Hrævareldar

Eru hrævareldar sem loga um nætur villuljós, sem eiga sér enga samsvörun í upplýstum heimi nútímans og eiga þar með það sameiginlegt með álfum og huldufólki þjóðtrúarinnar að hafa horfið af sjónarsviðinu þegar raflýsingin hélt innreið sína?

Eða eru hrævareldar kannski til? og gæti þá líka verið að það mætti sjá álfa við rétt skilyrði?

Ég fór að velta þessu fyrir mér við lesturs bókar Halldórs Pálssonar um Knútsbyl, sem gekk yfir Austurland 7. janúar 1886, en þar er að finna þessa frásögn frá Ósi í Breiðdal; Faðir minn Jón Einarsson átti líka heima á Ósi, þegar þetta skeði, og var að gæta fullorðna fjárins, sem var úti með sjónum, um klukkustundar gangs frá bænum. Faðir minn hafði verið með allt féð utan við stað þann er Kleifarrétt heitir. Það er ekki fjárrétt heldur klettahlein, er nær langt til frá fjalli niður að sjó. Hann kom fénu í gott skjól utan við Kleifarrétt niður við sjóinn og stóð yfir því til kvölds og það lengi nætur, að hann treysti því, að það færi ekki úr þessum stað, meðan á bylnum stæði. Þá yfirgaf hann það og hélt í áttina heim til fjárborgarinnar er var höfð stuttu innar en Kleifarréttin er. Fjárborgin var næturstaður Ósfjárins framan af vetri, meðan svo haglétt var, að fullorðnu fé var ekki gefið hey. Þar var meira skjól en hjá fénu þar úti við Kleifarrétt. Í fjárborginni hélst hann ekki við nema í stutta stund sökum hrævarelda, er þar var mikið af. Innan um elda þessa undi hann sér ekki, þó saklausir væru. Hann hélt því brátt þaðan heim á leið inn með fjallinu, þótt stormurinn og kófið væri svo mikið að hvergi sæist.

Þarna er sagt þannig frá hrævareldum, líkt og þeir ættu að vera hverju mannsbarni þekktir ekki síður en norðurljósin, sem hafa heillað ljósmyndara nú á tímum. Þegar ég las frásögnina hugsaði ég með mér "já, það er mýri þarna fyrir innan fjárborgina" en í votlendi grunaði mig að gæti verið von hrævarelda, þó svo að ég hafi þá aldrei séð og viti varla hvernig þessari hugmynd skaut niður í kollinn. En eitthvað truflaði hugmyndina um mýrarljósið, því Knútsbylur var fárviðri og því ekki líklegt að logi lifði í þeim veðraham, hvað þá að Jón hafi séð frá sér á móti dimmviðrinu. Því fór ég að grennslast fyrir um eðli Hrævarelda sem þjótrú fyrri alda á margar frásagnir af, en fáir virðast hafa séð nú á tímum.

Kleifarrétt, þar sem Jón gætti fjárins niður við sjó í Knútsbyl, skarð hefur verið gert fyrir þjóðveginn í gegnum klettinn

Strax í fornsögunum er hrævarelda getið. Í Grettissögu segir frá því þegar Grettir kom til Háramarsey á Suður Mæri í Noregi og sá elda á haug Kárs gamla og gekk í hauginn, rændi gulli Kárs og afhöfðaði draug hans með sverðinu Jökulnaut. Gullið færði Grettir syni Kárs, Þorfinni bónda á Háramarsey. Samkvæmt frásögninni má ætla að það hafi verið hrævareldar eða mýrarljós, sem loguðu á haug Kárs og vísaði Grettri á grafhauginn. Því í vísu um þennan gjörning talar hann um "Fáfnis mýri" eftir að hafa áður haft á orði að "margt er smátt það er til ber á síðkveldum".

Þjóðsaga segir að sjá hafi mátt bjarma frá landi við Djúpavog, sem loga átti "á haug" Melsander Raben úti í Papey. En engin vissi fyrir víst hvar Melsander hafði borið beinin né hvað af auðæfum hans varð, því hvoru tveggja hvarf vofaginlega þar úti í eynni. Samt grunar mönnum að gull Melsanders kunni að vera grafið undir kirkjugólfinu. Þessi hrævarelda bjarmi sem menn töldu sig áður fyrr verða vara við út í Papey gætu því verið af sama toga og greint er frá í öllum þeim þjóðsögum, sem til eru um gull á álagablettum en þegar reynt var að grafa það upp þá sýndist kirkjan loga.

Eftir að hrævareldar hafa komið við sögu í þjóðtrúnni í þúsund ár, viðurkenna vísindi nútímans að stundum sé nokkur sannleikskorn í alþýðutrúnni. Samkvæmt Vísindavef Háskólans er skýringin á fyrirbærinu; "hrævareldar eru flöktandi ljós sem sjást að næturlagi yfir mýrum. Yfirleitt er þá metangas að brenna en það myndast við sundrun jurtaleifa í mýrum. Engin ástæða er til að ætla annað en að fyrirbærið hafi verið þekkt frá alda öðli. Það er nefnt í gömlum íslenskum textum og til að mynda eru ensku orðin um fyrirbærið gömul í ensku ritmáli".

Þó verður það að teljast undarlegt að um leið og vísindavefurinn viðurkennir hrævarelda sem eðlilegan bruna metangass, þá er þetta einnig tekið fram; "hrævareldar eru flöktandi ljós sem sjást að næturlagi yfir mýrum en færast undan mönnum ef reynt er að nálgast þau". Það undarlega er að ef gengið er að metangasloga úr prímus, þá færist hann ekki undan. Það má því segja að vísindin komist að svipaðri niðurstöðu og þjóðtrúin gerði, þ.e. að hrævareldar séu mýrarljós eða villuljós. 

Í athyglisverðri grein Ólafs Hanssonar í Mánudagsblaðinu 5. október 1959 segir; "Oft eru hrævareldar settir í samband við haugaelda og þeir taldir loga yfir gröfum, þar sem gull er fólgið. Stundum loga þeir á leiðum, þó að ekkert gull eða fé sé þar. Þetta mun ekki vera eintóm hjátrú, það er talin staðreynd, að hrævareldar sjáist mjög oft í kirkjugörðum, og mun rotnun líkanna valda þeim með einhverjum hætti. Það er ekki að furða, þótt þetta fyrirbæri í reit hinna dauðu hafi komið margvíslegri hjátrú af stað. Sú skoðun er talsvert algeng, að eldarnir séu sálir framliðinna. Einna almennust er sú skoðun, að hér séu á ferðinni sálir sjálfsmorðingja, sem séu á sífelldu reiki og finni engan frið. Líka þekkist sú trú, að hér séu andar manna, sem hafi látizt af slysförum, og reiki æ síðan um í námunda við slysstaðinn. Sú trú, að slíkir andar séu á sveimi í námd við slysstaði er mjög algeng á Íslandi".

Gamla fjárborgin á Ósi hægra megin við þjóðveg 1, mýrin vinstra megin

Samt sem áður getur þetta varla verið skýringin á þeim hrævareldum sem getið er um að Jón hafi séð við fjárborgina á Ósi í Knútsbyl, þó svo mýrin sé nálæg, því varla hafa verið veðurskilyrði fyrir slíkan loga í því aftaka veðri sem talið er hafa farið yfir með fellibylsstyrk.

Á heimasíðu Veðurstofunnar segir frá hrævareldum af öðrum toga, þeim sem fylgja veðrabrigðum s.s. eldingarveðri. Þar er lýsing þriggja manneskja sem telja sig hafa upplifað hrævarelda á Eiríksjökli 20 ágúst 2011, þó svo engin hafi verið þar eldurinn. Þar segir m.a.; "Stundum er hrævareldum ruglað saman við mýraljós (will-o´-the-wisp á ensku), en þau gefa dauf ljós við bruna mýragass (metans). Áður gerðu menn sér stundum ekki grein fyrir að um ólík náttúrufyrirbæri væri að ræða, en mýraljós eru bruna-fyrirbæri á meðan hrævareldar eru raf-fyrirbæri". Frásögnin á Eiríksjökli segir af hagléli og réttum viðbrögðum við eldingahættu, þegar umhverfið er orðið það rafmagnað að hárin rísa. Þessi réttu viðbrögð stemma við þau ráð sem gefin voru í þjóðtrúnni, sem sagði að ekki mætti benda á eða berja hrævarloga því þá gætu þeir ráðist á menn og brennt og ef reynt væri að slökkva hrævareld af vopni dytti maður dauður niður.

Í Sturlungu segir frá ferð Odds Þórarinssonar Svínvellings frá Valþjófsstað í Fljótsdal suður í Haukadal um veturinn 1254-55. Gissur Þorvaldsson jarl hafði sett hann yfir ríki sitt í Skagafirði þegar hann fór af landi brott eftir Flugumýrarbrennu. Oddur fór með þrjátíu vopnaða menn yfir Kjalveg og lentu þeir í mannskaða hríðarveðri 31. desember. Voru þeir þá skammt sunnan við Vinverjadal eða Hvinverjadal sem talið er hafa verið nafngift þeirra tíma á Hveravöllum. Voru þeir þar um nóttina og héldu svo áfram daginn eftir 1. janúar. Þá segir Sturlunga; "og er þeir voru skammt komnir frá Vinverjadal þá kom hræljós á spjót allra þeirra og var það lengi dags". Ferðalags Odds átti sér ekki farsælan endi en hann var drepin þann 14. janúar í Skagafirði af mönnum Eyjólfs ofsa. Oddur var talin fimastur bardagamanna á Íslandi - þótti öllum mönnum mestur skaði um hann er hann var kunnastur - segir Sturlunga.

Í ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar árið 1772 er lýsingu úr Kjósarsýslu þar sem segir: "Þrumur, eldingar og önnur óvenjuleg loftfyrirbæri eru sjaldgæf hér. Helst verður þeirra vart á vetrum. Þegar dimmviðri er með stormi og hríð á vetrum, verður vart leiftra í neðstu loftlögunum. Þau kalla menn snæljós. Eins konar Ignis fatuus, sem á íslenzku kallast hrævareldur og líkt og hangir utan á mönnum, er sjaldgæfur á þessum slóðum". Þess konar rafmögnun á það til að hlaðast um flugvélar og eru stundum kölluð St Elmo´s Fire.

Líklegast er því að hræfareldarnir sem Jón Einarsson frá Ósi sá við fjárborgina í Knútsbyl hafi stafað af völdum rafmagnaðra veðurskilyrða, svipaðra og greint er frá á síðu Veðurstofunnar að fólkið á Eiríksjökli hafi upplifað sumarið 2011. Sennileg á það sama við um hræljósin á spjótsoddunum við Hveravelli á ferð Odds í Sturlungu og hafi þetta einnig verið sú tegund hrævarelda sem getið er í ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar frá 1772, og sagt er þar að menn kalli snæljós. En greinilegt er að hrævareldar hafa verið fólki kunnuglegra fyrirbæri hér áður fyrr en þeir eru nú til dags. Nema þá sem hrekkjavöku fyrirbrygði og virðast vísindin ekki skýra til fulls þá tegund hrævarelda sem ýmist voru kallaðir mýrarljós, villuljós eða haugeldar.

Ps. færsla þessi hefur áður verið birt hér á síðunni 8. mars 2017 og er nú endurbirt lítið breytt. Það var sagan um hræljós á spjótsoddum í Sturlungu sem vöktu upp hrævareldinn að þessu sinni. Þegar ég fór að grúska í gúggúl þá kom upp þessi athyglisverði bloggpistill hér.

Sviðinn akur sameiningar

Það mætti ætla sem svo að flestir fögnuðu því að komast aftur heim með því að vera áfram heima, líkast því að komast í himnaríki án þess að að geispa golunni. En nú stendur til að sameina minn fyrrum heimabæ Djúpavog við minn núverandi heimabæ, Egilsstaði. Reyndar á að kjósa um sameiningu fjögurra sveitarfélaga þann 26. október næstkomandi, Borgafjörð-eystri, Seyðisgjörð, Fljótsdalshérað og Djúpavog. Sveitarfélagið verður það langstærsta á landinu að flatarmáli verði sameining samþykkt. Reyndar hefur Fljótsdalshérað verið það víðfeðmasta til skamms tíma og hin eru víðfeðm líka nema þá helst Seyðisfjörður.

Ég hef ekki hugsað mér að kjósa um þessa sameiningu af þeirri einföldu ástæðu að mér er hlýtt til minna nágranna. Sjálfur bý ég á Fljótsdalshéraði sem er lang fjölmennast, og þykist þar að auki vita að þar munu völdin verða. Mér hefur reyndar aðeins dottið í huga að flytja á Djúpavog til að geta greitt atkvæði gegn sameiningu, svo hlýtt er mér til Djúpavogsbúa. Það hefur einfaldlega allstaðar sýnt sig að minni sveitarfélögin hafa lítið upp úr sameiningu og hingað til hefur þeim mörgum hverjum nánast blætt út og það á ekki síður við um þau sem hafa sameinast í Fljótsdalshérað.

Nú er það svo að markmið allra sveitarfélaga sem hafa sameinast undanfarin 30 ár er að efla búsetu og helst auka íbúafjölda á svæði sveitarfélagsins og efla samfélag svæðisins í heild. Fá markmið hafa misfarist eins hrapalega og í sameiningum á Austurlandi undanfarna áratugi. Það má segja að þessi sameininga bylgja hefjist upp úr 1990. Árið 1992 sameinast syðstu hreppar S-Múlasýslu, Geithellahreppur, Búlandshreppur og Beruneshreppur. Upp úr þeirri sameiningu varð til Djúpavogshreppur. Í fyrstu tveimur sveitarstjórnum Djúpavogshrepps átti ég sæti.

Þess er skemmst að minnast að sveitahrepparnir tveir Geithellna- og Beruneshreppur fóru fljótlega mjög svo halloka við þessa sameiningu. Skólar voru lagðir niður og samkomuhús seld. Fólksfjöldi í sameinuðu sveitarfélagi var þá um 600 manns, síðan þá hefur orðið um 20% fækkun og þá mest í sveitahreppunum. Djúpavogshreppur fór reyndar allur halloka fyrsta áratuginn eftir sameiningu sem best má sjá á því að börnum á grunnskóla aldri fækkaði frá því að vera yfir 100 í tæp 50.

Árið 1992 skrifaði ég tvær greinar í Austra um fólksfjölda- og sameiningamál. Þar var m.a. þetta um íbúaþróun; "Ef litið er til síðustu 20 ára hefur fólki fjölgað um 12% á Austurlandi á meðan fólksfjölgun á Íslandi hefur verið um 20% á sama tímabili. Þegar sama tímabil er skoðað má sjá að á Austurlandi eru nokkrir bæir sem hafa hlutfallslega vaxið hvað örast á landsbyggðinni og jafnvel þó litið sé til landsins alls. Höfn með fólksfjölgun upp á um 55%, Djúpivogur 35%, Egilsstaðir 78% og Fellabær 98%."

Séu þetta 20 ára tímabil borðið saman við þau 27 ár sem á eftir hafa komið er útkoman skelfileg. Fólki á Austurlandi hefur fækkað u.þ.b. 20% á meðan fjölgað hefur um u.þ.b. 30% á Íslandi. Þetta hefur gerst þrátt fyrir "stærstu framkvæmd Íslandssögunnar". Austurland er í raun ekki lengur til sem heild eins og það var fyrir 30 árum.

Hornfirðingar hafa forðað sér suður og Vopnfirðingar eru leiðinni norður. Austurlandskjördæmi hefur verið sameinað Suðurkjördæmi og Norðurlandskjördæmi-eystra. Fjórðungurinn er nánast rjúkandi rúst þrátt fyrir endalausar sameiningar. Og núna tala menn fjálglega um heimastjórnir í stóru sameinuðu sveitarfélagi fyrir minni sveitarfélögin, á svipaðan hátt og lofað var að halda úti skólum og annarri grunnþjónustu í þeim minni í upphafi sameiningaæðisins.

Svo skýtur annað slagið upp hugmyndum um að sameina bara allt Austurland í eitt sveitarfélag. Sú hugmynd er í raun ekki ný, þetta er það sem valið stóð um áður en sameininga ósköpin riðu yfir. Byggðahreyfingin Útvörður benti á þessa leið og urðu nokkrar umræður um hana níunda ártugnum, við lítinn fögnuð sveitarstjórnarmanna. Ég benti á þessa leið í Austragrein 1992 þegar mér var mikið niðri fyrir vegna sameiningarinnar á Djúpavogi. 

"Til er önnur leið sem sveitarstjórnarmenn og stjórnvöld virðast hafa komið sér saman um að þegja í hel. Það er þrískipting valdsins og héraðastjórnir. Þessa leið hefur byggðahreyfingin Útvörður útfært mjög nákvæmlega. Ef hún yrði farin myndi hún færa vald og fjárráð út í landshlutana án þess að stórkostleg sameining sveitarfélaga þyrfti að koma til. Einnig myndi ef þessi leið yrði farin, hægt að verða við óskum stærsta hluta þjóðarinnar um sjálfsögð mannréttindi, það er jöfnun atkvæðisréttar."

Nú er svo komið að Egilsstaðir sem tilheyra Fljótsdalshéraði hefur verð til skamms tíma eitt skuldugasta sveitarfélag landsins, af er sem áður var þegar Héraðs-hreppar voru með þeim betur reknu á landinu. Djúpivogur er með tiltölulega litlar skuldir á hvern íbúa í stóra samhenginu og meira en helmingi minni en eru á Fljótsdalshéraði. Skuldir á hvern Djúpavogsbúa munu meira en tvöfaldast við sameiningu. Þá er því haldið fram sem rökum fyrir sameiningu að Djúpivogur skuldi innviðum sínum viðhald sem hafi farið fram í öðrum sveitarfélögum með skuldsetningu. 

Sennileg er þar átt við fimleikahöll og körfuboltavöll sem hafist var handa við á Egilsstöðum þegar ljóst var að sameining stæði fyrir dyrum. Þessum framkvæmdum hefði því sem næst verið hægt að sleppa ef íþróttamannvirkin á Egilsstöðum væru notuð eins og til stóð þegar þau voru byggð fyrir börn í upphafi. En ekki til að halda úti körfuboltaliði rígfullorðinna manna sem er þar að auki oft mannað fjórum útlendingum af þeim fimm sem eru á samtímis inn á vellinum. Þessi mannvirki blasa öll við fyrir utan stofugluggann minn og kárungarnir segja að annað varamannaskýlið við nýja körfuboltavöllinn sé fyrir Seyðfirðinga hitt er væntanleg fyrir Borgfirðinga og Djúpavogsbúa.

Samgöngu- og sveitarstjórnaráðherra hefur lagt út sín tromp varðandi sameininguna. Þau eru að mestu leiti veggjöld í anda Vaðlaheiðarvitleysunnar. Hann virðist halda að  fjallvegurinn yfir Öxi styttist við það eitt að malbika hann og leggja á veggjöld. Verður fólk tilbúið til að greiða 3000 krónur aukalega í hvert skipti sem farið er yfir Öxi í miðbæinn í skiptum fyrir það að losna við að þvo bílinn í rigningatíð? 

Þó hver mógúllinn á fætur öðrum mæri sameiningu sveitarfélaga hefur áratuga reynsla einungis skilið eftir sviðinn akur. Þó svo að hvert grásprengda sveitarstjórnarséníið á fætur öðru komi nú fram með gamla frasa á við að sameining gefi "at­vinnu­líf­i og íbúaþró­un­ gríðarleg tækifæri og  með því gæt­um við orðið raun­veru­leg­ur val­kost­ur við höfuðborg­ar­svæðið". Þetta eru í raun frasar sem þessir gömlu menn lærðu um svipað leiti og þeir gengu til fermingafræðslu fyrir 50 árum síðan. Stingandi nú sem fyrr höfðinu í sandinn þegar við blasir sviðinn akur.

Ég skora á mína fyrr um heimabyggð að treysta á sjálfa sig sem hingað til og sameinast ekki minni heimabyggð því þá gæti orðið um bónbjargarleið að fara með veggjöldum í varamannaskýlið.

Í upphafi skildi endirinn skoða

Það verður að segjast hreint út að manni er farið að gruna að til sveitarstjórna veljist eintómir fávitar. Nú er dásömuð sameining sveitarfélaga sem byggir á bættum samgöngum með sérstökum veggjöldum ofan á allt annað. Það er eins og þeir hafi ekki kynnt sér að í Noregi er orðin mikil andstaða við þá leið sem íslenskir ráðamenn ætla nú að þröngva upp á þjóðina og sveitastjórnarmenn hafa tekið að sér að dásama. 

Þegar ég bjó í Harstad í Troms N-Noregi var kosið um það í bæjarstjórnarkosningum árið 2011 hvort íbúarnir vildu flýta samgöngubótum með gjaldtöku, það var samþykkt naumlega, eins og í svo mörgum byggðum N-Noregs. Nokkrum árum seinna fóru að renna á fólk tvær grímur og heyrast fréttir af árangri gjaldtökunnar, m.a. frá Alta stærstu borgar Finnmerkur. Þó svo að ætla mætti að um brandara væri að ræða þá var svo ekki. Það kostaði nefnilega 1,30 kr að innheimta hverja krónu.

Nú keppast bæjarfulltrúar og sveitarstjórnarmenn á Íslandi við það að mæra gjaldtökuleiðina án þess að hafa hugmynd um hvað hún muni kosta. En ættu kannski heldur að spyrja að því með íbúum hvað ráðamenn gerðu við gjöldin sem voru eyrnamerkt vegaframkvæmdum en hafa af einhverjum orsökum rýrnað um allt að helming í meðförum stjórnmálamanna.

Halda þeir virkilega að veggjöldin hverfi ekki líka ofan í valda vasa?

„Erum að horfa á nýja framtíð“

Ég legg metnað minn í það að míga úti

og í mannskaðanum varð ég undir vegg; sungu Stuðmenn um árið. Nú fer mörg mannvitsbrekkan hamförum vegna loftslagsins, fólki er ráðlagt að míga í sturtu og tefla við páfann annan hvern dag. En stutt er síðan forseti Brasilíu ráðlegði fólki að hafa hægðir aðeins annan hvern dag til að sporna við mengun og hlýnun jarðar. Það kemur reyndar ekki fram hjá hinum norska Fróða hvort það sé æskilegt að fara í sturtu hvert skipti sem pissað er eða hvort það eigi að halda í sér fram að næstu sturtuferð.

Það kannast flestir iðnaðarmenn við hvað aðstöðuleysi til að létta á sér getur verið bagalegt. Þó svo að sumir verið sér úti um færanlegan kamar þá er sjaldnast gert ráð fyrir slíkum kostanaði þegar unnið er fyrir Pétur og Pál út um borg og bý, hvað þá sturtu. Eitt sinn þegar ég vann utanhúss múrverk við íbúðarhús víðlesins spekings kom til umræðu lögmál sem leitaði á hugann árum saman þegar mér varð mál utandyra. Meira en 30 ár liðu þar til að ráðgátan upplýstist.

Eins og oft vill verða á vinnustað þar sem er ekkert klósett þá hafði ég farið bak við hús til að míga og vonaðist til að ekki sæist til mín. Þegar ég var rétt byrjaður þá kom húseigandinn fyrir hornið. Hann sagði ábúðarfullur „bölvaður sé sá sem mígur upp við vegg“. Um afleiðingar þessa gæti ég lesið mig til um í Biblíunni.

Ég var snöggur að svara honum að því lygi hann, ég væri búin að lesa Biblíuna spjaldanna á milli og þetta stæði hvergi í henni. Hann þagði í smástund en sagði svo íbygginn á svip að þetta stæði kannski ekki í allra nýjustu útgáfu hennar. Auðvita laug ég því að hafa lesið Biblíuna spjaldanna á milli. En þetta samtal varð til þess þegar ég lét verða af því hafði ég það í huga hvort það gæti virkilega verið að þetta stæði í hinni helgu bók.

Eftir lestur næst nýjustu útgáfu Biblíunnar gat ég hvergi greint að ígildi þessarar bölbænar væri þar finna. Svo var það þegar ég las bók Stefáns Jónssonar, Ljós í róunni, að málið var upplýst. Þar er áhugaverð úttekt á þessari biblíutilvitnun og það sem meira er Stefán hafði rannsakað, gjörsamlega út í hörgul, sannleiksgildi þess að hana mætti finna í hinni helgu bók. Því rétt eins og ég trúði hann því ekki að óséðu.

Rannsókn Stefáns leiddi það í ljós að þessi tilvísun í bölvunina fyrir að míga upp við vegg væri í erlendum útgáfum Biblíunnar, en hefði af einhverju undarlegum ástæðum ævinlega verið sleppt við þýðingu hinnar helgu bókar yfir á íslensku. Tilvitnunina mætti finna í annarri konungabók þar sem Guð talaði í gegnum Elísa spámann um Jeróbam konung.

Komst Stefán helst að því að ástæða þess að þetta vantaði í íslensku útgáfur Biblíunnar væri af svipuðum toga og það að austfirðingar eru öðruvísi en annað fólk. En austfirðingurinn lætur segja sér það þrisvar sem nægir að ljúga einu sinni í suma aðra. Og sumu trúir hann aldrei hvað oft sem hann heyrir því logið. Svo má spyrja hvort ekki sé réttara að tækla hamfarhlýnunina með Stuðmönnum.

Biður Norðmenn að pissa í sturtu

Er allt af fyllast af fábjánum með síma?

Það kemur fyrir á mínum vinnustað, þegar við vinnufélagarnir sitjum á andaktinni rétt fyrir kl 8 á morgnanna, að það er hringt. Þó svo að við störfum hjá fyrirtæki í byggingariðnaði þá snúast þessar símhringingar af og til um óskyld mál, jafnvel verið að falast eftir meiraprófsbílstjórum. Enda þeir orðnir vandfundinn fénaður vegna vesælla launa, endurmenntunarkostnaðar og þrúgandi sekta. Sumir virðast gruna þá um að hafa falið sig við að naglhreinsa og skafa spýtur. Stöku sinnum er verið að falast eftir múrarameistara enda þannig meistarar sjaldgæfir fuglar sem fara með veggjum.

Þegar Mannvirkjastofnun ríkisins var sett á laggirnar um árið svipti hún í reynd alla byggingameistara réttindunum nema ef þeir vildu halda ánægjunni við að ábyrgjast húsbyggingar. Þeir máttu svo sem vera fegnir réttindamissinum, enda hefði þurft að kosta til hundruð þúsunda gæðavottunarkerfi til þess eins að fá að árita ábyrgðaryfirlýsingar fyrir byggingastjóra. Þá taldi ég mig vera jafn hólpinn og um árið þegar bankarnir hættu að senda vini á vandamenn með víxilinn.

Ég hékk þó af einhverjum undarlegum ástæðum á skrá hjá Mannvirkjastofnun sem fullgildur meistari en var svo strikaður út vegna skorts á gæðakerfi og varð hvíldinni feginn. Þá voru bara aðrir tilbúnir til að kosta gæðavottunina, þannig að ég er áfram eltur heim á eldhúsgólf ef ekki næst í mig á morgunnandaktinni. Aftur taldi ég mig heppinn þegar ekki var tekið mark á ábyrgðaryfirlýsingu nema ég vottaði hana rafrænt með skilríkum svo byggingafulltrúinn þyrfti ekki að líta af símanum, enda gæti hann allt eins verið staddur með snjallsímanum sínum í fjarvinnsluferð á Old Trafford.

Rafræn skilríki hef ég ekki orðið mér út um frekar en gæðavottun og snjallsíma, því alveg sársaukalaust af minni hálfu þó ekkert mark sé tekið á undirskriftinni. Ekkert hefur samt losað mig við ábyrgðaryfirlýsinga eltingaleikinn og í framhaldinu símhringingar frá ungum lögfræðing sem heldur að ábyrgðaryfirlýsing múrarameistara nái jafnvel yfir val á ljótum flísum og telur það hortugheit að neita að mæta fyrir rétt út af svoleiðis smekkleysi. Áður fyrr var álitið að ábyrgðayfirlýsingar byggingameistara næðu einungis út yfir gröf og dauða. Þeir sem rýna í nýju reglugerðirnar sjá þó að þær geta allt eins náð í hina áttina líka.

Fyrir skömmu var ég beðinn um að skrifa upp á ábyrgðaryfirlýsingu vegna fjárhúsa sem höfðu fyrir 30 árum tekið upp á því hýsa gamla bíla og stóð loks til að fá tengd við hitaveitu. Ég skrifaði upp á fyrir samborgara mína enda angistin hjá þeim yfir því hvernig heita vatnið var heft með reglugerðinni einni meiri en hjá mér við símhringingar lögfræðinga. Allir sem komu að því að byggja þessi ábyrgðalausu fjárhús á sínum tíma voru komnir yfir móðuna miklu og þau byggð nokkrum árum áður en ég fæddist, en pappírinn verður að vera til upp í hillu reglugerðarinnar vegna.

Í haust var mér sagt frá því að kvöldlagi að keyrt hafði verið á sauðfé á þjóðvegi eitt, rollu með tvö lömb. Rollan hafði splundrast á miðjan veginn svo ekki varð framhjá komist, auk þess sem partar úr bílnum lágu tvist og bast en bílstjórinn hafði ákveðið að forða sér á leifunum af bílnum. Hálfum sólahring seinna áttum við hjónin ferð um þjóðveginn og þá lágu lömbin  enn dauð í kantinum, annað hálft inn á veginum en hitt hangandi í víravegriðinu. Mér datt augnablik í hug að draga hræin út af veginum en sá þá að gulur borði lögreglunnar var vafin um horn lambanna.

Þegar var farið að grennslast fyrir hverju sætti þá kom í ljós að það er ekki í verkahring lögreglu að draga dautt sauðfé af þjóðveginum nema ekki sé hægt að komast með einhverju  móti fram hjá, það er bóndinn sem á að sjá um rollurnar. Lögregla á að fletta markaskránni upp í símanum sínum og hringja í bóndann auk þess að tryggja vettvanginn með gulum borða svo engin gramsi í annarra eign og finna sökudólginn.

Hvort lögregluþjónar ríkisins taki að sér að draga hortuga gemlinga á við byggingameistara fyrir dómstóla ríkisins frekar en rolluhræ af þjóðveginum eða láti bara gula borðann nægja hlýtur að fara eftir eðli málsins og eitthvað um það að standa standa í reglugerðinni, annars þyrfti að fá úr því skorið fyrir dómi.

Þó sumum finnist draslaralegt að sjá hrafnager á rolluhræi þegar farið er um þjóðveginn, eða hálfbyggða bragga innan um puntstrá, þá þarf alls ekki að vera svo að ekki sé búið að leggja mikla vinnu í málið, bæði fé og fyrirhöfn. Það virðist samt vera svo að fleiri séu orðnir betur til þess bærir að möndla keisið með eftirliti, reglugerðalestri og skýrslugerð. Það sé einmitt þesskonar snjallsímavinna sem þjóðfélag þrífst á, ásamt himinháum gjöldum á þá fáu sem finnast í verklega framkvæmd. Er það nema von að okkur vinnufélagana gruni að til séu fleiri fábjánar með lausar skrúfur eða síma en við á andaktinni.

Það hefur samt ekki gerst enn á morgunnandaktinni að hringt sé til að biðja um bæjarstjóra svipað og gerðist á síðustu öld, þegar nýsameinað sveitafélag auglýst eftir sveitarstjóra og réði bílstjóra. Þegar einn skaðmenntaði umsækjandinn óskaði eftir rökstuðningi fyrir ráðningu þess er starfið hlaut t.d. prófgráðum úr æðri menntastofnunum, þá svaraði oddvitin galvaskur "hann er með meiraprófið góða mín".

Í þögn stendur verksmiðjan ein

Það er fátt sem á eins vel við "þetta reddast" hugarfar þjóðarsálarinnar og verksmiðjurekstur. En dramatíkin hefur þó verið mest í kringum síldarbræðslur. Til eru dæmi þess að sjálfstæð hagkerfi með eigin gjaldmiðli hafi orðið til kjölfar bræðslu, s,s, Djúpavogspeningarnir sem notaðir voru á áhrifasvæði Kaupfélags Berufjarðar eftir að síldin hvarf árið 1968 og nýbyggð bræðsla stóð verkefnalaus í skuld. Bræðslan á Djúpavogi var síðan orðin úrelt þegar næsta uppsjávarævintýri gekk í garð með tilheyrandi bræðslubyggingum á 10 áratug síðustu aldar. En gamla bræðslan hafði dugað ágætlega sem gúanó fabrikka við að losa frystihúsið við fiskiúrgang í beinamjöl.

Aftur var hafist handa á Djúpavogi við að endur -bæta og byggja-  bræðsluna seint á 10. áratugnum sem endaði svo með enn meiri ósköpum en einungis þeim að taka upp sjálfstæðan gjaldmiðil. Upp úr því ævintýri tapaðist stærsti hluti aflaheimilda á staðnum, fiskiskipin hurfu á braut og mest allt forræði heimafyrir yfir sjávarútvegi fór forgörðum. Lokakaflinn í sorgarsögu bræðslunnar á Djúpavogi var svo þegar Guðrún Gísladóttir KE, þá eitt glæsilegasta skip íslenska flotans, sökk við Lofoten í Noregi.

Síðan hafa eggin hans Sigurðar listamanns í Himnaríki skreytt löndunarkæjan í Innri Gleðivík og Rúllandi snjóboltar verið helsti árlegi viðburðurinn í bræðslunni og hægt hefur verið að komast inn í einn hráefnistankinn til að öskra, auk þess sem húsakynnin hafa verið notuð til að flokka sorp. Það sorglega er að þessi örlög mátti sjá fyrir, því það að byggja upp bræðslu að áliðnu ævintýri hefur oftast endað með ósköpum. Í tilfelli Djúpavogs endaði kvótinn fyrir slikk hjá Vísi í Grindavík, eða eins einn kunningi minn orðaði það, þeir fengu 4 milljarða kvóta fyrir 1 milljarð og seldu um leið bræðsluna fyrir 1 milljarð og borguðu þar af leiðandi aldrei neitt. 

 

Það var ekki meiningin að nota þennan pistil í að básúna um bræðsluna á Djúpavogi og það hvernig mikilmennskubrjálæði og hjaðningavíg heimamanna ollu Djúpavogi stórtjóni undir aldamótin. Enda sú sorgarsaga of stór fyrir mitt hjarta og þennan pistil. Heldur ætlaði ég að segja frá afreki í Djúpuvík, sem mig hefur alltaf heillað sem steypukall, en ég gerði mér erindi til að skoða núna í sumar. Bræðslubyggingar byggingameistarans í Djúpuvík urðu reyndar þrjár risa bræðslur sem standa enn í Djúpuvík, á Hjalteyri og í Ingólfsfirði.

Það sem undraði mig mest þegar ég heyrði fyrst sagt frá byggingu þeirra var hvað byggingameistarinn var ungur að árum og hvernig hann fór að því að steypa upp þvílík mannvirki um há vetur. Því allir sem eitthvað hafa fengist við steypu vita hvað erfitt er að steypa í frosti. En kannski var einmitt ungur aldur byggingameistarans ástæðan fyrir því hversu vel tókst til að steypa í frosti, frjór ofurhugur hins unga manns með ögn af fífldirfsku.

Byggingameistarinn hét Helgi Eyjólfsson og var fæddur á Grímslæk í Ölfusi 1906. Helgi lærði húsasmíði og fékk meistararéttindi sem húsasmiður árið 1928. Næstu 20 árin stundaði hann sjálfstæðan rekstur og byggði mörg falleg hús í Reykjavík og víðar. Þar að auki byggði hann síldarverksmiðju Alliance í Djúpuvík í Reykjafirði á Ströndum árið 1935, verksmiðju Kveldúlfs á Hjalteyri 1937 og síldarverksmiðju í Ingólfsfirði 1942. Helgi hefur því verið innan við þrítugt þegar hann byggir verksmiðjuna í Djúpuvík.

Alliance reisti á sínum tíma fullkomnustu síldarbræðslu í Evrópu í Djúpuvík. Hlutafélagið Djúpavík hf var til þess stofnað 22. september 1934. Framkvæmdir stóðu yfir árin 1934­-35. Guðmundur Guðjónsson arkitekt teiknaði verksmiðjuna og sá um byggingu hennar með Helga. Fyrsta sumarið, sem verksmiðjan var tilbúin til að taka við síld til vinnslu, 1935 brást síldin algerlega. Næsta ár var svo mjög gott, en síðan gekk á ýmsu, þar til síldin hvarf alveg af Húnaflóa og var starfsemi hætt 1952.

Það er fjallað um þessar bræðslubyggingar í bók Birgis Sigurðssonar rithöfundar "Svartur sjór af síld". Með ólíkindum er hvernig Helga tókst að reisa stærstu byggingar, sem reistar höfðu verið úr steinsteypu hér á landi við þær aðstæður sem ríktu á miðjum fjórða áratugnum og það í Djúpuvík. Í bók Birgis segir Helgi frá því þegar hann tók að sér að byggja bræðslu  á Hjalteyri við Eyjafjörð fyrir Kveldúlf hf eftir að afrek hans í Djúpuvík höfðu spurst.

-Að hausti til tveim árum eftir að ég byggði á Djúpuvík, komu Kveldúlfsmenn til mín, Richard Thors og bræður hans. - Viltu byggja fyrir okkur síldarstöð á Hjalteyri? Spurðu þeir. - Ég veit ekki, sagði ég. - Geturðu lokið henni á tveim árum? - Látið mig sjá plönin og teikningarnar, sagði ég - sannleikurinn er sá, segja þeir, að það veltur á að Kveldúlfur verður gerður upp. Bankinn féllst á að bíða ef við gætum komið stöðinni upp á tveim árum - Látið mig sjá plönin og teikningarnar svo skal ég svara ykkur - Ef þetta gengur ekki erum við búnir að vera segir Richard - Ég skal líta á þetta og segja ykkur hvort það er hægt, sagði ég. Svo skoðaði ég áætlanir þeirra og hugmyndir vandlega. Þetta átti að vera stór síldarbræðsla, minnst fyrir fjóra togara. Það gerði mér auðveldara fyrir að ég var búinn að byggja á Djúpuvík. Síðan boðaði ég þá á minn fund strax þarna um haustið og sagði við þá: - Hafiði ekki áhuga á að geta byrjað að bræða strax næsta sumar á venjulegum tíma? Þeir þögðu bara og störðu á mig og ég fann að þeir álitu sig vera að tala við snarbrjálaðan mann.- 

- Þú steypir nú ekki í frosti! - Það er mitt vandamál, en ekki ykkar, svaraði ég. Síðan fór hver til síns heima. Í mars byrjaði ég að steypa og notaði aðferð gegn frostunum sem aldrei hafði verið notuð í heiminum að vitað var. Ég fékk mér ketil og bjó til kerfi. Dældi svo sjó eftir kerfinu inn á ketilinn og hitaði hann upp í suðumark. Þaðan rann hann svo ó stóran tank og í steypuvélina. Svo steypti ég. Kallarnir í nágrenninu komu til að sjá vitlausa manninn sem steypti í frosti. En steypan varð glerhörð á þrem dögum. Svo kom Richard og sagði - Ja, hvur andskotinn! 

 

Bygging bræðslunnar á Hjalteyri var ævintýr, kraftaverk hraða og vinnuafkasta. Byrjað er að grafa fyrir verksmiðjunni í febrúar, reisa húsið í mars, farið að koma fyrir vélum í því í apríl og maí, og 20. júní er byrjað að bræða þar síld. Í íslenskri byggingarsögu er þetta óviðjafnanlegur byggingarhraði. Síldarverksmiðjan var samt ekki fullreist þegar hún tók til starfa, heldur höfðu þá verið reistir þeir hlutir hennar sem nauðsynlegastir voru svo hún gæti unnið verðmæti og starfað á meðan verið var að reisa aðra hluti hennar eftir því sem þeirra var þörf.

Bræðslubyggingar Helga Eyjólfssonar eru því afrek, þær voru byggðar á mettíma, við erfiðar aðstæður og  um miðjan vetur. Helgi notaði sína aðferð við að steypa í frosti, þó að flestir væru vantrúaðir á þá aðferð og eru jafnvel enn í dag. Allt gekk þó upp og Hjalteyrarverksmiðjan varð mikil lyftistöng fyrir þá Kveldúlfsmenn. Þessar stóru síldarverksmiðjur eru merkilegur kafli í atvinnusögu Íslendinga, þegar síldin kom við sögu og lýsa vel hvernig "þetta reddast" hugarfar landans á það til að hitta beint í mark. 

 

Íslenska hryðjuverkið

Það var þennan dag fyrir 11 árum sem  breska ríkisstjórnin ákvað að frysta eigur Landsbankans sem og íslenska ríkisins í Bretlandi í krafti hryðjuverkalaga. Þetta var þriðji dagurinn í "guð blessi Ísland" eða "hinu svo kallaða hruni". Þessi atburðir höfðu gríðarleg áhrif á flesta Íslendinga, og enn þann dag í dag. Kannski finnst samt mörgum að rétt sé að gleyma þessum atburðum og afleiðingum þeirra eins og hverju öðru hundsbiti með því að þegja í hel.

Svo vill til að þessi dagur ber upp á afmælisdaginn minn. Fyrir hrun og facebook átti ég það til að gleyma honum en það hefur ekki gerst eftir íslenska hryðjuverkadaginn. Á árunum sem á eftir fóru voru framin mörg óhæfuverkin gagnvart íslenskum heimilum um leið og kerfið sem kallað hafði yfir sig hryðjuverkalögin var endurreist. Nú má sjá sama vanskilalýðinn og fóru með veggjum fyrir tíu árum síðan baða sig í sviðsljósinu, kúlulánaþegana þenja sig á þingi og hugmyndaflug gamma svífa yfir seðlabankanum.

Sjálfur lenti ég á vergang upp úr "hinu svokallaða hruni". Eftir að hafa gefist upp á að taka á móti stefnuvottum fór ég til Noregs vegna vinnu með launum sem rétt dugðu til að greiða uppaskrúfaðar skuldir vegna ljósritaðrar ábyrgðar á fyrirtæki í horfnum byggingaiðnaði. Matthildur mín ætlaði að koma í kjölfarið en þá kom í ljós að hún hafði misst heilsuna, þannig að hún átti áfram heima heima og tók á móti stefnuvottunum.

Það opinbera skráði okkur hjónin skilin þrátt fyrir að við hefðum heitið hvort öðru tryggð þar til dauðinn aðskilur. Skilnaðar skráning hryðjuverkasamtakanna var ekki til að auðvelda okkur eftirhrunsárin í sitthvoru landinu. Ekki stendur til nú að orðlengja þessi ár en þeim var gerð skil í bók daganna undir færsluflokknum "kreppan" sem má finna hér á síðunni til vinstri.

Sumarið 2012 kom Matthildur mín í eina heimsóknina til Noregs og dvaldi lungann úr því sumri með okkur vinnufélögunum, sem vorum flóttamenn frá, Afganistan, Súdan og Íslandi, í smáhýsi á tjaldstæði norður í Finnsnesi. Þar sem fyrirtækið sem við unnum hjá var með múraraverkefni í járnblendiverksmiðju. Þetta sumar gafst ég endanlega upp fyrir bankanum, enda kostaði bréf frá lögfræðideildinni þegar þá var komið sögu 300 þús með óskum um að ekki þyrfti að koma til frekari bréfaskrifta. 

Í Noregi dvaldi ég á slóðum sem flesta Norðmenn dreyma um að heimsækja og telja sig heppna að ná því einu sinni á ævinni. Fyrirtækið sem ég vann hjá er í Harstad á Hinnoya sem er nyrst í eyjaklasa Lofoten, og utan við eru eyjar Vesterålen. Sumarið 2012 héldum við upp á 50 ára afmæli Matthildar og 25 ára brúðkaupsafmæli okkar með því að fara eina helgi út á hvítar strendur Vesterålen og voru þá söngvarnir hans Bubba hafðir með í för. Já, og svo því sé haldið skilmerkilega til haga þá vorum við Matthildur mín ein af þeim heppnu.

Bundið mál í fjölritunarspritti

Það má seigja sem svo að margt af því sem kemst á blað ætti aldrei að koma fyrir almenningssjónir. Svo er margt sem geymist í bundnu máli sem hefur mikið upplýsingagildi þegar fram líða stundir. Þar má m.a. nefna leiftrandi veðurlýsingar 19. aldar sem birtast í ljóðum Kristjáns fjallaskálds, s.s. í Yfir kaldan eyðisand og Þorraþræll. Ekki eru síðra í þessu sambandi upplýsingagildi þeirra kvæða sem Snorri Sturluson er sagður hafa byggt á þegar hann lýsti heimsmynd þeirra heiðnu manna sem sagðir eru hafa fyrstir numið Ísland. Heimsmynd heiðninnar hefði varla varðveist nema vegna þessara kvæða.

Undanfarin ár hef ég annað slagið punktað hjá mér það sem vekur minningar um það sem var, og eru þau minnisblöð tvist og bast í tölvunni hjá mér og stundum rekst ég á þessi skrif óvænt. Þetta er s.s. ekkert sem hefur upplýsingagildi fyrir nokkurn mann og ætti varla að birtast á bloggi, er ekki merkilegra en hvert annað fyllerísraus. Það verður samt stundum spurning eins og með hvern annan kveðskap, hvoru megin við fylleríið var ort. Stundum virka svona minningabrot eins og gömul mislukkuð ljósmynd sem hefur aðeins gildi fyrir það eitt að inn á hana hefur villst gulur Braga kaffipakki.

Hér er fyrir neðan er einn punktur um svona gallaða mynd sem upplýsir reyndar minna en gulan Braga en lýsir þó veröld sem var og ljóðum sem hurfu í óminnishegrann.

28.01.2017 Fjölritunarspritt og þýftir þúfnakollar

Þann 20. Janúar s.l. var ég minntur á að 40 ár væru liðin frá því að við Alli vinur minn yfirgáfum Laugaskóla. Við vorum reyndar reknir með skít og skömm fyrir nokkurra daga fyllerí á fjölritunarspritti. Alli sendi mér eftirfarandi kveðju í skilboðum facebook í tilefni tímamótanna:

Sæll vertu minn gamli vin. Nú er að detta í 40 ára brottvísun okkar frá Laugaskóla. Í því tilefni datt mér í hug að við gáfum út all merka ljóðabók í afar fáum eintökum sem bar nafnið "Þýftir þúfnakollar" Átt þú til í eigu þinni eintak af henni? eina sem ég man úr þeirri bók er upphaf að ljóði eftir mig.

Ó vort líf Satan

Bjargað þú oss frá

heilagri kirkju

og brjálaðri atómmenningu

Því miður þá á ég ekkert eintak af þessu tímamótaverki og það sem verra er, ég man ekki stakt orð úr því. En ég sé á því sem Alli þó man að þetta hefur verið djúphugsuð ljóðlist. Það hefði verið gaman að muna ljóð eftir sig frá þessum tíma þó ekki væri nema brot úr ljóði eins og Alli. En mig minnir að nafngiftin á bókinni hafi verið mín.

Það var oft fyrsta áratuginn á eftir brottvísunina, sem Alli átti það til að hringja í mig að næturlagi og lesa upp út þessari bók. Síðast hringdi hann 1986 eða 1987 eftir að við Matthildur mín vorum farin að búa saman. Og svo ekki fyrr en 2003 þegar við bjuggum í Grafarvogi, en þá sagðist hann vera búinn að tína sínu eintaki.

Alli endaði þessa hugrenningu á facebook á þessum orðum „Ef ég man rétt þá þótti þetta frekar framúrstefnulegur kveðskapur, eitt síðasta verkefni fjölritunarstofu Lauga áður en sprittið fór að dofna“. Enda höfðum við í byrjun sprittdrykkjunnar passað upp á að blanda vatni í staðinn fyrir sprittið sem við tókum úr brúsunum.

Skammtaður skilningur

Það er stundum sagt að til að geta tekið rétta ákvörðun þurfi að búa yfir upplýsingum. Enda lifum við á öld upplýsinga, fjölmiðla og samfélagsmiðla. En hvað ef upplýsingarnar sem virðast réttar eru rangar? Hvort sem það er trúarleg þekking eða upplýsingar um hvernig eigi að bæta líf manna almennt, hefur þeim verið útdeilt af stofnunum í gegnum söguna. Allt frá goðsögulegum seiðmönnum til vísindamanna nútímans hafa upplýsingar á hverjum tíma verið sagðar réttar. Nú á tímum útdeila ríkisvaldið og fjármagnseigendur upplýsingunni til fjölmiðla.

Upplýsingar hafa alltaf haft tilgang, hafi þær á annað borð verið birtar. Þær eru gefnar í skömmtum s.s. „vísindamenn hafa nýlega uppgötvað,,“, „greiningadeildir bankana hafa reiknað,,“ osfv. Nútíminn er orðin yfirfullur af innrætingu sem skipulega er útdeilt á fjöldann. Upplýsingum er komið á framfæri af hagsmunadrifnum fjölmiðlum í formi frétta til gera skoðanamyndun einsleitari og auðvelda fólki ákvarðanir. Þetta er gert markvist með því að stilla upp góðu gagnvart vondu s.s.; þróað á móti vanþróað; löglegt eða ólöglegt osfv, með svart hvítum sannleika samanfléttuðum með djúpum vísindalegum sannindum þeirra sem eiga að vita betur.

Almenningur er hvað eftir annað losaður við óþægilegan raunveruleika með upplýsingum sem helga meðalið. Þar getur ímyndunin ein umhverft sannleikanum og allri tilfinningu fyrir því sem er rétt. Slíkan blekkingaleik má víða sjá í fjölmiðlum, t.d. þar sem barist er með drápum fyrir friði, stríði gegn hryðjuverkum, hamfarahlýnun með aukinni skattheimtu osfv sofv. Undir stöðugu áreiti upplýsinga hverfur smá saman gagnrýnin hugsun og meðvituð athugun. Og þegar ekki verður lengur skilið á milli sannleika og trúarbragða þá umverpist veruleikinn og ímyndunin ein tekur við sem hið rétta.

Við lifum í samfélagi þar sem langt er frá því að allt sé eins og sýnist. Veruleikinn er framleiddur af stjórnvöldum, stórfyrirtækjum, þrýstihópum, stjórnmálaflokkum og fjölmiðlum í þeirra eigu. Því ætti alltaf að spyrja „Hvað er rétt?“ Og takmarka fjölmiðlanotkun vegna þess veruleika sem þar er framleiddur á háþróaðan hátt. Annars sitjum við undir stöðugu áreiti gervi veruleika og falsfrétta. Upplýsingar og fréttir nútímans snúast meira um ímyndarstjórnun en það að upplýsa fólk, að hafa áhrif á huga er gróðavænlegra en að upplýsa.

Lokatakmark upplýsinga er stjórnun, óbrenglaðar hafa þær alltaf verið hættulegar valdinu, eins og trúarlegar og félagslegar stofnanir hafa lengi vitað. Ríkjandi upplýsingar leitast við að búa til leiðandi fyrirsagnir, ritskoðaðar fréttir, klipptar og hljóðsettar fréttamyndir. Sem neytendur fjölmiðla erum við að takmarka skilning okkar og samþykkja óraunveruleika.

Vér afkomendur Sturlunga

ættum að hugleiða hver urðu endalok þjóðveldis. Það hefur nefnilega borið á því undanfarið að erlendu boðvaldi hafi verið gert hátt undir höfði á landinu bláa. Nú á tímum lýðveldis má finna samsvörun þess sem varð þjóðveldinu að falli. Íslenskir höfðingjar framseldu lögin erlendu valdi. Á tímum þjóðveldisins hófst valdaframsalið árið 1000. Þegar landsmenn undirgengust einn sið, létu af trúfrelsi og sátu uppi með Sturlungaöld, hina íslensku borgarastyrjöld. Samsvörunin í nútímanum má finna í EES samningnum, sem er „einn siður“ trúarbragða nútímans, hagvaxtarins. Út á hann hefur hluti löggjafar lýðveldisins verið framseldur til erlendra valdastofnanna.

Það er því öllum holt að lesa Sturlungu, og jafnvel enn óþjálli íslensku, sem má finna í annálsritum Hannesar Finnssonar Skálholtsbiskups. þar greinir hann m.a. frá bænaskjölum þeim sem biskupar landsins rituðu Kansellíinu, eftir að þjóðveldinu lauk og mörg hundruð ára niðurlægingartímabil tók við, þar sem biskup fóru jafnvel fram á að sveltandi landinn fengu að halda afrakstri auðlinda landsins s.s.þurrkuðum fiski og ull. Því svo hart væri í ári að alþýðan hafði eingin not fyrir innfluttan striga og strútsfjaðrir sem fengust í vöruskiptum. Striginn skjóllítill og við rándýru strútsfjaðrirnar hafði engin hugmynd um hvað ætti að gera.

Allar þessar aldir frá þjóðveldinu væri vert að rifja upp núna rétt rúmri öld eftir að skriðið var út úr hálfhrundum moldarkofunum, því á milli þjóðveldisins og lýðveldisins liðu hátt í 700 ár sem fáir virðist vilja lengur kannast við frekar en sautjánhundruð og súrkál. Ó jú, það eru enn til skinnpjötlur og annálabrot þar sem af fyrri tíð má fræðast þó svo að mikið hafi eyðst af eldi í salarkynnum erlends valds. En handritin voru eitt af því sem flutt voru úr landi eftir að fræðimenn stórríkisins höfðu komið því á kreik að hætta væri á að bókamenntaþjóðin myndi seðja hungrið með bókaáti eða gera sér úr þeim skótau.

Frá því í sumarbyrjun hef ég verið að lesa leifarnar af Sturlungu, og ekkert annað í heila fimm mánuði. Hvernig er hægt að lesa eina sögu í svo langan tíma? - Hún hlýtur að vera þraut leiðinleg? -myndi einhver álykta. Sturlunga saga er reyndar mörg rit sett saman í eina sögu upp á tæpar 1000 blaðsíður og 1500 með skýringum. Sagan er samtímasaga þess tímabils sem kallast Sturlungaöld. Ég er þó svo heppin að á mínum barnaskóla árum var hún kennd í Íslandssögu, efni hennar átti því ekki að koma á óvart. Hafði ég í upphafi sumars aðeins eitt markmið með lestrinum, en það var að kanna hvort í sögunni mætti finna staðfestu þess að Snorri Sturluson hefði skrifað þær bókmenntir sem við hann eru kenndar, því um það hef ég alla tíð efast.

Snorralaug í Reykholti; þó lítið sé um frásagnir af daglegu lífi í Sturlungu þá er athyglivert að oftar en einu sinni er minnst á baðferðir. Á þjóðveldistímanum virðast Íslendingar hafa vel kunnað að nýta kosti jarðhitans

Það er skemmst frá því að segja að Sturlunga fer ekki mörgu orðum um ritstörf og skáldskap Snorra Sturlusonar, en þeim mun fleiri um ásælni hans til valda og hverju hann var til þeirra boðin og búin að fórna.

Árið 1219 er hann í Noregi og fer þaðan til Gautlands í heimsókn til Áskels Lögmanns og frú Kristínar. Snorri hafði ort um hana kvæði og „tók hún sæmilega við Snorra og veitti honum margar gjafir sæmilegar“ bls 256 – 257.

Árið 1220 kom Snorri aftur til Íslands eftir að hafa gerst hirðmaður Hákonar Noregskonungs. Þá hafði spurst til Íslands að hann hefði samið lofkvæði um jarl konungs. „Jarlinn hafði gefið honum skipið, það er hann fór á, og fimmtán stórgjafir“. Snorri bakaði sér óvinsældir með utanferðinni og „sunnlendingar drógu spott mikið að kvæðum þeim er Snorri hafði ort um jarlinn og snöruðu afleiðis“.

Árið 1230 má finna þessa setningar á bls 329 „Nú tók að batna með þeim Snorra og Sturlu og var Sturla löngum í Reykholti og lagði mikinn hug á að láta rita sögubækur eftir bókum þeim er Snorri setti saman“. Fleira var ekki að finna um bókmenntir Snorra á síðum Sturlungu.

Það var því ekki svo að upphaflegur ásetningur með lestri sögunnar hafi orðið til þess að fimm mánuði tók að lesa hana, heldur var það að atburðarás hennar heltók mig líkt og á barnaskólaárunum þegar blásið var til orrusta eftir skóla á milli Hæðara og Þorpara. Þá var barist með spýtna sverðum og þegar allt um þraut hjá okkur Hæðurum brugðumst við við með mögnuðu grjótkasti, enda vorum við ævinlega mun færri. Margt fleira varð til þess að minna á bernsku upplifun Sturlungu með dularfullu blæ. Við Matthildur mín ákváðum að flýja þokuna austur í fjörðu og brunuðum tvisvar í Skagafjörðinn, og þeystum óvænt að endingu Sturlungaslóðina mest alla.

Það er erfitt að finna sér átrúnaðargoð í höfðingjum Sturlungaaldar. Flestir viðast ekki hafa annað en eigin hagsmuni að leiðarljósi og jaðraði græðgi þeirra landráðum. Snorri Sturluson, Gissur Þorvaldsson, Sturla Sighvatsson, Þórður kakali Sighvatsson, Þorgils skarði Böðvarsson gengu allir Hákoni Noregskonungi á hönd og þáðu af honum margskonar sæmdir hvort sem það var gert af heillindum við Hákon eða einungis til að þjóna eigin metorðagirnd. Leitun er af höfðingjum af öðru sauðahúsi í sögunni. Ekki einu sinni er hægt að halda með Kolbeini unga Arnórssyni eða Eyjólfi ofsa Þorsteinssyni þó svo að þeir hafi ekki verið eins auðsýnilegir aðdáendur erlends valds.

Einn höfðingi Sturlungu var þó af öðru suðahúsi. Þorleifur Þórðarson (1185 – 1257) goðorðsmaður í Görðum. Hans nafni hefur ekki verið haldið hátt á lofti þegar Sturlunga er annars vegar. Hann vildi hvorki fara með ófrið í önnur héruð né lét hlut sinn fyrir yfirgangi annarra höfðingja. Og aldrei gerðist hann hirðmaður né þegn Noregskonungs, braut fyrirmæli hans og „myrti" þau bréf er Hákon sendi.

Þó svo að hann væri mikill vinur Snorra Sturlusonar frænda síns þá talaði hann gegn þjónkun við erlent vald og yfirráðum konungs á Íslandi. Þorleifur var einn af helstu höfðingjum  Borgfirðinga. Þegar Sturla Sighvatsson fór að seilast til aukinna valda á Vesturlandi, þá stóð Þorleifur fast á móti. Sturla hrakti Snorra föðurbróðir sinn burt úr Borgarfirði vorið 1236 en vorið eftir söfnuðu þeir vinirnir Snorri og Þorleifur liði um Suðurnes og Borgarfjörð. Í framhaldinu rak hver stórorrustan aðra á landinu bláa.

Róðugrund  þar sem Brandur Kolbeinsson, síðasti höfðingi Ásbirninga, var tekin af lífi

Bæjarbardagi var háður á Bæ í Bæjarsveit í Borgarfirði 28. apríl 1237. Sturla Sighvatsson hafði hrakið Snorra Sturluson frænda sinn frá Reykholti árið áður. Þorleifur Þórðarson í Görðum á Akranesi, frændi beggja (faðir hans, Þórður Böðvarsson í Görðum var bróðir Guðnýjar, móður Snorra og ömmu Sturlu) taldi Sturlu þrengja að sér og vera orðinn of valda gráðugan.

Snorri og Þorleifur söfnuðu 400 manna liði vorið 1237 og fóru með til Borgarfjarðar en Sturla frétti af því og kom með fjölmennara lið. Snorra leist ekki á blikuna og hvarf á brott en Þorleifur fór heim að Bæ með liðið og bjóst til varnar.

Bæjarbardaginn var harður og mikið um grjótkast. Þetta var einn af mannskæðari bardögum Sturlungaaldar. Þar féllu 29 menn úr liði Þorleifs og margir særðust en aðeins þrír féllu úr liði Sturlu. Þorleifur komst sjálfur í Bæjarkirkju ásamt Ólafi hvítaskáldi og fleirum og fengu þeir allir grið en þurftu að fara í útlegð næstu árin.

Gissur Þorvaldsson höfðingi Haukdæla gerði bandalag við Kolbein unga Arnórsson Ásbirninga höfðingja í Skagafirði og þar fór næsta uppgjör fram í Örlygsstaðabardaga fjölmennustu  orrustu sem háð hefur verið á Íslandi. Hún fór fram í Blönduhlíð í Skagafirði þann 21. ágúst 1238.

Frá Örlygsstaðabardaga segir Sturla Þórðarson í Sturlungu, en hann tók sjálfur þátt í bardaganum og barðist í liði frænda sinna, Sturlunga. Þar áttust við Sturlungar annars vegar, undir forystu feðganna Sighvatar á Grund og Sturlu sonar hans, en hins vegar þeir Gissur Þorvaldsson og Kolbeinn ungi.

Sturlungar höfðu ætlað að gera aðför að systursyni Sighvats, Kolbeini unga Arnórssyni á Flugumýri, þar sem hann bjó, en gripu í tómt. Þeir héldu kyrru fyrir á bæjum í Blönduhlíð í nokkra daga en á meðan safnaði Kolbeinn liði um Skagafjörð og Húnaþing en Gissur Þorvaldsson kom með mikið lið af Suðurlandi. Liðsmunurinn var mikill, því þeir Gissur og Kolbeinn höfðu um 1700 manns, en þeir Sturlungar nálægt 1300.

Þeir Kolbeinn og Gissur komu austur yfir Héraðsvötn og tókst að koma Sturlungum að óvörum, sem hörfuðu undan og bjuggust til varnar á Örlygsstöðum í slæmu vígi sem var fjárrétt, enda mun orrustan ekki hafa staðið lengi því fljótt brast flótti í lið Sturlunga og þeim þar slátrað miskunnarlaust. Alls féllu 49 úr þeirra liði en sjö af mönnum Kolbeins og Gissurar.

Í bardaganum féllu þeir feðgar Sighvatur, Sturla og Markús Sighvatssynir. Kolbeinn og Þórður krókur synir Sighvats komust í kirkju en voru sviknir um grið og drepnir þegar þeir yfirgáfu kirkjuna. Tumi Sighvatsson komst einn bræðranna undan ásamt hópi manna yfir fjöllin til Eyjafjarðar. Sturla Þórðarson, sem sögu bardagans ritaði, komst einnig í kirkju og fékk grið eins og aðrir sem þar voru, að Sighvatssonum og fjórum öðrum undanskildum.

Til Noregs bárust tíðindi Örlygsstaðabardaga þar sem Snorri Sturluson var staddur. Hákon Noregskonungur taldi Snorra Sturluson sitja á svikráðum við sig eftir að hann stalst heim frá Noregi og fékk Gissuri Þorvaldssyni það hlutverk að senda Snorra aftur til Noregs eða drepa hann ella. Gissur heimsótti Snorra, fyrr um tengdaföður sinn, í Reykholt og lét menn sína drepa hann 23. september 1241.

Einn sonur Sighvats hafði verið í Noregi við hirð konungs þegar uppgjörið á Örlygsstöðum fór fram. Sá var Þórður kallaður kakali, hann kom síðan til Íslands í hefndarhug með leyfi konungs því herða þurfti á upplausninni milli nátengdra íslenskra höfðingja þó svo að veldi Sturlunga væri að engu orðið. Þórður kakali var djarfur stríðsmaður sem fór ávalt í fylkingabrjósti síns liðs og bar vanalega hærri hlut í stríðinu þó hann ætti til að tapa orrustunni. Það bar brátt til tíðinda eftir að Þórður steig á land.

Flóabardagi er eina sjóorrustan sem háð hefur verið við Ísland og Íslendingar skipað bæði lið. Bardaginn átti sér stað 25. júní 1244. Þar börðust Þórður kakali og Kolbeinn ungi. Þórður var með lið sem hann hafði dregið saman á Vestfjörðum, hafði 15 skip af ýmsum stærðum og gerðum og 210 menn eftir því sem segir í Sturlungu. Kolbeinn ungi var með norðlenskt lið, hafði 20 skip og 600 menn.

Þórður sigldi úr Trékyllisvík á Ströndum en mætti óvænt á miðjum Húnaflóa flota Kolbeins, sem hafði siglt úr Selvík á Skaga og ætlaði á Vestfirði til að eltast við Þórð og hans menn og sló þegar í bardaga með liðunum. Aðal vopnin voru grjót og eldibrandar auk þess sem menn reyndu að sigla skipunum hverju á annað til að sökkva þeim.

Þrátt fyrir mikinn liðsmun tókst Þórði, sem fór fremstur sinna manna, lengi vel að hafa í fullu tré við menn Kolbeins. Þó Þórður þyrftu á endanum að leggja á flótta tókst Kolbeini ekki að elta hann uppi og var hann almennt talinn hafa beðið afhroð í bardaganum. En Kolbeinn gekk ekki heill til skógar í bardaganum og hafði sig því lítið í frammi.

Kolbeinn varð æfur og sigldi á Strandir og fór þar ránshendi, tók eða eyðilagði öll skip og báta sem hann fann. Fór síðan um Vestfirði, brenndi bæi og drap búsmala þar sem fólk hafði flúið á fjöll. Í Flóabardaga féllu milli 70 og 80 úr liði Kolbeins unga en Þórður kakali missti „fáa eina“ úr liði sínu segir sagan.

Haugsnesbardagi, 19. apríl árið 1246, var mannskæðasti bardagi sem háður hefur verið á Íslandi. Þar börðust leifar veldis Sturlunga (aðallega Eyfirðingar) undir forystu Þórðar kakala Sighvatssonar og Ásbirningar (Skagfirðingar), sem Brandur Kolbeinsson stýrði en hann hafði tekið við veldi Ásbirninga af Kolbeini unga gengnum. Hann hafði 720 menn í sínu liði en Þórður kakali 600 og voru það því 1320 manns sem þarna börðust og féllu yfir 100 manns, 40 úr liði Þórðar og um 70 úr liði Brands.

Bardaginn var háður á Dalsáreyrum í Blönduhlíð, í landi sem nú tilheyrir jörðunum Djúpadal og Syðstu-Grund. Skagfirðingar höfðu gist á Víðimýri nóttina fyrir bardagann en komu austur yfir Héraðsvötn og tóku sér stöðu utan við Haugsnes, sem er nes sem skagar til norðurs út í Dalsáreyrar.

Lið Eyfirðinga hafði verið um nóttina á bæjum frammi í Blönduhlíð og bjuggust Skagfirðingar við að þeir kæmu ríðandi út með brekkunum en Eyfirðingar komu fyrir ofan Haugsnesið og komu Skagfirðingum þannig að óvörum. Þórður kakali hafði komið flugumanni í lið Skagfirðinga, sem flýði manna fyrstur og fékk marga til að leggja á flótta. Margir þeirra sem féllu voru drepnir á flótta, þar á meðal Brandur Kolbeinsson, foringi Ásbirninga.

Brandur var tekinn af lífi á grundinni fyrir ofan Syðstu-Grund og var þar síðan reistur róðukross og nefndist jörðin Syðsta-Grund eftir það Róðugrund í margar aldir. Sumarið 2009 var kross endurreistur á Róðugrund til minningar um bardagann og var hann vígður 15. ágúst 2009.

Gissur Þorvaldsson, höfðingi Haukdæla og valdamesti maður á Suðurlandi, var nú orðin einn helsti óvinur Sturlunga en ekki kom þó til átaka á milli þeirra Þórðar kakala, heldur varð það úr að þeir fóru báðir til Noregs og skutu máli sínu undir Hákon konung. Hann úrskurðaði Þórði í vil og sendi hann til Íslands til að reyna að ná landinu undir veldi Noregs, en kyrrsetti Gissur.

Næstu þrjú árin bjó Þórður í Geldingaholti í Skagafirði og var valdamesti maður á Íslandi. Konungi þótti honum þó ganga seint að koma landinu undir krúnuna og var hann kallaður aftur til Noregs 1250, en Gissur sendur heim í staðinn. Þórður var næstu árin í Noregi og líkaði það illa, en konungur leyfði honum ekki að fara heim fyrr en árið 1256. Þegar Þórður fékk heimfararleyfið á hann að hafa sagt að eftir það yfirgæfi hann aldrei Ísland en hann veiktist að kvöldi sama dags og drógu veikindin hann til dauða úti í Noregi 11. október 1256.  

Flugumýrarbrenna 22. október 1253. Gissur Þorvaldsson, helsti fjandmaður Sturlunga, fluttist norður í Skagafjörð vorið 1253 og settist að á Flugumýri í Blönduhlíð. Hann vildi sættast við Sturlunga og hluti af þeirri sáttagerð var gifting Halls elsta sonar Gissurar og Ingibjargar, 13 ára dóttur Sturlu Þórðarsonar.

Var brúðkaup þeirra haldið á Flugumýri um haustið með mikilli viðhöfn. Ekki voru þó allir Sturlungar sáttir. Eyjólfur ofsi Þorsteinsson, tengdasonur Sturlu Sighvatssonar og vörslumaður ríkis Þórðar kakala mágar síns, safnaði liði í Eyjafirði, fór með á fimmta tug vel vopnaðra manna yfir Öxnadalsheiði og var kominn að Flugumýri seint að kvöldi 21. október, þegar flestir voru gengnir til náða.

Réðust þeir til inngöngu en varð lítið ágengt og þegar Eyjólfur ofsi sá er á nóttina leið að hætt var við að menn úr héraðinu kæmu til liðs við Gissur og menn hans, brá hann á það ráð að kveikja í bænum. Tuttugu og fimm manns fórust í eldinum, þar á meðal Gróa kona Gissurar og allir synir hans þrír, en Gissur sjálfur bjargaðist með því að leynast í sýrukeri í búrinu. Brúðurin Ingibjörg Sturludóttir bjargaðist einnig úr eldinum.

Gissur Þorvaldsson missti alla sína fjölskyldu í Flugumýrarbrennu og hélt sumarið eftir til Noregs. Eyjólfur ofsi Þorsteinsson naut ekki hilli á meðal íslenskra höfðingja eftir Flugmýrarbrennu og voru brennumenn almennt hundeltir. 

Þverárbardagi á Þveráreyrum í Eyjafirði 19. júlí 1256 var orrusta þar var tekist á um völd og áhrif á Norðurlandi eftir brottför Gissurar Þorvaldssonar til Noregs. Annars vegar voru þeir Eyjólfur ofsi Þorsteinsson, foringi brennumanna í Flugumýri, og svili hans Hrafn Oddsson, sem höfðu um veturinn farið að Oddi Þórarinssyni, sem Gissur hafði sett yfir Skagafjörð, og drepið hann.

Í hinu liðinu var Þorvarður Þórarinsson bróðir Odds, sem var að leita hefnda, og með honum Þorgils skarði Böðvarsson, sem taldi sig eiga tilkall til valda í umboði konungs, ásamt Sturlu Þórðarsyni. Þarna eru Sturlungar í báðum liðum, Eyjólfur ofsi sem gætti hagsmuna mágs síns Þórðar kakala og hins vegar Þorgils skarði af ætt Sturlunga og Sturla Þórðarson sem gifti Ingibjörgu dóttur sína Halli syni Gissurar á Flugumýri.

Þeir komu með lið bæði úr Borgarfirði og austan af landi, því Þorvarður var af ætt Svínfellinga, og mættu liði Eyjólfs og Hrafns á Þveráreyrum. Þó heldur fleiri væru í liði þeirra svila Eyjólfs og Hrafns og það betur vopnað höfðu Þorgils og Þorvarður sigur. Eyjólfur ofsi féll en Hrafn lagði á flótta. Bardaginn á Þveráreyrum var ekki sérlega mannskæður, þar féllu 16 manns 8 úr hvoru liði en margir særðust.

Á Haugsnesi þar sem mannskæðasta orrusta Íslandssögunnar fór fram, hefur Sigurður Hansen á Kringlumýri komið upp útilistaverkinu, Grjóther. Þar er stillt upp 1320 hnullungum, jafnmörgum þeim mönnum sem tóku þátt í bardaganum. Uppstillingin sýnir fylkingarnar rétt áður en þeim laust saman. Matthildur stendur þarna í vegi fyrir Þórði kakala sem fór fyrir Sturlungum. Steina röðin fyrir aftan hana eru Ásbirningar. Krossarnir tákna þá sem féllu í í bardaganum 

Þorgils skarði Böðvarsson (1226 – 1258)  var af ætt Sturlunga, sonur Böðvars Þórðarsonar Sturlusonar og Sigríðar Arnórsdóttur Tumasonar, systur Kolbeins unga. Viðurnefnið kom til af því að Þorgils var fæddur með skarð í vör en fyrr á öldum var ekki algengt að þeir sem þannig var ástatt um kæmust á legg. Átján ára fór Þorgils til Noregs og var við hirð Hákonar konungs, sem lét lækni græða skarðið í vör Þorgils og er það fyrsta lýtaaðgerð sem vitað er til að gerð hafi verið á Íslendingi.

Árið 1252 sendi konungur Þorgils til Íslands ásamt Gissuri Þorvaldssyni og áttu þeir að  koma landinu undir vald konungs. Þorgils reyndi að ná yfirráðum yfir ríki því sem Snorri Sturluson frændi hans hafði ráðið á árum áður í Borgarfirði og settist að í Reykholti. Hann var óvæginn og harður, bakaði sér óvinsældir og hraktist á endanum út á Snæfellsnes á föðurleifð sína, Stað á Ölduhrygg.

Þegar að Gissur fór til Noregs eftir Flugumýrarbrennu vildi Þorgils reyna að ná yfirráðum í Skagafirði, sem hann taldi sig eiga tilkall til þar sem hann var Ásbirningur í móðurætt. Eyjólfur ofsi taldi sig einnig fara með völd í Skagafirði í umboði Þórðar kakala á meðan hann dvaldi í Noregi.

Nokkru eftir Þverárbardaga, þar sem Eyjólfur ofsi var drepinn, varð Þorgils höfðingi yfir öllu Norðlandi. Hann lenti þó fljótt í deilum við bandamann sinn úr Þverárbardaga, Svínfellinginn Þorvarð Þórarinsson sem þá bjó á Grund. Þorvarður var tengdasonur Steinvarar Sighvatsdóttur, sem gerði þegar þá var komið kröfu um arf eftir Þórð kakala bróður sinn.

Deilunum lauk með því að Þorvarður tók Þorgils skarða af lífi á Hrafnagili í Eyjafirði aðfaranótt 22. janúar 1258. Eftir vígið hraktist Þorvarður burt úr Eyjafirði. Þorgils skarði var ókvæntur en átti dótturina Steinunni, með Guðrúnu Gunnarsdóttur sambýliskonu sinni, systur Ingibjargar sem varð fylgikona Gissurar Þorvaldssonar síðustu ævi ár hans. 

Gissur Þorvaldsson lauk því ætlunarverki að koma Íslandi undir Noregskonung árið 1262, sem hafði áður gefið honum jarlsnafnbót og er Gissur sá eini sem hefur haft jarlstign yfir Íslandi. Austurland var undan skilið í tvö ár, þar sem Svínfellingar höfðu áfram völd, en þeir sóru Noregs konungi hollustu árið 1264, sama átti við um Rangæinga til ársins 1263.

Sturlungaöld er almennt talin hafa náð yfir tímabilið 1220, þegar Snorri Sturluson gerist hirðmaður Hákonar Noregskonungs, þar til Þjóðveldið fellur árin 1262-64. Sturlunga saga nær þó yfir mun lengra tímabil eða allt frá 1117-1291 auk Geirmundar þáttar heljarskinns landnámsmanns. Sagan í heild skýrir hvernig Sturlungaöld gat orðið með öllu sínu blóðbaði. Þar má í stuttu máli segja að mesti styrkur þjóðarinnar, frændræknin og fámennið, hafi snúist upp í að verða hennar mesti veikleiki.

Síðasta saga Sturlungu er Árna saga biskups. Hún gerist á fyrstu árunum eftir Sturlungaöld, og var sú sem mestan tíma tók að stauta sig í gegnum. Þar er farið yfir þær gríðarlegu breytingar sem urðu þegar þjóðveldið féll. Kirkjuvaldið lagði á tíund, sölsaði undir sig kirkjur og jarðir í bænda eign. Konungsvaldið kom með lögbókina Járnsíðu sem íslendingar höfnuðu eindregið svo að Jónsbók varð að lokum málamiðlun. Konungur setti á nýja skatta og sölsaði undir sig ættaróðul sem sektarfé. Þær skyldur sem konungsvaldið átti að uppfylla s.s. siglingar til og frá landinu urðu fljótlega mun strjálli en til stóð.

Aldirnar sem á eftir fóru, þangað til íslendingar náðu vopnum sínum á ný með fullveldinu, verða ekki fjölyrtar hér, en á það má minnast að frjálslindi virðist hafa farið þverrandi. Ekki var óalgengt að börn fæddust utan hjónabands á þjóðveldistímanum, og það talið eðlilegt. Hjúskaparlöggjöf varð fljótlega mun strangari og að því kom að Stóridómur var upp tekinn, þar sem konum var drekk fyrir barneignir utan hjónabands og karlar hálshöggnir. Vistarbandið gerði svo vinnufólki ómögulegt að ganga í hjónaband. Galdrabrennur voru teknar upp á Íslandi hundrað árum eftir að þær höfðu tröllriðið Evrópu. Fólkið átti enga möguleika gegn valdinu, það var ekki til neinna höfðinga í landinu að leita. Hver ósköpin ráku svo önnur, þannig að þjóðin komst hvað eftir annað á vonarvöl í einu gjöfulasta landi veraldar.

Það er ágætis markmið til að setja sér við lestur Sturlungu að gefast ekki upp áður en  kakalanum hefur verið komið undir hælinn. Frumheimildir eru seinlesnari en túlkanir annarra á þeim, en þar gæti tilgangurinn helgað meðalið