Hafnarhólminn

Þá er sumarfríið hafið hjá landanum með öllum sínum lystisemdum, rigningu, roki og jafnvel slyddu, en sól og hiti þar á milli. Ég heyrði oft erlenda ferðamenn dásama þessa tíð þegar ég seldi lopapeysurnar hennar Matthildar minnar sumrin eftir hrun. Eitt af því sem aldrei var til nóg af, auk lopapeysanna, voru svartir stutterma bolir með áletruninni Day in Iceland og öllum veðurtáknum á bringunni.

Nú er sumarfríið okkar formlega hafið, mötuneytið og steypan komin í frí og lopaleysan aftur í, svona til vonar og vara, og ekki má gleyma Færeysku prjónabrókinni í allri sumarblíðunni. Í gær var farið á Boggann, eða Borgarfjörð-eystri eins og fjörðurinn fagri formlega nefnist. Veðrið var allslags, þó ekki rigning. Sólarlaust blíðulogn fram eftir morgni, strekkings kalsa vindur um miðjan daginn og sumar og sól seinnipartinn.

Litla stórfjölskyldan okkar var öll í Borgarfjarðar blíðunni í gær, nema sá sem ekki kemst frá vegna ferðamanna. Í gær var Dyrfjallahlaupið sem ekki er hlaupið í gegnum Dyrfjöllin  heldur fjöllin á Víknaslóðum. Ungur vinnufélagi minn í steypunni, sem er mikill fjallagarpur, hefur getað sagt mér allt um þessi fjöll svo oft hefur hann smalað þau á harðahlaupum, - hann tók ekki þátt. Sagðist ekki ætla að taka þátt í hlaupi sem kennt er við Dyrfjöll en hlaupið í þveröfuga átt.

Fleiri hundruð manns allstaðar af landinu tóku þátt í Dyrfjallahlaupinu og fjörðurinn fagri iðaði af fjölþjóðlegu mannlífi. Við gömlu létum nægja að hlaupa á eftir Ævi og bíða við endamarkið eftir fjölskyldumeðlimum litlu stórfjölskyldunnar. Á eftir var farið út í Hafnarhólmann í eitt skiptið enn og ekki sveik hann frekar en fyrri daginn, og Þiðranda forðum. Ævi var að sjá uppáhalds fuglinn sinn í fyrsta sinn, en hingað til hefur teiknimynd í sjónvarpinu verið látin duga. 

Höfnin á Borgarfirði er einstaklega falleg og einn langvinsælasti áfangastaður ferðamanna á Austurlandi. Aðstaðan við Hafnarhólma til fuglaskoðunar er með eindæmum góð og hér er auðvelt að komast í návígi við Lunda, Fýl, Ritu og Æðarfugl auk annarra tegunda sem dvelja í og við hólmann. Á undanförnum árum hefur Borgarfjarðarhreppur ásamt landeigendum lagt metnað sinn í að byggja upp aðstöðu fyrir ferðamenn til fuglaskoðunnar og útivistar við höfnina. Búið er að leggja göngupalla um hólmann, opna fuglaskoðunarhús og þar er nú risið glæsilegt þjónustuhús með sýningarrými, veitingaaðstöðu, snyrtingum og aðstöðu fyrir sjómenn Hér er mikið lundavarp og talsvert æðavarp ásamt dálitlum ritu- og fýlsvörpum. Æðavarpið er mest áberandi í fyrri hluta júní á meðan blikinn er í varpinu. Lundinn er við holur sínar fram í ágústbyrjun og rita og fýll við hreiður út ágúst. (af síðu Borgarfjarðar-eystri)

Set hér inn nokkrar myndir frá gærdeginum, það getur hvaða auli sem er náð góðum lundamyndum í Hafnarhólmanum.

 

Hér eru engir njólar

Að vera sérfræðimenntaður í fíflum og njóla gerist ekki að sjálfu sér, hefur bæði aðdraganda og afleiðingar. Núna í gúrkutíðinni, þegar ekki einu sinni er neitt bitastætt að frétta af Rússum í Úkraínu, ætla ég að setja hér inn upp á dag 11 ára gamla hugleiðingu um njóla.

Síðuhafi er orðinn sérfræðingur í njóla, eins og þeir vita sem líta hér reglulega inn. Annars er það efst á baugi að síðasti dagur í steypunni fyrir sumarfrí er í dag og á því vel við að huga að landsins gæðum og nauðsynjum nú á tímum matvælaöryggis. 

Hefst nú lesturinn;

Í vetur hafði ég hugsað mér að nota sumarið í að rannsaka njóla.  Til undirbúnings hafði ég hlaðið á náttborðið bókum um nytjajurtir og grasafræði.  Njólinn er til margra hluta nytsamlegur þó svo að hann hafi hálfgert óorð á sér.  Það er helst að njóli sé nefndur í annarri merkingu en niðrandi, þegar menn um miðjan aldur minnast æsku afreka sinna við það að þróa með sér tækni til tóbaksreykinga.  Ég varð reyndar aldrei þeirrar reynslu aðnjótandi að reykja njóla, ég notaði te til að þróa reykingatæknina.  Það var nefnilega þannig að móðir mín heitin gerðist áskrifandi að Æskunni, því fyrirmyndar blaði, og hélt því að okkur systkinunum sem hollri lesningu.  Í einu tölublaðinu var heilsusemi te-reykinga gerð skil í örfáum setningum.  Þar sem pabbi var í reykbindindi og pípusafnið safnaði bara ryki, fannst mér tilvalið að skella mér í heilsuátak og mökkreykti te dagana langa mömmu til mikilla leiðinda.  Það var sama hvað hún reyndi að fá mig ofan af þessu, alltaf gat ég vitnað í hið ágæta barna blað, Æskuna.

Þetta var í þá daga þegar eldspítur voru á hvers manns færi, en nú er búið að banna að bera eld að flestu og er þær því að verða úreltar, kerti og útigrill eru að verða það eina sem er undanskilið.  Ruslatunnan, sinan, sígaretturnar og varðeldurinn heyra nú  brátt sögunni til að viðlögðum fjársektum eða jafnvel fangelsi.  Þannig þróaðist ein helsta tækniframför mannfólksins eldurinn á hálfum mannsaldri.  Enda er nú svo komið að ef ungt fólk og eldfæri fara saman endar það yfirleitt með ósköpum, ef það næst að kveikja eldinn virðist kunnáttan um það hvernig hann hagar sér og hvernig á að slökkva hann hafa glatast á nokkrum áratugum.  Það þarf orðið sérfræðinga með háskólagráður til að fara með eld.  Öll notkun á eldi er svo háð leyfisveitingum frá hinu opinbera sem kosta sitt, t.d. kostar um 400 þúsund að fá leyfi til að kveikja varðeld en sektin er 80 þúsund fyrir að gera það í leyfisleysi, hvað það kostar að kveikja í njóla, um það hef ég ekki upplýsingar, en sjálfsagt má afla þeirra hjá Umhverfisstofnun.

En hvað um það það var ekki meiningin að þvæla hér um eldspítur og njólareykingar.  Kveikjan að þessum pistli var önnur, sú að ég hafði hugsað mér að nota sumarið í rannsaka njóla til fæðu.   Ég hef nefnilega smásaman verið að átta mig á því eftir því sem á ævina hefur liðið að það er eins og praktísk þekking kynslóðanna sé að glatast, ef ekki af hreinni leti þá vegna regluverks sérfræðingasamfélagsins í boði ríkisins.  Sem dæmi þá gátu afi og amma alið skepnur og slátrað, auk þess sem veiddur var silungur yfir sumartímann, sáð kartöflum, rabbabarinn spratt eins og af sjálfu sér, svo má ekki gleyma blessuðum hænunum og berjamónum á haustin.  Heimilið var einhvern veginn alveg sjálfbært og leið aldrei skort það eina sem var skilda að kaupa var dagblaðið Tíminn en hann kom margra daga gamall í sveitina og var notaður í skeinispappír.  Pappi og mamma tóku mikið af kunnáttunni úr foreldrahúsum, en þó ekki þá að ala skepnur og praktíska notkun á áróðursskrifum dagblaðanna.  Þau tóku slátur að hausti, leigðu pláss í frysti þar sem þau byrgðu sig upp af kjöti og fisk fyrir veturinn, ekki má gleyma rabbabaranum, kartöflugarðinum og berjamónum.

Það flaug því gegnum hugann fyrir nokkrum árum þegar við hjónakornin vorum að versla í Bónus, að ef Bónus lokaði í viku þá upplifðum við sennilega hungursneyð sem yrði tvísýnt um að við lifðum af.  Ekki minnkaði svartnættið í huga mínum þegar ég hugsaði fram í tímann til blessaðra barnanna, hvað yrði um þau ef mötuneytunum á bensínstöðvunum, Dominos og Subway yrði lokað vegna rafmagnsleysis.  Þau sem kynnu ekki einu sinni að tendra upp eld í njóla og ekki yrði iphone-inn notaður til að skeina sér á með nokkrum árangri.  Það var akkúrat í kælinum á Bónus sem vegferðin að njólarannsókninni hófst.  Það var upp frá því sem ég fór að sjá að það væri vissara að eiga allavega matarbirgðir til vikunnar heima í ísskáp.

Síðan hefur þessi árátta smá saman undið upp á sig og eftir að kreppan skall á þá fór ég að taka aftur eftir því sem manni fannst best í gamla daga, en engum með sjálfsvirðingu datt í hug að láta spyrjast að hann æti í gróðærinu.  Berjamórinn varð vinsæll, rabbabaragrauturinn eitt það besta sem ég man eftir frá bernskuárunum varð aftur á mínum borðum og kartöflugarður með ruðum íslenskum hefur verið áhugmál.  Síðasta vetur dugði rabbarin og berin fram í janúar, reiknast mér til að rabbabari hafi verið ca. tvö mál í viku að jafnaði, sælkeramáltíð sem kostar ca. sjötíu og fimm kall.  Kartöflurnar dugðu fram í apríl og þá er komið að mikilvægi njólans einu sinni enn.

Jóhanna á Skorrastað sagði mér einu sinni að njólinn hefði verið notaður sem meðæti í stað kartafla hér áður fyrr, enda geymast kartöflur illa út árið og voru annaðhvort ónýtar eða búnar í sumarbyrjun.  Eins hafði ég heyrt það í útvarpserindi að ætihvönn og ýmsar jurtir, njólinn þar á meðal, hafi upphaflega komið til landsins sem garðjurtir og grænmeti.  Þær hefðu svo dreift sér um landið og fólk væri búið að gleyma því að hver upphaflega hlutverk þeirra var og væri nú flokkaðar sem illgresi.  Grænlendingar kynnu þó ennþá að nýta sér þessa búbót og er t.d. hvönnin talin úrvals grænmeti þar yfir sumartímann.  Það var semsagt meiningin að prófa sig áfram með njóla og afla sér uppskrifta til matargerðar.  Hvað hvönnina varðar þá hef ég heyrt að Grænlendingar leggi hana í nokkurskonar marineringu þannig að minni á súrkál.

Þessi njóla rannsókn mín virðast því miður vera komin á fullri ferð út um þúfur í bili.  Snemma í maí þegar ég var nýbúinn að setja niður kartöflurnar og u.þ.b. var að verða tímabært að líta eftir njóla, álpaðist ég til að spyrjast fyrir vegna atvinnuauglýsingar hérna í Noregi og þar sem vantar fólk til starfa.  Hérna hef ég alveg gleymt mér ásamt öllum njólaáformum þangað til um daginn að ég var að vinna með vinnufélaga sem man tímana tvenna og segir mér þessar hrikalegu kreppusögur frá Rússlandi, nánar tiltekið Múrmansk en þaðan er konan hans.  Í nokkra daga höfðum við þann starfa að múra kanta á heilu íbúðahverfi þar sem endurnýjaðir voru gluggar í því sem næst hverju einasta húsi hérna upp í skógivöxnum hæðunum.  Vinnufélagi minn er mikill matmaður þó mjósleginn sé enda mallar hann sígarettur líkt og Lukku Láki og keðjureykir þær, við getum rætt matbjargir út í eitt. 

Þegar við lágum í kaffi í skógi vaxinni brekku og rannsökuðum berja vísana, fór hann að segja mér að þangað til fyrir nokkrum árum síðan hefðu verið þrjú stór fiskvinnslufyrirtæki hérna í Harstad en nú væri búið að loka þeim öllum.  En í staðinn væru komnar þrjár risastórar byggingavöruverslanir sem gæða hafnarbakkana nýju lífi.  En fiskurinn sem veiðist hérna fyrir utan og í Barentshafinu væri sendur til Kína og unnin þar.  Fyrir hvert eitt kíló sem sent væri af óunnum fiski kæmi eitt kíló til baka "hvis du transportar en kilo, en kilo skal kome til bake, sodan skal det være" segir hann.  Það sem hann undraði sig samt á var að þetta skildi vera flokkað sem matvæli eftir allt þetta transport.

Ég fræddi hann á því að á Íslandi væri árangurinn gott betur en kíló, og sæjum við alfarið um það sjálf, það væri algilt að eitt kíló af fiski upp úr sjó yrðu að einu og hálfu í vinnslu.  Auk þess að nota Kínversku aðferðina, sem hann sagði að fælist í því að hirða allan afskurð og bein hakka það í marningssoppu og sprauta því í flökin, þá væri mikil tækni á Íslandi við að þyngja fisk með efnafræðiformúlum auk þess sem hann væri hvíttaður þó heiðgulur væri orðinn.  Eftir vísindaafrekin gæti hann svo staðið árum saman við stofuhita án þess að nokkuð sæist á útlitinu, ein gallinn væri að hann bragðaðist bæði nýr og gamall eins og korkur, en því mætti kippa í liðinn með góðu kryddi.  Þessi aðferð hefði verið þróuð úr kjúklingaiðnaðnum þar sem kjúklingabringurnar væru seldar á uppsprengdu verði sem heilsufæði enda væru þær alltaf eins og nýslitnar úr hænsninu sama hvað þær væru gamlar og nú væri búið að þróa sumt af tækninni í lambakjötið, lærin í frystinum í Bónus hefðu verið eins og útstungnir sparautufíklar nýkomnir úr vaxtarækt síðast þegar ég fór þangað.  Nei, ef menn ætluðu að borða hollan mat þá væri best að halda sig við rabbbarann og annað heimafengið sagði félagi minn. 

Vinnufélaga mínum leist ekkert orðið á að reyna að toppa upplýsingar mínar um matargerðarlist og fór að tala um að sennilega myndum við fljótlega lenda í að vinna við skólabyggingu sem hann benti mér á og blasti við úr brekkunni þar sem við sátum, það eina sem ætti eftir að gera áður en verkið hæfist væri að rífa skólann sem stendur þar fyrir sem er fjögurra hæða steinhús ca. 40 ára gamalt.  Því nú ætti að byggja miklu flottara skólahús sem uppfylltu kröfur nútímans.  Ég fræddi hann á því að í mínu heimabæ á Íslandi væru menn búnir að prófa svona framfarir, menn hefðu rifið bæði skóla og þessi fínu hús til að byggja fínni, vegna þessa að landið var svo verðmætt, þó óbyggðirnar hefðu kallað allt um kring.  Það hefði varla verið liðið árið þegar allt var hrunið og menn hefðu tyrft yfir herlegheitin og leitað til nágrannanna um fjárhagsaðstoð til að hægt væri a koma börnunum í skóla sem hefði þak.  Það hefði nefnilega gleymst að spyrjast fyrir um hvort einhver hefði efni á að borga fyrir svona framfarir.

Þegar við stóðum upp og röltum niður brekkuna með nestisboxin og kaffibrúsana, -vinnufélagi minn nýbúinn að kveikja í einni handgerðri, sem gæti hafa verið gerð úr njóla, -tók ég eftir því að eitthvað kannaðist ég við umhverfið.  Úrelt útigrill, garðhúsgögn sem tilheyrðu tískunni frá því í fyrra, tengdamömmubox og fleira dót rann eins og skriða niður frá bakhliðum íbúðarhúsanna í kring, samt var rétt svo að draslið næði að standa upp úr trénuðum rabbabaranum.  Þessir úreltu nytjahlutir höfðu þurft að rýma til fyrir verðmætum sem þjónuðum nútímanum betur, s.s. hjólhýsum, húsbílum, mótorhjólum,  kæjökum og nýjustu sortum af útigillum sem prýddu aðaldyramegin.  Allt í einu fattaði ég á hvað þetta minnti mig, þetta minnti mig á árið 2007.  Og þá mundi ég eftir fyrirhugaðri njólarannsókn í sumar og uppgötvaði mér til mikillar skelfingar að hér eru engir njólar.

Enslaved

July 7 / -Close to sunrise those ungodly blood hounds came and broke in to the house where the people were sleeping. They hammered on the beds with swords, screaming and yelling, commanding the farm people to get to there feet, hardly giving theme time to dress. They drove everybody to the chapel.

They lit torches and searched the houses of the farmstead. They found the two faithless guards in the kitchen and dragged them over to others. The pirates then tied everybody up – as they always did.

There were thirteen people captured in all, including the wife of the farmer, who was very weak, and so she could not keep up with others. One of the pirates struck her on the cheek with the butt of his gun, and she collapsed. The pirates kicked her and thought she was dead and so they abandoned her.

Þessi frásögn er í Enslaved, bók þeirra Karls Smára Hreinssonar og Adam Nichols. Þarna er frásögn austfirskra skólapilta í Skálholti snúið á ensku, en frásögnin var skráð árið 1628, veturinn eftir Tyrkjaránið sem átti sér stað sumarið 1627.

Þarna segir frá morgni 7. júlí við Hamarsfjörð fyrir nákvæmlega 395 árum síðan, þegar heimilisfólkið á Hamri var hernumið og rekið til skips á Djúpavog. Alls voru 13 manns tekin á Hamri en húsfreyjan var sú sem var skilin liggjandi eftir á leiðinni og haldin dauð. Ætla má að hún hafi verið skilin eftir á milli Hamars og kirkjustaðarins Háls við Hamarsfjörð 

Ég sagði frá því hér á síðunni fyrir tæpum mánuði síðan þegar bókin kom út að höfundurinn Adam Nichols hefði verið það verulega hugleikið hvað hefði orðið af húsfreyjunni á Hamri, hafði það á orði oftar en einu sinn þegar við komum að Hamri.

Eins sagði ég frá því að ég hefði fengið að heyra gömul munnmæli um lækjarsprænu skammt frá Hamri þar sem ófrísk stúlka átti að hafa drekkt sér frekar en lenda í ánauð Tyrkja, -hjá Djúpavogsbúum þegar bókin var kynnt í Löngubúð. Gat því sagt Adam á eftir hvað varð af húsfreyjunni á Hamri.

Nú er ég búin að lesa bók þeirra félaga orð fyrir orð og verð að segja að þar er farið á mis við miklar heimildir með því að gefa ekki gömlum munnmælum og þjósögum meiri rúm í bókinni. Bókin hefði gefið mun gleggri mynd af því hvað gerðist þá sumardaga þegar sjóræningjar hernámu íbúa við Hamars- og Berufjörð.

Það er þannig með þjóðsögur og munnmæli að þau fylla upp á milli línanna í knöppum texta opinberu skýrslunnar og geymist þá heildarmyndin í gegnum aldirnar þegar lesið er á milli línanna. Þetta tækifæri hafa sagnfræðingar því miður oftast látið fram hjá sér fara. Það sama á við um þessa bók og er hún því fátæklegri fyrir vikið.

Bókin segir þó umfram það, sem skjalfest var eftir austfirskum skólapiltum í Skálholti, frá umhverfi fólksins á þrælamarkaði í Algeirsborg, þó án þess að segja mikið frá afdrifum þess annað en kom fram í þekktum bréfaskriftum. Tyrkjaránið, bók Jóns Helgasonar er nákvæmari hvað þetta varðar, en þess ber að geta að Enslaved er ætluð fyrir erlenda lesendur.

Kannski væri hægt að rekja slóð íslenska fólksins, sem selt var á þrælamörkuðum N-Afríku sumarið 1627, með nútíma DNA tækni. Hægt hefur verið að rekja slóð afrískra íbúa sem seldir voru í þrældóm til Ameríku, en þar kemur til litarháttur, auk sagna og gena.

Frelsisþráin hefur samt veri sú sama hvort sem hún var ættuð úr hjörtum fólks úr myrkviði Afríku eða í bjarta sumarnótt á Íslandi. Bob Marley kom þessari frelsis þrá angurvært í ódauðlegt ljóð. Sama er hvort með þann söng fara þjóðlagasmiðir eða pönkarar, hann er alltaf sannur.

Er ekki tími til kominn að tengja?

Fjólurnar fjúka og Finnbogi skiptir um gír. Verðbólgan æðir um Hveradali og hnjúka. Nú liggur lífið við fyrir auðrónana að gera sér mat út innviðunum. Míla verður seld, kannski með skilyrðum, -og fetar þannig slóð greiðslumiðlunar landsins bláa, sem seld var í fyrra til landsins helga, -sælla minninga. Hvernig þýfi verður svo kannski selt með skilyrðum er svo aftur hulin ráðgáta. Sennilegra er að útúrsnúningar verði látnir duga.

Viðundrið í Seðlabankanum hefur svo tekið þann pólinn í hæðina að slá á verðbólguna með því að hækka vexti og fella gengið á víxl. Með því vinnst tvennt; að fyrstu kaupendur íbúðarhúsnæðis eru ekki lengur að þvælast fyrir auðrónum sem þurfa að koma sér upp sparibauk til leigu, auk þess sem vergangs lýðurinn hefur minna á milli handanna til húsnæðiskaupa með hækkandi verðbólgu og vöruverði.

„Verðbólgan á Íslandi er að stóru leyti drifin áfram af húsnæðisverði og það orsakast ekki síst af framboðsskorti. Við erum núna að vinna að tillögum um það hvernig við getum tryggt húsnæðisöryggi og framboð fyrir alla þjóðfélagshópa“ -flissar fáráðurinn og er sjálfsagt að spekúlera í að setja spretthlauparann Móra frá Gunnarsstöðum í nefnd til að finna út hvað má snúa út úr ungu barna fólki í húsaleigu með aðkomu ríkisins.

Svo þarf náttúrulega einhver að fjármagna Úkraínustríðið. Almenningur og launafólk verða því að sýna ábyrgð á meðan skipt er um gír, enda dúkkulísurnar í drögtunum og lélegu leikararnir í allt of litlu bláu jakkafötunum fyrir lögnu búin að sína þá samfélagslegu ábyrgð að verðtryggja launin sín svo ekki þurfi að standa í frekara stappi við kjararáðs pakkið. Nú verður hægt að einhenda sér í því að bjarga því sem bjargað verður í money heven.

Independence Day

Í tilefni dagsins læt ég rasismann ráða ríkjum hér á síðunni. Sem sonur feðraveldisins  finnst mér einhvern veginn sumarið aldrei vera alveg komið fyrr en Sweet home Alabama Where the skies are so blue -Lord I am cominng home to you -hefur verið þrusað á milli eyrnanna og ekki veitir af til að kveða burt kuldann.

Nú til dags er svona lagað náttúrulega ekkert annað en argasti rasismi samkvæmt öllum rétttrúnaðinum, en þar sem sumarið hefur verið frekar svalt og grámyglulegt upp á síðkastið þá læt ég mig dreyma og sól, sumar og blágresið bylgist blíðum í blænum, auk sveitaballanna í þá gömlu og góðu.

Ég vona samt að við eigum ekki eftir að banna íslenska fánann í nafni frelsisins.

 

Davos dúkkulísur

Litlu lukkudýrin við Austurvöll hafa farið með himinskautum þessa vikuna þó svo að þau séu komin í sumarhagann.

Dúkkulísan í öllum drögtunum snappaði í selfí úr símanum sínum, hælandi sér af því að vera fyrst til að gera tilraun til að stúta íslenskunni í boði ríkisins. Það væru 50 þúsund erlendir ríkisborgarar á landinu bláa, sem varla kynnu orð í íslensku, -en vantaði meira en milljón á mánuði án staðsetningar og mætingaskyldu.

Mér varð hugsað til pólverjanna sem ég vinn með og bentu á að það væru yfir 40 milljónir pólverja í heiminum en bara tæplega 400 þúsund íslendingar, -kannski ættu íslendingar bara að læra að tala pólsku, -þetta sögðu þeir á kýrskýrri íslensku þar sem við unnum niðurnegldir og kófsveittir fyrir smáaura við byggja hús sem allstaðar virðist vanta þessi misserin.

Ekki var sú flissandi geðslegri þessa vikuna. Daðrandi við stríðsglæpamenn og þá sem fyrir skemmstu klíndu hryðjuverkalögum á landann og kröfðu þjóðina um fáheyrðar fjárhæðir. Sú flissandi studdi reynda kröfugerð hryðjuverkalagaskáldanna um árið rétt eins og herkvaðningu stríðsglæpamannanna þessa dagana, -allt í boði íslensku þjóðarinnar.

Auk þess er hún nú að vekja upp Gunnarstaða-móra í eitt skiptið enn, og espa hann til að yfirgefa torfuna í sumarhaganum og koma heim í borg óttans til að ganga endanlega frá öldruðum og öryrkju á jafn snyrtilegan hátt og suðfénu á landinu bláa. Móri fær milliferðirnar færðar til fjár eins og alltaf þegar lögheimilið er annars vegar og kannski eitthvað upp í þau ofgreidd laun sem komu kjararáðspakkinu í hár saman í vikulokin, -allt samkvæmt lögum alþingis.

Dóttir Donsins, sem lifði hátt í myglu hjallinum á risrækjum, var í vikunni hvítþvegin af tárvotum þjáningabróður sínum, hafði ekki kostað ríkið nema 14 milljónir vegna persónulegs málareksturs þegar hún braut lög og siðareglur við ráðningu ráðuneytisstjóra í mennta- og menningarmálaráðneytið. Þar varð hún uppvís af því að ráða gamlan félaga úr klaninu í stað hæfrar manneskju. En hvað eru 14 milljónir á milli vina, -þegar ríkið hvort eð er borgar brúsann?

Þær stöllurnar telja sig vera glöggskyggnar á við þær Urð, Verðandi, Skuld, og hafa kokkað upp þau örlaga sannindi að allt sé þetta einungis einföld tölfræði um peninga og þurfi því þar af leiðandi hvorki lög né siðareglur fyrir embættisfærslum þeirra, hvað þá almenna mannasiði, -þær vinni samkvæmt starfsreglum ráðuneytis.

Þeir sem hafa vogað sér að vera með kjaftæði fatti bara ekki hver ræður og enn síður að íslenskan er ekkert séríslenskt fyrirbæri frekar en tölur og áfengi, nema þegar þarf að skrifa íslendingasögurnar. En í því tilfelli hafa verið kokkuð upp lög um virðingu alþingis, fjáraustur til fjölmiðla, sem hvorki skulu valda upplýsingaóreiðu né birta falsfréttir, svo slettist ekki á dúkkulísu dragtirnar sem þær fengu frá Davos.

Fyrir norðan Fljót

Það að vera fyrir sunnan sól og austan mána þarf ekki að vera svo galið. Að fara norður fyrir Fljót og til baka Austur gæti virst vera öfugsnúið. En þess ber að gæta málvenjur tengdar áttum eru misjafnar eftir landshlutum t.d. standast norður og austur á á Héraði. Og gott betur en það því norður getur verið fyrir sunnan austur.

Í mínu ungdæmi töluðum við krakkarnir um að fara norður fyrir Fljót þegar farið var frá Egilsstöðum yfir Lagarfljótsbrú en Austur þegar farin var sama leið til baka. Eins heyrði maður talað um austur Velli og og norður Velli sem voru samkvæmt áttavitanum fyrir sunnan austur Velli. Ég man samt ekki til þess að nokkur tíma hafi verið minnst á vestur í mínum uppvexti.

Þessi stefnumörkun þykir kannski um sumt sérstök, en enn sérstakari er það þó norður í landi þar sem hægt er að fara frameftir og vera framfrá, fara þar bæði handan yfir og yfir um. Það að fara norður fyrir Fljót (eða norður yfir) er óðum að hverfa úr daglegu máli, nú er farið í Fellabæ þegar farið er yfir Lagarfljótsbrúna, og í Egilsstaði þegar farið er til baka, rétt eins og fara í búð.

Þetta var ólíkt tilkomu meira ferðalag í mínu ungdæmi, því þegar farið var yfir Lagarfljótsbrúna var komið í annan hrepp, og gott betur en það, farið úr S-Múlasýslu yfir í N-Múlasýslu, -í annað lögsagnarumdæmi með skráninganúmerinu S á bílum. Eins var annað samfélag fyrir norðan Fljót en Austan, aðrar búðir og önnur fyrirtæki.

Fyrir norðan Fljót var Verslunarfélag Austurlands sem rak m.a. matvöruverslun og hafði meir að segja gerst svo djarft að opna verslun fyrir Austan á yfirráðasvæði Kaupfélags Héraðsbúa, sem gerði þá út kjörbíl svo þær sem áttu styttri leið í Verslunarfélagið gætu næstum farið í Kaupfélagið þar sem allt fékkst, og fengið það í kjörbílnum sem fékkst í búð Verslunarfélagsins.

Bæði Verslunarfélagið og Kaupfélagið voru með sláturhús sitthvoru megin við Lagarfljótsbrúna. Fyrir Austan var Brúnás stærsta fyrirtækið fyrir utan Kaupfélagið með víðtæka starfsemi og framleiðslu í byggingaiðnaði svo sem glerframleiðslu og steypuframleiðslu auk hefðbundinnar verktöku eins og fjöldi minni byggingafyrirtækja á Egilsstöðum. Bíla og véla verkstæði voru líka aðallega fyrir Austan.

Fyrir norðan Fljót var Trésmiðja Fljótsdalshéraðs og Baldur og Óskar stærstir í byggingastarfsemi þar var einnig steypustöð um tíma. Vignir Brynjólfsson var með dekkjaverkstæði og þar var Hlébarðinn með endursólningu hjólbarða, synir Vignis með fyrirtækið Fell sem bæði rak bílasölu og verslun. Sigbjörn Brynjólfsson var með bókabúðina að Hlöðum sem var með betri bókabúðum.

Þráinn Jónsson var atkvæða mikill höfðingi fyrir norðan Fljót og lengi oddviti Fellamanna. Þráinn var með umfangsmikla bílaleigu, ekkert Hertz eða Avis kjaftæði, -heldur einfaldlega Bílaleigu Þráins Jónssonar. Auk þess ráku þau hjónin, Þráinn og Ingveldur, Vegaveitingar skammt norðan við sporð Lagarfljótsbrúarinnar og flugkaffi á Egilsstaðaflugvelli á Egilsstaðanesinu mitt á milli byggðakjarnanna.

Einnig var Plastiðjan Ylur fyrir norðan Fljót og Prentsmiðja um tíma rétt eins og fyrir Austan. Svo má náttúrulega ekki gleyma einum stærsta vinnustaðnum í seinni tíð, hausaþurrkuninni Herðir. Bæði Egilsstaðahreppur og Fellahreppur kepptust við að laða til sín atvinnustarfsemi og byggja upp þá sem sýndu frumkvæði, enda var aðstöðugjald af fyrirtækjum þá enn við lýði og drjúgur tekjustofn sveitarfélaga hlutafall af veltu atvinnurekstrar.

Að fara norður fyrir Fljót til að hitta bekkjarbræður mína, sem voru þrír Jónar, var í æsku talsvert ferðalag, gangandi eða á puttanum. Þá voru ekki kominn göngu- og hjólastígur yfir Egilsstaðanesið sem styttir leiðina eins og nú, heldur varð að fara malarveginn, ekki var til siðs að stytta sér leið yfir ræktað land í þá daga og ef svo var gert var lent fljótlega ofan í skurð.

Engin skóli var í Fellum og fóru Fellakrakkar því flest í Hallormstað þar sem Fellamenn, Vallamenn, Skriðdælingar og Fljótsdælingar voru með sameiginlegan heimavistarskóla. En nokkuð af krökkum úr nafnlausa þorpinu við Lagarfljótsbrúna, sem oft var kennt við Hlaðir, kom þó alla sína skólagöngu í Egilsstaðaskóla. Seinna kom skólarúta og enn síðar varð til nafnið Fellabær og byggður Fellaskóli.

Sumt var bara fyrir Austan á meðan annað var einungis fyrir norðan Fljót. Mjólkurstöð KHB var á Egilsstöðum og þar voru framleiddar allar heimsins gerðir af jógúrt, auk allrar mjólkur, rjóma, skyrs, smjörs og osta. Nú er ekki hægt að fá svo mikið sem mjólkurdropa án þess að honum hafi verið keyrt hring um landið og það sama á við flest annað. Hvorki er sláturhús né frystigeymsla lengur fyrir norðan Fljót eða Austan í öllu innviðabyggða matvælaörygginu.

Þessi tími þaut óvænt í gegnum hugann 1. Mars fyrir meira en ári síðan, en þá flutti fyrirtækið MVA, sem ég starfa hjá, með mann og mús í steypueiningaverksmiðju fyrir norðan Fljót. Þegar bílalestin fór þennan bjarta vetrarmorgunn yfir Lagarfljótsbrúna leið mér allt í einu meira en lítið einkennilega.

Best er að lýsa því sem fór í gegnum hugann, þegar ég áttaði mig á því þarna á brúnni að eiga að mæta hvern dag til vinnu fyrir norðan Fljót, -með sömu orðum og Matthildur mín þegar við vorum fyrir Vestan, “mér hefur aldrei fundist ég vera komin eins mikið til útlanda”.

Það má segja að hjá MVA geymist arfleið margra fyrr um fyrirtækja í byggingariðnaði fyrir austan og norðan Fljót. Eigendurnir eru þó allir upprunnir fyrir norðan Fljót, því örlaði kannski líka örlítið á þeirri ósigurs tilfinningu hjá gömlum steypukalli að hafa verið hernuminn.

Í síðustu viku fórum við svo að steypa enn þá lengra fyrir norðan Fljót, en samt fyrir austan, alla leið út við Lagarfoss. Á meðan beðið var eftir steypubíl gekk ég að gömlu Willis U-137 og kannaðist við kauða án þess að koma honum með nokkru móti fyrir mig, því þarna fannst mér að hefði átt að vera bíll með S númeri.

Á næsta steypubíl, sem kom, var fyrr um nágranni minn og frændi af Hæðinni á Egilsstöðum. Hann tók strax eftir eirðarleysis ráfi mínu í kringum Willisinn og spurði þegar ég kom til hans; -hvað varð af Willisnum hans pabba þíns. -Hann fór með hann suður, síðan veit ég ekki meir; svaraði ég.

-En mikið kannast ég við þennan Willis mér finnst ég hafa séð hann í gær en man ekki lengur hvar og hver var á honum, -manst þú það? -sagði ég.

-Já ég held að Garðar Stefánsson hafi átt þennan ég man þegar hann var að fara á honum í vinnuna út á flugvöll; -svaraði frændi minn. -Svo átti Halldór á Miðhúsum jeppa sem var eins á litinn; -bætti hann við.

Segja má að nokkru eftir að Willisarnir hurfu suður fyrir sól og austur fyrir mána, U og S hættu að vera upphafsstafir í bílnúmerum og þegar Þráins Jónsonar naut ekki lengur við fyrir norðan Fljót hafi stefnuleysið út í móðuna miklu tekið yfir. Allt varð svo ofboðslega flókið að nú þarf tugi hámenntaðra sviðsstjóra til þess eins að ná áttum, og það án aðstöðugjalds og sementsryks.

Fellamenn féllu í þá gryfju árið 2004 að sameinast Austur-Héraði og Norður-Héraði. Öllum að óvörum var króinn skírður Fljótsdalshérað, en ekki Hérað, -þó svo að það væri bæði fyrir austan og norðan Fljót. Sennilega til að fara í taugarnar á Fljótsdælingum, sem ekki hafa enn gengið í þá gildru, frekar en til að ná áttum.

Árið 2021 varð til enn flóknara sveitarfélag eftir að Fljótsdalshérað, Seyðisfjarðarkaupstaður, Djúpavogshreppur og Borgarfjarðarhreppur sameinuðust og fékk það nafnið Múlaþing, kannski bara til að fara í taugarnar á öðrum austfirðingum í Múlaþingi hinu forna, auk Fljótsdælinga. Í öllu þessu sameiningar brambolti hverfa út í móðuna miklu málvenjur, mannlíf og mannsiðir, í grámyglu sérfræðinnar, -heil veröld sem var, -og kemst austfjarðaþokan þar þar ekki í hálfkvist.

Verður úr þessu varla ráfað að nokkru viti fyrir sunnan sól eða austan mána, norður fyrir Fljót né Austur aftur, hvað þá verið til friðs annaðhvort í efra eða neðra. Flestir fara nú orðið á milli Múlaþings og Fjarðabyggðar, eða þá suður og til útlanda, ef þá ekki, -norður og niður.

Harmsaga í Gleðivík

Ákveðið hefur verið að flytja Eggin í Gleðivík, útilistaverk Sigurðar Guðmundssonar eins fremsta núlifandi listamanns þjóðarinnar. Listaverkið hefur verið aðdráttarafl ferðamanna í á annan áratug og er eitt af því sem allir sem heimsækja Djúpavog verða að sjá, en þar varð á dögunum hörmulegt banaslys þegar ferðamaður varð undir lyftara við að skoða listaverkið.

Þessi ákvörðun kemur því ekki á óvart. Listaverkinu var valin staður í Innri-Gleðivík árið 2009 við allt aðrar aðstæður en eru í dag. Innri-Gleðivík er nú á aðal athafnasvæði Djúpavogshafnar. Hafnirnar eru tvær, gamla höfnin við Djúpavog og nýja höfnin í Innri-Gleðivík. Í reynd eru; Djúpivogur, Ytri og Innri Gleðivík sama bugtin í Búlandinu, sem nær frá Æðarsteini að Svartaskeri.

Harmasaga við Innri-Gleðivík er ekki ný af nálinni, en þarna var reyst bræðsla rétt fyrir síldarhrunið á sjöunda áratug síðustu aldar, sem kom Kaupfélagi Berufjarðar, Búlandstindi hf og samfélaginu á Djúpavogi á þann vonarvöl að út voru gefnir svokallaðir Djúpavogs peningar sem varð gjaldmiðill á Djúpavogi í heilt ár.

Bræðslan var síðan endurbyggð þegar uppsjávarævintýri stóð sem hæðst fyrir aldamótin síðustu. Búlandstindur hf hvarf við það af sjónarsviðinu og bræðslan lenti að endingu í eigu fyrirtækis sem fékk nafnið Gautavík hf, sem var dótturfélag Festi hf, sem gerði út uppsjávarskipin Guðrúnu Gísladóttir KE, Örn KE og Þórshamar GK.

Guðrún Gísladóttir KE kom nýsmíðuð til landsins, sem eitt glæsilegasta uppsjávarskip Íslendinga haustið 2001, en sökk við Noreg í júní 2002 eftir að hafa strandað. Íslenska fjölveiðiskipið Guðrún Gísladóttir KE-15 mun um aldur og ævi liggja í votri gröf undan Lófót í Noregi.

Harmasögu bræðslunnar við Innri-Gleðivík lauk með gjaldþroti Gautavíkur hf. Rétt áður hafði verið gerð uppsjávarfiski höfn í víkinni. Eggjum Sigurðar Guðmundsonar listamanns var því komið fyrir við gjörólíkar aðstæður en ríkja þarna í dag, -á steyptum stöplum sem lagnir voru aldrei settar á, en áttu að bera röralagnir til að dæla hráefninu úr uppsjávarskipunum í bræðsluna.

Þegar svo var komið sögu var ný yfirstaðið "hið svokallað hrun" og ekkert við að vera í Gleðivík annað en að fólkið á Djúpavogi gat komið að hráefnistönkum bræðslunnar og öskrað þar inni til að heyra bergmálið og reynt að vekja athygli ferðamanna á staðnum. það var þá sem Sigurður Guðmundsson setti niður Eggin í Gleðivík.

Eftir að norskt laxeldi fór að færa út kvíarnar við Berufjörð færðist sífellt meira líf í Innri-Gleðivík og því fór sem fór þegar að banaslys varð við eitt vinsælasta útilistaverk landsins. Óvænt dauðsföll við þessa vík eru eru samt ekkert einsdæmi. Árið 2012 varð þar hörmulegt banaslys.

Eitt hinna allra sviplegustu slysa hér á landi varð á Djúpavogi haustið 1872. Bátur, hlaðinn glöðu fólki, lét úr vör í góðu veðri að kvöldlagi og átti aðeins að fara stuttan spöl með landi fram. Hann kom ekki fram, og í heila viku fannst ekki annað, hvernig sem leitað var, en nokkrar húfur, vasabók eins mannsins og hundur, sem verið hafði með fólkinu. Þarna fórust fimm systkin, auk fleira fólks af sama heimili, og fjögur börn innan fermingar voru í hópnum. Lesa má meira hér

Svalir dagar

Ég sé að Trausti Jónsson er með áhugaverða hugleiðingu um kaldan dag um s.l. helgi. Vissuleg var helgin í svalara lagi víðast hvar, og hér austan lands gránaði í fjöll bæði aðfaranótt laugardags og sunnudags.

Það breytti samt ekki því að veðrið var oft með því fallegasta það sem af er í sumar þrátt fyrir norðan blástur, loftkulda og rigningu á stöku stað.

Það er nefnilega oft svo að þegar kalt er og birtir upp eftir rigningaruppstyttu þá er loftið einstaklega tært. Um helgina skiptust þar að auki á miklar andstæður í birtu um þennan bjarta tíma ársins.

Norðan vindurinn er misjafnlega stríður þegar hann gengur út úr austfjörðunum, t.d. var ekki mikill vindur á Stöðvarfirði á laugardaginn og bjart veður frá Fáskrúðsfirði og allavega suður í Berufjörð.

Við Matthildur mín dvöldum mestan hluta helgarinnar á Reyðarfirði við dýra pössun auk þess að sýsla við rabbabara. Reyðarfjörðurinn var á mörkum regns og sólar með grátt í fjallatoppum á morgnum, en í Stöðvarfirðinum var sól og blíða, enda er þar nokkuð skýlla í norðan átt en í flestum hinna austfjarðanna.

Sólin skein í rabbabarann á Reyðarfirði

 

Sólskin, sóleyjar og Súlur við Stöðvarfjörð á laugardeginum

 

Reyðarfjörður á sunnudagsmorgninum, kannski má greina smá grátt efst í fjallatoppum

 

Kambanes við Stöðvarfjörð í norðan skýjafjúki 

Jónsmessunætur draumur

Nú er hámark orkunnar í öllu lífi norðurhjarans og nóttin framundan verður hlaðin töfrum. Ó sumarkvölds unun, er ei verður skýrð, með alheiðan himin í sólarlags dýrð; með loggylling vesturs og litanna fjöld, hve ljúft er hið íslenska góðviðris kvöld; -svo kvað 19. aldar skáldið Steingrímur Thorsteinsson. 

Jónsmessa er sögð vera fæðingarhátíð Jóhannesar skírara og er kennd við hann, enda Jón og Jóhannes tvö afbrigði sama nafns. Jónsmessunótt er aðfaranótt 24. júní og er ein þeirra fjögurra nátta í íslenskri þjóðtrú sem taldar eru hvað magnaðastar og alls kyns dularfullir atburðir geta þá gerst.

Eitt af því sem magnast upp á Jónsmessunótt er döggin. Þess vegna er það gömul trú að heilnæmt sé að velta sér nakinn upp úr dögginni þessa nótt. Sé það gert batna allir sjúkdómar og þeim sem það gera verður ekki misdægurt næsta árið á eftir. Margir létu sér þó nægja að baða andlit sitt eða ganga berfættir í dögginni, en lækningin átti að felast í því að láta næturdöggina þorna af sjálfu sér á líkamanum.

Næturnar eftir sumarsólstöðurnar eru taldar magnaðar víðast hvar á norður hveli jarðar og þar fátt sér íslenskt. Á Spáni er þessi nótt kölluð Noche de San Juan, sem þýðir einfaldlega Jónsmessunótt. Á Spáni kemur fólk víða saman á ströndinni og brennir líkneski Juan við dans og gleði ástarinnar. Allá en la playa donde yo la conocí tu sabes, en una noche de esas de San Juan te juro nunca me canse de perseguir una oportunidad para con ella hablar. (Jory Boy)

Frá því fyrst ég man hefur þessi magnaða árstíð trekt mig svo erfitt hefur verið um svefn. Og oft hef ég á þetta minnst hér á síðunni. Undanfarin ár hef ég farið út um þúfur einhverja af nóttunum frá sumarsólstöðum að Jónsmessu og komið hefur fyrir að ég hef snúið sólahringnum alveg við og verið við vinnu yfir bjarta nóttina frekar en daginn.

Þetta árið ber svo við að allar nætur frá sólstöðum að Jónsmessu eru á vrkum dögum og tíðarandinn gefur ekki gömlum steypukalli grið í steypu dagsins. Þess vegna er nú svo komið, sem ekki hefur gerst í mörg ár, að ég hef ekki orku í að fara út um þúfur næturlangt til að hlaða batteríin.

Þessi pistill hófst á ljóðlínum íslenska 19. aldar mannsins, og glóbalski 21. aldar regnboga-maðurinn tók við á spænsku, en ég ætla að enda pistilinn með ljóðlínum minnar kynslóðar sem átti sín bestu ár við leik og störf á 20.öldinni. Sannkallaður Jónsmessunætur draumur; -Sálin hans Jóns míns gjörið svo vel.