Ég biðst afsökunar

Það fer vel á að byrja árið á því að biðja Þjóðminjasafnið og Bakkabræður afsökunar á því að hafa lagt nafn þeirra við hégóma, -batnandi manni er víst best að lifa, eða þannig. Hér á síðunni hafa birst nokkrir miður gáfulega orðaðir Bakkabræðrapistlar um fjósbaðstofu Þjóðminjasafnsins. Og núna í haust einn þar sem lýst var algerri vantrú á varðveislu menningararfleiðarinnar.

Þannig var núna á fyrstu góðviðrisdögum ársins að ég hélt út í sveit til að prufa göngustafi sem mér höfðu verið gefnir fyrir nokkru, -og hafði ég fjasað yfir hvað það ætti að þýða, eins og fólk héldi að ég væri orðið elliært gamalmenni. Mér datt því í hug að koma mér með stafina úr almannafæri og ganga heim að síðasta bænum með fjósbaðstofu. Því þar væri sáralitlar líkur á að nokkur lifandi sála sæi til mín munda stafina.

Þegar ég hafði skakklappast yfir rörahliðið heim að bænum, sem er er nú tengt girðingunni í mýrinni, tók ég eftir því að það var búið að eiga við bæinn sjálfan. Ég sagði frá því hérna síðast þegar þessi bær varð tilefni pistils, að í mörg ár hefði verið unnið að því að hægt yrði að vinna að viðgerð. En sennilega væri meiningin að girða rollurnar það rækilega frá bænum áður en viðgeð hæfist að ekki yrði hætta á að þær ætu viðgerðirnar áður en næðist að reita af þeim sinuna og þegar þar að kæmi yrði bærinn sennilega hruninn.

En núna er semsagt hafnar viðgerðir á bænum ásamt göngustígagerð frá bílastæðum sem unnið er að örstutt fyrir utan bæinn. Búið er að hlaða upp vegg sem var byrjað að hrynja úr auk annarra viðgerða á þekjum bæjarins. Mér er því bæði ljúft og skylt að biðja Bakkabræður og Þjóðminjasafnið afsökunar á þeim orðaleppum sem ég hafði uppi vegna vantrúar minnar á að Galtastaðabærinn yrði hafinn til vegs og virðingar og mun ég ekki gera frekari athugasemdir hér á blogginu um framgang verksins, jafnvel þó svo að Þjóðminjasafnið komi ekki til með að hafa beljur undir baðstofupalli. 

Það er langt um liðið síðan mér hefur verið jafn ljúft að biðjast afsökunar á því að hafa rangt fyrir mér, -af fullri iðrun. 

 

Hér hefur heldur betur verið tekið til hendinni búið að hlaða upp vegg þar sem steinar voru farnir að velta úr.

 

Galtastaðir-fremri standa fyrir sínu vetur sem sumar. Þekjan á bæjarburstinni hefur fengið nýja ábreiðu sem bíður gróanda komandi sumars

Mörsugur með messu

Nú geisar eimi við aldurnara. Dökk dögun í nánd með hækkandi sól. En svört um sinn sólskin og freðin fordæðan forn og grá börnum Angurboðu með Lokalögum af seiðhjallinum skemmtir. Frá vetrar sól til skammdegis sorta hafa hlutabætur og lokanastyrkir orðið nýja normið. Þetta árið hefur þótt alveg sjálfsagt að stúta lífsviðurværi smáfuglanna með ragnarökum smits í samfélaginu á altari hins heilaga hagvaxtar. Þar sem nú vargar í véum og dyggar dróttir yndis njóta, en hvorki þrjóskan og þjóðin, -Kristur né Óðinn.

Viðspyrna sú er burir byggja, sér nú sal standa gulli fegri fyrir Miðgarðs litakóðakerfi í skriðum skreyttri Skógarhlíðinni. Naðarfráu veiruskimunartæki hefur verið til landsins strandar flogið í rússneskri Antonov, -korteri fyrir bólusetningu allrar heimsbyggðarinnar. Hinn dimmi dreki nú að regin dómi ráðskast um vindheim víðan, þar er grímunnar laga verðir tíundina telja. Þar munu sjá um sína ginnheilög goð fljúgandi völl yfir, -Níðhöggurinn knái.

Í dag, -Þorláksmessu, -hefst þriðji mánuður vetrar samkvæmt gamla norræna tímatalinu. Mánuðurinn hefst ævinlega á miðvikudegi í níundu viku vetrar á tímabilinu 20.-27. desember. Honum líkur um miðnætti á fimmtudag í þrettándu viku vetrar á tímabilinu 19.-26. Janúar, en þá hefst þorri. Mánaðarheitið mörsugur er nefnt í Bókarbót sem er viðauki við rímnatal frá 11. öld, varðveitt í handriti frá því um 1220. Í Eddu Snorra Sturlusonar er þessi sami mánuður nefndur hrútmánuður.

Hvað nafnið mörsugur þýðir er ekki alveg vitað. Auk þess að vera kallaður hrútmánuður í Snorra Eddu, var hann í seinni tíð kallaður jólamánuður. Auðvelt er að geta sér til um hversvegna mánuðurinn er nefndur hrútmánuður því þetta var og er mánuðurinn sem hrútunum er hleypt í ærnar. Jólamánuður segir sig sjálfur, en þar gætir samt upphaflega danskra áhrifa. Í Danmörku voru gömlu mánaðaheitin löguð að nýju júlíönsku tímatali þar bar þessi mánuður nafnið jólamánuður.

Sr. Oddur Oddsson á Reynivöllum í Kjós taldi orðið mörsugur vera sett saman úr orðunum mör „innanfita í kviðarholi dýra“ og sugur sem leitt er af sögninni sjúga, þ.e. „sá sem sýgur mörinn“. Einnig taldi Gísli Jónsson, íslenskufræðingur, að mörsugur héti svo vegna þess að hann væri sá mánuður sem sýgur mörinn, „ekki einasta úr skepnunum, heldur nánast öllu sem lífsanda dregur.“ þó svo því sé þveröfugt farið í dag hvað mennina varðar, því sennilega er mörsugur orðinn sá mánuður sem „mör“ hleðst hvað mest á mannfólkið.

Norræna tímatalið er það tímatal sem notað var af norðurlandabúum þar til það júlíanska, eða nýi stíll tók við, mánaðaheitin miðast við árstíðir náttúrunnar. Árinu er skipt í sex vetrarmánuði og sex sumarmánuði. Það miðast annars vegar við vikur og hins vegar við mánuði, sem hver um sig taldi 30 nætur. Þannig hefjast mánuðirnir á ákveðnum vikudegi, fremur en á föstum degi ársins.

Árið var talið í 52 vikum og 364 dögum. Til þess að jafna út skekkjuna sem varð til vegna of stutts árs var skotið inn svokölluðum sumarauka. Þannig var sumarið talið 27 vikur þau ár sem höfðu sumarauka, en 26 vikur annars. Í lok sumars voru tvær veturnætur og var sumarið alls því 26 - 27 vikur. Árið taldist vera 12 mánuðir þrjátíu nátta, og auk þeirra svonefndar aukanætur, 4 talsins, sem ekki tilheyrðu neinum mánuði. Þær komu inn á milli sólmánaðar og heyanna á miðju sumri. Sumarauki, þegar hann var, 6.-7. hvert ár, taldist heldur ekki til neins mánaðar var á milli sólmánaðr og heyanna.

Í Íslendingasögum er algengt orðalag að tala um „þau missiri“ þegar átt er við heilt ár, en orðið ár kemur hins vegar varla eða ekki fyrir þegar rætt er um tíma. Eins er talið að það sem kalla mætti áramót hafi verið á vori eða hausti og hefur bæði sumardagurinn fyrsti og fyrsti vetrardagur verið nefndir sem tímamót á við nýársdag. Æviskeið manna var ekki talið í árum, heldur vetrum og er það ennþá svo hvað dýr varðar, s.s. að hestur sé svo margra vetra.

Vetur: gormánuður, ýlir (frermánuður), mörsugur (hrútmánuður eða jólamánuður), þorri, góa, einmánuður.

Sumar: harpa (gaukmánuður), skerpla (sáðtíð eða eggtíð eða stekktíð), sólmánuður (selmánuður), heyannir (miðsumar), tvímánuður (kornskurðarmánuður), haustmánuður (garðlagsmánuður).

Já Mörsugur á miðjum vetri, -smáfuglarnir hnípnir í kófinu kúra. Náhirðiðn og helferðarhyskið, -hægri vinstri við ofanflóðasjóð galtóman nú tölur telja. Og púkar Sæmundar feitari á fjósbitanum en nokkru sinni fyrr.

Það eru ár og dagar síðan ég fór að gefa tali tímans gaum. Undanfarna tólf mánuði hafa mánuðunum samkvæmt gamla íslenska tímatalinu verið gerð skil hér á síðunni. Fróðleikurinn er fenginn af alheimsnetinu, auk bókar Gísla Hallgrímssonar, Betur vitað. Tímatalið er að finna á Árnastofnun, Vísindavef háskólans, Wikipedia, Náttúru, í fornsögum ofl.

Áður en ég hóf að skoða gamla íslenska tímatalið, taldi ég að mestu um fánýtan fróðleik að ræða. En eftir að hafa farið yfir alla mánuðina komst ég á þá niðurstöðu að gamla tímatalið væri mun betur tengt hrynjanda náttúrunnar en það gregoríska, -sem notast er við í neyslusamfélagi nútímans. Þetta viðhorf mitt hefur styrkst með árunum við að fara út um þúfur, leggjast í berjamó og stara upp til stjarnanna. Gamla tímatalið gerði fólki betur kleyft að fylgjast með viðburðum árstíðanna með hliðsjón af gangi himintungla.

Á undanförnum mánuðum hefur hátíðum hefða í tímans rás verið raskað. Páskar, stærsta hátíð kristninnar, var haldin með fjarfundabúnaði í læstum kirkjum. 1. maí án kröfugöngu í mesta atvinnuleysi lýðveldissögunnar. Hetjur hafsins ekki sýndur sómi á sjómannadaginn.  Þjóðhátíðardagurinn fór fram án hátíðarhalda, -þríeykið var að vísu heiðrað með fálkaorðu 17. júní úr hendi forseta í framboði korter í kosningar. Og verslunarmanna helgarinnar verður einna helst minnst fyrir feimniskar hugmyndir dómálaráðherra um að senda stjörnusýslumann stones út í Eyjar. Og ekkert verður af því að tíðarandi árisins 2020 verði kvaddur við brennu.

Því svo ber nú við um þessar mundir að bólusetja á alla heimsbyggðin, böl mun þá allt batna og ósánir akrar vaxa, -vitið þér enn eða hvað? Jólin munu samt koma sem áður, -hátíð ljóss og friðar, -þó dyr þjóðkirkjunnar verði lokaðar, -og sólstöður hafi þurft að blóta á laun í heimahúsum. Þetta skammdegið hefur reyndar lengst af verið óvenju bjart hér í kotinu, þar sem sólargeislinn hún Ævi hefur haldið uppi lífi og fjöri, en hún og mamma hennar hafa verið heimagangar frá því í haust.

Sú hátíð ljóssins sem nú fer í hönd verður samt angurvær hjá síðuhafa, -sem oft áður. Það er reyndar langt síðan eftirvænting bernskunnar varð að þránni eftir hækkandi sól. Um það leiti sem bernskunni endanlega sleppti urðu miklar náttúruhamfarir rétt fyrir jól í Neskaupstað þau jól voru landsmönnum döpur og dimm, -og hjálparvana óhugnaðurinn hvíldi á íbúum Austurlands á kafi í snjó. Nú hafa enn á ný orðið hamfarir niður í einum af fjörðunum fögru og er hugur okkar í efra límdur við örlög nágranna okkar og vina í neðra.

Seyðfirðingar eru okkar næstu nágrannar og nú deilum við kjörum í sama sveitarfélagi. Í denn voru það alltaf óræk merki um sumarkomuna þegar Seyðfirðingar flykktu fagnandi í efra og Hérar skoppuðu í eftirvæntingu hlykkóttann malarslóðann niður í neðra sér til yndisauka í stað þess að bíða göróttrar póstkröfu. Svo var ekki nú á dimmustu dögunum skammdegisins, fátt minnti á sumur gamalla daga, -annað en það sem mestu máli skiptir, -kærleikurinn. 

Síðuhöfundur mun nú fagna fæðingu frelsarans með því að halda jól með Matthildi sinni, börnum, mökum þeirra og sólargeislanum henni Ævi. Verða þau væntanlega vegan með kjöti á kantinum, og að vanda mun Búddamunkurinn bróðir líta við yfir hátíðirnar. Þetta er allt saman hið minnsta mál messulaust þegar ekki þarf að telja upp að 10, þar sem hver hefur sinn síma og trúir að hann sé fyrir sérviskuna sína. 

Þeir sem hafa litið reglulega hér inn á síðuna til að lesa í gegnum langlokur sérvitrings hafa vafalaust tekið eftir því að Völuspá hefur verið höfundi hugleikin þetta árið í kjölfar Sturlungu síðasta árs.

Passið ykkur á myrkrinu á þessum dimma óvissa tíma og megi ljóssins hátíð fara vel með mörinn, -ég óska lesendum gleðilegra jóla, árs og friðar á jörðu. 

Nígeríu skórnir

Skreið til Nígeríu! Skreið til Nígeríu! Hver skreið til Nígeríu? Þannig ómaði tilkynning á Útvarpi Matthildi í upphafi 8. áratugarins. En á þessum tíma var tilveran fyrst og fremst siginn- saltaður- og frosinn fiskur í bland við saltkjöt, fars, bjúgu og Ora fiskibúðing í dós, ásamt lambasteik á sunnudögum.

Á baksíðu Tímans 17.mars 1973 segir þó frá íslenskum skóm, sem voru sýndir á kaupstefnu á Seltjarnarnesi. Þar var sagt frá því að skóverksmiðjan Agila á Egilsstöðum sýndi 36 nýjar gerðir af skóm sem ekki höfðu sést áður auk hátt í þrjátíu annarra og sagði blaðamaður þetta vera ótrúlega fjölbreytni. Á kaupstefnunni sýndu einnig önnur íslensk skóverksmiðja enn meira af íslenskum skóm, Iðunn á Akureyri u.þ.b. 80 tegundir.

Fram kom í samtali við forstöðumenn fyrirtækjanna, þá Richard Þórólfsson forstjóra Iðunnar og Sigurð Magnússon framkvæmdastjóra Agilu, hversu erfiður innlendur markaður væri, niðurnjörvaður í verðlagshöftum. Lýsti Richard þar áhyggjum vegna lækkandi tolla á innflutta skó og Sigurður söluumhverfi íslenskrar skóframleiðslu;

„Smásöluálagning á skó er lægri en nokkurs staðar í öðrum löndum. Flestir skósalar flytja sjálfir inn erlenda skó og fá því bæði heildsölu og smásöluálagningu af sölu þeirra, en talsvert minna fyrir að selja skó innlendu framleiðendanna. Það er réttlætismál fyrir innlendan skóiðnað, að þetta verði fært til betri vegar, t.d. með því að leifa eitthvað hærri smásöluálagningu á innlenda skó en erlenda.“

Þetta hljómar undarlega nú á tímum hins frjálsa flæðis. Einnig kom fram hjá forsvarsmönnunum hve íslenskir neytendur væru ginkeyptir fyrir erlendri framleiðslu „Við framleiðum okkar skó undir vörumerkjum, en ekki nafni fyrirtækisins og ekki get ég neitað því að mörg þeirra bera erlendan svip“; sagði Sigurður. „Því miður er ekkert til hér á landi, sem heitir þjóðarmetnaður í þá átt að styðja íslenskan iðnað með því að kaupa fremur innlenda vöru en erlenda“; sagði Richard.

Fram kom hjá Richard Þórólfssyni forstjóra Iðunnar að þar á bæ gerðu menn sér vonir um útflutning í framtíðinni og þá sérstaklega skó úr innlendu hráefni fóðraða með gæruskinni. „Það er ekki hægt að framleiða ódýra skó á Íslandi; sagði Richard. -"En við höldum reglu samvinnuverksmiðja að framleiða vandaðan meðalgæðaflokk." -  Miðað við gæði eru okkar skór ódýrari en erlendir og endingin er mjög góð. Í sama streng tók Sigurður framkvæmdastjóri Agilu, sem leitast við að framleiða vandaða tískuskó. Skórnir frá Egilsstöðum eru ekki dýrari en hliðstæðir innfluttir skór.

En hverjum hefði dottið til hugar að hægt væri að flytja út hátískuskó frá Íslandi til Nígeríu einu áru seinna?

Ég hef verið að glugga í sögu Agilu m.a. í bók Smára Geirssonar „Frá skipasmíði til skógerðar“, um iðnsögu Austurlands. Þar er saga Agilu á Egilsstöðum rakin. Þessi saga hefur ekki farið hátt og af því að ég þekki örlítið til hennar þá veit ég að þetta var í aðra röndina sorgarsaga. Faðir minn var Sigurður Magnússon, hann og móðir mín Kristín Áskelsdóttir lifðu og hrærðust í Agílu allt þar til Nígeríu draumurinn endaði í gjaldþroti. Í ágætri bók Smára Geirssonar í safni til iðnsögu íslendinga hefst kaflinn um Agilu á þessum orðum;

„Að frumkvæði hreppsnefndar Egilsstaðahrepps var boðað til almenns borgarafundar á Egilsstöðum þann 19.desember 1968 í þeim tilgangi að kynna og ræða hugmynd um stofnun hlutafélags um skóverksmiðju í Egilsstaðakauptúni. Á fundinum kom fram vilji til að hrinda hugmyndinni í framkvæmd og á honum var kosin bráðabirgðastjórn skipuð sjö mönnum. Stjórninni var ætlað að safna hlutafjárloforðum, undirbúa framkvæmdir og formlega félagsstofnun. Formaður bráðabirgðastjórnarinnar var Erling Garðar Jónasson rafveitustjóri.

Strax og bráðabirgðastjórnin hóf störf kom í ljós að áhugi fyrir að koma skóverksmiðju á fót var afar mikill og í janúar mánuði 1969 var gengið frá kaupum á skógerðarvélum Nýju skóverksmiðjunnar í Reykjavík. Sú verksmiðja hafði verið stór á íslenskan mælikvarða á sínum tíma en hún gat framleitt 60-80 þúsund skópör á ári með fullum afköstum og gat veitt 55 manns atvinnu. Framleiðsla Nýju skóverksmiðjunnar hafði verið svipuð og skóverksmiðjunnar Iðunnar á Akureyri sem var eina starfandi skóverksmiðjan á landinu þegar hér var komið sögu.“

Þeir voru hugdjarfir frammámennirnir sem komu að stofnun og undirbúningi skóverksmiðjunnar Agilu. Má þar fremstan telja Vilhjálm Sigurbjörnsson sem var framkvæmdastjóri á undirbúningstímanum og fór til Hollands til að koma á samstarfi við þarlenda skóverksmiðju. Eins voru ráðnir lykilstarfsmenn, þau Anna Hólm Káradóttir sem hafði um árabil verið saumakona í skóverksmiðjunni Iðunn á Akureyri og Geir Kristjánsson sem hafði starfað hjá Nýju skóverksmiðjunni í Reykjavík og þekkti því vel til allra véla og tækja.

Ögmundur Einarsson tæknifræðingur úr Reykjavík var svo ráðinn framkvæmdastjóri og faðir minn Sigurður Magnússon verkstjóri þegar Agila tók til starfa snemma árs 1970. Faðir minn hafði verið verkstjóri hjá Síldarverksmiðjum ríkisins á Seyðisfirði árin á undan. En móðir mín og við systkinin, sem vorum orðin fjögur, búið á Egilsstöðum í skúrnum á hæðinni með íbúðarhúsið í byggingu við hliðina árum saman.

Það var í nóvember 1969 sem við fluttum í húsið, en vikurnar á undan hafði pabbi keppst við að gera stóran hluta þess íbúðarhæfan. Þegar pabbi var komin heim og farinn að vinna í Agilu, sem var á næsta leiti við heimilið, breyttist margt hjá fjölskyldunni. Húsið kláraðist smá saman og var fullklárað 1974, vorið sem ég fermdist. Agilu var lokað um mánaðartíma á hverju sumri vegna sumarleifa og þá fóru foreldrar mínir með barnahópinn sinn í tjaldferðalög um landið. Þetta voru ný ævintýri frá þeim sem ég þekkti áður með mömmu þegar hún lagði ein upp í langferð með rútu að sumrlagi með okkur krakkana á æskustöðvar sínar norður í landi.

Móðir mín vann einnig í Agilu við sauma. Sjálfur lenti ég meir að segja þar í vinnu hluta úr sumrinu 1972 við að líma saman skókassa með trélím og pensil að vopni og voru notaðar þvottaklemmur til að halda kössunum saman í brotunum á meðan límið þornaði. Þetta þótti mér hundleiðinleg innivinna og þegar kom að sumarfríi fór ég og talaði við Völund frænda minn sem var með trésmiðju KHB og fékk útivinnu við byggingar, enda orðin þrælvanur eftir að hafa alist upp á byggingastað frá því ég fyrst mundi. Ég fór því ekki í Agíu eftir sumarfrí og vann aldrei þar framar. En fór samt með pabba í skósöluferðir og kom þá í fyrsta skipti á ævintýralegan Djúpavog.

Fram hefur komið að það var Hollensk skógverksmiðja, Arbo að nafni, sem Agila sótti sína tækniþekkingu til. Arbo hætti starfsemi en Agila hélt þá sambandi við helsta hönnuð þeirrar verksmiðju og hann teiknaði skóna sem Agila framleiddi. Ögmundur Einarsson hætti sem framkvæmdastjóri á fyrsta starfsári og tók þá við Halldór Hróar Sigurðsson sem sá um reksturinn ásamt föður mínum. Halldór hætti 1973 og stýrði faðir minn Agilu einn eftir það, eða þar til hún var lýst gjaldþrota í ársbyrjun 1975.

Ögmundur Einarsson og Sigurður Magnússon

Eins og fram kom á baksíðu Tímans 17. mars 1973 þá nutu íslenskir skór lítillar hilli hjá þjóðinni. Guðmundur Magnússon, sem var lengi oddviti og bæjarstjóri Egilsstaða, var lengst af stjórnarformaður Agilu. Hann segir m.a. svo frá í bók Smára: "Mér er minnistætt að eitt sinn hitti ég að máli ágæta konu og vinnufélaga á Egilsstöðum og sýndi hún mér þá barnaskó sem hún hafði nýverið keypt í Reykjavík. Lofaði hún skóna mjög og sagði að ekki gæti hún fengið skó eins og þessa keypta á Austurlandi. Þessir skór voru að gerðinni Ros og benti ég konunni á að þeir væru einmitt framleiddir í skóverksmiðjunni Agilu og hún hefði ekki þurft að fara langt til að festa kaup á þeim. Það var engu líkara en tíðindin yrðu konunni áfall og ljóst var að álit hennar á skónum  minnkaði verulega við þau."

Ákveðið var að hætta rekstri Agilu og lýsa fyrirtækið gjaldþrota í lok árs 1974. Guðmundur Magnússon var þá stjórnaformaður og lýsir hann aðdraganda endalokanna svo: "Það voru mikil vonbrigði að ekki skyldi takast að halda rekstri skóverksmiðjunnar áfram en ýmislegt hafði verið reynt til að skapa fyrirtækinu viðunandi rekstrargrundvöll. Nauðsynlegt var að auka framleiðsluna til að bæta reksturinn en erfiðlega gekk að auka söluna innanlands svo leitað var að mörkuðum erlendis. Loks tókst að finna heppilegan markað fyrir Agilu og var hann í Nígeríu.

Gerður var samningur við hina Nígerísku kaupendur og var hann verksmiðjunni mjög hagstæður. Gerði hann ráð fyrir framleiðslu á tugum þúsunda para af skóm sem voru einfaldir að allri gerð og auðveldir og hagkvæmir í vinnslu. Þessi samningur jók bjartsýni okkar hvað varðaði framtíð fyrirtækisins en til þess að unnt væri að uppfylla hann þurfti verksmiðjan verulega fjármagnsfyrirgreiðslu. Þegar leitað var til banka eftir þessari fyrirgreiðslu var komið að læstum dyrum; bankinn treysti ekki þeim greiðsluábyrgðum sem Nígeríumennirnir lögðu fram og varð ekkert af skóframleiðslu á Egilsstöðum fyrir þennan markað í Afríku.

Ég er sannfærður um að ef framleitt hefði verið upp í þennan Nígeríusamning og leitað hefði verið markaða víðar erlendis þá hefði Agila dafnað vel og orðið traust fyrirtæki. Þarna vantaði áhuga og skilning þeirra sem fjármagninu réðu en skortur á áhuga og skilningi hefur reynst mörgum íslenskum fyrirtækjum dýrkeyptur."

Egilsstaðir voru árið 1968 kauptún í örum vexti með rúmlega 600 íbúa þegar hugmyndin kviknaði um almenningshlutafélag Egilsstaðabúa vegna skóverksmiðju. Íbúar voru orðnir um 900 árið 1975 þegar starfsemi Agila slokknaði og skipti þetta máli fyrir marga Egilsstaðabúa.

Nígeríu skórnir

Eins og ég gat um hér að ofan þá minnist ég þessa sem sorgarsögu í aðra röndina. Endalok Agilu tóku á foreldra mína. Borgarafundurinn sem haldinn var á Egilsstöðum þann 19. desember 1968 bar upp á 30. afmælisdag föður míns. Ég veit ekki hvort hann hefur verið á þessum fundi, tel það frekar ólíklegt í ljósi þess að hann var verkstjóri hjá SR á Seyðisfirði á þeim tíma. 

Mér eru ekki minnisstæðir afmælisdagar föður míns, en man þó tvo báða með núlli. Þegar faðir minn varð 40 ára var mamma nýfallin frá, hún lést í bílslysi niður á Egilsstaðanesi þann 1. desember 1978 þar sem þau voru saman á ferð. Þetta var skiljanlega mjög erfiður afmælisdagur fyrir lemstraðan fertugan mann að nýlega lokinni jarðarför, rétt fyrir jól með fullt hús af börnum. Á þessum afmælisdegi fékk hann æðardúnsæng sem mamma hafi verið búin að leggja drög að sem gjöf í tilefni dagsins. 

Ég varð snemma á unglingsárum svarti sauðurinn undir þaki foreldra minna og við pabbi áttum lítið saman að sælda. Var það langt í frá vegna þess eins að ég strauk úr vinnunni við skókassagerðina. Sumarið 1987 þegar pabbi og systkini mín höfðu búið í mörg ár á höfuðborgarsvæðinu, gerði pabbi sér ferð austur á Djúpavog og hjálpaði mér við að setja þak á húsið okkar Matthildar. Það voru síðustu dagar hans með einhverja heilsu. Hann kom svo aftur fárveikur sumardaginn fyrsta árið eftir, þegar við Matthildur skírðum tvíburana okkar.

Þegar faðir minn varð fimmtugur keyrði ég þvert yfir landið frá Djúpavogi til Reykjavíkur í vondri vetrar færð. Hann var þá á Landspítalanum. Ég kom í heimsókn að morgunnlagi. Hjúkrunarkona benti mér á sjúkrastofuna þar sem hann lá. Það var blásturs niður inni á stofunni, hann lá í rúmi sem var líkast loftpúðum og mér var sagt að væri brunarúm ætlað til að minka snertifleti fyrir þá sem hefðu brennst illa. Þá var hann það illa kominn af krabbameini að bein molnuðu í meinvörpum.

Þegar ég hafði setið inni um stund reyndi hann að tala, orðin komu hægt og á stangli eitt af öðru. Setningin var nokkurn vegin þessi. "Ég ætla að láta þig vita af því að héðan fer ég lóðréttur en ekki láréttur". Faðir minn var þrjóskur maður, hafði lagt allt undir í baráttunni við meinið og ætlaði sér sigur. Ég var því fljótur að átta mig á biturri orðanna hljóman, og sagði; "ég er ekki kominn til að kveðja þig, heldur óska þér til hamingju með daginn. Það létti til á milli okkar feðganna og hann sagði; "Nú, á ég afmæli í dag".

Síðdegis þennan fimmtugs afmælisdag vorum við systkinin öll samankomin hjá honum. Ég gerði mér grein fyrir því þegar við gengum saman út af Landspítalanum um kvöldið að þetta hefði verið í síðasta sinn sem ég sá föður minn og að við hefðum skilið sáttir. Morguninn eftir hélt ég af stað austur á Djúpavog, ásamt yngstu systkinum mínum til að undirbúa jól með Matthildi minni, föður hennar og tæplega eins árs tvíburunum okkar, Sigurði Helga og Snjófríði Kristínu.

Sama ár og Nígeríu draumurinn stóð sem hæðst fermdist ég. Foreldrar mínir bjuggu til forláta fermingarskó samkvæmt nýjustu tísku. Þó þessi mynd sé fengin af netinu og þar af leiðandi ekki af þeim þá voru þeir eins í útliti nema litirnir voru kónga blár og beige hvítur. Það hefði verið gaman að eiga þá í dag, en mér þótti þeir það flottir að ég sleit út úr þeim.

Þegar fábjánar fá frábærar hugmyndir

Þarna verða slegnar margar flugur í einu höggi. Sú stærsta og safaríkasta er að sama útsýnið verður selt tvisvar.

Enda skiptir engu máli þó nokkur gamalmenni í gulu Skúlagötublokkinni sjái ekki lengur yfir flóann upp á Akranes, umkvartanir þeirra verða aldrei annað en hjáróma.

Einnig gefur þessi snilldar hugmynd fordæmi á að byggja með allri strandlengjunni. Og þá er ekki bara verið að tala um að þétta byggð, -líka mikinn mökk af moný.

Síðast en ekki síst tekst fábjánunum með þessu smá saman að fela Sólfarið og þá verður kannski hægt að selja það sem hluta af róluvelli við blokkirnar.

Umdeild bygging mun rísa

Steiktar spýtur

Þeim hjá MAST á eftir að takast ryðjast inn á fæðingadeildina til að banna brjóstamjólk, cocopuffs kynslóðinni til ómældrar ánægju.

Þeirri sem nú flytur inn unnin matvæli, sem aldrei fyrr, frí við kolefnisporið og landbúnaðarvörur tollflokkaðar sem vegan.

Það styttist óðfluga í þá stund að ekki verði annan þjóðlegan mat að fá í verslunum en burt floginn  hænsni, teiknaðar kartöflur og steiktar spýtur.

Ósáttur við að þurfa að taka fisk úr sölu

Hvað fór úrskeiðis?

Það kemur lítið fram í fréttinni hvaða sóttvarnareglur voru brotnar. það virðist nýja normið að laganna verðir skimi eftir pestargemlingum til að færa til sýnatöku auk þess að telja upp að fimmtán.

Þeir Geir og Grani hefðu látið sér nægja að sleppa mönnum með áminningu í þessu tilfelli eftir að hafa litið á klukkuna.

Er nema von að maður spyrji sig að öllum þessum árum liðnum. 

Sóttvarnareglur brotnar

Þar kom að því

Norðmenn ætla sér greinilega ekki að tapa Leifi heppna aftur. En nágranninn í vestri hefur í gegnum tíðina stolið frá þeim öllu steini léttara.

Það er reyndar alltaf jafn hjákátlegt þegar fyrirtæki eigna sér hugverk sem lifað hafa í handverki alþýðufólks á meðal þjóðanna um aldir.

Það verður spennandi að vita hvort það verður norskt eða íslenskt fyrirtæki sem nær að slá lagalegri eign sinni á átta blaða rósina framleidda í þrælakistum Asíu.  

Þannig var átta blaða rósinni laumað út úr Noregi 

Telja íslenska hönnun eftirhermu

Sjö sekúndur

Það er skrifað í skýin að á stjörnuhimninum búi hinn óendanlegi möguleiki og þegar við fæðumst í þennan heim þá höfum við aðgang að þeirri vitneskju, sama hvaða bás örlögin marka.

Það er engin tilviljun hvar við fæðumst og það ætti engin að láta lífið renna hjá án þess að fylgjast með skýjunum á ferð þeirra um himininn og þegar þau draga frá stjörnubjörtum himninum. Með því að horfa ekki beint á stjörnurnar heldur fram hjá þeim sjáum við lengra, -til fleiri stjarna.

Ég sagði frá því hér á síðunni fyrir stuttu að ég hefði farið að leita að bók daganna niður í geymslu, þeirri sem ég skrifaði í landinu helga. Þangað fór ég ekki sem ferðamaður heldur sem steypukall um nokkurra vikna skeið á árunum 1997 og 1998.

Það yrði allt of löng saga að segja frá því hvers vegna, en ég ætla að leifa sjö sekúndum að lifa hér á síðunni í tilefni aðventunnar. 

0 - 0 - 0

Nasaret heimabær frelsarans. Skyldi Jósef hafa verið með trésmíðaverkstæðið sitt hérna við götuna, á hæðinni fyrir ofan miðbæinn. Það er allavega trésmíðaverkstæði hérna hinumegin við götuna.

Nasaret arabísk borg með bílaumferð nútímans. Laugardagur hvíldardagur gyðinga, en arabarnir í Nasaret gefa lítið fyrir hann, fólk í vinnu, fólk á ferðinni milli búða. Aðalgatan drullusvað eftir rigningarskúri morgunsins. Gatnakerfið hlýtur að verða stórmál i næstu borgarstjórnarkosningum eða var það kannski síðast. Allt sundurgrafið, vinnuvélar, bílar og gangandi fólk í for aðalgötunnar. Maríukirkjan gnæfir yfir en er þó í kafi arabískrar byggingalistar.

Sólin skín inn í bílinn á milli rigningarskúranna, rúðan skrúfuð niður, úti glymur arabísk alþýðutónlist, -hver með sitt lag í sinni búð. Í útvarpinu er kunnuglegt lag með enskum texta "when child is born in to this world, , , ," konur og karlar á gangi í forinni, sum í kyrtlum með þjóðlegan höfuðbúnað, aðrir klæddir að vestrænum hætti, -eða bara í bland. Strákur berfættur í sandölunum öslar drullusvaðið yfir götuna, , , "seven seconds, seven seconds away, , ,". Verðlag lágt enda tilkostnaður í lágmarki. Í búðinni eru ólívurnar í blárri plasttunnu eins og síldin heima, hnetur og korn í sekkjum selt eftir vigt, að sjálfsögðu er Coca Cola í kjæli og í dós á heimsmarkaðsverði.

Betlarar, götusalar og fallegar konur, töfrar mannlífsins hvert sem litið er. Hliðið læst að Maríukirkjunni. Á gatnamótunum fyrir neðan kirkjuna við aðalgötuna rótast grafa við niðurbrotið hús sem stendur út í miðja götuna en á horninu sem snýr að aðalgötunni stendur þó hluti hússins uppi, þar er rekinn veitingastaður með glæsibrag. Uppstrýlaður arabahöfðingi skeggræðir málin við vegagerðarmennina. Ég ákvað að taka mynd af Helga hér, þar sem eitthvað var um að vera frekar en fyrir framan lokað hlið kirkjunnar. Við setjumst upp í bílinn og mjökumst út úr borginni hennar Maríu. Við taka gyðingabyggðir Galíleu á sabbats degi, þaulskipulagðar í lífvana helgi hvíldardagsins.

Við Galíleuvatn í frelsarans slóð. Hérna! akkúrat hérna, mettaði Jesú 5000 með fimm brauðum og tveimur fiskum. Brekkurnar upp af strönd vatnsins með sínum villta gróðri eins og þá, friðsæll staður. Einhverjum hafði dottið í hug að byggja kirkju nákvæmlega á þeim stað sem hann braut brauðin og planta trjám allt í kring þannig að ekki sést lengur upp í brekkurnar. Eins og það hafi verið til bóta. Fáir ferðamenn enda ástandið í landinu viðkvæmt eins og stundum áður. Maður og kona á hraðferð í leigubíl með vídeóvél hún með myndavél, hálf rúta af Frökkum og ein af Indverjum. "Sennilega myndi þessi trjálundur hverfa eins og aðrir skógar heimsins ef allir Indverjar tæku upp á að skeina sig, samkvæmt kenningu Gumma" skýtur Helgi inn í þegar ég er í miðju kafi að lýsa því hve slæmt sé að hafa ekki útsýni upp í brekkurnar eins og þá, einmitt frá þessum stað.

Kapernaum, heimabær Péturs postula.Samkunduhúsið þar sem lamaði maðurinn var látinn síga niður í gegnum þakið og kraftaverk unnið í mannþrönginni. Ég fæ Helga til að taka mynd af mér hér, sem er þó alls ekki sama samkunduhúsið og kraftaverkið gerðist í, uppgröftur gömlu Kapernaum er metir fyrir neðan. Ólýsanleg friðsæld og fáir ferðamenn, þó eru Frakkarnir og Inverjarnir að koma auk þess Þýskur og Amerískur hópur með tveimur nunnum. Hjónin á leigubílnum eru að renna í hlað. Ég lít í augun á leigubílstjóranum sem er sá sami og keyrði okkur Halla í apríl í fyrra. Þegar við bentum honum á að vara sig á því að börn væru að leik við þröngan veginn sagði hann; "hafið ekki áhyggjur ég er vel tryggður". Maður gleymir ekki þeim sem eru óragir við að vitna í guðspjöll nútímans.

Gólanhæðir norðaustan við Galíleuvatn. Svart grjót og öræfi allt upp í mót. Þoka, súld og hrjóstrugt land, skyldi ég vera fyrir austan. Allavega er Sýrland einhversstaðar þarna fyrir austan úti í dimmri þokunni. Þrjátíu, fjörutíu, fimmtíu skriðdreka fylki um víð og dreif undir seglum í felulitunum með hlaupin niður, bíða þess að það komi tímar. Rústir þorpsins í þokunni við veginn, skólin, húsin, moskan allt sundur skotið eða niður sprengt, áður Sýrlenskt land. 

Ekið niður Gólan eftir austurströnd Galíleuvatns, bananaekrur, kókospálmalundir, appelsínuakrar, tómir sumarbústaðir, orlofsstaðir gyðinga. Ætli þeir komi hingað til að njóta helgi hvíldardagsins, eða ætli þeir sitji bara heima og jafni sig eftir plott vikunnar. "Bíddu við misstum við ekki af krókódílabúgarðinum og hvar er áin Jórdan við fórum einhversstaðar yfir hana"; segir Helgi og stoppar til að skoða kortið.

"Helgi hefurðu tekið eftir því að frá arabaþorpunum liggur aðeins troðningur að hraðbrautinni og þeir verða að skjóta sér inn á hana þá sjaldan færi gefst, en frá gyðingabyggðunum eru góðir vegir, umferðaljós og aðreinar svo allt gangi smurt inn á sömu hraðbraut". Arabar annars flokks íbúar í sinni Palestínu, sem er Ísrael hinnar útvöldu þjóðar og landið helga í hugum okkar hinna.

 

Ps. Þessi dagur var færður til bókar daganna 14. febrúar 1998 og hefur áður birst í Austra þá í frelsarans slóð.

Hauslausar hænur með ljós í rófunni

Lyfjaiðnaðurinn hefur nú látið þau boð út ganga að bólusetja skuli alla heimsbyggðina. Enda hvernig á að vera hægt að snúa aftur til eðlilegs lífs öðruvísi? Varla verður hægt að segja úr þessu að um misskilning hafi verið að ræða. Pestin hafi aldrei verið lífshættuleg öðrum en þeim sem voru þegar komnir í grennd við grafarbakkann vegna aldurs og undirliggjandi sjúkdóma.

Það ætti ekki þurfa að vera neins að greina hvað úrskeiðis hefur farið á milli eyrnanna á upplýstu fólki. En dæmalausa drepssóttin hefur fyrir löngu snúist upp í sótthræðslu í nafni sóttvarna. Almenningi er auðvitað nokkur vorkunn þar sem í upphafi var lýst yfir stríði gegn ósýnilegri drápsveiru í anda kaldastríðs kumlsins af þeim sem hafa hingað til fleytt rjómann í þessu ógeðslega þjóðfélagi

Þeir voru samt margir sem bentu á strax í upphafi að það þyrfti að slökkva bæði á símanum og sjónvarpinu til að vafra ekki um eins og hauslausar hænur, því nú ætluðu Bill og félagar að græða. Af seiðhjallinum hefur óttanum við dularfullu drepsóttina verið viðhaldið og þaðan hafa vísindin verið básúnuð í beinni. Nú er svo komið að bólusetja á heilbrigt fólk með hraðsoðnu samsulli lyfjaiðnaðarins til að mynda hið margmærða hjarðofnæmi út yfir grafarbakkann.

Það er athyglisvert með heimskuna; ef hún hefur tröllriðið manni lengi þá verður honum órótt þegar henni léttir; sagði Stefán Jónsson í bók sinni Ljós í rófunni. Þrátt fyrir bólusetningu heimsbyggðarinnar munum við samt áfram geta huggað okkur við það að sitja uppi með fjarfundi, sjálfsafgreiðslu í búðum, hundleiðinlega heimavinnu, skerðingar og höft, ásamt almennu samskiptaleysi.

Í bókinni fer Stefán yfir það hvernig viðurkennd þekkingin verður til, en hann varð fyrir gríðarlegum vonbrigðum þegar vísindalega var afsannað að hundar gætu ekki svitnað. Sem ungur drengur hafði hann lesið þau vísindi, m.a í National Geogrphic. Þar var greint frá að helsta sérkenni dýra af hundaætt væri, að þau svitnuðu ekki, þær staðreyndir voru hafðar efir hámenntuðum og heimsfrægum dýrafræðingum.

Í einni grein eftir dýrafræðinginn A Bowen, sem hafði stundað rannsóknir á lífsáttum hunda, las hann þessa gáfulegu tilvitnun; hver sá er séð hefur hund á ferð í heitu veðri, móðan og gapandi með lafandi tungu, hann hefur einnig séð, -og heyrt raunar líka, -með hvaða hætti hundslíkaminn losar sig við hitann. Þessi fræði stönguðust að vísu alveg á við kynni Stefáns af sveittum hundum á Djúpavogi í bernsku. En hann vandi sig á að trúa því sem skinsamlegra væri, þ.e. vísindunum.

Það er stundum sagt; eftir að útskýrt hefur verið fyrir blessuðu barninu hvað fugl sé, þá muni það aldrei sjá fugl framar, aðeins hugsanir sínar um fugl samkvæmt útskýringunni. En Stefán varð fyrir miklu áfalli þegar hann komst að því á miðjum aldri að vísindin höfðu snúið ofan af hundakenningunni. því miður hafði þar hver vísindamaðurinn elt rófuna á öðrum eins og hauslausar hænur vegna þess hvað kenningin var gáfulega fram sett í upphafi.

Stefán ráðlagði því hverjum þeim sem tök hefði á, þó seint væri: Takið hund, helst gamlan og feitan, og farið með hann út í júlísólskinið. Setjist sjálfir í forsælu af laufríku tré en sigið hundinum kappsamlega út undan trénu þangað sem sólskinið er heitast. Kallið síðan hundinn til yðar og klappið honum. Ef þér trúið því ekki að svitinn sé af hundinum heldur yður sjálfum, þá þerrið lófann vendilega með vasaklút eða á buxnaskálminni og klappið hundinum aftur. Mjög vingjarnlega. Hann á það skilið fyrir að koma ögn af vitglóru inn í kollinn á yður.

Jón bóndi grímulaus

Það fer sjálfsagt ekki fram hjá neinum að nú er ungt grímuklætt fólk á ferðinni í forvarnarskini. Sagt hefur verið að sóttvarnir dæmalausu drepsóttarinnar gangi út á að vernda þá viðkvæmu, ásamt því að sliga ekki heilbrigðiskerfið. Áður fyrr var ungt fólk sem ekki hafði orðið sér út um sóttina litið hornauga. Í því sambandi minnir mig móðir mín hafa drifið  okkur systkinin í heimsókn þar sem mislingar voru, illu væri best aflokið og á ungdómsárunum væri pestin léttvæg. Nú í seinni tíð hefur komið í ljós að eina leiðin til að vera öruggur með ónæmi gagnvart mislingum er að hafa fengið þá.

Gengið yfir fjöllin 1940 heitir frásögn Guðmundar Helga Þórðarsonar frá Hvammi á Völlum í 23. Múlaþingi. Þar segir hann frá gönguferð sem menntaskólanemar á Akureyri fóru að vorlagi að loknum skóla heim til sín austur á land. Einnig lítillega frá öðrum slíkum gönguferðum 1941 og 1943. Þar kemur fram að 1943 gengu mislingar og var þá sótthræðsla við unga ferðamenn.

"Síðasta vorið gengu mislingar á Akureyri en við félagarnir höfðum ekki fengið mislinga og gátum því verið hættulegir umhverfinu, borið veikina með okkur. Við fórum að vanda gangandi á milli Grímstaða og Möðrudals. Veður var fremur kalt, hafði snjóað um nóttina og gekk á með éljum en ekki vindur að ráði. Við höfðum nesti með okkur og fórum heim að Víðidal og hugðumst fá þar húsaskjól, meðan við borðuðum. Við hittum bóndann úti við. Hann færðist undan að heilsa okkur með handabandi og innti okkur eftir, hvort við hefðum fengið mislinga. Þegar svo reyndist ekki vera, sagðist hann ekki geta boðið okkur í bæinn, en vísaði okkur á fjárhús þar í túninu, þar sem við mættum borða nestið. Hann fór síðan inn í bæ og sótti kaffi og meðlæti, setti það í garðann og sagði okkur að gera svo vel. Að svo búnu fór hann upp á þak og talaði við okkur í gegnum þakgluggann á meðan við snæddum. Að lokinni máltíð sendum við honum þakklæti í gegnum gluggann og héldum áfram ferðinni.

Þegar við komum í Möðrudal, kom í ljós, að Jón bóndi hafði ekki fengið mislinga, en hann var þá komin á efri ár. Það gat því verið hættulegt fyrir hann að hitta okkur, og voru því gerðar ráðstafanir til að hann kæmist ekki í hópinn. Fengum við ríkulegar veitingar að vanda. Var okkur vísað til stofu, en Jón hafður í öðru húsi. Gekk nú allt eftir áætlun fram eftir kvöldi, en skömmu eftir kvöldmat birtist Jón skyndilega öllum að óvörum. Rauk beint í orgelið og upphóf hljóðfæraslátt og söng, og héldu honum eftir það engin bönd. Var svo spilað og sungið fram á nótt. Sem betur fór reyndist engin okkar með mislinga, svo Jón slapp. Þetta atvik sýnir áþreifanlega, hvað Jón í Möðrudal hafði mikla unun af því að taka á móti gestum." 

Áður hafði komið fram í frásögn Guðmundar Helga hversu höfðinglegar mótökur þeir ferðafélagarnir höfðu fengið í Möðrudal vorið 1940; "Okkur var fyrst boðið til kaffidrykkju og síðan í mat, og veitingar höfðinglegar og viðmót allt hið elskulegasta. Milli máltíða skemmti Jón okkur með orgelleik og söng og tók hópurinn undir. Þess á milli sagði hann okkur frá lífi sínu og athöfnum. Hann hafði verið organisti í Möðrudalskirkju, samið lög og að sjálfsögðu sungið. Hann hafði rödd sem lá hærra en þær raddir, sem við höfðum áður heyrt. Og fannst sumum nóg um. Auk þess fékkst hann við myndlist og sýndi okkur myndir eftir sig. Hann var smiður á tré og járn og söðlasmiður og fleira."

Hafi þeim Guðmundi og félögum þótt Jón í Möðrudal kominn til ára sinna árið 1940 og vernda þyrfti hann fyrir drepsótt 60 ára gamlan, þá átti Jón eftir að afreka miklu sem eftir var ævi. Hann byggði m.a. nýja kirkju í Möðrudal út í eigin reikning til minningar um Þórunni Vilhjálmsdóttur Oddsen konu sína og málaði í hana einstaka altaristöflu. Allir sem eiga ferð yfir Fjöllin ættu ekki að láta hjá líða að skoða einstök verk lífskúnstnersins Jóns í Möðrudal.

Til er upptaka sem Stefán Jónsson fréttamaður og rithöfundur ásamt fleiru, faðir Kára Stefánssonar, tók við Jón bónda í Möðrudal. Þar má heyra hann segja frá því hvernig hann fór að við byggingu kirkjunnar auk þess að syngja og leika á orgelið. Einnig er skemmtilegt viðtal, á meðfylgjandi youtube klippu, við athafnamanninn Einar frá Hvalnesi í Lóni þar sem hann vandar ekki hagfræðingunum kveðjurnar.