flota öll gólf í níu íbúða fjölbýlishúsi á mettíma sem Trausti taldi ekkert mál. Ungverjarnir voru með okkur og reyndust afbragðs múrarar þó mállausir væru.

Gamall vinnufélagi í steypunni átti það til að segja; -við skulum bara tala íslensku hérna. Þá vissum við vinnufélagarnir að betra væri að hafa varann á, fljótlega myndi draga til tíðinda. Hann bauðst til að skera af mér hausinn í einum svoleiðis íslensku tíma.

Trausti skammar mig oft fyrir að verða óður að ástæðulausu og segir stundum þegar við erum á leiðinni í steypu; -það er óðarfi að verða óður strax. Ég segi honum þá að það sé of seint að verða óður þegar steypubílarnir séu komnir og við föttum að við séum verkfæralausir, auk þess sem allt fari í handaskolum ef engin taki að sér að verða óður í steypu.

Núna eftir sumarfríð höfum við Trausti verið með vinnuhópnum, sem er sumarlangt inn við Kárahnjúkavirkjun, að múrhúða lokuhús við Keldárlón inn á Eyjabökkum. Það var ákveðið að gera Trausta að verkstjóra, en hann er búin með samning í múrverki og orðinn 20 ára, -því tími til kominn.

Það eina sem hefur stöðvað Trausta hingað til er að hann verður bensínlaus ef hann fær ekki nóg að borða á matmálstímum. Eftir að hann varð verkstjóri hefur bensínleysið alveg bráð af honum og þegar við vinnufélagarnir spurðum hvort það ætti ekki að taka neinn mat í dag, þá sagði hann að það borgaði sig ekki, kostaði bara auka þrif á múrdælunni.

Trausti dældi því og dældi og við kepptumst við að slétta og pússa þangað til dagsverkinu var lokið og þá loksins var hádegismatur, -ekki í bílnum á leiðinni heim, heldur í vinnuskúrnum upp í óbyggðum.

Mér dettur ekki í hug að taka fram fyrir hendurnar á Trausta þegar hann talar íslensku.

Íslendingum fækkar í eigin landi

Ættfærðir Íslendingar eru fyrir löngu komnir á hrakóla í eigin landi og helst að þeim fjölgi úr þessu í kirkjugarðinum. Eins og greina má á meðfylgjandi frétt hefur íslendingum fækkað um u.þ.b. 10.000 á landinu bláa frá hinu svokallaða hruni á meðan fólki með erlendan ríkisborgararétt hefur fjölgað um 70.000.

Við sem getum rakið ættartöluna verðum að fara að hugsa okkar gang áður en við verðum minnihlutahópur í eigin landi, og það verður best gert með því að viðahalda tungumálinu, skilningi á sögunni og íslenskum gildum, -öðrum en græðginni sem hefur verið í hávegum höfð alla þessa öld.

Það finnst kannski mörgum tungumálið eða ættræknin vera lítið til að halda upp á, en það er einstakt að þjóð geti rakið ættir sínir aftur í aldir, jafnvel aftur fyrir Kristsburð.

Einhvern tíma þótt Da Vinci code merkileg skáldsaga. Þann lykil eigum við aftur til Óðins, en verðum að hafa skilning á tungumálinu til að geta lesið okkur í gegnum dulkóðaðan lykilinn.

Ef við setjum tungutakið í hroða-ensku þar sem standardinn er settu af auðrónum, gúggúl og þeim sem kunna ekki ensku, þá getum við allt eins lesið upplýsingaóreiðu fjölmiðlanna út í eitt og smælað framan í heiminn eins og hverjir aðrir gapandi fávitar.

það verður of seint að ætla að endurheimta landið sitt eftir að íslenska þjóðin verður orðin minnihluta hópur á Íslandi. Þá eiga Jónar og Gunnar þessa lands eftir að syngja með tárin í augunum á erlendri grund "Ég er kominn heim".

Stefnir í metár í aðflutningi

Börn náttúrunnar

Við hjalandi læk með sólargeisla á vanga heyri ég dun frá fossinum í fjarska. –Þegar ég skrúfa númerin á gamla Grand Cherokee í byrjun sumars þá segi ég vinnufélögunum að ég noti hann til að fara í berjamó. Þá hlæja þeir fyrir kurteisis sakir og halda að ég sé að fíflast.

Enda hvernig getur það borgað sig að halda upp á verðlausan bensínhák sem leikur sér að 40 lítrunum fyrir bláber, jafnvel þó svo þau séu aðal. -Því er auðsvarða við Matthildur mín erum bæði orðin feyskin, lúin og fóta fúin. -Og sólageislinn hún Ævi á það til að spyrja; -afi förum við ekki á græna bílnum út í tjaldastaði.

Í sumarfríinu í síðustu viku fórum við Matthildur mín í lautarferð sem endaði niður í fjöru. Við höfðum rásað fram og aftur þjóðveginn í napurri austfjarðaþokunni áður en við fundum að endingu skjólgóðan stað undir grasbakka í hvítri skeljasands fjöru innan við leifarnar af gömlu steinsteyptu bryggjunni á Hafnarnesi.

Þegar við vorum búin að dekka borðið með Thermos kaffibrúsa og kanilsnúðum tók ég eftir að það var að flæða, en sagði Matthildi að það væri langt í að við flæddum. Ég sagði henni líka söguna af því þegar ég var aleinn úti í Noregi eftir hið svokallaða hrun og fór í fjöruna okkar í Akurvík á löngum frídegi eftir að hún var farin heim til Íslands.

Af því að tíminn var þá óendanlegur settist ég þar í flæðamálið og sat og sat, á meðan fjaraði. Og áfram sat ég og sat á meðan flæddi meðan ljósbrot sólarinnar lýsti upp andlitið á mér í spegli hafsins.

Þá gat ég orðið talaði við fuglana, það kom meir að segja til mín kjagandi máfur og skoðaði mig hátt og lágt veltandi vöngum. Svo skyndilega rankaði ég við mér þegar alda flæddi yfir skóna mína og máfurinn flaug og settist á sjóinn fyrir framan mig þar sem sólin speglaði sig.

Við Matthildur mín sátum í Hafnarnesfjörunni og fylgdumst með austfjarðaþokunni líða fram af grænum grasbakkanum, með máríerlurnar flögrandi í kringum okkur meðan að kollurnar kenndu ungunum sínum að kafa á sjónum fyrir framan. Óðinshani settist í fjöruborðið, snarsnérist á öldunni og tíndi upp í sig þaraflugur. Og kríurnar steyptu sér kneggjandi eftir síli eftir að hafa tekið okkur í sátt.

Ég spurði Matthildi eftir klukkutíma: -eigum við ekki að taka saman, – nei bíðum þangað til flæðir yfir skóna: sagði hún. Og áfram sátum við og nú í sólinni á meðan hún strauk okkur blítt um kinn í gegnum þokuna á meðan fyllurnar komu flæðandi inn á lygnuna innan við hafnartangann.

Svona leið tíminn ein klukkustund, tvær og þá allt í einu komst alda það langt að við þurftum að lyfta fótunum. Við tókum saman borðið og stólana settum kaffibrúsann í pokann. Um leið og við höfðum klöngrast upp á bakkann sá ég fyllu flóðs koma fyrir Hafnarnestangann, aldan reis inn með landinu og brotnaði svo á grjótinu í fjörunni undir bakkanum.

Þegar aldan hafði runnið út aftur var ekki svo mikið sem eitt skófar eftir okkur niður á hvíta skeljasandinum. -Þarna vorum við heppin: sagði ég, – já heldur betur: sagði Matthildur -Það er ekki víst að við hefðum lifað þetta af. Engin ætti að sleppa því á að hafa setið á milli flóðs og fjöru áður en það verður of seint.

-Nema þá við að vera upptekin eins Matthildur mín. Þegar við keyrðum í þokunni úr Hvaldalnum daginn áður, þar hafði ég lofað henni sól og sumri og stóð við það. En um leið og við komum úr Hvaldalnum og Hvalnesskriðunum í Álftafjörðinn liðum við út í þokuna.

Matthildur þá prjónandi mórauðar buxur á snáðann sem bíður óðþolinmóður eftir því að komast í heiminn sem næsta ömmugull. Ég þurfti að hæga á í þéttum þokubólstri vegna rollu með tvö lömb sem ætluðu sér hálfan veginn.

Þegar ég beygði til hliðar tók lambhrúturinn snögg hliðarspor í sömu átt fyrir framan bílinn og hoppaði hæð sína beint upp í loftið og sló saman fótunum. Hljóp svo hróðugur út fyrir veg. Matthildur hafði litið upp frá tifandi prjónunum og sagði; -sástu þennan töffara, sá var flottur.

Í upphafi síðasta áratugar síðustu aldar gerði Friðrik Þór Friðriksson sína ljúfustu kvikmynd, -Börn náttúrunnar, mynd sem náði þeim árangri að heilla heiminn. Myndin var um gamlingja sem tilheyrðu ekki lengur tíðarandanum og lögðu upp í ferðalag á gömlum Willys jeppa frá fjölmenninu út í náttúruna, -þar sem hjartað slær.

Já ég held að ég haldi áfram í berjamó eitthvað fram á haustið og stefni svo á að setji númerin aftur á gamla Grand Cherokke næsta sumar.

Skálholt – Turbulent Times

Út er komin bókin Turbulent Times -Skálholt and the Barbary Corsair Raids on Iceland 1627. Bókinni var fylgt úr hlaði af höfundum hennar Karli Smára Hreinssyni og Adam Nichols á óvenju veglegri Skálholtshátíð helgina 20. – 23. júlí s.l. í tilefni 60 ára afmælis dómkirkjunnar í Skálholti sem vígð var 21. júlí 1963.

Adam og Karl Smári eru sagnfræðingar sem eru á góðri leið með að gera Tyrkjaránið á Íslandi heimsfrægt. Út eru komnar 5 bækur frá þeim um það efni;

The Travels of Reverend Ólafur Egilsson – um ferðasögu Ólafs Egilssonar prests í Vestamannaeyjum sem komst lifandi heim úr Barbaríinu í Algeirsborg.

Northern Captives – um Tyrkjaránið í Grindavík og afdrif fólksins þaðan sem flutt var til Salé í Marokkó og selt á þrælamarkaði.

Stolen Lives – um Tyrkjaránið í Vestmannaeyjum.

Enslaved - um Tyrkjaránið á Austfjörðum.

Turbulent Times – um þátt biskupssetursins í Skálholti í varðveislu Tyrkjaránssögu.

Bækur þessar eru á ensku og þar er farið yfir sjálfa söguna auk bakgrunns Tyrkjaránsins á Íslandi, er þar ekki einungis byggt á íslenskum heimildum heldur einnig heimildum frá Norður Afríku og því stjórnmálaástandi í Evrópu sem varð til þess að hundruðum Íslendinga var rænt og þeir seldir á þrælamörkuðum.

Íslensku heimildirnar þykja einstaklega áhugaverðar í því ljósi að þær segja ekki einungis frá atburðinum sjálfum eftir á af yfirvöldum eða fræðimönnum, heldur eru til skrásettar samtímafrásagnir fólksins sem í þessum hörmungum lenti bæði í sendibréfum og vegna þess að sagan var skráð í Skálholti svo til um leið og hún gerðist eftir fólki sem varð vitni af atburðunum.

Þar af leiðandi eru þessar íslensku heimildir einstakar, jafnvel á heimsvísu, og vekja gríðarlega athygli varðandi þann hluta mankynsögunnar þegar sjóræningjar og atvinnulausir málaliðar fóru rænandi og ruplandi um Evrópu og seldu fólk í ánauð í múslímsku Barbaríinu. Nú er verið að gefa bækurnar út á m.a. Hollensku, Grísku, Frönsku og í Marokkó.

Heimildir eru til um að tólf skip hafi lagt í haf frá norðurströnd Afríku í þeim tilgangi að ræna eins miklu fólki af Íslandi og mögulegt væri sumarið 1627, -þræl skipulagðar aðgerðir. Einungis fjögur skip skiluðu sér samt alla leið til Íslands stranda svo vitað sé, eitt frá Marokkó og þrjú frá Alsír.

Skipstjórar og stór hluti áhafna þessara skipa voru Evrópumenn, Hollendingar, Þjóðverjar, Danir og jafnvel Norðmenn. Þetta voru menn sem höfðu misst vinnuna sem málaliðar í endalausum 30-90 ára stríðum Evrópu, gerðust trúskiptingar í N-Afríku sem kunnu að sigla um norðurhöf og útveguðu Barbaríinu þræla. Sæúlfar sem hikuðu ekki við að gera sér mannslíf að féþúfu.

Eitt skipanna kom til Grindavíkur fyrrihluta júní mánaðar þetta sumar og rændi þaðan fjölda fólks. Það skip fór síðan inn á Faxaflóann og hugðist gera strandhögg m.a. á Bessastöðum, en snéri frá við Löngusker og sigldi vestur með landinu áður en það snéri til Marokkó.

Tvö skip komu upp að Eystra-Horni við Hvalnes í Lóni. En náðu ekki að ræna fólki af Hvalnesbænum vegna þess að það var á seli í nálægum dal sem þeir fundu ekki þrátt fyrir ítrekaða leit. Þessi skip fóru síðan til Djúpavogs og rændu og drápu vel á annað hundrað manns við Berufjörð og víðar á Austfjörðum.

Tyrkjaránssaga Austfjarða er um margt einstök því söguþráðurinn í henni er þannig að engu líkara er en söguritarinn hafi verið á ferð með sjóræningjunum allan tíman sem þeir dvöldu við Berufjörð. En það kemur sennilega til af því að í Vestmannaeyjum voru fleiri en einn Austfirðingur settur í land í stað álitlegri þræla m.a. maður sem var fatlaður á hendi. Líklegt er að fólkið hafi sagt hvort öðru söguna í lestum skipanna og þannig hafi hún varðveist frá fyrstu hendi á austfjörðum og síðan verið skrásett eftir skólapiltum að austan í Skálholti veturinn eftir.

Þegar skipin yfirgáfu Austfirði, eftir að hafa gefist upp á að komast inn Reyðafjörð vegna sterks mótvinds, sigldu þau suður með landinu og sameinuðust einu sjóræningjaskipi í viðbót sem þá var að koma úr hafi. Þessi skip sigldu svo til Vestamannaeyja, þar rændu og drápu sjóræningjarnir vel á þriðja hundrað manns. Lýsingarnar úr Vestmannaeyjum eru hrikalegar.

Fólkið af Austfjörðum og Vestmannaeyjum var selt á þrælamarkaði í Algeirsborg og er þerri framkvæmd vel lýst í Ferðabók Ólafs Egilssonar sem varð vitni af því þegar kona hans og börn voru seld. Fæstir áttu afturkvæmt til Íslands og ekki er vitað til að nokkur Austfirðingur hafi komist alla leið til baka. Guðríður Símonardóttir, síðar kona sálmaskáldsins Hallgríms Péturssonar, var ein af þeim fáu sem komst aftur til Íslands.

Séra Kristján Björnsson vígslu biskup í Skálholti vill meina, í inngangsorðum bókarinnar um Skálholt, að sálmar Hallgríms Péturssonar verði ekki fullútskýrðir nema með hliðsjón af þessum atburðum Íslandssögunnar, og þá að kona Hallgríms varð Guðríður Símonardóttir, -þjóðsagan persónan Tyrkja Gudda.

Bókin um Skálholt, sem kom út nú í sumar, er um þær heimildir og bréf sem varðveittust um þessa atburði. Telja höfundar að það sé Oddi Einarssyni biskup að þakka hvað mikið er til um sögu fólksins, enda tengdist Oddur biskup sumu af fólkinu sem rænt var bæði fjölskylduböndum og eins er talið að margir hafi þeir verið vinir hans.

Fyrir rétt rúmu ári síðan átti ég því láni að fagna, vegna tilstillis Jóhanns Elíassonar bloggara, að verða þeim bókahöfundunum innanhandar á sögusviðiðnu hér fyrir austan, sem aðallega fólst í því að benda þeim á þjóðsagan safn Öldu Snæbjörnsdóttir, -Dvergaseinn, -sem geymir skýrslu austfirskra skólapilta í Skálholti ásamt fjölda munnmæla og þjóðsagna um Tyrkjaránið hér fyrir austan.

Þeir félagar sendu mér bókina um Skálholt áritaða í pósti og fór ég samstundis sambandslaus niður á Sólhólinn úti við ysta haf í síðustu viku með henni Matthildi minni til að lesa um Skálholt á ólgu tímum.

Bókin er meira en fullkomlega þess virði að stauta sig í gegnum hana á ensku enda rennur hún vel, því sem næst eins og spennusaga. Það er fyrir löngu kominn tími til að Tyrkjaráninu verði gert skil á íslensku á jafn veglegan og vandaðan hátt og þeir Adam og Karl Smári hafa gert á ensku.

- 0 - 0 - 0 - 0 - 0 -

Á meðan ég las bókina Skálholt í síðustu viku fórum við Matthildur mín á Hvalnes og fundum dalinn þar sem fólkið dvaldi í þegar sjóræningjarnir fundu það ekki. Þetta er einstakur huldudalur sem heitir Hvaldalur og liggur á bak við Eystra-Horn alla leið inn undir Lónsheiði. Þó það sé hvergi sagt í Tyrkjaránssögu að Hvaldalur sé dalurinn með selinu, þá leynir það sér ekki við skoðun.

Þó svo að keyrt sé í gegnum dalinn á þjóðvegi eitt þá sést hann ekki fyrr en gengið er upp á tvær hæðir. Þó svo að ég hafi í hundruð skipta keyrt þessa leið fram og til baka þá hafði mér ekki hugkvæmst að kanna þennan dal fyrr en ég fór að spá í hvar fólkið á Hvalnesi hafði bjargast undan Hundtyrkjanum.

Eystra-Horn er sterkt kennileiti á austur Íslandi þegar komið er af hafi. Bærinn Hvalnes kúrir undir fjöllunum. Þegar keyrt er fyrir Hvalnesið hægra megin á myndinni er komið yfir í Hvaldal.

 

Þjóðvegur eitt í Hvaldal, framundan eru Hvalnesskriður. Hvassklettar vinstra megin við veginn. þar fannst einn elsti peningur sem fundist hefur á Íslandi.  Silfurpeningur sleginn í Róm 285 - 305 e. kr.. Sandurinn heitir Hlíðarsandur og var á öldum áður algrænn af melgresi, þar voru slegnir 50 hestar. En í Knútsbil 7. jan. 1886 fuku síðustu stráin á haf út. Nú er aðeins farið að votta aftur fyrir grænum lit í sandinum.

 

Þegar litið er upp Hvaldal frá þjóðveginum við ströndina, þá skyggja Hvassklettar á útsýnið inn dalinn, auk þess sem hann beygir til austurs fyrir innan klettana.

 

Það leynir sér ekki hvers vegna Hvassklettar bera það nafn. Þegar komið er upp á þá mætti ætla að sæist inn allan Hvaldalinn, en svo er ekki.

 

Til að sjá inn allan dalinn þarf að fara nokkra leið þar til komið er á brún á framhlaupi sem ég held að heiti Hlaupgeiri. Þar má fyrst sjá inn allan dalinn. Þar eru örnefni eins og Seltindur, Selgil, Selbrekka og Selbotn, sem benda til að þar hafi verið haft við á seli áður fyrr.

 

Hvaldalurinn er víða að verða grænn og gróinn. Sjá má melgresi bylgjast í blænum og grasbala inn á milli. Dalurinn er sem áður notaður til sumarbeitar fyrir sauðfé. Sennilega yrði túristavaðallinn fyrri til að eyða nýgræðingnum en sauðkindin, ef ferðamenn uppgötvuðu þennan fallega og friðsæla stað sem liggur að baki Eystra-Horni.

 

Jafnvel þó ánni sé fylgt frá þjóðvegi sést ekki inn allan Hvaldalinn fyrr en komið er fyrir Hvasskletta og Hlaupgeira. Það er því ekki skrítið að Tyrkjunum hafi yfirsést hvar fólkið var á seli í Hvaldal, þó svo að þeir hafi komið í dalinn.

Gervigreind og glötuð sál

Andleg málefni hafa nú um langt skeið talist óraunveruleg vísindi. Vísindalega streyma þau samt sem áður inn í menninguna, ekki aðeins eftir andlegum leiðum, heldur á allan mögulegan hátt. Samruni efnis og andlegs hyggjuvits hefur alltaf verið í gangi. Nauðsynin á að vera meðvitaður um þessi sannindi mun einungis aukast.

Hið ósýnilega ríki liggur ekki í dvala. Það hefur alltaf verið virkt og stöðugt. Þetta er ríkið sem mótar heiminn. Óáþreifanlegt afl alls lífs er hin andlega vídd, innan hennar eru þeir vitsmunir sem koma á efnislegum heimi.

Upp að vissu marki er efnishyggja góðra gjalda verð. Það er viðurkennt af flestum sem ekki eru of djúpt sokknir í efnislegan veruleika. Efnis- og einstaklingshyggja er nauðsynleg til að skynja tilveruna og tilgang jarðvistarinnar.

Þegar þeirri þekkingu hefur verið náð hefst leiðin til baka, -til uppruna vitundarinnar. Ef dvalið er of lengi í fangi efnislegra gæða, þá getur deyfð og andleysi átt sér stað, sem svo aftur kristallar ákveðinn vanþroska, sem leiðir til ofuráhrifa gróða afla.

Hvati andlegrar þekkingar, sem þróaðs afls, svífur um í efnis heiminum, en hefur verið hafnað af öflum sem vilja ekki að fólk uppgötvi sinn innra mátt. Greina má hvernig er skipulega unnið að því að hefta hyggjuvitið á ýmsum stigum mannsævinnar, -talið óumflýjanlegt af þeim sem vita hvað er í veði.

Öfl andlegs þroska hafa þannig unnið að því að ofurvæða efnishyggjuna. Dýpka ánetjunina í efnisleg gæði með því að búa til bæði gerviþarfir og gerviefnisform sem aldrei hefðu orðið til við náttúrulegt ferli eða í mannlegri þróun. Þetta er gert með að beita ákveðnu andlegu afli á efnissviðinu.

Þessu er beitt með því að hindra endurnýjun mannlegrar reynslu umfram efnishyggjuna og beina henni inn í nýtt fljótandi form andlegrar efnishyggju sem virðist óefnisleg. Misvísandi efnishyggju á stafrænu sýndarsviði, sem virðast vera andstæða efnishyggju, en vinnur í raun að því að dýpka fall mannsandans við efnisöflum.

Þannig stafræn form eru nú þegar í notkun sem allsráðandi birtingarmyndir. Algerlega óraunveruleg mannleg reynsla, -í raun einungis fræðileg efnishyggja. Fræðileg efnishyggja táknar raunveruleikabyggingu, sem þarf ekki að vera efnisleg, en er samt varpað fram og byggð á efnislegum grunni.

Innan fræðilegrar efnishyggju er manneskjan yfirtekin með tilkomu spálíkana byggðum á sýndarveruleika. Þar býr heimur ritrýndra staðreynda sem sönnunargagna. Lífsreynslan kemur frá þessu efnislega sviði spálíkana. Innrætir manneskjunni þannig lífssýn sem byggð er á staðreyndum sem viðurkenna engan veruleika utan þessa efnislega sýndarveruleika. Hugmyndin um sál eða andlega yfirskilvitlega hvatningu er annaðhvort talin auka afurð frá þessum efnislega veruleika, ef þá ekki alfarið hafnað sem ranghugmynd. Svo mikið er afl efnisandans á veruleikann.

Efnishyggja er fyrir löngu orðin að alheims vísindum og mun á endanum leiða til hnignunar. Hún orsakar vélrænan tilbúin hugsunarhátt sem að lokum veldur stöðnun hjá þeim öflum er knýja þróun mannsandans. Ef haldið er áfram á sömu braut, skerða þessi efnishyggjuöfl tækniframfara enn frekar mikilvægan andlegan þroska einstaklingsins. Á þessari vegferð sækist manneskjan eftir meiri efnislegum ávinningi en vanrækir þörf fyrir andlegar tengingar.

Tímarnir snúast um þróun efnisheimsins; -og ef manneskjan á ekki að úrkynjast andlega og verða vitorðsvera vélar með lífsreynsluna í snjalltæki, þá verður að finna leið sem liggur frá því vélræna í átt að því andlega. Hins vegar eru ráðandi öfl sem eru andstæð andlegu frelsi og vinna að því að draga úr andlegri leit. Koma í staðinn með annars heims sýndarparadís þar sem allar þarfir geta verið uppfylltar með blekkingum.

Hluti af þessari allsráðandi efnishyggju eru hugmyndin um ódauðleika sem er að fæðast í gegnum transhumanisma. Þá er vísað til falsks ódauðleika sem virkar ekki í gegnum anda ódauðlegrar sálar. Heldur í gegnum framlengingu líkamlegra lífsgæða. Þessi leið mögulegs ódauðleika er innan líkamlega sviðsins en ekki þess andlega.

Þessi ódauðleiki verður að andlegu fangelsi vegna þess að hann neita innri anda að losna undan oki líkamans. Þetta leiðir til sálarleysis manneskjunnar þar sem tengingin við upprunann hverfur með tímanum. Þessi efnislega, transhumaníska vegferð laðar til sín þessa heims andleysi. Þess vegna er nauðsynlegt að vera á verði ef sálin á ekki að glatast.

Líklega er nú þegar til fólk sem gengur um einungis í efnislegum líkama, án sálar. Rudolf Steiner benti á þetta strax fyrir tíma transhumanismans þegar hann sagði; “... nokkurs konar afleiður einstaklinga birtast á okkar tímum, sem eru án sjálfs, en ekki raunverulegar manneskjur. Þetta er hræðilegur sannleikur...Þeir hafa áhrif af manneskju, en þegar betur er að gáð eru ekki mannlegir í orðsins fyllstu merkingu.”

Steiner lagði áherslu á að vera meðvitaður um að áhrifavaldar gætu verið í mannlegri mynd, en væru ekki mannlegir, einungis ytra útlitið gæfi svo til kynna. Hann hélt áfram að fullyrða: “Við hittum fólk í mannlegri mynd sem eru aðeins í ytra útliti sínu einstaklingar ... sannanlega eru þetta líkamlegar manneskjur, með líkama, en verurnar í þeim nýta sér þessa einstaklinga til að starfa í gegnum.”

Þetta vísar til þess að mannslíkaminn getur verið staður fyrir aðrar verur að starfa í gegnum, enda sagt áratugum fyrir daga internets og samfélagsmiðla. Heimur andans er ekki eins og við höfum haldið að hann væri. Með öðrum orðum, það er kannski ekki öll upplýsing siðleg þó hún sé hafin til virðingar.

Þetta felur einnig í sér mikilvægi almennrar dómgreindar byggðri á eigin innsýn. Því það eru andlegir kraftar almennings sem hafa mest áhrif innan efnislega heimsins. Og sumir þessara krafta virka í gegnum nærveru ákveðinna einstaklinga sem út á við geta virst vera sannir en eru það ekki.

Í þessu ljósi má sjá að annarlegar tegundir andlegs eðlis geta verið áhrifavaldar  mannkynsins í dag. Álykta má, án þess að það hljómi sem samsæriskenning, að ákveðnir valdahópar og mikilvægir einstakir meðlimir þeirra, séu undir ómannlegum áhrifum ómannlegra vera sem hafa hug á að koma fram ómannlegum markmiðum.

Slíkir hópar einstaklinga sýna skort á sálarheill – samkennd og samúð – og eru nánast félagsfræðilegur sýndarveruleiki úr spálíkani. En á sama tíma getur slíkt fólk birst á ólíklegustu stöðum og haft mikil áhrif á annað fólk, sérstaklega með orðum sínum í fjölmiðlum, en verið algerlega tilfinningalega skert.

Til enn frekari íhugunar; -þá gætu þessar verur verið hvattar með framgöngu sinni við að hindra tengingu annarra manna við eigin innsýn og andlegt leiðarljós. Með margvíslegum aðgerðum gætu þær einbeitt sér að því að afvegaleiða fólk frá hugmyndinni um frumspekilegan veruleika og eðlislæga tengingu þeirra við uppsprettu lífsnauðsynlegrar vitundar handan efnis-veruleikans.

Í öfgafullum tilfellum gætu slíkir verur jafnvel valdið mannslíkamanum tjóni og þannig skemmt hann sem lífvænlegt farartæki fyrir sálina á leið sinn til eilífðar, -einungis til að ná fram fjárhagslegum ávinningi. Eða hverju öðru gætu þær vonast eftir að ná?

Aftur með vísan til Rudolf Steiner. Hann sagði: „Markmið þeirra að viðhalda lífinu, sem eingöngu efnahagslífi, mun smá saman útrýma öllum öðrum þáttum vitsmunalegs og andlegs lífs. Þannig uppræta andlega lífið nákvæmlega þar sem það er er virkast, -við að vinna að bættum efnahag.”

Með því að ræna menningar- og félagslegri umgjörð snýr fókusinn frá innra lífi til þess efnahagslega, sem hefur tilhneigingu til að verða virkast þegar fólk glímir við að fullnægja frumþörfum sínum. Ef það er óvissa, truflanir og sveiflur í þeim þáttum, þá getur fólk orðið fyrir sálrænum áhrifum á neikvæðan hátt. Fólk sem lendir undir yfirráðum slíkra efnahagsafla er hætt við að verða undirgefið t.d. í gegnum skuldir, þannig orðið líklegra til að missa persónulega valdeflingu og vilja.

Þegar skautað er í flýti yfir sitjandi leiðtoga, stjórnmálamenn, stórfyrirtæki, fjármálastofnanir osfv, getum við séð augljósan skort á hvers kyns heillavænlegri sálrænni hegðun. Þvert á móti virðast margir af þessum einstaklingum og hópum staðráðnir í að skerða frelsi, fullveldi og innri valdeflingu einstaklingsins.

Ef Steiner væri á lífi í dag myndi hann eflaust segja að það sem við erum að verða vitni að nú á efnissviðinu sé yfirtaka sálarlausra afla á plánetunni. Birtingamynd mannlegrar lífsreynslu með sálarlaus markmið og fyrirætlanir. -Ástæðu þess að svo margir upplifa þunglyndi, gremju og sinnuleysi – kulnun –, sem fólk telur sig ekki geta leyst úr og kemur fram í síþreytu sem yfirtekur daglegt líf.

Vegna alls þessa verður manneskja nútímans að stíga inn í hlutverk sitt sem líkamlegur fulltrúi andlegs lífs. Það er mikilvægt að frumspekilegur veruleiki sé aldrei smánaður, hvað þá slaufað, og að líf andans haldist heilbrigt og sterkt í allri tjáningu jarðlífsins. Ef einhvern tíma hefur verið barátta um mannssálina, þá er það núna.

Okkur væri því hollt að muna að hver einstaklingur býr yfir einstökum fjársjóði sem aldrei verður frá honum tekinn. Það er hin sanna eilífð, hinn raunverulegi ódauðleiki. Þetta eru því tímar mannsandans til að að vinna að sinni sálarheill.

(Endursögn og hughrif af Materialism & The Loss of Soul / Kingsley L Dennis)

 

"Af ávöxtum þeirra skuluð þér þekkja þá"

Eitt hefur fallið í skuggann í litla stóra biskupsmálinu. –Mismunurinn á tímalengd undirritaðs ráðningasamnings og skipunartími.

Enda kannski varla nema von því það væri ekki ráðvendni af hinum vammlausu að lasta nútíma guðspjöllin. Það gæti kallað sama dóm yfir þeim sem dæmir, eins og má finna í fjallræðunni, -og reyndar með öfugum formerkum í kjararáðs aðferðafræðinni.

Þó svo að seint verði sagt að þær stöllurnar, sem koma að málinu, nái þeim heilagleika að teljast til auðróna, þá verður því ekki á móti mælt að þær kunna aðferðafræði elítunnar sem eykur ávinning.

Að hafa gert ráðningasamning til rúmlega tveggja ára við biskup, sem fer með bráðabirgðaumboð í eitt ár, eftir lögum sem fallin eru úr gildi, -er ekki bara á pari við viðskiptavit þeirra sem dvelja við jötuna, -heldur fundið fé.