Bláar myndir á sunnudagskvöldi.

Trúleg vísindi.

 

Vatn er lyktar-, bragð  og nær litlaus vökvi  sem er lífsnauðsynlegur öllum þekktum lífverum. Vatnssameindin  er samansett úr tveimur vetnisfrumeindum  og einni súrefnisfrumeind og hefur því efnaformúluna H2O.  Það eru 1,4 milljarðar km³ vatns á Jörðinni  sem þekja 71% af yfirborði hennar.

Vatn er fljótandi við stofuhita. Það frýs við 0°C og suðumark  þess er 100 °C við einnar loftþyngdar þrýsting.  Eðlismassi vatns er háður hitastigi þess og er hann mestur þegar hitastig þess er 4 °C. Heitara vatn flýtur ofan á kaldara vatni, nema að hitastigið sé undir 4 °C, en þá flýtur kaldara vatn ofan á heitara. Þetta leiðir til þess að ísmyndun á sér stað við yfirborðið þegar vatn frýs. Ís er svo allmiklu eðlisléttari en vatn, þannig að hann flýtur ofan á.  Vatn getur orðið undirkælt, það er að segja það getur haft hitastig undir frostmarki án þess að frjósa, en þá myndast stundum ís við botninn án þess að fljóta upp og kallast það botnstingull .

Við suðumark breytist vatnið úr fljótandi formi í loftkennt form, gufu . Þegar vatn sýður, myndast litlar gufubólur hvar sem vera skal í vökvanum, fljóta upp að yfirborði og eykst þá rúmmál þeirra á leiðinni upp vegna lækkandi þrýstings. Við yfirborðið opnast gufubólurnar og gufan sleppur út.

Hin þrjú form vatns, það er fast, fljótandi og loftkennt, geta verið öll til staðar í einu og haldið jafnvægi  ef hitastigið er 0,01 °C (273,16 K). Þetta hitastig er þess vegna kallað þrípunktur (triple point) vatns.

Þessa speki um vatn má finna á wikipadia alfræðibók almennings og vita flestir.  En vissir þú að vatn hefur einnig tilfinningar og mynni?

Á Kon Tiki í Helgustaði

Það er stundum undarlegt hvernig leiðir manna liggja og hvert leiðsögutækið er.  Fyrir rúm ári rakst ég á frétt sem mér þótti svo stórmerkileg að ég hélt að hún myndi jafnvel breyta heimsmyndinni, allavega þeim upplýsingum sem okkur eru gefnar um hana.  En ég hef lítið séð meira af þessari stórmerku uppgötvun nema það sem má finna á internetinu enda tekur sennilega meira en eitt ár að leiðrétta kennsluefni sem hefur verið notað af menntastofnunum heimsins í að upplýsa heila mannkynsögu, ef það er þá einhver áhugi á svoleiðis leiðréttingu. 

Samt var þessi uppgötvun, sem fréttin greindi frá alltaf til í munnmælum og jafnvel fyrir augunum á þeim sem kunna að lesa.  Þetta var bara allan tímann skilgreint af latínufélaginu sem þjóðtrú og hindurvitni.  Það má því segja að það hafi verið einstaklega ánægjulegt þegar langskólagengnir gráðuhafar viskunnar sem hafa þar að auki stimpil upp á að vita orðið svo mikið um lítið að þeir geti staðfest það sem sérfræðingar að það kunni að vera að hin sameiginlega vitund, sem stundum hefur verið kölluð þjóðtrú, eigi við rök að styðjast. 

En það var ekki fyrr en í fyrra, eftir að sólarsteinn fannst meðal skiglingatæka í skipinu Alderney sem sökk árið 1592, að settar hafa verið fram tilgátur af sérfræðingum um að slíkir steinar hafi verið notaðir samhliða áttavita eftir að hann var uppgötvaður.  Prófanir á steininum leiddu svo að í ljós að hann var nákvæmari en nokkur áttaviti enda höfðu víkingarnir ekki yfir áttavita að ráða þegar þeir sigldu fram og til baka frá Ameríku, það var ekki búið að finna hann upp þá frekar en Ameríku, samkvæmt trúarbrögðum fræðimannasamfélagsins. 

Þessi frétt sem mér fannst svo merkileg var sem sagt um sólarstein nokkurn sem þjóðtrúin segir að víkingarnir hafi notað sem siglingartæki við að sigla um norðurhöf í þoku myrkri, svo nákvæmlega að þeir gátu siglt alla leið frá Noregi til Íslands og áfram til Ameríku vandkvæðalaust.  Þjóðsagan um sólarsteinninn var flokkuð með mamboo, jamboo af latínusamfélaginu þar til fyrir tæpu ári síðan, en þá var staðfest af sama sérfræðigráðufélagi, með því að prófa fyrirbrigðið, að sólarsteinn er svo nákvæmt siglngartæki að ekki skeikar nema gráðu. 

Sólarsteinninn gat því hafa verið nokkurskonar GPS tæki víkingaaldar.  Siglingartæki sem nemur stefnu á sólina jafnvel þó svo að hún sé undir sjóndeildarhring, sem hefur komið sér einstaklega vel á skammdegisnóttum í norðurhöfum.  Sólarstein þekkja flestir íslendingarundir einnig undir nafninu silfurberg, en enska heitið er Icelandic spar.

Á wikipeidia alfræðiriti almennings má nú m.a. finna; "Sólarsteinn var steinn (kristall?) sem norrænir menn til forna notuðu til að sjá stefnu til sólar í skýjuðu veðri, sem var gagnlegt við siglingar. Aðferðin byggist á því að slíkir steinar skauta sólarljós. Óstaðfest tilgáta er um að íslenskt silfurberg (kalkspat)  hafi verið notað sem sólarsteinn, en fleiri tegundir kristalla koma einnig til greina, til dæmis korderít  sem finnst meðal annars í Suður-Noregi. Sólarsteinar eru nefndir í fornritum, til dæmis í Rauðúlfsþætti , sem fylgir sumum gerðum Ólafs sögu helga. Þar segir:"Þá lét [Ólafur] konungur kalla fyrir sig Rauðúlfssonu, Dag og Sigurð. Þá lét konungur sjá út, og sá hvergi skýlausan himininn. Þá bað hann Sigurð segja sér, hvar sól væri komin. Hann kvað á. Þá lét konungur taka sólarsteininn og hélt upp, og sá hann hvar geislaði úr steininum, og markaði á því svo til sem hann hafði sagt."- Flateyjarbók " 

En hvernig kemst maður svo á Kon Tiki í Helgustaði við Reðarfjörð? Þannig er að ég fór í bíó sem ekki hefur gerst síðan 2004 að ég fór á myndina hans Gibson "Passion of Christ" með bróður mínum buddamunkinum.  En nú í lok sumars narraði vinnuveitandi minn hún Mette mig með sér og kunningjum sínum í bíó hérna í Harstad.  Myndin var "Kon Tiki" norsk stórmynd um siglingu Thor Heyerdahl frá Perú til Pólenesíu.

Eftir myndina ræddum við efni hennar þ.e. þessa erfiðu hetjuför sem farin var samkvæmt gamalli þjóðtrú Pólenesíumanna um hvaðan þeir væru upprunnir.  Ég taldi að Heyerdahl hefði gert sér ferðina miklu erfiðari en hann hefði þurft því að fólk á þessum tíma hefði að öllum líkindum búið yfir mikið fullkomnari tækni til ferðalaga en kunn er jafnvel í dag.

Mette vildi vita meira um það hvernig ég fengi svona hugmyndir við að fara á Kon Tiki.  Ég sagði henni það að fyrst árið 2011 hefði það verið staðfest með rannsókn að sameiginlegir forfeður okkar víkingarnir hefðu getað búið yfir fullkominni staðsetningartækni til siglinga.  Þjóðtrúin hefði alltaf vitað af því að þeir hefðu notað "sólarsteininn" til að rata, en nú væri búið að staðfesta það vísindalega að sá steinn væri jafn nothæfur til þess og staðsetningatbúnaður dagsins í dag. 

Vinnuveitandi minn spurði mig hvers vegna þetta væri þá ekki þekkt og hvers vegna um þetta hefði aldrei verið upplýst í æðri menntaofnunum.  Einnig hvernig ég vissi þetta og hefði yfir höfuð tekið eftir frétt af svona rannsókn.  Ég hefði sjálfsagt getað sagt henni hjartnæmar sögur frá sögueyjunni um það hvernig þekking aldanna geymdist á þeim skinnpjötlum sem marg étnar voru í hungursneyðunum miklu en munnmælin geymd þar til næst var til blóð og skinn og sem afkomandi þeirra sem átu þjoðsöguna hefði ég tekið eftir svona frétt.  En málið var það að hún sjálf þ.e.a.s. Mette var orsökin  fyrir því að ég tók eftir þessari rannsókn.

Þegar hún bauð okkur Matthildi minni í siglinguna á seglskútunni sinni Libru í fyrrasumar sagði hún mér sögu af því þegar hún og Sverre sambýlismaður hennar sóttu skútuna til Kanaríeyja og sigldu henni til N-Noregs.  Milli Kanaríeyja og Englands kom það í ljós að öll siglingatæki voru biluð.  Á daginn notuðu þau sólina til að sigla eftir, en á nóttinni pólstjörnuna.  Hún lýsti þessu svo frábærlega myndrænt að ég gat ekki annað en haft i huga, hvað ef skyggnið hefði verið þannig að ekki sást til sólar og pólstjörnu?   Hún var semsagt sjálf ástæðan fyrir því að ég tók eftir þessari frétt af niðurstöðu vísindamanna um að sólarsteinn þjóðtrúarinnar ætti við rök að styðjast. 

Þarf að ræða meira um það hvernig þjóðtrúin geymir og útbreiðir hina sameiginlega vitund svo ekki skeikar gráðu?

Í september heimsókninni til Íslands fór ég svo með henni Matthildi minni niður í Helgustaði til að skoða stærstu sólsteina námu Íslands.  Þangað hafði ég farið áður á bernsku árum með foreldrum mínum á gömlum willis.  Þó árin séu orðin hátt í fimmtíu síðan, þá rötuðum við Matthildur leiðsögutækjalaust í sólsteina námuna, eins og vanalega gerist með allar okkar ferðir.  Þar fékkst það staðfest að silfurbergið á Helgustöðum hefur verið gert ónothæft sem staðsetningartæki með dynamit sprengingum sem fundnar voru upp af náunganum Nobel, einum handhafa sérfræðigráðu latínusamfélagsins, sem nú um stundir er kenndur með undaverðum hætti við frið.

Trúleg vísindi.

Mér líkar hvernig þú hugsar.

Jói litli er sá klárasti í bekknum, en ekki endilega í að klára prófin og spurningarblöðin. Til að ná  til hans í prófinu ákvað kennarinn að spyrja hann aukalega spurningar.

 "Jói minn, þú ert nú svo klár, að ég ætla að spyrja þig einnar spurningar. Það eru 5 fuglar á grein, þú ert með byssu og skýtur einn fuglinn, hvað eru þá margir fuglar eftir?"

 "Enginn", svarar Jói.

"Hvað meinar þú... enginn?", spyr kennslukonan?

 "Já, einn drepst, dettur til jarðar og hinir fljúga í burtu" segir Jói

 Kennslukonan kinkar kolli og segir "svarið átti nú að vera 4, en mér líkar hvernig þú hugsar"

 Örstuttu seinna réttir Jói litli upp hendi.

 "Já Jói"

 "Má ég spyrja þig einnar spurningar?"

 "Endilega" segir kennslukonan.

 "Ókei, 3 konur standa við ísbíl, og allar eru búnar að kaupa sér ís, ein af þeim sleikir ísinn, ein af þeim bítur í ísinn og ein af þeim sýgur ísinn. Hver þeirra er gift?" Spyr Jói

 Kennslukonan roðnar og segir, "Eee....ég veit ekki alveg, ætli það sé ekki sú sem sýgur ísinn?....eða bara eitthvað.."

 "Neeiiii" segir Jói litli, "það er sú sem er með giftingarhringinn, en mér líkar hvernig þú hugsar".

Bláar myndir á sunnudagskvöldi.

Trúleg vísindi.

Within the more conscious community there is apparently another choice at work. It appears to me from what I'm seeing that while so many "get" it and are open to these expanding changes, even though it's a somewhat confusing time, a reluctant contingent are apparently fainting in their minds and stumbling backwards into a sort of resignation mode.

And something's strange and very wrong about it.

We can't mess with free choice and never should. But what I don't like is this creeping cynicism I'm sensing. How come some people in the alternative community are caving in to this growing sense of hopeless resignation? I can understand a little spiritual withdrawal in the light of obvious truths, but arm-folding and snide remarks that only disparage and discourage?  Meira...

 

Flugrútan

Á árum áður  var sérstök tilfinning sem fylgdi því að vera á leið út á Keflavíkurflugvöll tímanlega fyrir allar aldir.  Eftirvænting vegna þess að framundan var ferð á framandi slóðir annað hvort frí eða önnur tilbreyting  og oft var farið með fjölskyldu eða í góðra vina hóp í leigubíl.  Nú orðið eru ferðirnar út á Keflavíkurflugvöll frá BSÍ einmanalegar innan um  útlendingana í fullri flugrútunni og þó að þar séu einnig íslendingar verður maður þess áskynja að margir þeirra standa í þeim sporum að vera á milli tveggja heima, orðnir hálfgerðir útlendingar í eigin landi án þess að eiga heima í því landi sem þeir lifa og starfa mestan hluta ársins.

Heimsóknirnar heim hafa verið ca.  þrjár á ári með 3-5 mánaða millibili 2-3 vikur í senn.  Það er alltaf sami treginn sem fylgir  ferðalaginu til baka út á Keflavíkurflugvöll.  Þegar fjarveran vegna starfa í öðru landi er komin vel á annað ár gerir maður sér grein fyrir að þau eru orðin nokkur stórafmælin sem hafa farið forgörðum meðal vina, eins jarðarfarir þar sem maður hefði helst ekki viljað láta sig vanta.  Svona hugsanir, ásamt söknuðnum yfir því að vera að fara gera vart við sig þegar setið er út við gluggann í flugrútunni og allt gert til að láta sem minnst fyrir sér fara.

Eftir fjarveru að heiman þá er ýmislegt sem er ekki eins og það var, enda kannski til of mikils ætlast að allt standi í stað á meðan í burtu er verið.  Eitt breytist þó ekki á Íslandi, blessaður blásturinn.  Eftir að hafa verið mánuðum saman við spegilslétta firði Noregs eru frískir vindar Íslands alltaf jafn hressandi.  Þessi blástur sem er svo samgróin sálinni að ég hef ekki enn getað vanið mig af því að setja hausinn undir mig þegar ég fer fyrir húshorn í logni og verð alltaf jafn undrandi á því að það skuli vera logn báðu megin við hornið.

Núna í september átti ég tvær vikur heima í hressilegum næðingnum, kannski fullhressilegum á köflum með alltof mikilli ofankoma fyrir norðan miðað við árstíma eins og blessaðir kindurnar fengu að reyna.  Það má kannski segja að fjárskaðaveður sé ekkert einsdæmi í hugskoti íslendings, en þegar ég kom í maí heimsóknina þá kom birtan mér samt ókunnuglega fyrir hugskotssjónir, oftar en einu sinni kannaðist ég ekki við hana.  Þegar Dagbjört systir keyrði mig svo í flugrútu BSÍ á sólskinsbjartri  sumarnóttu  áttaði ég mig á hverju sætti. 

Dagbjört hafði nefnilega á orði að það væri búið að vera einstaklega tært og fallegt loftið undanfarið. Mér datt í hug að nú væri kominn tími til að hún hætti að þrjóskast við að nota gleraugun.  Fjallasýnin var í álíka móðu og maður upplifði í fyrst skipti á ævinni í hitamistri á Spáni fyrir áratugum síðan.   Mistrið sem er á ferðinni á vindasömu landi eftir eldgos síðustu ára á ekki heima í mínu minni, en þeir sem hafa vanist því  einn dag í einu sjá það gleraugnalaust  hvort útsýnið er tærara þennan daginn eða hinn, á meðan ég sá ekki einu sinni Snæfellsjökulinn frá Vatnsleysuströndinni á heiðskírum logn morgni í flugrútunni.

Þessar heimsóknir vor og haust hafa margvíslegan tilgang annan en að vera í faðmi fjölskyldu og njóta dásemda fósturjarðarinnar, m.a. að kaupa sér grið og hýsa húsbíla á Stöðvarfirði til tekjuöflunar fyrir bankann ef svo má að orði komast.  því ég má ekki hugsa til þess tjóns sem það ylli ef bankinn færi á höfuðið,, aftur.  Þessi húsbílahýsing eru skemmtileg iðja þar hitti ég fjölda fólks sem er með hugann fullan af sumri.   Meðan á þessu stendur dvel ég þar að auki á Sólhólnum úti við ysta haf, á það einnig til að koma við hjá  bjartsýnu listafólki í Fishfactory sem auðgar andann í gamla frystihúsinu sem verið er að breyta í menningarmiðstöð.

Það fer þó ekki hjá því að ég heyrði líka í fólki sem stendur í  ströggli sem rekstri smáfyrirtækja fylgir svipuðum þeim og ég stóð fyrir.  Einn kunningi minn sem enn strögglar sagði mér frá því að hann hefði komist að í fyrsta skipti á ævinni hvernig það væri að eiga ekki fyrir mat.  Ég rak upp stór augu, ráðlagði honum að tína ber, setja niður kartöflur og verða sér út um rabbabara.  Hann sagði að þetta kæmi til út af því að það væri orðið svo dýrt að búa í húsinu sínu sem hann hafði talið sig eiga skuldlaust, en núna þyrfti hann að borga tæpar 200 þúsund á mánuði fyrir að fá að vera í því þar til hann yrði gerður upp, en eftir það vonaðist hann til að konan sæi um húsaskjól.

Annar kunningi minn sem er smiður sagði mér frá því að hann hefði byggt hús fyrir nábúa sinn í næsta bæ.  Íbúðarhúsbyggingar hafa verið fátíðar síðustu árin, en þeir kumpánar komust að samkomulagi með að gera þetta upp á gamla mátann.  Smiðurinn myndi lána vinnuna og ekki gera reikning fyrr en nábúinn fengi íbúðasjóðslánið.   Smiðurinn þyrfti þá ekki að skila virðisaukaskatti til ríkisins sem það endurgreiddi svo húsbyggandanum,  þannig sparaði húsbyggandinn sér yfirdrátt hjá bankanum til að fjármagna virðisaukaskatt til sjálfs sín í gegnum smiðinn. 

Þetta var nú ekki alveg eins einfalt og í gamla daga.  Skatturinn sá það strax eftir að smiðurinn hafði gert reikninginn og skilað vaskinum að svona há laun á tímann gæti enginn haft nema þá kannski skilanefndarmaður eða þá hálfur slitastjórnarformaður.  Honum var gert að verða sér út um lærðan endurskoðenda og deila niður tímanum sem það tók að byggja húsið og skila því inn á skýrslum fyrir hvert vsk tímabil áður en húsbyggandi fengi krónu endurgreidda af vaskinum vegna vinnu á byggingastað. 

Eftir að þetta var allt klárt þá sektaði skatturinn smiðinn um tæp 200 þúsund fyrir að hafa ekki skila skýrslunum á rétum tíma.  Þessi kunningi minn hélt jafnvel að það yrði einhver bið á því að hann færi á næstu bæi í atvinnuleit það kæmi svo miklu betur út fjárhagslega að vera atvinnulaus. Það er sem mig hefur grunað að ehf formið í fyrirtækarekstri er aðeins fyrir þá útvöldu í landsliðinu í kúlu, þá sem veltast vasklaust með kúlulán til að græða á hlutabréfabraski en ekki þá sem standa í atvinnurekstri þeir skulu leggja heimilið að veði til að borga brúsann fyrir stærstu skipulögðu glæpasamtökum lýðveldisins.

Núna í september var sem áður margt sem var einstaklega ánægjuleg að upplifa á Íslandi, blessuð bláberin þöktu alla móa og sólskinsdagarnir létu ekki á sér standa á milli vindhviðanna.  Það var legið í berjamó, farið silfurbergsnámuna við Helgustaði, austfirðirnir eknir endilangir og Öxin sléttkeyrð á Djúpavog.  Sannkallaðir dýrðardagar sem hefðu getað orðið viðburðarríkari ef ekki væri fyrir kettina, en þeir eru skæðir með að vekja snemma á morgnana með knúsi og mali til að kúra aðeins lengur, eða bara láta vita hvað þeim þyki vænt um kallinn.  Sennilega hefði verið hægt að nýta tímann enn betur ef kettirnir hefðu ekki spilað mig upp í að vera á milli tveggja heima fram eftir morgnum.

Allavega var tíminn alltof fljótur að fljúga og á Djúpavogi flaug hann bæði afturábak og áfram því þar kannaðist ég við birtuna bæði fyrr og nú.  Á Djúpavogi heimsóttum við hana Systu mína sem er nú barasta farin að búa með Símoni sínum í húsi sem við vinnufélagarnir byggðum fyrir margt löngu síðan fyrir hann Kalla.  Þegar ég settist inn í stofuna hjá Systu yngdist ég upp um allavega 20 ár og gamlir dagar runnu sem myndband á milli eyrnanna.  Þetta varð til þess að hún spurði mig; "pappi hvar ert þú eginlega núna, þú ert allavega ekki hjá okkur í þessum heimi"; "jú, jú ég er hér bara á allt öðrum tímum".

Bláar myndir á sunnudagskvöldi.

Verkfæri djöfulsins.

Það eru sífellt fleiri að gera sér grein fyrir því að sú heimsmynd sem dregin er upp í stórum fjölmiðlum á við sjónvarp og dagblöðin er í besta falli einsleit ef ekki hreinlega lygi sem oft á tíðum er dreift í djöfullegum tilgangi.

Þess vegna er netið sífellt meira notað við að afla óháðra upplýsinga um hina ímsu viðburði, enda kemur þar margt fram sem stangast algerlega á við það sem stóru krana fjölmiðlarnir greina frá sömu atburðum, ef þeir hafa á annað borð séð ástæðu til að geta þeirra.

Það sem oft er sammerkt með þessu fréttaefni á netinu, er að það kemur frá fólki af vettvangi sem hefur oft náð að festa atburðina á mynd t.d. með gsm símum. Svona var ástandið á götum Madrid nýlega og dæmi svo hver fyrir sig hverjir hafi verið óeirðaseggirnir.

Netið nær í sjónvarpsáhorfendur