Hvaðan kom Snæfellið?

Það getur verið forvitnilegt að vita hvernig nafngift varð til og hvað hún merkir. Þetta þekkja flestir varðandi eigin nöfn. Í barnaskóla var Guðmundur heitinn Magnússon kennari og síðar sveitarstjóri á Egilsstöðum oft með skemmtilegt námsefni, eins og að setja það fyrir sem heimaverkefni að finna út hvað nöfnin okkar þýddu. Ég varð yfir mig ánægður þegar ég fann það út að mitt nafn merkti "hinn mikli". Þó svo ég hafi síðar komist að því að það hafi ekkert með nafngift mína að gera, heldur það að afi minn hét Magnús.

Í minningunni áttu kennarar það til að leifa krakkahópnum að ráfa um fjallahringinn í huganum og geta sér til um hvernig nafngiftir hæstu tinda væru til komnar. Það má segja að frá þessum barnskólaárum hafi þörf verið til staðar að vita hvað nafnið merkir og hvernig það er til komið. Snæfellið er eitt af einkennum Fljótsdalshéraðs sem hefur nafn sem ætti að vera auðskilið hverju barni hvers vegna.

Snæfellið er fjallið sem Björg amma fékk sér kvöldgöngu inn fyrir bæ til að sjá,því það sást ekki frá íbúðarhúsinu á Jaðri í Vallanesinu. Ef ekki ber ský í Snæfellið að kvöldlagi sagði þjóðtrúin að heyskaparþurrt yrði daginn eftir. Snæfellið blasti einnig við úr stofuglugganum á æskuheimilinu á Hæðinni og enn í dag er það fyrsta og síðasta sem ég lít í áttina að kvölds og morgna frá Útgarðinum til að taka veðrið. Í mínum huga hefur í gegnum tíðina ekki farið á milli mála hvernig nafnið er til komið, fjallið ber það hreinlega utan á sér í heiðríku.

En í vetur fóru að draga upp ský á hvelið í höfðinu á mér við nýjar upplýsingar frá Sigurði Ólafssyni á Aðalbóli, áður Siggi Óla í Útgarði eða réttara sagt Búbót. Hann hafði verið á ferðalagi á eynni Mön, þar hafði hann einnig séð Snæfell sem er hæsta fjall Manar. Einhvern veginn hef ég ekki náð að sjá sama Snæfellið eftir að Siggi sagði mér frá þessu og jafnvel talið að það gæti verið falsað. Mig fór að gruna Arnheiði nokkra Ásbjörnsdóttur um verknaðinn. Þannig að ég ákvað að lesa Droplaugarsonasögu aftur. Jú einmitt, sagan byrjar á því að segja frá landnámsmanninum Katli þrym í Fljótsdal, sem kaupir ambáttina Arnheiði af Véþormi vini sínum í Jamtalandi sem nú er í Svíþjóð.

Í tilhugalífi þeirra Ketils trúði Arnheiður honum fyrir því að hún væri höfðingjadóttir úr Suðureyjum en þeir Ormar, Grímur og Guttormur bræður Véþorms víkings í Jamtalandi hefðu drepið faðir hennar Ásbjörn skerjablesa ásamt öllum karlmönnum á hennar heimili en selt kvenfólkið mansali. Þegar Ketill hafði gengið frá kaupunum á Arnheiði af Véþormi sigla þau til Íslands og setjast að í Fljótsdal að Arnheiðarstöðum, gegnt Atla graut bróður Ketils sem setti sig niður austan við Lagarfljótið í Atlavík. Það eitt að Arnheiðastaðir hafi borið nafn þessarar konu í meira en þúsund ár bendir til að hún hafi átt því að venjast að hafa sitt fram.

Þegar hér var komið sögu leitaði ég ásjár gúggúls, bæði himins og jarðar. Lausnarorðið sem ég sendi var „Skerjablesi“ og viti menn upp kom saga Manar. Þar hafði verið uppi höfðingi sem hét Ásbjörn skerjablesi laust fyrir árið 900 sem er sagður hafa verið drepin af skyldmennum Ketils flatnefs, norsks hersis sem haldið hafði til á Suðureyjum í áratugi þar á undan. Í gúggúl jörð setti ég svo inn Snaefell, og viti menn hæsta fjall Manar heitir einmitt Snaefell. Eins heitir gata í nágrannaborginni Liverpool Snaefell avenue. Snæfells nöfnin er reyndar fleiri á þessum slóðum á Bretlandseyjum.

Börn Ketils flatnefs, forvera Ásbjörns skerjablesa á Suðureyjum, settust mörg hver að á vestanverðu Íslandi, svo sem Auður djúpúðga og Björn austræni. Björn austræni er sagður landnámsmaður á Snæfellsnesi og Auður í grennd við hann í Dölunum. Það er ekki ósennilegt að nafn á nesið og þess hæsta kennileiti Snæfellsjökul hafi orðið til um landnám.

Þannig er nú farið að ég er ekki lengur viss um að Snæfell sé nefnt eftir snævi þöktum hlíðum þess, það geti allt eins verð eftirlíking af felli sem sjaldan festir í snó á Bretlandseyjum. En eitt er víst að Snæfellið var haft í öndvegi í stofu æskuheimilisins og ef það sást ekki út um gluggann vegna skyggnis þá var annað hangandi upp á vegg málað af meistaranum sjálfum, Steinþóri Eiríkssyni.

Það vill svo skemmtilega til að í dag er opnuð sýning í tilefni aldarminningar listmálara okkar Héraðsbúa sem engin ætti að láta fram hjá sér fara sem verður á Héraði þetta sumarið. Því þar verður hægt að bera hið eina og sanna Snæfell augum. 

Hví skyldi gralið vera á Kili

Um það bil 20 árum eftir að Evrópskir krossfarar höfðu frelsað hina helgu borg Jerúsalem undan yfirráðum múslima árið 1118, er stofnuð regla musterisriddara sem sögð er hafa haft aðsetur þar sem musteri Salomons stóð. Regla þessi auðgaðist gríðarlega af áheitum og landareignum víða á vesturlöndum. Í Frakklandi einu er hún talin hafi átt um 10.000 herragarða. Leynd hvíldi yfir reglunni og þeim fornu fræðum sem hún á að hafa haft aðgang að úr musteri Salomons, sem sum hver voru talin komin úr Egipsku píramídunum. Öfund gerði vart við sig í garð reglunnar vegna ríkidæmis hennar og þegar múslímar náðu Jerúsalem aftur á sitt vald árið 1291 fór að halla verulega undan fæti fyrir musterisriddurum. 

Páfinn í Róm og Filippus Frakkakonungur blésu til ofsókna gegn Musterisriddurunum. Voru reglubræður þá um 20.000 talsins, ákærðir fyrir jafnt sannar sem upplognar sakir. Árið 1307 voru reglubræður í Frakklandi handteknir í stórum hópum. Eftir sýndarréttarhöld og pyntingar voru þeir brenndir á báli í þúsunda tali um alla Evrópu fyrir galdur og önnur forn fræði. Árið 1312 bannaði páfinn reglu musteriddara og leið hún undir lok að talið var, því er þó haldið fram að að hópur musterisriddara hafi sloppið undan ofsóknunum á meginlandi Evrópu yfir til Skotlands. Hin nýja regla Musterisriddara varð síðan forveri seinni tíma frímúrarareglna og var sett á laggirnar í Skotlandi undir verndarvæng Robert Bruce konungs Skotlands árið 1314. Árið 1319 veitir nýr páfi, Jóhannes XXII , reglunni aftur tilverurétt þá undir nafninu Riddarar Jesú Krists.

Ítalski verkfræðingurinn og dulmálssérfræðingurinn Giancarlo Gianazza telur sig hafa fundið sterkar vísbendingar um að stór hópur musterisriddara hafi komið til Íslands árið 1217 með leyndar helgar frá Jerúsalem. Telur Gianazza sig hafa lesið þetta út úr dulmálskóda sem megi finna í hinum Guðdómlega gleðileik eftir Dante. Þórarinn Þórarinsson arkitekt hefur unnið með Giancarlo Gianazza við að fylla uppí myndina með vísbendingum sem felast í Sturlungu. Þórarinn telur komna fram raunverulega skýringu á pólitískum átökum í kringum Snorra Sturluson á þrettándu öld. Hverjir voru hinir „áttatíu austmenn, alskjaldaðir" sem voru í fylgd með Snorra á Þingvöllum? Þórarinn og Giancarlo telja að þetta kunni að hafa verið musterisriddarar sem töldu tryggast að koma dýrgripum frá landinu helga í örugga geymslu vegna trúarlegra og pólitískra átaka í Evrópu. 

Í grein um fræði Gianazza sem birtist í Leyndarmálum sögunnar (Historic Mysteries) 10. febrúar 2011 er greint frá að Gianazza hafi ransakað þetta undarlega mál frá því 2004. Þar segir m.a.;

"It seems incredible that Iceland would be a part of what some call the greatest literary work of all time. Gianazza avers that it is not so far-fetched.

Apparently a group of the Knights Templar, a monastic military order of the Middle Ages long associated with discovering holy relics, visited Iceland. "In the official historic records of Iceland it is stated that in 1217, during the meeting of the Althing - the Parliament established in 930 - the leader and poet Snorri Sturlusson appears next to what the text defines as ‘80 knights from the south, all dressed and armed in the same fashion’ and is elected as commander for that year.” Gianazza is convinced that the Knights "travelled to Iceland and backed the election of Sturlusson in exchange for his support in the building of a secret chamber to be filled over the years with sacred books and objects from the Temple of Jerusalem.

"After the eradication of the Knights Templar in 1307, Gianazza believes a secret elite of the Knights remained and that Dante belonged to this elite. Dante, therefore, would have been privy to the knowledge of the Knights and the whereabouts of the secret chamber. Consequently, he would have coded this knowledge into the Comedy."

Þó það sé langsótt að halda því fram að Snorri Sturluson hafi verið forveri frímúrara á Íslandi og þó svo tilgátur ítalans Gianazza ættu ekki við nein rök að stiðjast, þá er eftir sem áður um athygliverða tilgátu að ræða. Þetta verður sérlega áhugavert þegar ævi Snorra er skoðuð í þessu ljósi og höfð til hliðsjónar kenning Jochums M Eggertssonar í Brisingameni Freyju frá 1948 þar sem hann leggur m.a. út frá orðum Gísla Oddaonar biskubs í Skálholti (1634-1638) í bókinni Íslensk annálsbrot og undur Íslands, um; -„að ófreskju skuggar og áþreyfanleg Egipsk myrkur hafi eihvern tíma, ráðist inn í þetta föðurland vort og varpað skugga á það. –Ég hef ekki fundið tilgreint, hve lengi þeir hafi haldist við í hvert sinn, né ártölin.“ –skrifar biskup.

Snorra Sturlusonar er einkum minnst fyrir íslendingasögurnar og hið mikla ritverk Heimskringlu, sem hefur að geyma sögu Noregskonunga auk þeirra heimilda um norræna goðafræði sem í verkum hans felast. Vegna þessarar arfleiðar mætti ætla að Snorri hafi verið mikill fræðimaður og grúskari. En sannleikurinn er sá að hann var umfarm allt annað íslenskur höfðingi á umbrotatímum sem hæpið er að ímynda sér að hafi haft tíma til að sinna grúski og ritstörfum. Á ævi Snorra logar Ísland í borgarastyrjöld sem endar með því að landið kemst undir Noregskonung. Helstu persónur og leikendur í þeirri styrjöld voru Noregs konungur ásamt biskupnum í Niðarósi sem íslenska kirjan heirði undir, auk íslenskra höfðingjaætta á við „Sturlunga“, ætt Snorra. Enda gengur tímabilið undir heitinu Sturlungaöld í Íslandssöguni. 

Auðsöfnun og valdagræðgi var áberandi á meðal íslenskra höfðingja 12. og 13. aldar og náði sennilega hámarki með Snorra Sturlusyni. Tilgáta Giancarlo Gianazza er sérstaklega áhugaveð í þessu ljósi. Eins kenning Jocums M Eggertssonar um að Snorri hafi ekki skrifað þær bókmenntir sem við hann eru kenndar heldur hafi þær verið skrifaðar mun fyrr, en Snorri hafi komist yfir þau handrit og látið endurrita þau þannig að þau varðveitast. Sturlungaöldin hófst árið 1220 þegar Noergskonungur fer þess á leit við Snorra Sturluson að hann komi Íslandi undir norsku krúnuna og hann gerist lénsmaður konungs. Þarna hefur konungur því talið sig vera að gera samning við einn valdamesta mann landsins, en Snorri gerði lítið til þess að koma landinu undir Noreg og var drepinn árið 1241 af Gissuri Þorvaldsin að undirlagi konungs.

Það er ævintýralegt að setja frama Snorra Sturlusonar í stjórnmálum Íslands í samhengi við Musterisriddara en því verður samt ekki á móti mælt að eftir þessa heimsókn 80 austmanna sem mæta með alvæpni á Þingvöllum með Snorra 1217 hefst frami Snorra sem var sonur Hvamm Sturlu Sighvatssonar sem talin er hafa verið nýlega tilkominn höfðingi af bænda ætt en ekki goða. Eins verður ævi Snorra sem rithöfundar allt önnur í þessu ljósi því auðséð er á þeim bókmenntaverkum sem kennd eru við hann að þar var um víðtækar heimildir að ræða sem ná árhundruð ef ekki þúsund aftur í tímann frá hans æviárum.

Það er því spurning hvort Musterisriddarar hafi valið Snorra til að geima þær launhelgar sem fluttar voru úr musteri Salomons vegna þeirra miklu bókmenntaverka sem hann varðveitti þá þegar og við hann eru kennd. Samkvæmt kenningu Jochums sem finna má í Brisingarmeni Freyju eiga verk Snorra uppruna sinn í Krýsuvík, mörghundruð árum fyrir fæðingu Snorra. Fræðasetrið í Krýsuvík á svo að hafa átt rætur sínar að relkja til eyjarinnar Iona á Suðureyjum Skotlands, nánar tiltekið klausturs St. Columbe, og verið flutt til Íslands löngu fyrir landnám eða um árið 700.

Allavega virðist Snorri hafa haft tengingar til Skotlands ef marka má Sturlungu. Þann 29. september 2013 má finna í Akureyrarblaðinu áhugaverða grein um kenningar Giancarlo Gianazza , þar segir m.a.;

„Í Sturlungu segir frá Skotanum Herburt sem var hér á landi sumarið 1216 en hann var fylgdarmaður Snorra Sturlusonar. Segir frá deilum hans og annars útlendings sem kallaður var Hjaltinn en sá var aðstoðarmaður Magnúsar goða. Má draga þá ályktun að Herburt hafi haft frumkvæði að þessum ágreiningi þeirra á milli og jafnvel gert meira úr honum en efni stóðu til. Í kjölfarið upphófust deilur milli Snorra og Magnúsar og liðsmanna þeirra. Fleiri deilumál komu upp milli þessara tveggja aðila sem enduðu með því að árið eftir (1217) mættust þeir tveir á Alþingi sem þá var á Þingvöllum. Þar komum við að því sem Gianazza telur vera eina vísbendingu af mörgum sem styðji kenningu hans um veru gralsins hér. Í kjölfar frásagnar af deilum þeirra Snorra og Magnúsar sem áður var minnst á segir eftirfarandi: „Eftir þetta fjölmenntu mjög hvorirtveggja til alþingis. Snorri lét gera búð þá upp frá Lögbergi er hann kallaði Grýlu. Snorri reið upp með sex hundruð manna og voru átta tigir Austmanna í flokki hans alskjaldaðir. Bræður hans voru þar báðir með miklu liði.“ (Sturlunga saga, 1988:253-254). Samkvæmt þessu var Snorri Sturluson með stóran hóp fylgdarmanna á Alþingi og þar af voru 80 Austmenn.“

Leita að hinu heilaga grali á Kili

Nú liggur lífið við

Það hefur ekki farið fram hjá neinum að orkufyrirtækjunum liggur á að tengjast alþjóðalegu dreifikerfi enda búin að selja upprunaábyrgðir hreinnar orku það grimmt að íslendingar teljast einungis nota tæp 40% hreinnar orku. Það sem upp á vantar telst vera um 37% kol og olía, og 24% kjarnorka.

Þegar upprunaábyrgðir er seldar kemur að skuldadögum, þeir sem nota mengandi orkugjafa verða látnir borga fyrir mengunina, í þessu tilfelli íslendingar. Það er samt ekki hægt nema að sannanlegt sé að hér sé notuð orka á við kjarnorku sem orkugjafi sem verður hægt þegar jarðstrengur er kominn því hann mun flytja orku báðar leiðir.

Allir ættu að kynna sér hvað hefur verið að gerast í "feikaðri" orkusölu á Íslandi síðan 2011 og þá er hægt að átta sig á æðibunugangi forstjóra Landsvirkjunar við að koma jarðstreng til Bretlands. Þessi mál má kynna sér á heimasíðu Orkustofnunnar, en þar má lesa;

"Því ber að halda til haga að hér á landi eru aðstæður með þeim hætti að raforka er hvorki flutt til eða frá landinu og því er sú raforka sem seld er hér á landi af endurnýjanlegum uppruna og verður það áfram þrátt fyrir framangreint. En til að hægt sé að halda því fram þarf að fylgja henni upprunaábyrgð. Samkvæmt lögunum er Landsneti falið að gefa út upprunaábyrgðir hér á landi en hlutverk Orkustofnunar er eftirlit og birting tölfræðiupplýsinga sem tengjast útgáfu upprunaábyrgða."

Sjá hér orkusölu á Íslandi samkvæmt Orkustofnun..

Ekki tekin áhætta vegna sæstrengs

Skerpla

Skerpla er annar mánuður sumars, samkvæmt gamla tímatalinu, sem tekur við af Hörpu og hefst á laugardegi í 5. viku sumars á milli 19. og 25. maí. Nafnið er ekki mjög gamalt, kemur fyrst fram á 17. öld ,en í eldri rímtölum og Skáldskaparmálum Snorra-Eddu er mánuðurinn nefndur eggtíð og stekktíð. Í Skáldskaparmálum Snorra-Eddu þar sem greint er frá heitum stundanna og segir um skiptingu ársins.

„Frá jafndægri er haust, til þess er sól sezt í eykðarstað. Þá er vetr til jafndægris. Þá er vár til fardaga. Þá er sumar til jafndægris. Haustmánuðr heitir inn næsti fyrir vetr, fyrstr í vetri heitir gormánuðr, þá er frermánuðr, þá er hrútmánuðr, þá er þorri, þá gói, þá einmánuðr, þá gaukmánuðr ok sáðtíð, þá eggtíð ok stekktíð, þá er sólmánuðr ok selmánuðr, þá eru heyannir, þá er kornskurðarmánuðr.“

„Gjarnan er vísað í þá séra Odd Oddsson á Reynivöllum og séra Þórð Sveinsson um að hafa nefnt annan mánuð í sumri Skerplu, en þeir voru báðir uppi á 17. öld. Í ritmálssafni Orðabókarinnar er heimild tekin upp úr riti Páls lögmanns Vídalín, Skýringar yfir fornyrði lögbókar. Þar nefnir hann einmitt séra Odd sem heimild. Í greininni Misseristalið og skipting þess eftir Þorkel Þorkelsson (Skírnir 1928:141) eru þessir prestar báðir nefndir sem heimildir um nafnið (dæmin eru tekin úr ritmálssafni Orðabókar Háskólans):

Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:841) telur að Skerpla sé vísast skylt lýsingarorðinu skarpur 'beittur, hvass, harður, skorpinn ...' og nafnorðinu skerpa sem skylt er nýnorska orðinu skjerpe „hrjóstur, jarðþurrkur“, færeyska orðinu skerpa „vindþurrkað kjöt“ og orðinu skärpa „þurrt, ófrjótt land“ í sænskum mállýskum. Skerpla vísar þá líklegast til lítils gróðurs að vori".

Skerpla er sáðtími þegar seint vorar um miðjan mánuð eru fardagar. Um það leyti má grafa villirætur til matar. Því síðar þegar gras fer að vaxa úr þeim eru þær lakari. Skerpla er tími til að byggja hús, vinna garða, hreinsa tún og engjar, hylja með mold flög og skriður eða færa þær burt, vinna í skógi, safna berki og litunargrösum. Þegar hnaus veltur nú á klaka er hann bestur í veggi því þá er jörðin enn laus og ófrjó. 

Manstu litlu lömbin út við stekkinn,

litla rjóðrið fagra upp við hól;

fuglinn litla er sætast söng á kvöldin,

silungshylinn fram við kvíaból.

                                          Jenni Jóns

Heimildir:

www.vísindavefurinn.is

www.nattura.is

Fæðingarfylgjan

Sennilega dettur fáum í hug að leita sér andlegrar uppörvunar í íslenskum draugasögum, eða auka skilning á andans málum með því að glugga í sögur um íslensku fornkappanna. Hin fjarlægu austurlensku fræði hafa þótt álitlegri kostir til sáluhjálpar. Nútíma sálfræði gerir ráð fyrir aðgreiningu líkama og sálar. Í því sambandi er algengt að álykta sem svo að manneskja samanstandi af huga, líkama og sál. Skilningsvit séu fimm; sjón, heyrn, snerting, bragð og lykt. Heimarnir hafi síðustu aldirnar verið taldir þrír þ.e. jarðlífið, himnaríki og helvíti.

Efnishyggja nútímans hefur aftur á móti tilhneigingu til að hafna yfirnáttúrulegum, trúarlegum og dulspekilegum skýringum á líf fólks, maðurinn tilheyri ríki náttúrunnar. Heimurinn sé einn og lúti þróunarsögu Darwins sem er nátengd markaðslögmálunum. Hugleiða má svo hvaða vitneskju menn hafi um tilveru efnisheimsins aðra en huglæga. Heimurinn geti því allt eins verið hugmynd, líkur þeirri sem Gandi benti á, "ef þú vilt breyta heiminum breyttu þá sjálfum þér".

Samkvæmt margri austurlenskri speki getur heimurinn aðeins verið til í huga sérhvers einstaklings í eins mörgum útgáfum og hann óskar sér, þar verður hver að vera sinnar gæfu smiður. Innan hverrar manneskju býr samkvæmt því, rýmið, sólin og áttirnar fjórar, það sem er fyrir ofan og fyrir neðan, guðir, djöflar og hægt að fara hvert þangað sem andans truntur þeysa. Því er betra að vera meðvitaður um að hugurinn getur svifið í tómarúmi líkt og skýin um himininn. Þó skýin geri ekki mistök með ferð sinni um himininn, þá hefur vindátt og hitastig áhrif á hvort þeim fylgir blíða eða ótíð.   

Hugmyndir fornmanna um skinfæri einstaklingsins virðast hafa verið frábrugðnar, t.d. er hugurinn talin til eins af skilningsvitunum, líkt og enn er gert í Búddisma. Með því að færa hugsunina úr flokki skilningsvita yfir á vestræna vísu, í það sem mætti kalla hið óskilvitlega, er hægt að hafa gífurlega ómeðvituð áhrif á huga fólks og það hafa markaðsöfl nútímans notfært sér miskunnarlaust.

Hið alsjáandi auga, fornt tákn fyrir skilningsvitin sex.

Sjálfsmynd heiðinna mann s.s. þeirra víkinga sem námu Ísland gerði ráð fyrir að manneskjan samanstæði af ham, hamingju, huga og fylgju, þessi fjögur atriði sköpuðu henni örlög. Þetta fernt virðist kannski flókið, en er það svo? Þeir hafa kannski gert sér betri grein fyrir hvað hugurinn er flækjugjarn ef hann er ekki notaður til að fylgjast með rétt eins og sjón og heyrn, þess í stað notaður til að fabúlera með það hvers hin skilningsvitin verða áskynja.

Ef sjálfsmynd fornmanna er sett í samhengi við vestrænar hugmyndir dagsins í dag þá mætti skilgreina haminn sem líkama. Þetta þarf samt ekki að vera alveg klipp og skorið því til forna var talið að menn gætu verið hamrammir eins og greint er frá í Egilssögu að Kveld-Úlfur faðir Skalla-Gríms hafi verið.

En Kveld-Úlfur var samkvæmt söguni klofinn persónuleiki. Á daginn var hann góður búmaður, duglegur og vitur, en á kvöldin svefnstyggur og afundinn, þaðan er viðurnefnið komið. Var því sagt að hann væri hamrammur eða hamskiptingur. Þjóðsögurnar skýra þetta fyrirbæri ágætlega og hve algeng hin forna meining er í íslenskri tungu.

"Betur hefur sú trú haldist frá fornöld að menn ímynda sér að sálin geti yfirgefið líkamann um stund, verið fyrir utan hann, en vitjað hans svo aftur; af þessu eru leidd mörg orð: vér köllum að maður sé hamslaus og hamstola af ákafa eður æðisfenginni reiði; hamhleypa er kallaður ákafur maður og skjótvirkur; hamur er vestanlands kölluð kona sem er geðvargur, óhemja og annað því um líkt. Alkunn eru orðin að hamast, skipta hömum og enn fleiri." Þjóðs. JÁ bls 341 I bindi

Nú á tímum verður fólki tíðrætt um hamingjuna sem allir þrá, orðið hamingja er haft um gleði eða sælu. Hamingjan er talin tilfinning, sem kemur innan frá eitthvað sem sagt er að þurfi að taka meðvitaða ákvörðun um að öðlast, hún sé nátengd hugarástandi. Til forna bjó hamingjan ekki í huganum, frekar en huganum er ætlaður staður á meðal skilningsvitana fimm nú á tímum. En hver er merking íslenska orðsins hamingja og hvernig er það saman sett?

Samkvæmt því sem sérfræðingar segja merkir orðið hamingja gæfa, heill, náðargjöf og í elsta máli einnig heilladís eða verndarvættur. Það er sett saman úr orðunum hamur sem merkir líkami, húð eða gervi og í eldra máli með viðtengingunni fylgja eða verndari. Viðtengingin –ingja er komin af engja af sögninni að ganga, nokkurskonar vættur sem gengur inn í ham eða gervi.

"Ásgeir Blöndal Magnússon getur sér þess til í Íslenskri orðsifjabók (1989:303) að hamur merki í þessari samsetningu "fósturhimna, fylgja" og vísar þar til ham í dönsku og sænskum mállýskum í sömu merkingu. Hamingjan hafi þá upphaflega verið heillavætti (í fósturhimnu) sem fylgir sérhverjum frá fæðingu".

Fræðimenn telja því hina fornu notkun orðsins bera vitni um að einstaklingurinn hafi ekki ráðið miklu um hamingju sína, sumum fylgi mikil hamingja en öðrum minni. Þetta á þá væntanlega rætur að rekja til upphaflegrar merkingar orðsins hamingja, þ.e verndarvættur, heilladís, fylgja. Einnig eimir eftir af hinni fornu merkingu í orðatiltækjum eins og; „Það má hamingjan vita“ eða „Hamingjan hjálpi mér!“ Þar sem talað er um hamingjuna eins og sjálfstæða persónu, „ hamingjan er ei öllum gefin fremur en skýra gull“; segir í íslenskum dægurlagatexta og kveður þar við fornan tón. 

Fylgja er oftast talið draugalegt fyrirbæri, en svo hefur ekki alltaf verið. Hjá forfeðrunum skipti miklu að búið væri þannig að einstakling sem nýkominn var í heiminn að honum fylgdi góður andi eins og lesa má um í þjóðsögunum.

"En í fornöld var allt öðru máli að skipta því þá koma fylgjur oftast fram sem andlegar verur enda eru þær annað veifið kallaðar dísir sem fylgi hverjum einstökum manni, verndi hann og farsæli, og liggur þá nærri að ímynda sér að fylgja sé sama og hamingja, gifta aða gæfa, auðna eða heill." Þjóðs. JÁ bls 340 I bindi

"En eigi eru allar fylgjur sagðar draugakyns og nokkuð annars eðlis; því svo segir gamla þjóðtrúin að þegar barn fæðist þá verður eftir af sálarveru þess hluti – sem sérstæð vera – í himnubelg þeim sem utan um það í móðurlífi og leysist síðar og kallast barnsfylgja. Þessi vera kallast fylgja og verður leiðtogi barnsins og líklega verndarvera þess. Hún er kölluð heilög og hefur ef til vill af fornmönnum verið sett í samband við forlög og hamingju og gefin stundum vinum og orðið kynfylgja." Þjóðs. SS bls.183 III bindi

Því var til siðs að fara vel með barnsfylgjuna í henni byggi heill barnsins sem myndi fylgja því í gegnum lífið. Fylgjan var stundum grafin innanhúss í námunda við móðir barnsins svo hún myndi hafa góð áhrif á fylgju þess. Ef fylgjan var grafin utandyra eða fleygt á víðavang þá var hún talin taka áhrif þess sem fyrst fór þar yfir, hvort sem um mann eða dýr væri að ræða, sem myndi uppfrá því einkenna fylgju einstaklingsins. Athyglivert er í því sambandi hvað mörg íslensk nöfnu bera í sér dýraheiti, björns nöfn og úlfs eða fuglsnöfn á við örn, val, svan, hrafn ofl..

"Mikill hluti fylgja þykir vera sá hluti mannssálarinnar sem verður eftir þegar barnið fæðist og fylgir barnsfylgjuhimnunni. Guðlaugur Guðmundsson – Guðlaugssonar, Hálfdánarsonar er gera lét á sig reiðfæri og óð allar ár austan af Djúpavogi með hestburð á baki – bjó að Þverá í Hörgslandshreppi á Síðu. Synir hans voru tveir, Guðmundur og Guðlaugur. Þegar Guðlaugur fæddist gleymdi nærkonan að bera ljós í kross yfir móðurina og barnið í rúminu og fleygði fylgjunni í koppinn. Þá kom Guðmundur, þá 7ára gamall, og settist á koppinn, enda átti Guðlaugur mynd bróður síns fyrir fylgju upp frá því, alltaf á því reki sem hann var þá og eins eftir að Guðmundur var dáinn." Þjóðs. SS bls 287 III bindi

Þegar börn fóru að fæðast á fæðingardeildum, og jafnvel fyrr, er fæðingarfylgjan yfirleitt brennd og eftir það er einstaklingurinn talinn fylgjulaus, hafi þess í stað það sem vinsælt er að kalla áru. Fylgjan gerði yfirleitt vart við sig áður en viðkomandi einstaklingur birtist, ef hún gerði vart við sig á eftir viðkomandi þá var hann talinn feigur. Sumir eru taldir hafa átt fleiri en eina fylgju, þá oft ættarfylgju að auki eða jafnvel aðra góða og hina vonda. Fylgjan var samt oftast talin heilladís eða verndarvættur sem lifði og dó með manneskjunni. Ef fylgjan dó eða yfirgaf manninn í lifanda lífi af einhverjum völdum þá var hann talinn gæfulaus eða heillum horfinn. 

Það þarf ekki endilega að fara langt yfir skammt við að sækja andlegan skilning. Flest trúarbrögð eiga sinn uppruna á fjarlægum slóðum, austurlenskri speki s.s. hindú, jóga og búddismi sem þurfa mikla iðkunn áður en þau nýtast til sáluhjálpar, auk þess sem það þarf að setja sig inn í aragrúa torskilinna hugtaka. Kannski liggur einfaldasta leiðin til sálarþroska í gegnum þann menningararf sem fylgir heimahögunum og skilningur auðmeltastur þar sem tungumálið hefur verið drukkið með móðurmjólkinni. Því er það hvorki tilviljun hvar við fæðumst né hvað því fylgir.

Blessaður kallinn, hangir eins og hundur á roði

Það er ekki nema von að Már Guðmundsson skilji hvorki upp né niður í neinu. Blessaður kallinn fékk ekki kaupaukann sem hann taldi sig eiga inni hjá bankanum þó að hann margbennti á hvað honum stæði vellaunað starf í Sviss til boða. Það jafnvel ekki eftir að hann fór í málaferli við seðlabankann til að rétta sinn hlut, sem hann tapaði reyndar en þá átti að láta seðlabankann borga málskostnaðinn. Lítið hefur farið fyrir draumadjobbinu í Sviss upp á síðkastið en Már hangir á starfinu í seðlabankanum eins og hundur á roði.

Ef það er eitthvað eitt öðru fremur sem drifið hefur verðbólguna á Íslandi undanfarin ár, þá er það vaxtastefna seðlabankans. Flest lönd búa við margfalt lægri stýrivexti, jafnvel verðhjöðnun. Húsnæðiskostnaður hefur verið helsti verðbólguþátturinn undanfarið, sem má rekja lóðbeint til okurvaxta. Svo skilur blessaður kallinn ekkert í því að þeir lægst launuðu þurfi launahækkanir upp á nokkra þúsundkalla á mánuði með hann taldi sig þurfa hundruðin þúsunda í hækkun. Ef ástæða er til að segja einhvejum upp í kjölfar sanngjarnra kjarasamninga þá eru það menn á við Má Guðmundsson.

„Hvaða hagsmuni er verið að verja?“

Verður að fjúka.

Öryrkjabandalagið á engan annan kost en að losa sig við Björn Arnar Magnússon ef þetta sem fram kemur í fréttinni er rétt eftir honum haft; "Til hvers að setja regl­ur ef ekki á að fara eft­ir þeim."

Maðurinn er einfaldlega ekki hæfur til að fronta mannleg samskipti, hvað þá við þá sem minna mega sín. Til hvers heldur hann að íbúðir fyrir fólk séu?

Grét í tvo daga eftir bréfið

Verðtryggingar glæpóið.

„Íbúðin var keypt á heila milljón“

Hvaðan kom nafnið?

Þau eru mörg til staðarnöfnin sem hafa haldið sér frá því landið byggðist og jafnframt til heimildir um tilurð þeirra. Svo eru önnur nöfn sem virðast hafa verið til frá landnámi, en aðeins óljósar sagnir þeim tengdum má þar nefna nöfn eins og Papey, Papaós, Papafjörður ofl. En mörg nöfn eiga sér einungis stoð í þjóðsögum má þar nefna Vattarnes sem þjóðsagan segir að hafi fyrst verið numið af heljarmenni sem hét Vöttur og Kolfreyjustað sem sagan segir að hafi fyrst verið byggður af skessunni Kolfreyju.

Fossárvík í Berufirði

Í sautján ár bjó ég á Djúpavogi við Berufjörð, það var ekki flókið á átta sig á nafngiftinni Djúpivogur. En Berufjörður flæktist fyrir mér árum saman. Bera er að vísu þekkt íslenskt kvenmannsnafn sem samkvæmt nafnskýringum merkir birna. Berufirðirnir eru tveir á Íslandi en engar sagnir um birni hef ég rekist á þeim tengdum.

Lítið hef ég heyrt um tilurð nafnsins annað en Bera átti að hafa búið á bænum Berufirði, heimildir um þá búsetu er einungis þjóðsagan. Söguna heyrði ég fyrst á fundi fyrir mörgum árum á Djúpavogi þar sem stofna átti til félagsskaparins Axarvinir. Þar upplýsti einn fundarmanna Berufjarðarnafnið með skýringu sem ég hef látið mér nægja í gegnum árin.

Það eftirminnilegasta frá þeim fundi var snilldarfrásögn af ferðalagi hjónakornanna Beru og Sóta yfir erfiðan fjallveg í botni Berufjarðar. Þessa frásögn rakst ég á í Þjóðsögum Jóns Árnasonar án stórskemmtilegra stílfæringa sagnamannsins á fundinum forðum. Þar er fjallvegurinn sem um ræðir ekki Öxi og dalurinn er ekki Skriðdalur en allt kemur heim og saman í botni Berufjarðar;

Berufjörður dregur nafn sitt af Beru sem bjó í Berufirði. Bera var auðug af gangandi fé og sjást enn kvíatóftir hennar í túninu á Berufirði; tóftin er fjórðungur úr dagsláttu og er kölluð Berukví. Sóti hét bóndi Beru. Einu sinni fóru þau að heimboði upp í Breiðdal, en á heimleiðinni villtust þau á fjallinu og margt manna með þeim. Veður var svo illt að allir förunautar þeirra dóu á hjalla þeim sem síðan er kallaður Mannabeinahjalli.

Þau héldu nú áfram tvö ein og urðu loks aðskila á fjallinu. Sóti komst rétt á móts við bæinn í Berufirði og þrammaði þar fram af fjallinu sem heitir Sótabotnsbrún. Af því beið hann bana og er þar dys hans í Sótabotni. Bera lét hest sinn og hund ráða förinni eftir það hún var ein orðin og vissi hún eigi fyrr en hesturinn fór inn í hesthúsið í Berufirði. Var þá svo mikil ferð á hestinum að hún skall aftur af honum og rotaðist. Hún er heygð í Beruhóli, en sá hóll stendur fram undan bænum í Berufirði.

Þessi skýring á Berufjarðarnafninu dugði mér fullkomlega þar til í vetur en þá fóru að renna á mig tvær grímur þess efnis að nafnið gæti verið gamall misskilningur.

Valgerður H Bjarnadóttir magister í femínískri menningar og trúarsögu, kom fram með þá tilgátu að tröllkonan Grýla hafi hafi verið landnámskessa frá Skotlandi og hafi þar gengið undir nafninu Bhéara.

Í þjóðsögum Sigfúsar Sigfússonar má finna sögn tengda nafninu Bera sem skýtur stoðum undir tilgátu Valgerðar og skýrir einnig það sem mér hefur verið hulin ráðgáta í gegnum árin hvers vegna áin í Skriðdal er kennd við Grím.

Í tilefni þess að til stendur að minnast 160 ára árstíðar austfirska þjóðsagnaritarans Sigfúsar Sigfússonar á þessu ári læt ég fylgja sögu sem skýrir vel hvers eðlis Bera var.

Það er til eldgömul alþýðusögn að í fyrndinni hafi tröllkarl og tröllkona búið undir fossinum í Grímsá á Völlum í helli þeim er gengur inn undir bergið og verður illa í komist nema á ís þegar hylurinn er lagður. Þessi tröll voru ektapar og hétu Grímur og Bera. Þau áttu að sumra sögn tíu syni og þótti lýður þessi umfangsmikill í grenndinni. Löngum sáust reykir þar úr gljúfrinu er þau suðu sér til matar. Mest fóru þau til fanga á nóttu því þau voru nátttröll.

Þegar fram liðu tímar leiddist þeim veran undir fossinum og fastréðu að flytja sig í svonefnt Tunghagaklif handan ár gagnvart bænum. Hófu þau nú ferð sína á nýársnótt á svartasta lágnættinu. Tók hvert sína byrði og afréðu að þræða eftir ánni því eigi sér þar sól fyrr en hún hækkar nokkuð á lofti vegna dýptar gilsins. Grímur varð fyrstur, þar næst fóru synir hans í einfaldri fylkingu en Bera seinust.

Stóðst það á endum að þá er Grímur var kominn út að Tunghagatúninu þegar Bera byrjaði för sína. En þegar hún kom út úr hellinum varð henni bilt við því þá kastaði morgunsólin sínum fyrstu árgeislum í norðurbarm gilsins. Varð hún þá að dranga þeim er þar stendur og sömu urðu forlög hinna allra að þau urðu til í réttri röð þar sem þau voru þá komin og er þar halarófan með jöfnu millibili. Af Grími þessum dregur áin nafn sitt.

 

Þetta er ekki fyndið lengur.

Illugi þurfti að selja íbúðina