Eftirlits-þjóðfélagið og torkennileg skítseyði

Nú er migið á báða lófa og fiskað í gruggugum ólgusjó. Verkalýðsforustan og stjórnmálamenn, auk alls málsmetandi fólks ofbýður mansalsiðnaðurinn og þjóðinni er jafnvel nóg boðið.

En er það nú alveg svo? -vill einhver viðurkenna að þetta sé samfélagslegs eðlis? -þjóðinni sé nákvæmlega sama á meðan hún á fyrir okurvöxtunum, fær greiningar um kulnun á kaupi og fer í sína Tene túra?

Það virðist hið besta mál að flutt sé inn erlent vinnuafl á mansalslaunum svo lengi sem einhver hirðir ekki alveg allan mismuninn, alla vega ekki það sem á að fara í eftirlitið. Enda gengur þetta þjóðfélag víst ekki upp öðruvísi í praxís, -ekki frekar en Sameinuðu Arabísku furstadæmin.

Samfélag sem er hætt að nenna að þrifa skítinn eftir sjálft sig og það heima hjá sér, -fær til þess erlent vinnuafl. Þjóðfélag sem telur sig upptekið við allt annað og uppbyggilegra, -ef ekki reglugerða eftirlit, þá á Tene eða í hvíldar kulnun.

Já ég er gnafinn og gneiptur þessa dagana. Í vikunni sá ég af ungum vinnufélaga til Noregs. Gullmoli sem kom 17 ára til að verða steypukall eins og afi sinn, mér var falin umsjáin af vinnuveitandanum. Við vorum búnir að vera vinnufélagar í fimm ár.

Svo verð ég að segja það alveg eins og er að ég stalst til að horfa á marg-mærðan mansalsþátt Kveiks í tölvunni, -eftir allt umtalið. En á fréttir í sjónvarpi hef ég ekki haft geð í mér til að horfa á í ártugi, nánast ekki síðan þjóðarsáttin kvað uppmælingaaðalinn í kútinn.

Já það er ánægt slektið yfir verðbólgnum virðisaukanum af flækingunum, sem skilar sér alla leið í ríkissjóð, þó svo að það kunni að hneykslast á réttum stöðum, -og tala um að lausnin sé meiri peninga í vel launað eftirlitið.

Vinnufélagarnir eru á því að gullmolinn skili sér heim aftur þegar fram líða stundir, -reynslunni ríkari. Ég var búin að segja yfirmönnum að ungir menn væru mestu verðmæti fyrirtækis. En allt kom fyrir ekki, þeir sögðu kærustuna ráða för.

Ég þekki Norðmenn af því að kunna betur að meta steypukalla en kulnandi þjóðin á klakanum, og er því ekkert sérstaklega bjartsýnni á að afburða steypukall snúi heim frekar en þúsundir iðnaðarmanna sem yfirgáfu landið bláa í hinu svo kallaða hruni.

Nú verð ég gamli steypukallinn að treysta á Rúmenana, en þeim langar til að eiga heima heima hjá sér án þess að hafa efni á því frekar en steypukallar og skúringakonur almennt.

Já ég kvaddi ungan vinnufélaga minn í vikunni, daginn sem hann tók bátinn, og sagði honum að hann yrði ekki í vandræðum með að fá að vinna við steypu í Noregi.

Þar þyrfti hann ekki annað en sýna sig. Ég gæti svo sagt honum það að skilanaði, -af fenginni fimm ára reynslu, að hann væri með þeim albestu vinnufélögum sem ég hefði unnið með í steypunni.

Steiktar spýtur - saga úr mygluhjallinum

Ég var spurður að því á steypuandaktinni í tíukaffi um miðja vikuna hvort ég væri búin að messa yfir einhverjum vitleysingnum þann morgunninn. Ég sagðist hvorki messa né tala við vitleysinga á morgnanna. Félagarnir ráku þá upp stór augu og sögðu það vera misminni, -hvort ég væri búin að gleyma kaffitímanum frá í gær.

Það fauk reyndar í mig í vikunni, kannski ekki allt í einni hviðu, en vindstyrkurinn fór vaxandi eftir því sem á vikuna leið. Þannig er komið á Íslandi að þeir eru metnir mest sem minnsta ábyrgð bera og minnst gera. Óþekkt er t.d. að þeir sem sitja í nefndum, setja lög, eða gefa út reglugerðir, -beri ábyrgð á afleiðingunum.

-Já, og það er óþarfi að vorkenna Haarde vegna Landsdómsins. Hann fékk uppreist æru bæði með stöðu og aurum. -Nei, það fauk í mig vegna hins vinnandi manns sem er neyddur til þess að vera á rangri hillu í lífinu með reglugerðum.

Ég hafði fengið sérkennilegt símtal daginn fyrir fokið, þar var ég beðinn um að staðfesta rafrænt ábyrgðaryfirlýsingu múrarameistara. Ég kannaðist hvorki við byggingaráformin, sem ég átti að staðfesta, né að ég hefði verið beðin um slíkt. En þannig er að byggingastjóra ber að safna saman meistaraábyrgðum þeirra iðnmeistara sem hann er með á sínum snærum, -ábyrgðum sem ganga út yfir gröf og dauða. Ég hélt að byggingastjórinn hefði hringt, maður sem þekki vel af góðu einu, en hann er eigandi verktakafyrirtækis.

Byggingastjóri kaupir tryggingu sem gildir til 5 ára eftir að bygging hefur verið tekin til lokaúttektar. Framkvæmdaaðili á ekki að vera bæði byggingastjóri og iðnmeistari en verktaki getur lagt til byggingastjóra. Oftast er eitthvert ehf byggingaraðili. Byggingastjórinn getur líka verið kostaður af ehf, en þarf að hafa persónulega staðfestingu regluverksins og tryggingu sem hann kaupir er hjá tryggingafélagi. Byggingastjóratryggingin tekur til tjóns upp að vissu marki, í hana á endanlegur eigandi að geta leitað vegna tjóns komi fram gallar innan tímarammans (5 ár).

Meistaraábyrgð gildir aftur á móti út yfir gröf og dauða og ber að vera á persónulegri kennitölu iðnmeistara. Í reynd gamall draugur frá því að byggingameistarar byggðu og seldu hús út í eigin reikning. Til að farmafylgja þessum draugagangi, nú á tímum byggingastjórans, þarf eftirlit sem framkvæmt er af verkfræðistofum, skoðunarstofum á við Frumherja og svo kölluðum öryggisfulltrúum. Mikið til fólki sem ekki hefur hundsvit á byggingum, en getur farið yfir gátlista um bókhald yfir dagsetningar og gula hjálma, -kallað gæða- og öryggiseftirlit, undir yfirumsjón Mannvirkjastofnunar ríkisins.

Það var samt ekki út af þessu sem fauk í mig þegar leið á vikuna því út af þessum meistara draug hefur svo oft fokið í mig. Draug sem er ættaður úr örófi aldanna, þegar byggingameistarar máttu hanna, byggja og selja hús út í eigin reikning og eðlilegt þótti að þeir ábyrgðust sín verk. Hús eiga meistarar helst ekki byggja í dag, sem slíkir, og geta það ekki samkvæmt reglugerðinni nema með byggingastjóra samþykktan af Mannvirkjastofnun. Nú eru það fjárfestar sem helst geta og eiga að byggja hús, -hanna og selja, með byggingastjórann sem sverð og skjöld úti á mörkinni, -en eftir sem áður út á ævilangar persónulegar ábyrgðir byggingameistara.

Það fauk hins vegar í mig vegna þess að fyrr um vinnufélagi, sem hefur verið frá steypu í 10 ár, eða svo, ákvað að koma aftur í steypuna fyrir skemmstu. Hann tilkynnti mér snemma í vikunni að þetta yrði síðasta vikan okkar saman í steypunni að þessu sinni, -því sem næst nýbyrjaður. Ég hváði og spurði; -hvers vegna? - okkur framkvæmdastjóranum semur ekki um launin; -sagði hann. Síðan tjáði þessi félagi í steypunni mér á hverju steytti og sagði að hann hefði haft betri laun við að afgreiða spýtur og myglugips í Húsasmiðunni.

Ég sagði honum að þetta væru ágætis laun í þessum steypu bransa, sem honum væri boðið upp á, og væru nokkurn vegin á pari við mín. -Og þó svo að hann væri enn á besta aldri þá hefði ég þann djöful að draga að vera með réttindi, sem nýttust fyrirtækinu til verkefnaöflunar, -þó gamall draugur væri. Hann sagðist ekki geta sleppt betri launakjörum – fjölskyldumaðurinn, -þó gaman væri að steypa. Honum stæði til boða að koma aftur í Húsasmiðjuna og afgreiða myglugips og spýtur.

Þetta skyldi meir að segja ég steypukallinn, -og lét talið niður falla. Þegar við strákarnir vorum komnir á verkstað þá hringdi síminn og aftur var farið að impra á því hvort ég ætlaði ekki að ganga frá þessari meistaraábyrgð sem hringt hafði verið út af daginn áður. Í þetta sinn var það ekki sá sem hringdi þá heldur verkfræðingur af stofu í Reykjavík sem ég man ekki lengur hvað e-há-effið heitir.

Ég spurði verkfræðinginn hvernig hann tengdist málinu, hann sagðist vera byggingastjórinn. Ég sagði honum að það væri gott að fá að skýra þennan misskilning út fyrir honum. Því að það væri byggingastjórans að samþykkja iðnmeistara á verk og ég hefði ekki heyrt fyrr en í gær að ég væri múrarameistari á verki hjá fyrirtæki sem ég starfaði ekki hjá. Hann sagði að það skipti engu máli ég þyrfti ekkert að koma að því að vinna verkið bara mæta í úttektir, eða ekki -og hvort sem ég gerði, að með því væri samþykki mitt fengið fyrir að allt sem við kæmi steypu, væri gert samkvæmt bókinni.

Þessi verkfræðistofa í Reykjavík er að selja ákveðna byggingaraðferð fyrir þriðja aðila og framkvæmdin er hafin fyrir hálfu ári síðan, án þess að gengið hafi verið frá byggingaleyfum, en nú væri komið að því að ekki yrði lengur undan vikist, -sagði hann. Ég sagðist ekki taka þátt í svoleiðis ábyrgðayfirlýsingu, enda hefði ég oftar en einu sinni þurft að mæta fyrir dóm og vissi hvað það gæti kostað persónulegar kennitölur, sem ekki mættu, þegar í harðbakkann slægi fyrir dómi, -væri ekki allt samkvæmt verklaginu.

Svo var það þegar við vinnufélagarnir vorum á andaktinni í tíu kaffinu í steypuverksmiðjunni að enn einu sinni var hringt út af þessari múrarameistaraábyrgð. Í þetta sinn var það sá sem hafði sagt að ég tæki það að mér að lýsa yfir ábyrgð, að vísu án þess að bera málið undir mig áður, en eftir áreyðanlegum heimildum þriðja aðila. Verkakafyrirtæki hans og félaga hans, sem fyrstur hringdi í vikunni, myndi sjá um verkið fyrir verkfræðistofuna sem byggingastjórinn vann hjá sem hringt hafði hálftíma áður og þeir hygðust fá fyrirtækið sem ég starfa hjá til að vinna einn ákveðinn verkþátt.

Það var þá sem rokhvessti og ég fauk upp, en kom mér ekki nógu hratt út úr kaffistofunni, -úr heyranda hljóði, áður en ég las þessum koleiga mínum óbóta pistilinn.

Það má segja að það sé orðið fyrir lögnu svo, að þeir blýantanagarar sem skipuleggja bókhaldið í termítahjallinum, en eru ófærir um framkvæmdina, séu búnir að koma exelnum svo snilldarlega fyrir í rotnandi mygluunni með bókhaldið eitt að vopni, að þeir sem geta framkvæmt verkið skuli bera minnst úr bítum, nema þá að þeir séu tilbúnir til að afgreiða  myglugips, -meðan pappakassarnir á stofunum, sem möndla keysið, -fleyta rjómann.

Það styttist sem betur fer óðum í að ég setjist á helgan steyptan stein og tálgi spýtur, -en ekki hef ég geð í mér til að afgreiða þær úr Húsasmiðjunni, -þó svo að hún borgi betur.

Steypu fabrikkan

Alveg frá því fyrst ég man hef ég þvælst um byggingastaði og tekið þátt í að steypa hvern grjótharðan minnisvarðann um annan þveran. Fyrir mér fer sennilega á endanum eins og manninum sem gat ekki hætt og harðanaði einn daginn eins og hver önnur lárétt steypa.

Undanfarin 10 ár hef ég mætt hjá fyrirtækinu, MVA, -en skammstöfunin stendur fyrir Múrverktakar Austurlands. Þó svo nafnið sé kennt við múrara þá hefur MVA safnað undir sinn verndarvæng verkþekkingu margra helstu fyrirtækja í byggingariðnaði sem starfað hafa á Héraði s.l. 50 ár. Þessi 10 ár mín hjá MVA eru fyrir löngu síðan orðin lengsti tími sem ég hef starfað hjá fyrirtæki sem ég hef ekki átt í sjálfur og hefur steypan nú verið mitt lífsviðurværi hátt í hálfa öld.

Stuttu eftir að ég hóf störf hjá MVA fékk ég hjartaáfall af verri gerðinni og hef mætt til vinnu hálfan daginn, og tekið daginn rólega. Ég starfa með ungum fílhraustum mönnum og hef einstaklega gaman að því að þeir skulu þola mig með sér, því ég er alls ekki sá afkastaminnsti í að æsa mig og láta orðaleppa fjúka þegar ég miðla reynslu minni, enda kann ég ekki annað en að lifa mig inn í steypu sem er á leiðinni í að grjót harðna.

MVA er í eigu manna sem alist hafa upp í byggingariðnaði og hafa safnað undir sítt merki verkþekkingu og byggingatækni, bæði í trésmíði og steypu, Af því að ég hef einstaklega gaman af steypu og er stoltur yfir því að hafa fengið tækifæri til að vinna hjá atorkusömum mönnum, sem byggðu upp steypufyrirtæki með einingaframleiðslu og steypustöð, og ekki síður að vinna með upprennandi ungum steypuköppum síðastliðin 10 ár, þá ætla ég að greina frá því hér í máli og myndum hvað felst í að vinna hjá steypu fabrikku.

Forsteyptar einingar hafa verið framleiddar á Egilsstöðum frá því byggingafélagið Brúnás setti upp steypueininga framleiðslu árið 1983, en Brúnás var stofnað 1958 og starfaði fram undir síðustu aldamót. Árið 2021 keypti MVA steypueiningaverksmiðjuna, sem þá var í eigu VHE, eftir að hún hafði verið starfrækt af Malarvinnslunni um tíma, en hún hvarf af sjónarsviðinu í hruninu ásamt Kaupfélagi Héraðsbúa sem þá átti Malarvinnsluna

 

Við steypustrákarnir komum til þegar steyptar eru gólf og þakplötur á milli forsteyptra veggeininga. Hópurinn samanstendur yfirleitt af ungum og hraustum drengjum ásamt reynsluboltum

 

Forsteyptu einingarnar eru steyptar undir þaki á stórum borðum við staðlaðar aðstæður óháðar veðri og vindum. Þar er gengið frá járnbendingu, einangrun og raflögnum. Einingarnar eru síðan reistar sem hús tilbúin til innréttinga og málunar

 

Að vetri til eru einingar oft framleiddar á lager og bíða í flutnings fletum eftir hagstæðri veðráttu til reisingar. Steinsteypa er þeim eiginleikum gædd að mygla ekki og því ekki nærri því eins vandmeðfarin í umhleypingasamri veðráttu og innflutt byggingaefni

 

Á síðasta ári framleiddi og reisti MVA tugi íbúða á Austurlandi, auk þess að framleiða steyptar einingar fyrir fyrirtæki t.d. í sjávarútvegi og fiskeldi

 

Forsteypt einingahús geta verið að öllum stærðum og gerðum, blokkir, fjölbýli, raðhús og einbýli. Steinsteypa er þrautreynt íslenskt byggingarefni sem hentar íslenskum aðstæðum. Þessi byggingamáti er ósdýrari og endingabetri en hús úr innfluttu byggingarefni

 

Þegar það koma frostlausir dagar að vetrinum er yfirleitt mikið að gera við að staðsteypa plötur, en gólf og þakplötur er steyptar á verkstað. Þó eru plötur á milli hæða forsteyptar í verksmiðju en ásteypulag steypt á verkstað, ásamt samsteypu veggeininga

 

Eitt af því sem MVA hefur sérhæft sig í er viðhald steypu mannvirkja. Öll árin sem ég hef verið hjá MVA hefur veri haldið á vit örævanna og ég stundum verið svo heppinn að fá að fljóta með. Á sumrin hefur verið unnið að viðhaldi steypumannvirkja Kálhnjúkavirkjunar

 

Þegar stórar steypur eru í gangi s.s. í brýr og hafnarmannvirki þarf mikið magn af steypu á stuttum tíma. Þá er steypan hífð með öflugum krana í stórum sílói sem getur vegið allt að 6 tonnum

 

Það er orðið bæði léttara og auðveldara að vinna steypu en var fyrir hálfri öld, eru komin til fleytiefni sem að gera steyp þjálli. Leaser hæðamælingar eru nú notaðar til að ná nægilegum réttleika um leið og er steypt, áður fór sú vinna fram á hækum sér eða hnjánum með hallamálsréttskeið

 

Þekjur hafnarmannvirkja geta þess vegna verið steyptar meira en 1000 fermetrar í einu og útheimt nokkur hundruð rúmmetra af steypu og að það þurfi að smala steypubílum víða að, þá getur þurft að leggja nótt við dag

 

Þessa dagana er MVA að vinna við gerð viðlegukants á Fáskrúðsfirði. Bryggjan er byggð á niðurreknum steypustaurum og dekkið úr forsteyptum holplötum, framan á bryggjukantinn er raðað forsteyptum þybbum, að baka til er steypt ankeri með jarlvegsfestum sem heldur mannvirkinu við land. Að endingu er síðan steypt 20cm þekja yfir bryggjuna

 

Eitt af því sem getur útheimt mikið af steypu eru ofanflóðamannvirki, bæði forsteyptri og staðsteyptri, MVA hefur tekið að sér þrjú þannig steypuverkefni. Þessi mynd er við Lambeyrará á Eskifirði

 

Brúarsteypur eru orðnar nokkrar hjá MVA síðastliðin 10 ár, hér er verið að steypa brú yfir Lambeyrará

 

Brúin á þjóðvegi eitt yfir Berufjarðaleiruna útheimti mikið magn af steypu á stuttum tíma. Brúardekkið var steypt á tæpum sólahring og þurfti að smala saman steypubílum víða að af landinu til að keyra steypu að brúnni. Fjöldi ungra manna og reynslubolta fékk svo að starfa sem hamhleypur við að koma steypunni sómasamlega á sinn stað

 

Öflugir kranar og stór síló voru notuð til að hífa steypuna í brúna á Berufjarðarleirunni

 

Sumar brýr eru með burðarviki úr stáli og steypu, brúargólfi úr forsteyptum einingum og dekkið sjálft þunnt lag steypt á staðnum, sem útheimtir minna magn steypu í hvert skipti sem steypt er, og steypunni þá dælt með steypudælu í slitlagið á dekkinu

 

 

Fimbulfamb

Nú er baksað við að koma á orkuskorti í landinu með kjaftæði, og byggja húsnæði með handaböndum. Þó svo að allir viti að íslendingar séu ein örfárra þjóða sem framleiða mörgu sinnum meiri orku en þeir þurfa að nota, og það umhverfisvæna eins og þeir kalla hana sem þegar græða á því einu að selja upprunavottorð, -sem er einstakt á meðal þjóða.

Græðgivæðing amlóða án verkvits er komið á það stig að ekki verður hjá því komist að ryðja kontórana, það getur engin borgað fyrir nema brot af vankunnáttunni sem þaðan vellur og húsbyggingar bjarga litlu. Þar eru einfaldlega orðnir of margir í því að fá frábærar hugmyndir við færibandið, en eru algerlega handalausir þegar kemur að því að koma þeim í framkvæmd.

Um þetta vitna m.a. fyrirhuguð brú yfir Fossvog, endalausir sáttmálar vegna nýrrar flugstöðvar við Reykjavíkurflugvöll á meðan gróðapungar byggja háhýsi fyrir flugbrautarendann, á fótboltavelli sem fékk að vera þar á sínum tíma á öryggissvæðinu. Svo ekki sé talað um Borgarlínu, Sundabraut, Fjarðarheiðargöng, -og bara nefndu það, -hvað þá Þjóðarhöll sem nú er orðin forgangsverkefni ríkisstjórnarinnar.

Þetta er orðin fáviska á sjálfstýringu þar sem fimbulfambandi lið fullt af frábærum hugmyndum flytur inn mállausa niðursetninga í þúsundatali, og lætur sig dreyma um að flytja inn enn fleiri, til að fara illa með í hagnaðarskini og reynir að telja Íslendingum trú um að það sé að vinna bug á orku og íbúðaskorti.

Staðreyndin er að regluverk lobbýista fjórhelsisins leyfir orðið algerlega frjálsan  innflutning á byggingarefni og fólki, sem ætlað er - og býr við - allt aðfarar aðstæður en íslenskar, til að hrófla upp gróða hreysunum út hverju sem er, svo framarlega sem það fylgir ESB regluverki fjórhelsisins.

Og nú þegar þetta vesalings lið er með allt niðrum sig þegar kemur að verkviti og fjármálalæsi þá dettur því helst í hug að ganga lengra í að vinna á CE vottuðu ESB gullhúðununum sínum, sem hafa gert venjulegu fólki í landinu ófært að komast í gegnum regluverkið með hænsnakofa.

Verkleg vankunnátta fimbulfambaranna og óhæft innflutt byggingarefni fyrir íslenskar aðstæður, hefur nú náð þeirri tæknilegu fullkomnun að húsnæði er orðið óíbúðarhæft vegna mygla áður en það kemst í notkun, -og þá dettur vanvitunum helst í hug að fá að möndla kennsluefni fyrir iðnaðarmenn sjálfir.

Fasista fabrikkan

Eftir að fávisku fabrikkur ríkisins tók að sér barnauppeldi frá ómálga hefur fasista fabrikkunni fleytt fram. Vinnufélagi minn í steypunni segir stundum að þetta megi rekja til þess þegar leikvöllur varð að skóla og börn hættu að róla án leiðbeininga og fengu þess í stað tilsögn í takt.

Í mínu tilfelli tók fávisku fabrikkan við um 7 ára aldurinn, en þessi vinnufélagi minn slapp fyrir horn þar til hann varð 8 ára. Þetta kostaði mig lengri tíma í að átta mig á tilsögninni, og sat uppi með falsað fagbréf og meistarabréf úr Cocoa Puffs pakka til forsjár fyrir fasistana.

Vinnufélaginn hafði vit á því að hætta í skóla um leið og það var löglegt. Hann á flest sem hugurinn girnist, svo sem tvo góða bíla, einkaflugvél, einbýlishús og hjólhýsi til sumarferðalaga. Á meðan ég berst um í bökkum í blokk á eld gömlum Duster og Cherokee frá því á síðustu öld, of hjartveikur og illa fyrirkallaður til að geta tjaldað í sumarfríinu, -og telst gott ef ég næ að greiða síðustu afborgun af ævilöngu húsnæðisláninu áður en ég geispa golunni.

En það var nú ekki þetta sem ég ætlaði að barma mér yfir, heldur lýsa því hvernig fasista fabrikkunni hefur allstaðar fleytt fram á minni ævi. Byggingabransinn hefur t.d. verið fullkomlega fábjánavæddur og er allur kominn í gult. Lengi móaðist ég við í gráu  lopapeysunni minni, sem Matthildur mín prjónaði um árið, en mátti þá líka eiga á hættu að fá orðaleppa á við “ég vísa þér út af svæðinu”, eða “hér eru allir í gulum vestum með hjálm nema Magnús, hann er í steypu gráu lopapeysunni sinni”.

Það er orðið nokkur ár síðan að ég nennti ekki að hlusta á svona heilræði og svara blíðlega til baka, “veistu; -ég yrði bara feginn, það var ekki ég sem óskaði eftir því að vera hérna og það er aldrei að vita nema þetta sé í síðast skiptið sem ég vinn fyrir verklega vanvita”, nú orðið er ég kominn í appelsínugult eins og álfur út úr hól með sjálflýsandi sportröndum.

Við fengum mannauðsverkfræðing í fabrikkuna í fyrra sem hélt öllum mannskapnum, -sem telur tugi, -á tánum í tvo daga við að mála gular línur á gólfið, -til að ganga síðan eftir rétt eins og hauslausr hænur. Ég benti mannauðsverkfræðinginum vingjarnlega á, eftir fyrri daginn, að hann skildi reyna að fá aftur sölumannsstarfið hjá tryggingafélaginu, -þetta sem hann kulnaði í eins og kelling um árið, frekar en reyna að kenna iðnaðarmönnum að ganga um gólf sem hann þekkti ekki minnsta hót.

Þrjár vikur í byrjun sumars var ég sendur í fasistafabrikku fabrikkanna þar sem hjálmar, fallavarnir, eyrnatappar, öryggisgleraugu, aðgangspassar, rauðar og gular línur eru staðalbúnaður, -ásamt tveimur ungum vinnufélögum til að endurnýja gólf í eldhúsi sem eldar fyrir 7-800 manns. Þetta var þegar blíðan var hvað mest hérna austanlands og nýtt hlýindamet var sett á landinu bláa í júní.

Ég benti vanvitunum í fasista fabrikkunni á að þarna ætti framkvæma það sama og Albert Einstein hefði sagt að væri bilun, þ.e.a. gera sömu afglöpin aftur og búast við öðrum árangri en í þeim þrem skiptum sem þetta hefði áður verið reynt. Og vonaðist þannig til að verða vísað hjálmlausum út í sólina. En allt kom fyrir ekki við skyldum halda áfram með mistökin og horfa á einstaka sumardaga líða hjá fyrir utan gluggann.

Þarna þurfti logaleyfi til að skera nagla úr gólfi með slípirokk, merkjasprey leifi og nefndu það, allar áttu leyfisveitingarnar að taka sinn tíma eftir að lögð hefði verið inn gögn með umsókn. Fljótlega þurfti mann til að kjarnabora gat í snatri svo ég fór í lobbý fabrikkunnar og bað Securitas um gestapassa. Mér var bent á að senda tölvupóst með beiðninni, en ég sagðist ekki vera í þeirri deild ætti ekki einu sinni snjallsíma.

Þarna var aldeilis komið tækifæri til að siða til vitleysing. Securitas sagði mér að það tæki verktaka tvo sólahringa að fá starfsmann samþykktan inn í fasista fabirkkuna og þó svo að menn væru að reyna að fara fram hjá þeim reglum með gestapössum þá væri það ekki í boði.

Ég sagði að það væri allt í lagi þá fengi hann að éta samlokur þeim tveimur dögum lengur sem eldhúsið væri lokað umsóknarinnar vegna. – “Þa ba bara verið með hótanir hérna” – nei ég sagði að þetta væri ekki hótun heldur staðreynd. Starfsmaðurinn fékk gestapassa til að bora gatið nokkrum mínútum seinna.

Nú þegar gul vesti, appelsínugulir plasthjálmar, öryggisgleraugu og heyrnahlífar eru orðinn alþjóðlegur þjóðbúningur - tölvupóstar og fjarfundir í snjallsímum eru stöðluð mannleg samskipti, er varla nema von að stutt sé í að hungurvofan gægist út um hverja gátt.

Þegar blíðu dagar sumarsins eru notað til að steypa inni í eldhúsi sem bakar endalaus vandræði fyrir starfsfólkið sem þar vinnur, vegna afglapa þeirra sem aldrei vinna þar, þá koma heilræði Alberts Einsteins ítrekað upp í hugann.

Og varla er nema von að innfluttir krosslímdir gifshjallar séu orðnir myglaðri en moldarkofarnir voru sem þjóðin skreið út úr í árdaga síðustu aldar til að steypa hús hver fyrir sig.

Fasista fabrikkan er fyrir löngu komin á rautt þó svo hún flaggi röndóttum glóbalnum.

Söluskatturinn og ö tvöhöndröð og sex

Það eru ekki allir sem gera sér grein fyrri því þegar iðnaðarmanni er borgað fyrir vinnu, að þá eru laun hans ekki há. Þetta kemur til vegna þess að reikningur iðnaðarmannsins er svimandi hár, og ætlaður í fleira en laun. Þegar ég byrjaði á vinnumarkaði þurftu flestir sem keyptu mína vinnu að borga mér svipað fyrir tímann og þeir fengu sjálfir.

Ég rak fyrirtæki síðustu áratugi 20. aldarinnar og fyrsta áratug þeirrar 21. Var það orðið þannig í lok 20. aldar að til að hafa fyrir öllum kostnaði starfsmanns, þurfti að rukka allt að tvöfalt tímakaup hans. Ekki veit ég nákvæmlega hvernig þessu er háttað núna, en mér kæmi ekki á óvart að hlutfallið sé orðið þrefalt. Svo það er ekkert skrýtið að fólki blöskri það að fá iðnaðarmann í vinnu.

Stjórnvöld eiga það til að setja upp allskonar útgáfur af virðisaukaskatti til að hvetja eða letja almenning til viðhalds framkvæmda. Undanfari virðisaukaskattsins var söluskatturinn. Þá var vinna á byggingastað undanþeginn söluskatti og í þá tíð fór flest öll vinna við húsbyggingar fram á byggingarstað, annað en innréttingar til lokafrágangs hússins og var sumt af þeim innflutt.

Undanfarið hef ég verið að lesa bókina um Ella P, og var tími kominn til, því Elli var mikill steypuhrærukall. Elli segir m.a. frá því hvernig söluskatturinn fór með hann, en þá munaði minnstu að hann og fjölskyldan fengu að gista götuna. Voru þau hjónin þó ýmsu vön, hófu sinn búskap í bragga og er sá braggi sá eini á landinu sem enn er notaður til búsetu, eftir því sem ég best veit.

Steypa hrærð á byggingastað bar ekki söluskatt, en steypa sem keyrt var á byggingastað í steypubíl skyldi bera söluskatt. Þessu flöskuðu sumir á, óviljandi eða viljandi, og segir Elli að þegar skattayfirvöld gerðu átak í að innheimta söluskattinn aftur í tímann hafi verið mikil vá fyrir dyrum hjá mörgum, þar á meðal honum sjálfum. Hann nefnir það t.d. að Hagvirki sem var eitt stærsta verktakafyrirtæki landsins í þá daga, hafi ekki lifað af eftirá söluskatts innheimtuna.

Elli gerði sér ferð til höfuðborgarinnar til að ná tali af fjármálaráðherra þegar öll sund höfðu lokast, en hvorki hafði gengið né rekið að fá einhvern í kerfinu til að hlusta á rök og raunatölur Ella varðandi söluskattinn. Þegar suður kom fór hann í alþingishúsið og faldi sig í fatahenginu, beið af sér og hlustaði á einhvern lengsta og leiðinlegasta fund sem hann segist hafa hafa á ævinni setið.

Þegar þingfundi lauk kom fjármálaráðherra til að ná í frakkann sinn, sem var þá Ólafur Ragnar Grímsson. Elli spratt fram úr fatahenginu og heilsaði Ólafi með handabandi og passaði sig á að sleppa ekki hendinni og halda fast. Hann kynnti sig sem Ella P frá Breiðdalsvík, sem væru búin að reyna að ná tali af honum í síma dögum saman út af söluskattinum og láta liggja fyrir skilaboð án þess að því hefði verið nokkru svarað.

Síðan hóf hann að segja söguna af söluskattinum, sem hann næði ekki að innheimta aftur í tímann, og hvernig það mál færi með hann og hans fjölskyldu, án þess að sleppa hendi fjármálaráðherra. Ólafur sagðist því miður ekki hafa tíma til að ræða þetta þarna í fatahenginu, en bauð honum að koma til sín í ráðuneytið kl 10 morguninn eftir, sem Elli þáði þáði og sleppti hendinni. Daginn eftir var söluskattsskuldin úr sögunni og Elli gat haldið áfram að steypa.

En eftir þetta var steypustarfsemi Ella ekki svipur hjá sjón því hann varð að innheimta  söluskatt og við það hækkaði verðið á steypunni. Í hinum dreifðu byggðum úti um land var veðhæfi ekki talið það hátt á íbúðarhúsnæði að einu sinni íbúðalánasjóður ríkisins treysti sér til að lána fyrir húsi með söluskattinum.

Elli var mikill þjónustu maður og rak einnig krana til að hífa steypuna á byggingastað. Hann hafði þann sið að biðja bæna og heita á Beruneskirkju svo að hann kæmist klakklaust frá verki þar sem líf og limir annarra voru undir því komið að allt gengi óhappalaust hjá honum.

Ég spurði kranamann í steypunni um daginn hvort hann hefði sama hátt á og Elli heitinn, þegar hann hífir 6 tonna sílóið yfir okkur og hvort hann hefði lesið bókina um Ella P. Hann hafði ekki lesið bókina, en mundi vel eftir Ella og hífinga sögunum hans sem hann sagði að allar hefðu endað á orðunum; -það var nú mekjel gvöð melde að ekki fór ver en það fór.

Elli var flámæltur og fyrirvarði sig aldrei fyrir sína gömlu viðkunnanlegu austfirsku. Í síðustu viku þegar ég fór með sögumanni, sem ætlar að fara að byggja upp á gamla mátann til að skoða möl, heyrði ég sögu af því þegar Elli hafði verið að kaupa dísilolíu á uppáhaldsbílinn sinn sem var með skráninganúmerið U-206, og þurfti nótu í bókhaldið.

Þegar afgreiðslustúlkan spurði hvað bílnúmer ætti að setja á nótuna, þá sagði Elli; -ö tvöhöndröð og sex. Á leiðinn út eftir að hafa fengið nótuna tók hann eftir því að stúlkan hafði skrifað Ö-206 í stað U-206. Þá snaraðist hann til baka og sýndi henni; -þú skrefar Ö-206 og ég sem sagði þér að númerið væri ö tvöhöndröð og sex.

Við félagarnir á Djúpavogi tókum við af Ella að hræra þar steypu á byggingastað eftir söluskattsmálið. Elli yfirgaf Austurland í ellinni og sagði við mig bæði í gamni og alvöru; -það voruð þeð félagarnir á Djúpavogi sem hafið það á samviskunni að ég yfirgef Austurland.

Við félagarnir vorum þá orðnir síðustu Móhíkanarnir, og nú er svo komið um allt Ísland að það eru fjárplógsmenn einir sem eru færir um að byggja íðbúðarhúsnæði.

Á gólfinu

Það er sjaldnast svo að allri viti hvað hefur gengið á áður en gengið er um gólf. Þess lags gjörningi má líkja við orrustu, því gólf sem gott er að ganga á eru ekki gerð meðan óviðkomandi eru að þvælast um á svæðinu. Fyrir það fyrsta þarf að ná óvefengjanlegum yfirráðum áður en hafist er handa ef ekki á allt að fara í handaskolum.

Gólf eru venjulegast þannig að þeim er ekki veitt eftirtekt nema eitthvað hafi farið aflaga og þannig á það oftast að vera. Þess vegna eru aðeins mest áríðandi upplýsingar settar á gólf s.s. biðraðagirðingar, tveggja metra regla og gular línur, -merkingar fyrir hauslausar hænur.

Síðuhöfundur hefur fengist við gólf stóran hluta starfsævinnar og þá ekki bara að steypa þau, sem er náttúrulega skemmtilegast, -þannig gjörningur er nokkurskonar algleymi. Steypan flæðir og allir á tánum við strauja hana niður svo ekki verið úr gjörningnum óskapnaður sem myndi seinna vekja athygli.

Það þarf yfirleitt engar aðgangstakmarkanir þegar gólf eru steypt. Oftast nægir bara hávaðinn, hangandi gálgar með svífandi steypu auk röndóttra steypubíla, svo fólk haldi sig frá svæðinu. Enda hætt við að óviðkomandi stigju í gegnum járnagrindina og sykkju niður í steypudýið ef þau hætta sér út á þesskonar hamfarasvæði.

En þegar maður hefur steypt gólf, sem vekur enga athygli, er maður stundum fengin til að gera fleira eftir að steypan harðnar, og þar hefst stríðið. Um leið og komið er gólf á fjöldi manns tilveru sína á því komna, og ver sinn tilverurétt með kjafti og klóm.

Á um 15 ára tímabili fékkst ég aðallega við epoxy iðnaðargólf og þá m.a. fyrir fiskiðnað og matvælavinnslu. Þá vorum við vinnufélagarnir fengnir til viðhalds á gólfum vítt og breitt, og þá á fyrir fram ákveðnum tíma, oft sumarfríum og stórhátíðum eða nóttinni, svo röskun daglegrar starsemi yrði sem minnst.

Það var helst þegar verkefnin urðu þannig að aðrir voru á svæðinu að stríðsástand skapaðist og þá ekki síst þar sem aðrir iðnaðarmenn þurftu einnig að vinna sitt verk áður en gólfið færi í hefðbundna notkun. Þá var betra að vera með fullskipað lið ef ekki átti að fara illa.

Eitt sinn vorum við félagarnir fáliðaðir í Ísrael við nýbyggingu í svo kölluðu dairy og áttum í megnustu vandræðum með að verja okkar svæði, þurftum að marg semja okkur í gegnum gólfið. Samt sem áður þurfti hvað eftir annað að kasta stríðshanskanum enda hefur það gengið þannig til um aldir í landinu helga.

Umboðsmaðurinn okkar hét Israel, reyndi hann lengi að loka öllum aðkomuleiðum með járnbentum grindum í dyragötum, en rafvirkjar og annar óþjóðalýður klipptu sig í gegn með víraklippum. Þá mætti Israel til að ná nýjum samning eða gera við varnargrindurnar tuðandi fokcing cockroaches, sem var það eina sem við skildum í hebresku, meðan illskan skein út úr krókódílsaugunum.

Á sama tíma voru rússneskar krafta konur að þrífa hliðarsali við gang sem við vorum að lakka og komu fram með skolpið til losna við það í niðurföllin. Einn af okkur félögunum hljóp organdi fram og aftur ganginn til að stöðva eyðilegginguna, en þá birtist bara haus á annarri bullworker kellingu út um eitthvað dyragatið og svo skólpfata sem skvett var úr inn á ný lakkað gólfið.

Umboðsmaðurinn gafst upp og fór heim, en þá tók ekki betra við í pökkunar salnum. Færibönd sem komu í gegnum vegginn fóru að snúast og framleiðslulína verksmiðjunnar var prufukeyrð. Hundruð af opnum humus dósum streymdu á böndunum í gegnum vegginn og duttu fram af þeim í gólfið þar sem slettist úr þeim og humus haugar byrjuð að myndast eins og eldfjalla dyngjur.

Eftir að tókst að stoppa prufukeyrsluna fékk ég þær rússnesku til að hreinsa upp humusið, félagar mínir sem voru á bak við blindhorn urðu óðir þegar þeir komu fyrir hornið og sáu að þær rússnesku voru aftur komnar á okkar yfirráðasvæði. Ég þurfti að róa þá og segja þeim að dömurnar væru nú á mínum vegum og ef við fengjum þær ekki í lið með okkur væri orrustan  endanlega töpuð.

Já það getur verið betra að vera vel liðaður í stríði þó þar sé bara um gólfsnepil að ræða. Oftar en ekki var það svo í íslensku frystihúsunum að vélamennirnir sögðu við okkur vinnufélagana; “mikið verðum við fegnir þegar þið verðið farnir”.

En það var nú reyndar ekki svona gólf sem ég ætlaði að skrifa um núna, heldur gólf sem eru gerð án fyrirheits, hafa enga ákveðna fyrirmynd eða tilgang eru svona nokkurskonar happening. Þannig gólf veita oft mikla ánægju, af því þar er maður svo til sjálfráður. Hlaupi yfir þannig gólf hundur eða köttur og skilji eftir spor, þá er þau bara hluti af gjörningnum.

Við félagarnir vorum að vinna við svoleiðis gólf af og til frá áramótum allt til ágústloka. Þetta gólf er í Sláturhúsinu - Menningarmiðstöðinni á Egilsstöðum. Í ár voru akkúrat 30 ár liðin frá því að við félagarnir frá Djúpavogi lögðum epoxy gólf á sláturhús Kaupfélags Héraðsbúa sáluga, -þegar það gekk í endurnýjun lífdaga sem stórgripasláturhús og kjötvinnsla. 

Núna 30 árum seinna dunduðum við vinnufélagarnir okkur við að steypa upp í niðurföll og afmá vatnshalla og misfellur, flotuðum síðan gólfið og lökkuðum í sátt við guð og menn. Þetta gólf átti að vera það lit- og látlaust að það tæki enga athygli frá því sem sýnt yrði á veggjum sýningarsala Menningarmiðstöðvarinnar. En viti menn, -á opnunarsýningunni um síðustu helgi voru myndlistin höfð á gólfinu.

 

Ps. í sláturhúsinu rifjuðust upp mörg dund gólf í gegnum tíðina og set ég hér inn myndir af nokkrum þeirra.

 

Gólf eru alltaf að verða flóknari og þar af leiðandi fleiri fagmenn sem koma að gerð þeirra, helgast það af því að lagnir fyrir hitakerfi og rafmagn eru í síauknum mæli komið fyrir í gólfum. Því getur þurft að steypa sama gólfið allt að þrisvar sinnum

 

Gólfið á þessari mynd er í veitingasal baðstaðarins Vök og er steinsteypa í sinni tærustu mynd

 

Stigahús í blokkinni, flotað og lakkað, flísalagðir blettir á stigapöllum til að brjóta upp flotið

 

Tilraunagólf frá því á síðustu öld flotað með lituðu sementsfloti og lakkað. Veitingastaðir voru oftast reiðubúnastir í tilraunir

 

Flotuð, lituð og lökkuð stofugólf. Félagi minn í steypunni fékk mig einu sinni til að hjálpa sér við að flota og lakka stofugólf heima hjá honum. þannig ætlaði hann að hafa gólfið þangað til hann fyndi tíma til flísaleggja það, gólfið mistókst að mestu að okkar mati, enda töldum við okkur það færa að geta unnið tveir 3-4 manna verk. Tveimur árum seinna sagði hann mér að hann væri kominn í veruleg vandræði vegna gólfsins, konan fengist ekki með nokkru móti til að samþykka flísar, það kæmi ekki til greina annað en hafa flotið áfram

 

Þetta gólf er stimpluð steypa, gert til bráðabyrgða fyrir hana Matthildi mína. Þegar við seldum húsið var ekki enn búið að gera neitt fyrir gólfið og ég frétti að svo hefði ekki verið 20 árum eftir að við fluttum úr því

 

Kaffistofu gólf sem var flotað og lakkað fyrir hátt í 20 árum. Svo vildi til að fyrirtækið sem ég vinn hjá keypti húsnæðið 12 árum eftir að við félagarnir gerðum þetta gólf. Stundum heyrði maður undrast yfir því hvernig svona stórum flísum hefði verið komið á gólfið. En þetta gólf er flotað og lakkað, fúgur skornar í það með steinskífu. Gólfið var tilraun og varð allt öðruvísi útlits en til stóð

 

Vök-Bath við Urriðavatn er eins lókal og vera má, veggir, gólf og borðplötur steypt úr möl úr hinni fornu, , , horfnu Jöklu. Tréverk úr Héraðs lerki. Þak og veggir þaktir torfi að utan úr móunum í kring

 

Það er nánast hægt að gera hvað sem er með floti, en það er nánast útilokað að lofa einhverri ákveðnu útliti. Endirinn verður alltaf óvæntur gjörningur, t.d. átti þetta gólf að vera grátóna - hvítt og svart taflborð, en varð nánast flösku grænt og hlandgult þegar það var glær lakkað

 

Þegar Sláturhúsið-Menningarmiðstöð var opnað um síðustu helgi voru listakonurnar Ingunn Þóra Ingþórsdóttir og Þórdís Jóhannesdóttir með sýninguna Hnikun, -sláturhús-þema. Þar mátti sjá blóðið renna um fornan vígvöll ofan í horfin niðurföll sláturhússins

 

Ps. nr 2 -til að enda þessa gólfa þvælu einhvern veginn þá set ég hérna inn video sem sýnir hvernig grundvöllur er lagður að íslensku gólfi. 

Blokkin

Einu sinni voru húsin stór og trén það smá að beðið var í eftirvæntingu eftir að þau stækkuðu svo skjól yrði í kringum húsin. Nú má segja að öldin sé önnur á Íslandi og ef fer sem horfir þá munu byggðir landsins smá saman hverfa í hamfaraórækt. Annars var ekki meiningin að setja saman pistil um timbur heldur steypu. Fyrsta blokkin á Egilsstöðum á nefnilega hálfrar aldar afmæli á þessu ári, þ.e.a.s. ef notast er við byggingaárið 1972, sem skráð er á fasteignaskrá, en bygging blokkarinnar hófst 1971.

Blokkin var lengi vel ekki kölluð annað en blokkin eða allt þar til að annað eins hús var byggt á sömu hæð nokkrum árum seinna, þá voru þær kallaðar annaðhvort rauða eða bláa blokkin. Nú er rauða blokkin blá og bláa blokkin græn og heita Útgarður 6 og 7. Það var ekkert smá mál að ráðast í byggingu blokkar í litlu sveitaþorpi eins og Egilsstaðir voru upp úr 1970.

Það var byggingafélagið Brúnás sem stóð í stórræðunum, yfirsmiður var Þórhallur Eyjólfsson. Að byggja 16 íbúða blokk í nokkur hundruð manna sveitahreppi var því stórhuga framkvæmd. Útgarður 6 er steinsteypt í hólf og gólf úr Hólsmöl, sem er ættuð úr Jöklu, utan úr Hjaltastaðaþinghá. Þeir veggir sem ekki eru staðsteyptir eru hlaðnir úr vikursteini og múrhúðaðir.

Þetta var byggingamáti þessa tíma, innlend byggingarefni og handverk í hvívetna, flest annað en innflutt ósamsett gler, trjáviður, og auðvitað þakjárn -sem þurfti að flytja inn í trjálaust landið. Blokkin á sér margar systurblokkir á Íslandi s.s. á Akureyri og Keflavík og vafalaust var víðar notast var við sömu teikningu.

Þegar ég flutti aftur í Egilsstaði 2004 keyptum við íbúð í blokkinni, þá sagði mér Rannveig Þórhallsdóttir fornleifafræðingur og rithöfundur með fleiru, -sú sem átti íbúðina, að hún hefði komist að því að hreppsnefndarmenn á Egilsstöðum hefðu verið vel meðvitaðir um að blokkin yrði byggð á besta stað í bænum. Þeim hefði þótt rétt að sem flestir gætu notið útsýnisins, -og í blokkinni væru flestir íbúar eins og kóngar í ríki sínu sem horfðu út yfir byggðir Héraðsins.

Undanfarin 18 ár höfum við Matthildur mín átt heima í Útgarði 6. Útsýnið úr gluggunum spannar allt Héraðið og gott betur. Héðan úr gluggunum má sjá inn eftir Fljótinu allt inn í Snæfell, -hæsta fjall utan jökla á Íslandi. Fljótsdalinn, Fellin, norður í Heiðarenda, Jökulsárhlíðina með sínum líparítgulu strandfjöllum, norður Tunguna eftir Lagarfljóti þar sem það mætir bláma Héraðsflóans, Eiðaþinghána, austurfjöllin með Beinageitina gægjast undan Fjarðarheiðarendanum, Gagnheiði, Tungufell og Skagafelli, mynni Fagradals, Rauðshauginn, Höttinn og Sandfellið, Skriðdalinn og Geitdalinn með Þingmúlann á milli, síðan Hallormstaðahálsinn inn af Völlunum.

Reyndar hef ég stundum lýst þessu útsýni fyrir ókunnugum og þá tíundað að auk alls þessa sjái ég yfir Öxi alla leið niður á Djúpavog auk þess sem ég sjái ofan í Seyðisfjörð, Mjóafjörð og Reyðarfjörð, en þá vill það koma fyrir að fólk segir ; „jæja, nú lýgurðu". En það er ekki bara að ég sjái lengra nefi mínu úr Útgarðinum heldur sé ég fyrstur manna blikur á lofti og fáa staði veit ég betri til að fylgjast með skýjunum fara yfir himininn.

Í seinni tíð hefur trjágróðurinn byrgt á útsýnið niður á göturnar og þar sem gamla þorpið er, er orðið eins og að horfa yfir frumskóg, en flest kemur svo aftur í ljós þegar trén fella laufið á haustin. En það breytir ekki því að aðeins einn staður á Héraði hefur svipað víðsýni, það er í turninum á Egilsstaðakirkju, sem stendur á Gálgaásnum næsta kletti innan við Útgarðinn.

Þegar við Matthildur mín fluttum úr Laufenginu, innan við sundin blá, austur í Útgarðinn lofaði ég henni því að dvölin í Útgarðinum yrði stutt, að ég myndi byggja fyrir hana hús þegar við værum búin að koma okkar hafurtaski austur, hviss bang. Hún hafði það á hreinu að úti á landi væri ekki ástæða til að klifra upp á vindgnauðandi hæðir þar sem fólki væri staflað upp í loftið þegar nóg væri af skjólgóðum trjálundum.

Þetta hafði komið til tals inna stórfjölskyldunnar áður en ákvörðun lá fyrir svo að öllum væri ljóst að um eiðstaf væri að ræða. Mágur minn var fljótur að taka minn málstað varðandi þessa tímabundnu búsetu í Útgarðs blokkinni, þegar ég sagðist vissulega byggja hús þegar tími gæfist til, -hann sagði; „þú verður nú ekki lengi að henda upp húsi, varstu nokkuð nema 10 ár að því síðast?“ Matthildur mín er fyrir löngu hætt að tala um að flytja úr blokkinni, segist ekki tíma að missa útsýnið.

Eins og flestir vita þá standa Egilsstaðir í miðri sveit og fátt sem gerði þéttbýli mögulegt annað enn krossgötur og flugvöllur. Klettahæðin sem Útgarðs blokkin stendur á hét áður en nokkuð hús var reist á Egilsstöðum, því búsældarlega nafni Stekkás samkvæmt Egilsstaðabók. Í mínum uppvexti var svæðið oftast kallað Búbót þó svo að Útgarður hafi verið þá orðið hið formlega nafn. “Á hverju ætlar það að lifa” á Snæbjörn ömmubróðir minn í Geitdal að hafa spurt þegar þorp fór að myndast á Egilsstöðum.

Þéttbýli byrjaði að myndast eftir að sjúkrahús hafði verið flutt úr Fljótsdal eftir bruna á Brekku, -byggt á Egilsstöðum 1944. Á fyrstu árunum var þorpið oft kallað Gálgaás eftir ásnum sem það var byggt sunnan undir. Veturinn 1951–52 stofnuðu flestir heimilisfeður í Egilsstaðakauptúni með sér samvinnufélag, og var tilgangur þess að koma upp kúabúi og framleiða nauðsynlega neyslumjólk fyrir þorpsbúa. Vandræði höfðu orðið á því þennan vetur að útvega mjólk. Félagið skírðu þeir Búbót.

Framkvæmdahraði var mikill hjá þessu nýja félagi. Land var fengið og réttindi til nýbýlisstofnunar á því samþykkt af Landnámi ríkisins. Bústjóri var ráðinn, Björgvin Hrólfsson, -búfræðingur frá Hallbjarnarstöðum og frumbyggi í þorpinu. Strax um vorið 1952 hófust framkvæmdir. Byggt var fjós yfir 21 fullorðinn grip, þurrheyshlað 325 m3 að stærð og votheysturnar 2 samtals 144 m3. Auk þess mjólkurhús. Húsunum var valin staður framan í hæðinni utan við Gálgaklett.

Síðari hluta árs 1953 hætti Björgvin ráðsmannsstarfinu, en við tók Metúsalem Ólason frá Þingmúla og hafði það með höndum þar til búið var selt vorið 1956 Ólafi Sigurðssyni frá Bæjum á Snæfjallaströnd, en hann hafði þá búið á Miðhúsum nokkur ár. Búbótarfélagið var jafnframt lagt niður.

Árið 1956 eru hinar upphaflegu forsendur gjörbreyttar og eru þá Ólafi Sigurðssyni seldar eignir Búbótarfélagsins og félaginu slitið. Ólafur, sem oftast var kallaður Óli í Búbót, bjó á jörðinni í 10 ár og byggði á henni íbúðarhúsið Útgarð sem seinna varð nafngjafi fyrstu fjölbýlishúsagötu Egilsstaða þar á hæðinni. Vernharður Vilhjálmsson frá Möðrudal nytjaði jörðina eftir að Ólafur hætti búskap 1966.

Árið 1969 keypti Egilsstaðahreppur öll mannvirki á jörðinni en landið rann aftur til ríkisins. Ég spurði þá bræður Eyþór og Sigurð syni Óla hvort Útgarður væri goðsögulegt nafn, þeir sögðu báðir svo ekki vera pabbi þeirra hefði skýrt húsið Útgarð vegna þess að það hefði þá verið svo langt fyrir utan þorpið.

Á árunum 1970 – 1980 var ævintýraleg uppbygging við Útgarð og á landi Búbótar. Túnin urðu á svipstundu alsett húsum þar sem nú eru götunöfnin með völlum og tröðum. Menntaskóli var byggður á milli Útgarðs og Gálgaáss, þar sem reis Egilsstaðakirkja. Íþróttahús og sundlaug austan við Útgarðinn, rétt við skólann og menntaskólann.

Breytingarnar á hálfri öld hafa verið ótrúlegar og trén, sem kúrðu sunnan undir vegg við einstaka hús, hafa vaxið tugi metra upp fyrir húsin. Íbúar eru fyrir löngu hættir að bryðja  moldarrykið, sem rauk af götunum í suðvestan strekkinginum á heitum sumardögum, og geta nú gengið hnarreistir um göturnar í blíðalogni og hlustað laufvinda ljúfa hvísla í trjátoppunum.

Myndina tók ég 17. júní 1973, þá var Útgarðsblokkin nýlega komin í notkun, íbúðarhúsið Útgarður er vinstra megin við Blokkina og Búbótar fjósið fyrir framan blokkina

Myndin er tekin við Vilhjálmsvöll, á nákvæmlega sama stað og efri myndin, fyrir nokkrum dögum síðan

 

Búbót áður en blokkin var byggð á hæðinni fyrir aftan sem mun hafa heitið Stekkás samkvæmt Egilsstaðabók. Búbót var brotin niður árið 1978 en síðustu árin höfðu hestamenn þar aðstöðu

Mynd frá sama stað og efri myndin af Búbót, austurendi blokkarinnar gægist á milli trjánna. Fyrir tveimur árum var grafinn rafstrengur að rafbílahleðslustöðvum, sem eru við græn bílastæði Menntaskólans, ég kíkti ofan í skurðinn og viti menn blöstu þá ekki við veggjabrot úr Búbót

 

Enn má sjá klappir gægjast upp úr, inna á milli trjánna norðan við blokkinni á þeim gróðurlausu klettahrjóstrum sem hún var upphaflega byggð á 

Blessuð sértu sveitin mín

Nú á dögum válegra tíðinda frá Úkraínu raðaði sendiherradóttirin vösku liði latínulærðra sérfræðinga að sunnan á garðann. Þessu liði er mest ætlað að hvítskrúppa skítinn í verbúðinni, sem flýtur um eins kúkur í lauginni. Þetta þrekvirki á að vinna í nefndum með engum efndum.

Auk tuga sérvalinni vina, þá var sjálfur vildarvinur landsbyggðarinnar, svokallaður Gunnarsstaða-móri, skipaður í þriggja manna spretthóp til að finna út hvernig mætti endanlega stúta sveitum landsins, í nafni matvælaöryggis. Vel valið kann einhver að segja, enda heldur móri sig nú að mestu heima á torfunni, sem er komin í sameign erlends auðróna.

Hvern væri s.s. viskulegra en móra að skipa til formennsku kann einhver annar að spyrja, -mann með víðtæka reynslu eftir ævilanga dvöl við jötuna. Þetta ætti því að koma öllum vel, bændum, búendum og ekki síst móra sjálfum. Hann getur alla vega fengið ferðakostnaðinn greiddan heim á lögheimilið í sveitinni.

Það var vel til fundið að skipa framkvæmdastýru bændasamtakana, með spretthlauparanum móra, enda nýbúin að að koma Hótel Sögu undir græna torfu og bændahöllin farin veg allrar veraldar. Eins var skipuð sérleg sérfræðikvinna í fjarfundabúnaði úr efnahags og viðskiptaráðuneytinu til að fullkomna gjörninginn.

“Framtíð matvælaframleiðslu á Íslandi er björt, þrátt fyrir að nú þurfum við að yfirstíga tímabundnar áskoranir sem leiða af stríðsrekstri Rússa í Úkraínu,” sagði sendiherradóttirin við þetta hátíðlega tækifæri.

Nú á dögum má keyra því sem næst í gegnum heilu landshlutana án þess að sjá sauðkind, og við þjóðveginn hokra nú síðustu hálmstrá Bjarts í Sumarhúsum og Gróu á Leiti undir rofarbörðum áleturðum "Street Food- Black Beach Resturant-Spa Lagoon-Guesthouse Bistro". Ekki er seinna vænna en skera niður síðustu rollurnar, enda tapið einungis meira eftir því sem af þeim er fleira.

Landinn fer svo fljótlega að flæða fram og til baka á öðru hundraðinu með útilegudraslið, reiðhjól og grill í eftirdragi, röflandi yfir lambakjötsleysi í krummaskuðunum úti á landi í eylífri leit sinni að sólinni með góðri trú á að í heimahaganum þar sem ræturnar eitt sinn gréru sé allt óbreytt, þar sem nú má finna í mesta lagi part úr sumri landlorta búandi með brjóstahaldara á gaddavír eða auðróna með veiðistöng, -og svo náttúrulega Gunnarsstaða-móra.

Undanfarin ár hefur það orðið lenskan á landinu bláa að vinna búverkin í nefndum. Meir að segja er nú svo komið að mest allt íbúðarhúsnæði landsins er byggt í nefnd og hafa slíkar framfarir ekki orðið í húsbyggingum frá landnámi, þó svo að skipastóll landsmanna hafi verið haldin með svipuðu sniði þegar Þjóðveldið féll, -sælla minninga.

Stutt er síðan að forkólfar hinna vinnandi stétta handsöluðu nefndarbyggða, innflutta og krosslímda mygluhjalla með austantjalds silfurskottum í kaupbæti við hátíðlega viðveru medíunnar. Það má segja að það sé sárara en tárum taki að vera af kynslóð sem hefur orðið vitni af öllum framförunum frá seinni hluta 20. aldar.

Síðustu sumur hef ég haft það að áhugamáli að skoða húsakost landsins, -þegar venjulegt fólk bæði byggði og lifði með höndunum og hjartanu, og hef æ oftar sagt við sjálfan mig: -þarna var ég aðeins of seinn, allt komið undir græna torfu.

Já blessuð vertu sveitin mín.

 

 

 

 

 

 

 

Gömul steypa og tomma sex

Það má segja að steinsteypan hafi verið það efni sem kom Íslendingum inn í nútímann. Steypan varð byggingarefni 20. aldarinnar. Nú eru tímarnir breyttir og til landsins streyma gámar með einingahúsum krosslímdum úr timbri og gifsi, sem eru jafnvel farin að mygla í gámunum og silfurskottur geta fylgt með í kaupbæti.

Það má segja að hundaheppnin hafi losað landann við mygluna mest alla 20. öldina. Á meðan hús voru byggð á þann hátt að keypt var fyrst af öllu efnið í þakið; -1X6 tommu timbur sem var notað til að slá upp fyrir steypu mótum áður en það fór í þakklæðninguna. Með því vannst m.a. það að timbrið fékk mygluvörn með sementsefjunni, önnur byggingaefni voru að mestu myglufrí.

Á síðasta áratug 20. aldarinnar hófust gríðarlegar breytingar í byggingariðnaði. Innflutt efni streymdi til landsins. Innflytjendur, verkfræðingar og fjárfestar urðu allsráðandi á byggingarmarkaði, studdir af regluverki uppdiktuðu af latínuliði Langtíburtukistan. Reynsla byggingarmeistaranna er fokin út í veður og vind sem einskisverð sérviska. Hendur Jóns og Gunnu festar betur enn nokkru sinni fyrr við skuldaklafann með því að slá á hvern einasta fingur.

Nú á dögum dugir hreint ekki það eitt að fá morgunnbjarta hugmynd af húsi yfir fjölskylduna og hafa framkvæmdavilja til hrinda henni í framkvæmd. Þar duga ekki einu sinni byggingarmeistara réttindi til, ásamt teikningum arkitekta og verkfræðinga, hvað þá að lóðin ein nægi eins og í denn.

Nei, nú þarf þar að auki byggingastjóra, sem má ekki vera sami maðurinn og byggingameistari, -öryggisfulltrúa, tryggingafélag og utan um allan pakkann skal haldið af gæðaeftirlit vottuðu af viðurkenndri skoðunarstöð og allur heildar pakkinn verður að hafa fengið samþykki frá Mannvirkjastofnun ríkisins.

Tryggvi Emilsson lýsti því þegar hann byggði íbúðarhús yfir sig og Steinunni konu sína í Glerárþorpi við Akureyri fyrir hátt í hundrað árum, en hann hafði í upphafi hugsað sér að notast við aldagamla aðferð Bjarts í Sumarhúsum.

Allt stóð sem faðir minn hafði sagt í bréfi um byggingarlóðina og eins það að reisa mátti torfbæ á því landi. En þegar norður kom sýndist mér að ekki hæfði lengur að byggja íbúðarhús úr torfi og grjóti og eins þótt flestir kofar þar í kring væru torfbæir og þar með hús föður míns. Fylltist ég nú stórhug og stærilæti og ákvað að á lóðinni skyldi rísa steinhús. Engan þurfti að spyrja um útlínur eða efnisval, hvað þá útlit þess sem byggt var, allt var frjálst og því hófst ég handa án tafar, keypti mér malarreku og haka og gróf fyrir grunni að steinhúsi, af engum lattur eða hvattur.

Ekki þurfti djúpt að grafa þar sem húsið var byggt á hörðum mel en mölin, sem ég mokaði upp úr grunninum, var svo hrein steypumöl að hún var mér gulls ígildi. Ég leit hlýjum augum til árinnar sem rann þarna framhjá og hafði skilið þessa möl eftir á þurru fyrir nokkrum öldum svona hreina og hæfilega sandborna í steypuna. Þessi möl gerði mér glatt í sinni og að fáu dögum umliðnum gekk ég ofan á Eyri með aurana mína í vasanum, keypti mér timbur hjá Sigurði Bjarnasyni og sement í Gránu og flutti allt í einni ferð heim á melinn. Eftir þessa verslunarferð átti ég hallamál, hamar og sög og vann eins og kraftar leyfðu við uppslátt og flekasmíði. Síðan hófst steypuvinna, ég stóð einn að verki, blandaði saman sementi og möl og vatni úr Gleránni og steypti. Þá var dálítið gaman að lifa þegar þessum áfanga var náð enda skein sól yfir Súlutindum og fannst mér það góðs viti.

Ég fór upp klukkan fjögur hvern dag og vann mig eins uppgefinn og úttaugaðan eins og maðurinn með álfkonuspíkina forðum, en timburstaflinn hrökk til uppsláttarins og að viku liðinni var ég farinn að moka möl og undirbúa steypuvinnu, síðan var hrært og steypt dag eftir dag þangað til mótin stóðu landafull af steypu, tuttugu sentímetra þykkir veggir, það voru mörg handtök og enn fleiri svitadropar. (Tryggvi Emilsson-Baráttan um brauðið bls 122-123)

Síðuhafi hefur haft steypuna að áhugamáli og atvinnu ævina alla. Nú er sumarið framundan og þá er farið út um þúfur, mela og móa til að dást að steypu, -nýrri og gamalli. Gamla steypuhefð 20. aldarinnar með sinni tommu sex, sem má sjá til sveita, er óðum að hverfa ofan í svörðinn með fullveldinu og fólkinu, -en mikið asskoti var það heilbrigður lífsmáti þegar Jón og Gunna byggðu sitt hús laus við myglu, mæðu og silfurskottur kerfisins.