18.10.2012 | 20:04
Trśleg vķsindi.
Vatn er lyktar-, bragš og nęr litlaus vökvi sem er lķfsnaušsynlegur öllum žekktum lķfverum. Vatnssameindin er samansett śr tveimur vetnisfrumeindum og einni sśrefnisfrumeind og hefur žvķ efnaformśluna H2O. Žaš eru 1,4 milljaršar km³ vatns į Jöršinni sem žekja 71% af yfirborši hennar.
Vatn er fljótandi viš stofuhita. Žaš frżs viš 0°C og sušumark žess er 100 °C viš einnar loftžyngdar žrżsting. Ešlismassi vatns er hįšur hitastigi žess og er hann mestur žegar hitastig žess er 4 °C. Heitara vatn flżtur ofan į kaldara vatni, nema aš hitastigiš sé undir 4 °C, en žį flżtur kaldara vatn ofan į heitara. Žetta leišir til žess aš ķsmyndun į sér staš viš yfirboršiš žegar vatn frżs. Ķs er svo allmiklu ešlisléttari en vatn, žannig aš hann flżtur ofan į. Vatn getur oršiš undirkęlt, žaš er aš segja žaš getur haft hitastig undir frostmarki įn žess aš frjósa, en žį myndast stundum ķs viš botninn įn žess aš fljóta upp og kallast žaš botnstingull .
Viš sušumark breytist vatniš śr fljótandi formi ķ loftkennt form, gufu . Žegar vatn sżšur, myndast litlar gufubólur hvar sem vera skal ķ vökvanum, fljóta upp aš yfirborši og eykst žį rśmmįl žeirra į leišinni upp vegna lękkandi žrżstings. Viš yfirboršiš opnast gufubólurnar og gufan sleppur śt.
Hin žrjś form vatns, žaš er fast, fljótandi og loftkennt, geta veriš öll til stašar ķ einu og haldiš jafnvęgi ef hitastigiš er 0,01 °C (273,16 K). Žetta hitastig er žess vegna kallaš žrķpunktur (triple point) vatns.
Žessa speki um vatn mį finna į wikipadia alfręšibók almennings og vita flestir. En vissir žś aš vatn hefur einnig tilfinningar og mynni?
Vķsindi og fręši | Breytt s.d. kl. 20:13 | Slóš | Facebook | Athugasemdir (0)
14.10.2012 | 11:15
Į Kon Tiki ķ Helgustaši
Žaš er stundum undarlegt hvernig leišir manna liggja og hvert leišsögutękiš er. Fyrir rśm įri rakst ég į frétt sem mér žótti svo stórmerkileg aš ég hélt aš hśn myndi jafnvel breyta heimsmyndinni, allavega žeim upplżsingum sem okkur eru gefnar um hana. En ég hef lķtiš séš meira af žessari stórmerku uppgötvun nema žaš sem mį finna į internetinu enda tekur sennilega meira en eitt įr aš leišrétta kennsluefni sem hefur veriš notaš af menntastofnunum heimsins ķ aš upplżsa heila mannkynsögu, ef žaš er žį einhver įhugi į svoleišis leišréttingu.
Samt var žessi uppgötvun, sem fréttin greindi frį alltaf til ķ munnmęlum og jafnvel fyrir augunum į žeim sem kunna aš lesa. Žetta var bara allan tķmann skilgreint af latķnufélaginu sem žjóštrś og hindurvitni. Žaš mį žvķ segja aš žaš hafi veriš einstaklega įnęgjulegt žegar langskólagengnir grįšuhafar viskunnar sem hafa žar aš auki stimpil upp į aš vita oršiš svo mikiš um lķtiš aš žeir geti stašfest žaš sem sérfręšingar aš žaš kunni aš vera aš hin sameiginlega vitund, sem stundum hefur veriš kölluš žjóštrś, eigi viš rök aš styšjast.
En žaš var ekki fyrr en ķ fyrra, eftir aš sólarsteinn fannst mešal skiglingatęka ķ skipinu Alderney sem sökk įriš 1592, aš settar hafa veriš fram tilgįtur af sérfręšingum um aš slķkir steinar hafi veriš notašir samhliša įttavita eftir aš hann var uppgötvašur. Prófanir į steininum leiddu svo aš ķ ljós aš hann var nįkvęmari en nokkur įttaviti enda höfšu vķkingarnir ekki yfir įttavita aš rįša žegar žeir sigldu fram og til baka frį Amerķku, žaš var ekki bśiš aš finna hann upp žį frekar en Amerķku, samkvęmt trśarbrögšum fręšimannasamfélagsins.
Žessi frétt sem mér fannst svo merkileg var sem sagt um sólarstein nokkurn sem žjóštrśin segir aš vķkingarnir hafi notaš sem siglingartęki viš aš sigla um noršurhöf ķ žoku myrkri, svo nįkvęmlega aš žeir gįtu siglt alla leiš frį Noregi til Ķslands og įfram til Amerķku vandkvęšalaust. Žjóšsagan um sólarsteinninn var flokkuš meš mamboo, jamboo af latķnusamfélaginu žar til fyrir tępu įri sķšan, en žį var stašfest af sama sérfręšigrįšufélagi, meš žvķ aš prófa fyrirbrigšiš, aš sólarsteinn er svo nįkvęmt siglngartęki aš ekki skeikar nema grįšu.
Sólarsteinninn gat žvķ hafa veriš nokkurskonar GPS tęki vķkingaaldar. Siglingartęki sem nemur stefnu į sólina jafnvel žó svo aš hśn sé undir sjóndeildarhring, sem hefur komiš sér einstaklega vel į skammdegisnóttum ķ noršurhöfum. Sólarstein žekkja flestir ķslendingarundir einnig undir nafninu silfurberg, en enska heitiš er Icelandic spar.
Į wikipeidia alfręširiti almennings mį nś m.a. finna; "Sólarsteinn var steinn (kristall?) sem norręnir menn til forna notušu til aš sjį stefnu til sólar ķ skżjušu vešri, sem var gagnlegt viš siglingar. Ašferšin byggist į žvķ aš slķkir steinar skauta sólarljós. Óstašfest tilgįta er um aš ķslenskt silfurberg (kalkspat) hafi veriš notaš sem sólarsteinn, en fleiri tegundir kristalla koma einnig til greina, til dęmis korderķt sem finnst mešal annars ķ Sušur-Noregi. Sólarsteinar eru nefndir ķ fornritum, til dęmis ķ Raušślfsžętti , sem fylgir sumum geršum Ólafs sögu helga. Žar segir:"Žį lét [Ólafur] konungur kalla fyrir sig Raušślfssonu, Dag og Sigurš. Žį lét konungur sjį śt, og sį hvergi skżlausan himininn. Žį baš hann Sigurš segja sér, hvar sól vęri komin. Hann kvaš į. Žį lét konungur taka sólarsteininn og hélt upp, og sį hann hvar geislaši śr steininum, og markaši į žvķ svo til sem hann hafši sagt."- Flateyjarbók "
En hvernig kemst mašur svo į Kon Tiki ķ Helgustaši viš Rešarfjörš? Žannig er aš ég fór ķ bķó sem ekki hefur gerst sķšan 2004 aš ég fór į myndina hans Gibson "Passion of Christ" meš bróšur mķnum buddamunkinum. En nś ķ lok sumars narraši vinnuveitandi minn hśn Mette mig meš sér og kunningjum sķnum ķ bķó hérna ķ Harstad. Myndin var "Kon Tiki" norsk stórmynd um siglingu Thor Heyerdahl frį Perś til Pólenesķu.
Eftir myndina ręddum viš efni hennar ž.e. žessa erfišu hetjuför sem farin var samkvęmt gamalli žjóštrś Pólenesķumanna um hvašan žeir vęru upprunnir. Ég taldi aš Heyerdahl hefši gert sér feršina miklu erfišari en hann hefši žurft žvķ aš fólk į žessum tķma hefši aš öllum lķkindum bśiš yfir mikiš fullkomnari tękni til feršalaga en kunn er jafnvel ķ dag.
Mette vildi vita meira um žaš hvernig ég fengi svona hugmyndir viš aš fara į Kon Tiki. Ég sagši henni žaš aš fyrst įriš 2011 hefši žaš veriš stašfest meš rannsókn aš sameiginlegir forfešur okkar vķkingarnir hefšu getaš bśiš yfir fullkominni stašsetningartękni til siglinga. Žjóštrśin hefši alltaf vitaš af žvķ aš žeir hefšu notaš "sólarsteininn" til aš rata, en nś vęri bśiš aš stašfesta žaš vķsindalega aš sį steinn vęri jafn nothęfur til žess og stašsetningatbśnašur dagsins ķ dag.
Vinnuveitandi minn spurši mig hvers vegna žetta vęri žį ekki žekkt og hvers vegna um žetta hefši aldrei veriš upplżst ķ ęšri menntaofnunum. Einnig hvernig ég vissi žetta og hefši yfir höfuš tekiš eftir frétt af svona rannsókn. Ég hefši sjįlfsagt getaš sagt henni hjartnęmar sögur frį sögueyjunni um žaš hvernig žekking aldanna geymdist į žeim skinnpjötlum sem marg étnar voru ķ hungursneyšunum miklu en munnmęlin geymd žar til nęst var til blóš og skinn og sem afkomandi žeirra sem įtu žjošsöguna hefši ég tekiš eftir svona frétt. En mįliš var žaš aš hśn sjįlf ž.e.a.s. Mette var orsökin fyrir žvķ aš ég tók eftir žessari rannsókn.
Žegar hśn bauš okkur Matthildi minni ķ siglinguna į seglskśtunni sinni Libru ķ fyrrasumar sagši hśn mér sögu af žvķ žegar hśn og Sverre sambżlismašur hennar sóttu skśtuna til Kanarķeyja og sigldu henni til N-Noregs. Milli Kanarķeyja og Englands kom žaš ķ ljós aš öll siglingatęki voru biluš. Į daginn notušu žau sólina til aš sigla eftir, en į nóttinni pólstjörnuna. Hśn lżsti žessu svo frįbęrlega myndręnt aš ég gat ekki annaš en haft i huga, hvaš ef skyggniš hefši veriš žannig aš ekki sįst til sólar og pólstjörnu? Hśn var semsagt sjįlf įstęšan fyrir žvķ aš ég tók eftir žessari frétt af nišurstöšu vķsindamanna um aš sólarsteinn žjóštrśarinnar ętti viš rök aš styšjast.
Žarf aš ręša meira um žaš hvernig žjóštrśin geymir og śtbreišir hina sameiginlega vitund svo ekki skeikar grįšu?
Ķ september heimsókninni til Ķslands fór ég svo meš henni Matthildi minni nišur ķ Helgustaši til aš skoša stęrstu sólsteina nįmu Ķslands. Žangaš hafši ég fariš įšur į bernsku įrum meš foreldrum mķnum į gömlum willis. Žó įrin séu oršin hįtt ķ fimmtķu sķšan, žį rötušum viš Matthildur leišsögutękjalaust ķ sólsteina nįmuna, eins og vanalega gerist meš allar okkar feršir. Žar fékkst žaš stašfest aš silfurbergiš į Helgustöšum hefur veriš gert ónothęft sem stašsetningartęki meš dynamit sprengingum sem fundnar voru upp af nįunganum Nobel, einum handhafa sérfręšigrįšu latķnusamfélagsins, sem nś um stundir er kenndur meš undaveršum hętti viš friš.
Menntun og skóli | Breytt 27.2.2019 kl. 20:04 | Slóš | Facebook | Athugasemdir (2)
9.10.2012 | 20:03
Mér lķkar hvernig žś hugsar.
Jói litli er sį klįrasti ķ bekknum, en ekki endilega ķ aš klįra prófin og spurningarblöšin. Til aš nį til hans ķ prófinu įkvaš kennarinn aš spyrja hann aukalega spurningar.
"Jói minn, žś ert nś svo klįr, aš ég ętla aš spyrja žig einnar spurningar. Žaš eru 5 fuglar į grein, žś ert meš byssu og skżtur einn fuglinn, hvaš eru žį margir fuglar eftir?"
"Enginn", svarar Jói.
"Hvaš meinar žś... enginn?", spyr kennslukonan?
"Jį, einn drepst, dettur til jaršar og hinir fljśga ķ burtu" segir Jói
Kennslukonan kinkar kolli og segir "svariš įtti nś aš vera 4, en mér lķkar hvernig žś hugsar"
Örstuttu seinna réttir Jói litli upp hendi.
"Jį Jói"
"Mį ég spyrja žig einnar spurningar?"
"Endilega" segir kennslukonan.
"Ókei, 3 konur standa viš ķsbķl, og allar eru bśnar aš kaupa sér ķs, ein af žeim sleikir ķsinn, ein af žeim bķtur ķ ķsinn og ein af žeim sżgur ķsinn. Hver žeirra er gift?" Spyr Jói
Kennslukonan rošnar og segir, "Eee....ég veit ekki alveg, ętli žaš sé ekki sś sem sżgur ķsinn?....eša bara eitthvaš.."
"Neeiiii" segir Jói litli, "žaš er sś sem er meš giftingarhringinn, en mér lķkar hvernig žś hugsar".
4.10.2012 | 20:08
Trśleg vķsindi.
And something's strange and very wrong about it.
We can't mess with free choice and never should. But what I don't like is this creeping cynicism I'm sensing. How come some people in the alternative community are caving in to this growing sense of hopeless resignation? I can understand a little spiritual withdrawal in the light of obvious truths, but arm-folding and snide remarks that only disparage and discourage? Meira...
2.10.2012 | 19:43
Flugrśtan
Į įrum įšur var sérstök tilfinning sem fylgdi žvķ aš vera į leiš śt į Keflavķkurflugvöll tķmanlega fyrir allar aldir. Eftirvęnting vegna žess aš framundan var ferš į framandi slóšir annaš hvort frķ eša önnur tilbreyting og oft var fariš meš fjölskyldu eša ķ góšra vina hóp ķ leigubķl. Nś oršiš eru ferširnar śt į Keflavķkurflugvöll frį BSĶ einmanalegar innan um śtlendingana ķ fullri flugrśtunni og žó aš žar séu einnig ķslendingar veršur mašur žess įskynja aš margir žeirra standa ķ žeim sporum aš vera į milli tveggja heima, oršnir hįlfgeršir śtlendingar ķ eigin landi įn žess aš eiga heima ķ žvķ landi sem žeir lifa og starfa mestan hluta įrsins.
Heimsóknirnar heim hafa veriš ca. žrjįr į įri meš 3-5 mįnaša millibili 2-3 vikur ķ senn. Žaš er alltaf sami treginn sem fylgir feršalaginu til baka śt į Keflavķkurflugvöll. Žegar fjarveran vegna starfa ķ öšru landi er komin vel į annaš įr gerir mašur sér grein fyrir aš žau eru oršin nokkur stórafmęlin sem hafa fariš forgöršum mešal vina, eins jaršarfarir žar sem mašur hefši helst ekki viljaš lįta sig vanta. Svona hugsanir, įsamt söknušnum yfir žvķ aš vera aš fara gera vart viš sig žegar setiš er śt viš gluggann ķ flugrśtunni og allt gert til aš lįta sem minnst fyrir sér fara.
Eftir fjarveru aš heiman žį er żmislegt sem er ekki eins og žaš var, enda kannski til of mikils ętlast aš allt standi ķ staš į mešan ķ burtu er veriš. Eitt breytist žó ekki į Ķslandi, blessašur blįsturinn. Eftir aš hafa veriš mįnušum saman viš spegilslétta firši Noregs eru frķskir vindar Ķslands alltaf jafn hressandi. Žessi blįstur sem er svo samgróin sįlinni aš ég hef ekki enn getaš vaniš mig af žvķ aš setja hausinn undir mig žegar ég fer fyrir hśshorn ķ logni og verš alltaf jafn undrandi į žvķ aš žaš skuli vera logn bįšu megin viš horniš.
Nśna ķ september įtti ég tvęr vikur heima ķ hressilegum nęšingnum, kannski fullhressilegum į köflum meš alltof mikilli ofankoma fyrir noršan mišaš viš įrstķma eins og blessašir kindurnar fengu aš reyna. Žaš mį kannski segja aš fjįrskašavešur sé ekkert einsdęmi ķ hugskoti ķslendings, en žegar ég kom ķ maķ heimsóknina žį kom birtan mér samt ókunnuglega fyrir hugskotssjónir, oftar en einu sinni kannašist ég ekki viš hana. Žegar Dagbjört systir keyrši mig svo ķ flugrśtu BSĶ į sólskinsbjartri sumarnóttu įttaši ég mig į hverju sętti.
Dagbjört hafši nefnilega į orši aš žaš vęri bśiš aš vera einstaklega tęrt og fallegt loftiš undanfariš. Mér datt ķ hug aš nś vęri kominn tķmi til aš hśn hętti aš žrjóskast viš aš nota gleraugun. Fjallasżnin var ķ įlķka móšu og mašur upplifši ķ fyrst skipti į ęvinni ķ hitamistri į Spįni fyrir įratugum sķšan. Mistriš sem er į feršinni į vindasömu landi eftir eldgos sķšustu įra į ekki heima ķ mķnu minni, en žeir sem hafa vanist žvķ einn dag ķ einu sjį žaš gleraugnalaust hvort śtsżniš er tęrara žennan daginn eša hinn, į mešan ég sį ekki einu sinni Snęfellsjökulinn frį Vatnsleysuströndinni į heišskķrum logn morgni ķ flugrśtunni.
Žessar heimsóknir vor og haust hafa margvķslegan tilgang annan en aš vera ķ fašmi fjölskyldu og njóta dįsemda fósturjaršarinnar, m.a. aš kaupa sér griš og hżsa hśsbķla į Stöšvarfirši til tekjuöflunar fyrir bankann ef svo mį aš orši komast. žvķ ég mį ekki hugsa til žess tjóns sem žaš ylli ef bankinn fęri į höfušiš,, aftur. Žessi hśsbķlahżsing eru skemmtileg išja žar hitti ég fjölda fólks sem er meš hugann fullan af sumri. Mešan į žessu stendur dvel ég žar aš auki į Sólhólnum śti viš ysta haf, į žaš einnig til aš koma viš hjį bjartsżnu listafólki ķ Fishfactory sem aušgar andann ķ gamla frystihśsinu sem veriš er aš breyta ķ menningarmišstöš.
Žaš fer žó ekki hjį žvķ aš ég heyrši lķka ķ fólki sem stendur ķ ströggli sem rekstri smįfyrirtękja fylgir svipušum žeim og ég stóš fyrir. Einn kunningi minn sem enn strögglar sagši mér frį žvķ aš hann hefši komist aš ķ fyrsta skipti į ęvinni hvernig žaš vęri aš eiga ekki fyrir mat. Ég rak upp stór augu, rįšlagši honum aš tķna ber, setja nišur kartöflur og verša sér śt um rabbabara. Hann sagši aš žetta kęmi til śt af žvķ aš žaš vęri oršiš svo dżrt aš bśa ķ hśsinu sķnu sem hann hafši tališ sig eiga skuldlaust, en nśna žyrfti hann aš borga tępar 200 žśsund į mįnuši fyrir aš fį aš vera ķ žvķ žar til hann yrši geršur upp, en eftir žaš vonašist hann til aš konan sęi um hśsaskjól.
Annar kunningi minn sem er smišur sagši mér frį žvķ aš hann hefši byggt hśs fyrir nįbśa sinn ķ nęsta bę. Ķbśšarhśsbyggingar hafa veriš fįtķšar sķšustu įrin, en žeir kumpįnar komust aš samkomulagi meš aš gera žetta upp į gamla mįtann. Smišurinn myndi lįna vinnuna og ekki gera reikning fyrr en nįbśinn fengi ķbśšasjóšslįniš. Smišurinn žyrfti žį ekki aš skila viršisaukaskatti til rķkisins sem žaš endurgreiddi svo hśsbyggandanum, žannig sparaši hśsbyggandinn sér yfirdrįtt hjį bankanum til aš fjįrmagna viršisaukaskatt til sjįlfs sķn ķ gegnum smišinn.
Žetta var nś ekki alveg eins einfalt og ķ gamla daga. Skatturinn sį žaš strax eftir aš smišurinn hafši gert reikninginn og skilaš vaskinum aš svona hį laun į tķmann gęti enginn haft nema žį kannski skilanefndarmašur eša žį hįlfur slitastjórnarformašur. Honum var gert aš verša sér śt um lęršan endurskošenda og deila nišur tķmanum sem žaš tók aš byggja hśsiš og skila žvķ inn į skżrslum fyrir hvert vsk tķmabil įšur en hśsbyggandi fengi krónu endurgreidda af vaskinum vegna vinnu į byggingastaš.
Eftir aš žetta var allt klįrt žį sektaši skatturinn smišinn um tęp 200 žśsund fyrir aš hafa ekki skila skżrslunum į rétum tķma. Žessi kunningi minn hélt jafnvel aš žaš yrši einhver biš į žvķ aš hann fęri į nęstu bęi ķ atvinnuleit žaš kęmi svo miklu betur śt fjįrhagslega aš vera atvinnulaus. Žaš er sem mig hefur grunaš aš ehf formiš ķ fyrirtękarekstri er ašeins fyrir žį śtvöldu ķ landslišinu ķ kślu, žį sem veltast vasklaust meš kślulįn til aš gręša į hlutabréfabraski en ekki žį sem standa ķ atvinnurekstri žeir skulu leggja heimiliš aš veši til aš borga brśsann fyrir stęrstu skipulögšu glępasamtökum lżšveldisins.
Nśna ķ september var sem įšur margt sem var einstaklega įnęgjuleg aš upplifa į Ķslandi, blessuš blįberin žöktu alla móa og sólskinsdagarnir létu ekki į sér standa į milli vindhvišanna. Žaš var legiš ķ berjamó, fariš silfurbergsnįmuna viš Helgustaši, austfirširnir eknir endilangir og Öxin sléttkeyrš į Djśpavog. Sannkallašir dżršardagar sem hefšu getaš oršiš višburšarrķkari ef ekki vęri fyrir kettina, en žeir eru skęšir meš aš vekja snemma į morgnana meš knśsi og mali til aš kśra ašeins lengur, eša bara lįta vita hvaš žeim žyki vęnt um kallinn. Sennilega hefši veriš hęgt aš nżta tķmann enn betur ef kettirnir hefšu ekki spilaš mig upp ķ aš vera į milli tveggja heima fram eftir morgnum.
Allavega var tķminn alltof fljótur aš fljśga og į Djśpavogi flaug hann bęši afturįbak og įfram žvķ žar kannašist ég viš birtuna bęši fyrr og nś. Į Djśpavogi heimsóttum viš hana Systu mķna sem er nś barasta farin aš bśa meš Sķmoni sķnum ķ hśsi sem viš vinnufélagarnir byggšum fyrir margt löngu sķšan fyrir hann Kalla. Žegar ég settist inn ķ stofuna hjį Systu yngdist ég upp um allavega 20 įr og gamlir dagar runnu sem myndband į milli eyrnanna. Žetta varš til žess aš hśn spurši mig; "pappi hvar ert žś eginlega nśna, žś ert allavega ekki hjį okkur ķ žessum heimi"; "jś, jś ég er hér bara į allt öšrum tķmum".
kreppan | Breytt 27.2.2019 kl. 20:05 | Slóš | Facebook | Athugasemdir (8)
30.9.2012 | 20:10
Blįar myndir į sunnudagskvöldi.
Dęgurmįl | Breytt 29.9.2012 kl. 08:31 | Slóš | Facebook | Athugasemdir (0)
28.9.2012 | 07:33
Verkfęri djöfulsins.
Žaš eru sķfellt fleiri aš gera sér grein fyrir žvķ aš sś heimsmynd sem dregin er upp ķ stórum fjölmišlum į viš sjónvarp og dagblöšin er ķ besta falli einsleit ef ekki hreinlega lygi sem oft į tķšum er dreift ķ djöfullegum tilgangi.
Žess vegna er netiš sķfellt meira notaš viš aš afla óhįšra upplżsinga um hina ķmsu višburši, enda kemur žar margt fram sem stangast algerlega į viš žaš sem stóru krana fjölmišlarnir greina frį sömu atburšum, ef žeir hafa į annaš borš séš įstęšu til aš geta žeirra.
Žaš sem oft er sammerkt meš žessu fréttaefni į netinu, er aš žaš kemur frį fólki af vettvangi sem hefur oft nįš aš festa atburšina į mynd t.d. meš gsm sķmum. Svona var įstandiš į götum Madrid nżlega og dęmi svo hver fyrir sig hverjir hafi veriš óeiršaseggirnir.
![]() |
Netiš nęr ķ sjónvarpsįhorfendur |
Tilkynna um óvišeigandi tengingu viš frétt |
Dęgurmįl | Breytt s.d. kl. 08:17 | Slóš | Facebook | Athugasemdir (3)