Tími og peningar

Hvað er það sem fær fólk til að lesa bloggpistil? Eins og með flesta texta eru það líklega fyrirsagnir. Það sem er efst á baugi gefst vel í fyrirsagnir eða formála. Nú um stundir virðist það vera Rússar, Úkraína, Pútín og Selinskí. Fréttatengd blogg eru einnig vel til fallin að lesendur eiga auðveldara með að komast inn í hugrenningar bloggarans.

Þessar síðu ritstýrir sérvitringur sem hefur ekki mikinn áhuga á heimsmálunum, -forðast fréttir fjölmiðlanna og horfir ekki á sjónvarp. Í sem stystu máli má segja að þetta sé vegna þess að á heimsmálunum eru oftast fleiri en tvær hliðar og lítil áhrif hægt að hafa á lygina. Málefni einstaklingsins á sinni sérvitru gönguför skipta síðuhafa meira máli.

Þess vegna eru flest bloggin hérna um eigin sérvisku. Stundum gríp ég þó til þess að ausa úr skálum reiði minnar og gefa gildisdóma úr vogaskálum visku minnar um menn og málefni í fréttum, og þá aðallega vegna þarfarinnar fyrir að láta ljós mitt skína.

Hér á blogginu held ég úti annarri síðu með þeim hjartans málum sem mér finnst skipta meira máli en dægurþras medíunnar. Þar læt ég aðra um það að fara með spekina, en reyni að koma því á framfæri að það sé svo skrýtið að eftir því sem fólk ráði meira sínum hugsunum hafi það meiri tíma og þurfi minni pening.

Efnishyggja og glötun sálar lesa meira

Dæmisaga úr sjoppunni

Það kemur ekki oft fyrir að boðinn er forgangur fatlaðra. Við vinnufélagarnir vorum staddir við N1 núna í vikunni við að steypa örlitla skábraut við bílastæði merkt fötluðum. Höfðum komið snemma morguns full græjaðir og lagt bílnum í fatlaða stæðið. Svo gjörningurinn gengi sem hraðast fyrir sig höfðum við hraðsteypu til verksins sem þurfti að tvíhræra með ca. 5 mínútum á milli.

Á meðan við biðum 5 mínúturnar settumst við í stóla við sjoppuvegginn og nutum blíðunnar. Þá kom maður á aldri við okkur (rúmlega 60 +) á bíl og reyndi að troða sér í fatlaða stæðið. Þegar það gekk ekki snaraðist hann út úr bílnum með þennan flotta vindil í munnvikinu og skírteini í hendinni sem hann otaði að okkur og spurði hvort við værum alveg sjónlausir og vildum ekki fá merki fyrir fatlaða.

Þar sem 5 mínúturnar voru u.þ.b. liðnar stóð ég stein þegjandi á fætur og hóf seinni hræruna í steypunni. Á meðan félagi minn sagði manninum, -sem var á góðri leið með að láta góða morgunnstund með vindlinum sínum fara til spillis, -að grjót halda kjafti. Hvort hann sæi ekki að við værum að vinna. Ég sagði við félaga minn, þegar við vorum búnir að hella úr steypu stampinum, að nú skildi hann færa bílinn og bjóða þeim fatlaða stæðið með virktum, en þá keyrði hann í burtu með vindilinn.

Á sama augnabliki kom ungur starfsmaður N1 æðandi út um sjoppu dyrnar að eldri konu, sem var að reykja fyrir utan, og benti henni á að það væri bannað. Konan sagði strax fyrirgefðu vinur -og gekk svo fram hjá mér við steypuna og ég sagði; ekkert má nú lengur. Hún brosti og sagði; þetta var alveg rétt hjá unga manninum það er skilti þar sem ég stóð sem sýnir að reykingar séu bannaðar, ég tók bara ekki eftir því, það var fallegt af honum að láta mig vita svo ég stæði ekki við skiltið eins og vitleysingur.

Þessi viðbrögð hafa valdið mér heilabrotum og minntu mig á þegar við Matthildur mín komum seinni part dags úr Axarferð á Djúpavog í drullu fyrir nokkrum árum. Þá datt mér í hug að koma við á þvottaplaninu hjá N1. Þegar ég beygði inn á það var flautað, mér fannst að flautið kæmi úr gljáfægðri rútu þar sem rútubílstjórinn var á tali við einhvern út um gluggann við bensíndælurnar.

Þegar ég var byrjaður að þvo bakkaði rútan þétt upp við bílinn hjá mér þannig að ég varð að færa mig til að verða ekki undir henni. Þá sá ég að rútan var ekki jafn gljáfægð að aftan og að framan og fattaði hversvegna rútubílstjórinn hafði flautað. Þó svo að það væru þvottastæði fyrir 8-10 bíla þá vorum við einir á öllu þvottaplaninu, þá fattaði ég líka að þetta var kústinn og stæðið hans.

Þannig að þegar rútubílstjórinn kom út rétti ég honum kústinn og sagði; fyrirgefðu ég vissi ekki að þetta væri stæðið þitt, ég færi mig bara. Matthildur mín sat sallaróleg inn í bíl og prjónaði á meðan ég færði bílinn um nokkur stæði, þangað sem kústarnir með löngu slöngunum voru fyrir stóru bílana. Fattaði þá fljótlega hvers vegna rútubílstjórinn vildi ekki vera þar, -kústarnir voru eins og klístraðar tjöru tuskur.

Ég lét mig samt hafa það að baksa við að nudda drulluna af bílnum, en fékk þá óvænta aðstoð. Allt í einu stóð ég vatnsbunu og heyrði kallað; þú vissir það víst ég sá þegar þú heyrðir að ég flautaði. Ég komst í skjól hinu megin við bílinn. Heppnin var með mér því slangan, sem var í kústinum hjá rútubílstjóranum, náði ekki lengra og ég gat haldið áfram að þvo í þurru.

Matthildur mín var þá hætt að prjóna og snaraðist út úr bílnum. Sagði við mig, nú stein þegir þú Maggi, enda var ég þetta sumar nýlega stiginn upp úr hjartaáfalli. Svo snaraðist hún að rútunni og skrifaði niður bílnúmerið og spurði rútubílstjórann um símanúmerið hjá fyrirtækinu sem rútan var merkt.

Rútubílstjórinn steinhætti að reyna að sprauta á mig og sprautaði á Matthildi mína í staðin þangað til að hún komst í skjól inn í bíl orðin holdvot. Ég grjót hélt bara kjafti og kláraði að þvo bílinn. Kallaði svo til rútubílstjórans áður en ég fór, þú ættir svo að fara inn og biðja þá hjá N1 að merkja stæðið þitt með skilti, -svo ekki þyrfti að koma til þess að eldra fólk stæði bálsteytt í vatnslag á tómu þvottaplani að kvöldi dags.

Honum var runnin reiðin og reyndi ekki einu sinni að sprauta á mig. Matthildi minni var líka runnin reiðinn og byrjuð aftur að prjóna þegar ég settist inn í bíl, og datt ekki einu sinni í hug að hringja í rútufyrirtækið, sagði bara; sennilega hefur hann átt erfiðan dag blessaður.

Já þeir eru liðnir þeir tímar sem maður gat veitt sér þann munað að fara allan skalann upp á há c-ið, gera allt snar brjálað og lalla svo sallarólegur í burtu eins og ekkert hefði skeð. Ef þú hefur náð að lesa þetta langt lesandi góður, þá passaðu þig á gömlu brýnunum við sjoppurnar í sumar, þó að þau séu ekki með skilti.

Gömul steypa og tomma sex

Það má segja að steinsteypan hafi verið það efni sem kom Íslendingum inn í nútímann. Steypan varð byggingarefni 20. aldarinnar. Nú eru tímarnir breyttir og til landsins streyma gámar með einingahúsum krosslímdum úr timbri og gifsi, sem eru jafnvel farin að mygla í gámunum og silfurskottur geta fylgt með í kaupbæti.

Það má segja að hundaheppnin hafi losað landann við mygluna mest alla 20. öldina. Á meðan hús voru byggð á þann hátt að keypt var fyrst af öllu efnið í þakið; -1X6 tommu timbur sem var notað til að slá upp fyrir steypu mótum áður en það fór í þakklæðninguna. Með því vannst m.a. það að timbrið fékk mygluvörn með sementsefjunni, önnur byggingaefni voru að mestu myglufrí.

Á síðasta áratug 20. aldarinnar hófust gríðarlegar breytingar í byggingariðnaði. Innflutt efni streymdi til landsins. Innflytjendur, verkfræðingar og fjárfestar urðu allsráðandi á byggingarmarkaði, studdir af regluverki uppdiktuðu af latínuliði Langtíburtukistan. Reynsla byggingarmeistaranna er fokin út í veður og vind sem einskisverð sérviska. Hendur Jóns og Gunnu festar betur enn nokkru sinni fyrr við skuldaklafann með því að slá á hvern einasta fingur.

Nú á dögum dugir hreint ekki það eitt að fá morgunnbjarta hugmynd af húsi yfir fjölskylduna og hafa framkvæmdavilja til hrinda henni í framkvæmd. Þar duga ekki einu sinni byggingarmeistara réttindi til, ásamt teikningum arkitekta og verkfræðinga, hvað þá að lóðin ein nægi eins og í denn.

Nei, nú þarf þar að auki byggingastjóra, sem má ekki vera sami maðurinn og byggingameistari, -öryggisfulltrúa, tryggingafélag og utan um allan pakkann skal haldið af gæðaeftirlit vottuðu af viðurkenndri skoðunarstöð og allur heildar pakkinn verður að hafa fengið samþykki frá Mannvirkjastofnun ríkisins.

Tryggvi Emilsson lýsti því þegar hann byggði íbúðarhús yfir sig og Steinunni konu sína í Glerárþorpi við Akureyri fyrir hátt í hundrað árum, en hann hafði í upphafi hugsað sér að notast við aldagamla aðferð Bjarts í Sumarhúsum.

Allt stóð sem faðir minn hafði sagt í bréfi um byggingarlóðina og eins það að reisa mátti torfbæ á því landi. En þegar norður kom sýndist mér að ekki hæfði lengur að byggja íbúðarhús úr torfi og grjóti og eins þótt flestir kofar þar í kring væru torfbæir og þar með hús föður míns. Fylltist ég nú stórhug og stærilæti og ákvað að á lóðinni skyldi rísa steinhús. Engan þurfti að spyrja um útlínur eða efnisval, hvað þá útlit þess sem byggt var, allt var frjálst og því hófst ég handa án tafar, keypti mér malarreku og haka og gróf fyrir grunni að steinhúsi, af engum lattur eða hvattur.

Ekki þurfti djúpt að grafa þar sem húsið var byggt á hörðum mel en mölin, sem ég mokaði upp úr grunninum, var svo hrein steypumöl að hún var mér gulls ígildi. Ég leit hlýjum augum til árinnar sem rann þarna framhjá og hafði skilið þessa möl eftir á þurru fyrir nokkrum öldum svona hreina og hæfilega sandborna í steypuna. Þessi möl gerði mér glatt í sinni og að fáu dögum umliðnum gekk ég ofan á Eyri með aurana mína í vasanum, keypti mér timbur hjá Sigurði Bjarnasyni og sement í Gránu og flutti allt í einni ferð heim á melinn. Eftir þessa verslunarferð átti ég hallamál, hamar og sög og vann eins og kraftar leyfðu við uppslátt og flekasmíði. Síðan hófst steypuvinna, ég stóð einn að verki, blandaði saman sementi og möl og vatni úr Gleránni og steypti. Þá var dálítið gaman að lifa þegar þessum áfanga var náð enda skein sól yfir Súlutindum og fannst mér það góðs viti.

Ég fór upp klukkan fjögur hvern dag og vann mig eins uppgefinn og úttaugaðan eins og maðurinn með álfkonuspíkina forðum, en timburstaflinn hrökk til uppsláttarins og að viku liðinni var ég farinn að moka möl og undirbúa steypuvinnu, síðan var hrært og steypt dag eftir dag þangað til mótin stóðu landafull af steypu, tuttugu sentímetra þykkir veggir, það voru mörg handtök og enn fleiri svitadropar. (Tryggvi Emilsson-Baráttan um brauðið bls 122-123)

Síðuhafi hefur haft steypuna að áhugamáli og atvinnu ævina alla. Nú er sumarið framundan og þá er farið út um þúfur, mela og móa til að dást að steypu, -nýrri og gamalli. Gamla steypuhefð 20. aldarinnar með sinni tommu sex, sem má sjá til sveita, er óðum að hverfa ofan í svörðinn með fullveldinu og fólkinu, -en mikið asskoti var það heilbrigður lífsmáti þegar Jón og Gunna byggðu sitt hús laus við myglu, mæðu og silfurskottur kerfisins.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hreppurinn kominn á hreppinn

Það fer varla fram hjá neinum að fyrir dyrum standa kosningar bæði til lands og sjávar - ríkis og borgar- sjálfur Selinskí hefur ávarpað þjóðina. Ísland fyrir Íslendinga var einu sinni vinsæll frasi fyrir kosningar. Nú dettur ekki nokkrum heilvita frambjóðenda í hug að viðhafa svoleiðis orðfæri án þess að eiga yfir höfði að vera kallaður rasisti. Frekar að reynt sé að finna út á hvaða tungumáli sé best að ná til kjósenda. Mörg sveitafélög úti á landi eru komin með allt að helming kjósenda glóbalska.

Ættfærðir íslendingar eru fyrir löngu orðnir eins og hverjir aðrir fábjánar í eigin landi sem hafa ekki við að fá frábærar hugmyndir á færibandi til að láta ljós sitt skína á medíuna. Það sem er sammerkt landanum er að vera orðin handlama þegar koma á öllu hugarfluginu í framkvæmd. Varla að landinn sé fær um að tjalda, hvað þá að búa um rúm eða byggja hús. En ræður ennþá nokkuð vel við að skella í selfí til að senda heim frá Tene.

Flugumenn frelsisins gægjast nú glottandi úr hverri gátt tilbúnir til að selja ömmu sína, ættarsilfrið og stúta endanlega fullveldinu í skiptum fyrir að vera lausir undan mætingaskildu og starfstöð á fjarfundi í símanum sínum. Þvílík er uppbyggingin framundan að hornsteinum er nú hent að heilu hverfunum svo ekki sé skautað fram hjá þjóðarhöllunum og skýjaborgunum sem þessa dagana birtast eins og sápukúlur upp úr hattinum.

Í mínum smáheimabæ birtist nú í vikunni; innviðaráðherrann ásamt forstjóra mannvirkjastofnunnar ríkisins og fagfjárfestis af hrafnshól. Þetta andans lið fór um sinumóann í norðaustan nepjunni, ásamt sveitarstjórnarfólki, með byggingahjálma og öryggisgleraugu skartandi gulum vestum og lögðu hornstein með símanum sínum við löngu gleymdan moldartroðning.

Þessi slóði var eina veðið sem stóð eftir fyrir 2,2 milljarða skuld korter eftir “hið svo kallaða hrun” sem núverandi meirihluti sameinaðs sveitarfélags hefur endurheimt úr klóm veðhafa með málaferlum í á annan áratug. Sett var upp smá skilti fyrir símana og sjónvarpstökumanninn við enda troðningsins gegnt hornsteininum sem á stendur Construction Area authorized personnel only, m.a. með táknmyndum af öryggismyndavél og byggingahjálmi.

Það var ekki seinna vænna en að smella í selfí fyrir ríkissmedíu okkar landsmanna allra, -og hræra steypu í hornstein. Fagfjárfestirinn á hrafnshólnum hefur með handverkið að gera, hefur unnið að lofsverðum framkvæmdum í sveitarfélaginu, með því fá grafna holu í miðjan fótboltavöllinn á Seyðisfirði fyrir átta íbúðum. Holunni var reyndar skilað, en byggðar hafa verið þess í stað fimm holur neðanjarðar á Djúpavogi sem ekki hefur alveg tekist að klára vegna tæknilegra atriða.

Heir, heir! Selenskí ávarpar alþingi íslendinga. Já það er munur að búa í stóru samfélagi en vera ekki eins og hreppari í einhverju krummaskuði úti á landi. Enda er hreppurinn sjálfur, sem hefur verið til sem hallærisleg stjórnsýslueining frá þjóðveldisöld, komin á hreppinn.

Farið hefur fé betra varla eru menn á móti uppbyggingu kann einhver að spyrja, -eftir stanslausa fólksfjölgun undangenginna áratuga. En þegar betur er að gáð þá hefur Íslendingum lítið fjölgað við innrás glóbalsins, nema þá í kirkjugarðinum, eins og kunningi minn á grafarbakkanum benti á.

Guð blessi Ísland.

Á Reykjavík að ganga í ESB?

Heiðmyrkur og Hermann

Það er til veður fyrirbæri sem kallast heiðmyrkur. Íslenskt orðnet gefur upp skýringarnar þoka, þokudrungi eða þokumyrkur á fyrirbærinu auk 123 vensla. Þetta mun samt vera sérstök tegund lágþoku í heiðskýru verði, stundum sögð það sama og dalalæða. Það eru ekki margar heimildir til þar sem nafnið á fyrirbrigðinu kemur við sögu. 

Við austurströndina er kaldur hafsstraumur sem rennir sér suður með Austurlandi og býr til hina frægu Austfjarðaþoku í samspili við hlýtt loft. Um helgina var ég niður á Stöðvarfirði og gafst færi á að fylgjast með fyrirbærinu heiðmyrkur af sólpallinum, sem ég hef reyndar oft séð áður án þess að íhuga hvað það kallaðist annað en þoka.

Myndin að ofan er af heiðmyrkri sem birgði sýn þegar þoka af hafi kom inn á sólríkan fjörðinn með innfalli og hafgolu. Neðri myndin er með sama útsýni frá kvöldinu áður

 

Í vetur las ég þjóðsöguna um Hermann litla sem bjargaði fólkinu sínu undan Hundtyrkjanum, en þá var heiðmyrkur.

Er Tyrkir fóru ránsferð sína 1627 komu þeir að Eyjum í Breiðdal fyrir miðjan morgun. "Náðu þeir öllu fólki heima, tóku það allt og bundu, nema dreng einn fjögurra ára er Hermann hét. Síðan fóru þeir burtu og leituðu fleiri bæja. Heiðmyrkur var á mikið. Þegar þeir voru farnir sagði móðir Hermanns við hann: -Hefurðu ekki busann þinn í kotinu þínu svo þú getir skorðið af mér böndin? Drengur hvað já við því, kom með busann og gat um síðir skorið svo böndin, að önnur höndin losnaði. Tók hún þá við busanum og skar öll bönd af sér og síðan af þeim manni sem næstur var. Fékk hún síðan þeim manni busann og bað hann að losa hitt fólkið, en hljóp sjálf til fjalls með Hermann litla. Slapp allt fólkið með þessum hætti. Þegar Hermann var fulltíða réðst hann á skip og var lengi í siglingum, var mælt að hann hafi síðar eignast Berunes. (Ættir Austfirðinga, 11307)

Hermann Ásmundsson var fæddur 1623 og passar aldurinn við þjóðsöguna. Hann er fjögurra ára er Tyrkjaránið var 1627. Í jarðarbréfum frá 16.-17. öld (s.280) sést að Hermann eignast 200 í Berunesi, en átti jörðin alla samkvæmt bréfi dagsettu 13.júlí 1687. Hermann bjó á Berunesi þar til hann lést upp úr 1695. (Dvergasteinn - þjóðsögur og sagnir / Alda Snæbjörnsdóttir)

Því er þessi sögn af Hermanni tilfærð hér af heiðmyrkri, að þegar Tyrkir rændu við Berufjörð og í Breiðdal, þá kom þokan mörgum til bjargar, en í veðurlýsingum var blíðviðri þá daga sem Tyrkir dvöldu í Berufirði, enda hásumar. Ræningjaskipin lágu út á Berufirði á móts við Berunes og Djúpavog í fimm daga og hertóku 110 manns auk þess að drepa 9, -í Hamarsfirði, Berufirði og í Breiðdal, náðu fáum í Breiðdal.

Tyrkjaránssaga hefur verið talin sannsögulegt plagg enda var hún skrásett sem samtímaheimild. Tyrkir fóru frá Austfjörðum í Vestamannaeyjar og létu þar nokkra Austfirðinga lausa til að hafa pláss fyrir fleiri Vestamannaeyinga sem þeim þótti álitlegri söluvara. Saga ránanna fyrir austan var síðan skráð eftir austfirskum skólapiltum í Skálholti.

Þjóð- og munnmælasögur hafa því ekki átt upp á pallborð fræðimanna hvað Tyrkjaránið varðar, nema þá sem kviksögur. Sagan af Hermanni skýrir kafla sem má finna í Tyrkjaránssögu um það hversvegna Tyrkjum tókst ekki að ræna prestsetrið Heydali. Um það hefur Tyrkjaránssaga þetta að segja.

Nú er Hamarsfólkið var til skips komið þ. 7. júlíum, fóru nokkrir af illvirkjunum enn strax aptur um fjörðinn að Berunesi, þustu svo norður yfir fjöllin, til þess þeir komu í Breiðdal. Þeir voru alls átta illmennin. Þessir komu fyrst á þann bæ, sem Ós heitir. Þar fundu þeir átta karlmenn og bundu á þeim bæði hendur og fætur og voru þar eptir tveir Tyrkjar að gæta þeirra, meðan hinir fóru yfir um ána til þeirra manna, er þeir sáu hinu megin árinnar, hverjir voru menn frá síra Höskuldi Einarssyni frá staðnum Heydölum, sem áttu að koma undan kistum nokkrum fullum af gripum, því spurzt hafði þangað af illvirkjunum. En í þessum atriðum kom að Ósi gangandi neðan úr byggðinni með sitt fólk sá maður, sem hjet Jón, af bænum Streiti. Hann vissi ekki að ófriðarmenn voru komir í Breiðdalinn. En sem þeir tveir illgjörnu vaktarar þetta fólk sáu, flýðu þeir upp í fjallið, en nefndur Jón á Streiti leysti þá þrjá menn hina bundnu, Gísla Þórarinsson með sínum syni og Ásmund Hermannsson, og flýðu þeir svo gangandi með Jóni inn eptir Breiðdal og upp í hjeruðin. Þeir menn, sem með kistur síra Höskuldar fóru, yfir gáfu þær, en flýðu síðan. úr þeim kistu tóku ræningjarnir nær 30 hundruð í silfri og klæðum, en klufu þar eptir kisturnar í sundur. Heim til staðarins fóru ræningjarnir ekki, því þeim sýndist þar klettur vera, sem staðurinn var. (Tyrkjaránssaga Björns á Skarðasá)

Munnmælin segja frá atburðum í Breiðdal á svipaðan hátt og Tyrkjaránssaga þó svo Hermanns litla sé ekki getið í Tyrkjaránssögu. Hermann og móður hans voru á bænum Eyjum, sem er bær fyrir innan Ós. Hvers vegna aðeins karlmenn voru heima við í böndum á Ósi gæti stafað af því, eins og reyndar kemur fram um kistur séra Höskuldar, að spurst hafi til Tyrkjanna við Berufjörð. Líklegt er að Ásmundur Hermannsson, einn af þeim sem leystur var úr böndum á Ósi, hafi verið faðir Hermanns litla.

Munnmælunum ber nokkuð vel saman við Tyrkjaránssögu um atburðina á Ósi, en hefur það þó til viðbótar að vera staðkunnug. Við Ós hef ég heyrt að hafi verið ferjustaður áður fyrr yfir Breiðdalsá og Heydalir eru handan ár, ekki er ólíklegt að þeir menn sem voru að flytja kisturnar hafi forðað sér á bát yfir ána án kistnanna og síðan í Heydali.

Þjóðsaga í safni Sigfúsar Sigfússonar þjóðsagnaritara segir frá því að Tyrkir hafi oftar en einu sinni reynt að komast í Heydali en hafi ítrekað tínt bænum eða sýnst hann vera kletta. Þar er þess getið að séra Höskuldur hafi farið til kirkju og bænhita hans þakkað að bærinn fannst ekki, en ekki er ólíklegt að heiðmyrkri sé að þakka hvort sem séra Höskuldur bað þess í bænum sínum eða lét almættið um með hvaða hætti hann verndaði Heydali.

Það kemur víða fram í Tyrkjaránssögu hvernig dyntótt Austfjarðaþokan kom sér fyrir fólkið þessa ógnardaga, bæði vel og illa. Ein sagan er af dreng sem var fluttur úr Breiðdal í böndum ásamt fleirum. Þegar hann sá sér færi, á bænum Núpi á Berufjarðaströnd, hljóp hann inn í þokuna með hendur bundnar aftur fyrir bak. Hann komst inn í þokuna með ræningjana á hælunum en missti þá niður um sig buxurnar og féll, lá síðan grafkyrr, ræningjarnir leituðu allt í kring, svo nálægt að hann heyrði tal þeirra, en þeir fundu hann ekki, svo skyndilega getur heiðmyrkur úr Austfjarðaþokunni skollið á í glaða sólskini.

Orðabók Menningasjóðs hefur þetta að segja um orðið heiðmyrkur; "þoka á láglendi en tindar bjartir og heiður himinn. Íslensk Orðsifjabók Ásgeirs Blöndal hefur ekki orðið heiðmyrkur, en um orðið heið segir; "skýlaus himin, bjart loft" og um myrkur; dimma, ljósleysi

1. maí baráttudagur verkalýðsins

Ég fór með einn af eldri vinnubílunum í dekkjaskipti í vikunni. Þetta er gamall lúinn jálkur, sem engin nennir lengur að keyra, en er notaður til að sækja hádegismatinn í steypuverksmiðjuna. Það gafst stund á milli stríða hjá mér enda orðin eldri og lúnari en gamli rauður.

Þegar ég var þarna var ung kona á símafundi í snjallsímanum sínum fyrir utan dekkjaverkstæðið, þar sem drundi í loflyklum og glamraði í affelgunar vélum. Konan hafði gengið yfir planið og stóð á grasbala þar sem hún hafði stillt sér tígurlega upp og beindi símanum að sér svo hún sæist sem best í selfí.

Hvort unga litfríða og ljóshærða konan var að tala við ritarinn sinn veit ég náttúrulega ekkert um, en ef svo hefur verið þá hefur ritarinn væntanlega þurft að segja þeim sem áttu erindi við hana að hún væri ekki viðlátin hún væri á fundi.

það getur verið flókið að vera á vinnustað án mætingarskyldu og ætti að borga dekkjastrákum og gömlum lúnum jálkum, sem hafa ekkert gáfulegra að gera en spá í skýin, betra kaup fyrir þess lags álag.

Nei ég segi nú bara svona, -til að segja eitthvað á baráttudegi verkalýðsins.

Tvöfeldni sannleikans

Að búa í tveimur heimum, -að minnsta kosti, er daglegt brauð. Aðeins með því að láta hafa sig að fífli er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að raunveruleikinn er margfaldur og oftast er hægt er að velja sér þann sannleika sem best hentar.

Sem dæmi þá sit ég núna við tölvuna framan við stofugluggann og hamra þetta inn. Ef ég opna á fjölmiðlana þá vofir þriðja heimstyrjöldin yfir, -allt eins með kjarnorkuvetri. Tveggja ára drepsóttin er sem betur fer á niðurleið en alls endis óvíst hversu lengi það ónæmi varir.

Þegar horft er út til heimsins í gegnum medíuna má fyllast ótta vegna blekkinga, óstöðugleika, hópuppsagna, ringulreiðar og stríðs. En þegar ég horfi út um stofugluggann sé ég vorkomuna í allri sinni dýrð. Þrestina gæða sér á eplum frá henni Matthildi minni og hrafninn svífa yfir í von um að ég muni eftir honum.

Auk þess sé ég inn allt Hérað þar sem spegilslétt Lagarfljótið hlykkjast inn að Snæfelli í morgunnkyrrðinni. Ef ég fer út á svalir þá heyri ég gæsir og álftir kvaka á Egilsstaðanesinu í bland við lóunnar dýrðin dí og get hlustað á þytinn í stéli hrossagauksins þar sem hann steypir sér niður að Gálgaklettinum við kirkjuna.

Svona snemma morguns yfirgnæfir meir að segja niðurinn í Eyvindaránni úr fjarska, hvininn í loftræstisamstæðunum á skólaþakinu þar sem minni kynslóð var kennt að opna glugga til að hleypa nýjum degi inn með fersku andblæ um leið og mætt var til kennslustofu. Já, -bí bí og blaka, -álftirnar kvaka, -ég læt sem ég sofi, -en samt mun ég vaka.

Ég hafði fullkomið val um að fara strax út í þennan veruleika, sem er fyrir utan stofugluggann, með því einu að fara út á svalir, en hef í staðin freistast til að kíkja á fréttir í tölvunni, áður en ég fer út í daginn til vinnufélaganna í steypunni, til að standa ekki á gati, -og er medían ekki beint kræsileg frekar en fyrri daginn.

Um síðustu helgi slapp ég undan krananum í heila tvo sólahringa. Við Matthildur mín fórum niður á sælureitinn við sjóinn, í Sólhólinn okkar þar sem úthafsaldan brotnar í grýttri fjöru á hleinunum neðan við kot. Endurheimtum gónhólinn úr flækju þyrnihríss og sinu, svo nú má góna berfættur á skýjabólstra bera við hafsauga frá besta stað í morgunnkyrrðinni.

Við búum svo vel að hafa góðan aðgang að tveimur veruleikum. Annar er loftkastali með sama útsýni og kirkjuturninn, sem er eitt það besta á Héraði. Má segja að það sé hús vindanna þar sem golan þýtur um miðjan daginn í trjátoppunum neðan við svalirnar á leið sinni inn um opnanleg gluggafögin með fögnuði yfir enn einum dásemdar deginum.

Hinn sannleikinn er niður við hafið þar sem æðarfuglinn úar í fjöruborðinu sem er neðst í garðinum. Þar á skarfurinn sinn stað á hleininni og þegar hafgolan rennir sér inn fjörðinn með innfallinu, þerrar hann vængina líkt og prestur sem blessar söfnuðinn. Yfir og allt um kring syngja þrestir og máríerlur ásamt suðandi hunangs humlum í garðsins hrísi.

Við dvöldum sem sagt í gula bárujárnshjallinum okkar niður við hafið bláa hafið um síðustu helgi, laus við allan ófögnuð því þar höfum við aldrei haft nettengingu eða sjónvarp, hvað þá snjallsíma um hönd og útvarpið er notað til spari þegar hlustað skal á óm angurværra dægurlaga frá síðustu öld.

Annars sitjum við bara úti á palli við öldunnar nið og vaggandi blæ til að fylgjast með skýjum himinsins, prjónandi eða lesandi. Ég las um Gísla á Uppsölum enda missti ég af honum í sjónvarpinu á sínum tíma, því ekki orðin vanþörf á að kynnast lífshlaupi og ljóðum Gísla, -á svefnsins örmum svífur -sálin í draumalönd inn, -líður um ljósa heima -líkama fráskilin.

Í seinni tíð hefur þeim farið fækkandi þessum dásemdar dvalar dögum niður við hafið. Börnin og þeirra fjölskyldur hafa komist upp á lagið. Sonur minn sagði við mig fyrir stuttu; pabbi ég óttast það mest að verða á endanum eins og þú. -Hvernig þá; spurði ég. -Þú et eini maðurinn sem ég hef heyrt segja að það væri skemmtilegra að sitja heilan dag og fylgjast skýjunum á ferð þeirra yfir himininn frekar en að horfa á sjónavarp, ég er ekki frá því að ég sé farinn að fatta hvað þú áttir við, -sagði hann.

En nú ætla ég ekki að hafa þetta eintal lengra hérna við bansetta tölvuna. Krummi er löngu mættur og svífur fyrir framan svalirnar. Tími til komin að svífa úti á svölum í smástund með krumma, fara síðan út í sumarið til að steypa og vera ég sjálfur.

Hvað helgar daginn?

Þeir eru fáir dagarnir sem hafa jafnstór fyrirheit í nafninu og Sumardagurinn fyrsti. Það veit samt engin lengur hvað helgar þennan dag annað en nafnið, en upp á hann hefur verið haldið á Íslandi frá því land byggðist.

Hvað helgar daginn annað en það sem felst í nafninu er sem sagt ekki vitað. Einhversstaðar rakst ég á að dönskum kirkjuyfirvöldum hefði þótt rétt á 18. öld að banna guðþjónustur á þessum degi í íslenskum kirkjum, þegar þau fréttu af því að þessi dagur hefði verið brúkaður sem messudagur á Íslandi frá alda öðli.

Sumir telja helgi dagsins komna aftan úr heiðni. Nú í seinni tíð hefur aðallega verið sótt að Sumardeginum fyrsta sem helgidegi með því að færa hann til og bæta honum við langa helgi. Stundum hefur heyrst að bæta eigi svona dögum við sumarfrí eða aðra orlofsdaga launþega, -færa fram á sumarið.

Sumardagurinn fyrsti er fyrsti dagur mánaðarins Hörpu í gamla íslenska tímatalinu og ber alltaf upp á fyrsta fimmtudag eftir 18. apríl. Hann er auk þess svo kallaður yngismeyjadagur. Þessi dagur var talin mikill hátíðisdagur áður fyrr, gjafir voru gefnar þennan dag og hjá yngra fólki var dagurinn álíka hátíðlegur og aðfangadagskvöld.

Það góða við sumardaginn fyrsta er að hann er alltaf á sumardaginn fyrsta, -hvernig sem viðrar.

Gleðilegt sumar.

Svaðalegar kerlingabækur

Þetta er svaðalegt var stundum sagt og er kannski sagt enn. Er þá átt við svakalegt, hrikalegt eða eitthvað verulega slæmt. En hvaðan er svaðalegt upprunnið? Um upprunann má lesa í fyrstu hallærum íslandssögunnar.

Árin skömmu fyrir 1000 voru slæm hallærisár með hörðum vetrum. Veturinn 975-976 var talin harðastur á þjóðveldisöld, þó svo að fleiri slæmir kæmu fyrir árþúsundamótin. Vildu sumir meina að þessi hallæri hafi flýtt fyrir kristnitöku á Íslandi.

"þá átu menn hrafna og melrakka, og mörg óátan ill var étin. En sumir létu drepa gamalmenni og ómaga og hrinda fyrir hamra. Þá sultu margir menn til bana, en sumir lögðust út að stela og urðu fyrir það sekir og drepnir. Þá vógust skógarmenn sjálfir, því það var lögtekið að ráði Eyjólfs Valgerðarsonar, að hver frelsti sig, sá er þrjá dræpi seka". (viðauki Skarðsbókar)

Í Svaða þætti og Arnórs kerlingarnefs kemur glöggt fram hversu harðneskjan var mikil, en þar tókust á tveir pólar, -harkan og gæskan. -Gleðilega páska.

- 0 - 0 - 0 - 0 - 0 -

Mikil og margföld er miskunn allsvaldanda guðs í öllum hlutum og háleitur hans dómur er hann lætur öngan góðgerning fyrirfarast heldur kallar hann elskulegri mildi þá sem eigi kunna hér áður til að nema, skynja og skilja, dýrka og elska sinn lausnara sem vor herra Jesús Kristur, lifandi guðs son, hefir sýnt í mörgum frásögnum þó að vér munum fár tína. Svo sem yfirboðan miskunnar tilkomu og fullkomins kristindóms á Íslandi sýnir guð í þeim frásögnum sem eftir fara að hann styður og styrkir hvert gott verk þeim til gagns er gera en hann ónýtir og eyðir illsku og grimmd vondra manna svo að oftlega fyrirfarast þeir í þeim snörum er þeir hugðu öðrum.

Nokkuru eftir utanferð Friðreks biskups og Þorvalds Koðránssonar gerðist á Íslandi svo mikið hallæri að fjöldi manns dó af sulti. Þá bjó í Skagafirði nokkur mikilsháttar maður og mjög grimmur er nefndur er Svaði, þar sem síðan heitir á Svaðastöðum.

Það var einn morgun að hann kallaði saman marga fátæka menn. Hann bauð þeim að gera eina mikla gröf og djúpa skammt frá bæ sínum við almannaveg. En þeir hinir fátæku urðu fegnir ef þeir mættu hafa amban erfiðis síns með nokkuru móti og slökkva sinn sára hungur. Og um kveldið er þeir höfðu lokið grafargerðinni leiddi Svaði þá alla í eitt lítið hús.

Síðan byrgði hann húsið og mælti síðan til þeirra er inni voru: "Gleðjist þér og fagnið þér því að skjótt skal endir verða á yðvarri vesöld. Þér skuluð hér búa í nótt en á morgun skal yður drepa og jarða í þeirri miklu gröf er þér hafið gert."

En er þeir heyrðu þann grimma dóm fyrir sitt starf, er þeim var dauði ætlaður, síðan tóku þeir að æpa með sárlegri sorg um alla nóttina. Þar bar svo til að Þorvarður hinn kristni, son Spak-Böðvars, fór þá sömu nátt upp um hérað að erindum sínum en leið hans lá allsnemma um morguninn hjá því sama húsi er hinir fátæku menn voru inni. Og er hann heyrði þeirra grátlegan þyt spurði hann hvað þeim væri að angri.

En er hann varð vís hins sanna mælti hann til þeirra: "Vér skulum eiga kaup saman ef þér viljið sem eg. Þér skuluð trúa á sannan guð þann er eg trúi á og gera það sem eg segi fyrir. Þá mun eg frelsa yður héðan. Komið síðan til mín ofan í Ás og mun eg fæða yður alla."

Þeir sögðu sig það gjarna vilja. Tók Þorvarður þá slagbranda frá dyrum en þeir fóru þegar fagnandi með miklum skunda ofan í Ás til bús hans.

En er Svaði varð þessa var varð hann harðla reiður, brá við skjótt, vopnaði sig og sína menn, riðu síðan með öllum skunda eftir flóttamönnum. Vildi hann þá gjarna drepa en í annan stað hugsaði hann að gjalda grimmu sína svívirðu er hann þóttist af þeim beðið hafa er þá hafði leysta. En hans illska og vondskapur féll honum sjálfum í höfuð svo að jafnskjótt sem hann reið hvatt fram hjá gröfinni féll hann af baki og var þegar dauður er hann kom á jörð. Og í þeirri sömu gröf er hann hafði fyrirbúið saklausum mönnum var hann sjálfur, sekur heiðingi, grafinn af sínum mönnum og þar með hundur hans og hestur að fornum sið.

En Þorvarður í Ási lét prest þann er hann hafði með sér skíra hina fátæku menn er hann hafði leyst undan dauða og kenna þeim heilug fræði og fæddi þá þar alla meðan hallærið var.

Það segja flestir menn að Þorvarður Spak-Böðvarsson hafi skírður verið af Friðreki biskupi en Gunnlaugur munkur getur þess að sumir menn ætla hann skírðan verið hafa á Englandi og hafa þaðan flutt við til kirkju þeirrar er hann lét gera á bæ sínum. En móðir Þorvarðs Spak-Böðvarssonar hét Arnfríður, dóttir Sleitu-Bjarnar, Hróarssonar. Móðir Sleitu-Bjarnar var Gróa Hrafnsdóttir, Þorgilssonar, Gormssonar hersis, ágæts manns úr Svíþjóð. Móðir Þorgils Gormssonar var Þóra dóttir Eiríks konungs að Uppsölum. Móðir Herfinns Eiríkssonar var Helena dóttir Búrisláfs konungs úr Görðum austan. Móðir Helenu var Ingibjörg systir Dagstyggs, ríks manns.

Á þeim sama tíma sem nú var áður frá sagt var það dæmt á samkomu af héraðsmönnum, og fyrir sakir hallæris og svo mikils sultar sem á lá var lofað að gefa upp fátæka menn, gamla, og veita öngva hjálp, svo þeim er lama var eða að nokkuru vanhættir og eigi skyldi herbergja þá. En þá knúði á hinn snarpasti vetur með hríðum og gnístandi veðrum.

Þá var mestur höfðingi út um sveitina Arnór kerlingarnef er bjó á Miklabæ í Óslandshlíð. En er Arnór kom heim af samkomu þessi þá gekk þegar fyrir hann móðir hans, dóttir Refs frá Barði, og ásakaði hann mjög er hann hafði orðið samþykkur svo grimmum dómi. Tjáði hún fyrir honum með mikilli skynsemd og mörgum sannlegum orðum hversu óheyrilegt og afskaplegt það var að menn skyldu selja í svo grimman dauðann föður sinn og móður eða aðra náfrændur sína.

"Nú vit það fyrir víst," segir hún, "þó að þú sjálfur gerir eigi slíka hluti þá ertu með öngu móti sýkn eða hlutlaus af þessu glæpafullu manndrápi þar sem þú ert höfðingi og formaður annarra, ef þú leyfir þínum undirmönnum að úthýsa sínum feðginum eða frændum nánum í hríðum og jafnvel þó að þú leyfir eigi ef þú stendur ekki í mót með öllu afli slíkum ódáða."

Arnór skildi góðfýsi móður sinnar og tók vel ásakan hennar. Gerðist hann þá mjög áhyggjufullur hvað er hann skyldi að hafast. Tók hann þá það ráð að hann sendi þegar í stað sína menn um hina næstu bæi að safna saman öllu gamalmenni því er út var rekið og flytja til sín og lét þar næra með allri líkn.

Annan dag stefndi hann saman fjölda bónda.

Og er Arnór kom til fundarins mælti hann svo til þeirra: "Það er yður kunnigt að vér áttum fyrir skömmu almennilega samkomu. En eg hefi síðan hugsað af sameiginlegri vorri nauðsyn og brotið saman við þá ómannlegu ráðagerð er vér urðum allir samþykkir og gáfum leyfi til að veita líftjón gamalmenni öllu og þeim öllum er eigi mega vinna sér til bjargar með því móti að varna þeim líflegri atvinnu. Og hirtur sannri skynsemd iðrast eg mjög svo illskufullrar og ódæmilegrar grimmdar. Nú þar um hugsandi hefi eg fundið það ráð sem vér skulum allir hafa og halda. Það er að sýna manndóm og miskunn við mennina svo að hver hjálpi sínum frændum sem hver hefir mest föng á, einkanlega föður og móður og þar út í frá, þeir sem betur mega fyrir sulti og lífsháska, sína aðra náfrændur. Skulum vér þar til leggja allan vorn kost og kvikindi að veita mönnum lífsbjörg og drepa til hjálpar vorum frændum faraskjóta vora heldur en láta þá farast af sulti svo að engi bóndi skal eftir hafa meira en tvö hross. Svo og eigi síður sá mikli óvandi er hér hefir fram farið að menn fæða fjölda hunda svo að margir menn mega lifa við þann mat er þeim er gefinn. Nú skal drepa hundana svo að fáir eða öngir skulu eftir lifa og hafa þá fæðu til lífsnæringar mönnum sem áður er vant að gefa hundunum. Nú er það skjótast af að segja að með öngu móti leyfum vér að nokkur maður gefi upp föður sinn eða móður, sá er með einhverju móti má þeim hjálpa en sá er eigi hefir lífsnæring til að veita sínum náfrændum eða feðginum, fylgi hann þeim til mín á Miklabæ og skal eg fæða þá. En hinn er má og vill eigi hjálpa hinum nánustum frændum þá skal eg grimmu gjalda með hinum mestum afarkostum. Nú þá mínir kærustu vinir og samfélagar heldur en undirmenn, fremjum í alla staði manndóm og miskunn við vora frændur og gefum ekki færi til óvinum vorum því oss að brigsla að vér gerum með of mikilli fávisku við vora náunga svo ómannlega sem á horfist. Nú ef sá er sannur guð er sólina hefir skapað til þess að birta og verma veröldina og ef honum líkar vel mildi og réttlæti sem vér höfum heyrt sagt þá sýni hann oss sína miskunn svo að vér megum prófa með sannindum að hann er skapari manna og að hann megi stjórna og stýra allri veröldu. Og þaðan af skulum vér á hann trúa og öngan guð dýrka utan hann einn saman ríkjanda í sínu valdi."

Og er Arnór hafði þetta talað þá var þar Þorvarður Spak-Böðvarsson við staddur og segir svo: "Það er nú sýnt Arnór að sá hinn sami guð er þú kvaddir að þínu máli hefir sinn helgan anda sent í þitt brjóst til að byrja svo blessaðan manndóm sem þú hefir mönnum nú tjáð í tölu þinni og það hygg eg ef Ólafur konungur hefði þig heyrt slík orð segja að hann mundi gera guði þakkir og þér fyrir svo fagran framburð og því trúi eg að þá er hann spyr þvílíka hluti að hann verði forkunnar feginn og víst er oss það mikill skaði að vér skulum hann eigi mega sjá eða heyra hans orð sem mér þykir ugganda að hvorki verði."

En er allir þeir er þar voru saman komnir létu sér þetta allt vel viljað er hann hafði talað þá slitu þeir með því þinginu. Þá var hinn snarpasti kuldi og frost sem langan tíma hafði áður verið og hinir grimmustu norðanvindar en svelli og hinu harðasta hjarni var steypt yfir jörð svo að hvergi stóð upp. En á næstu nótt eftir þennan fund skiptist svo skjótt um með guðlegri forsjá að um morguninn eftir var á brottu allur grimmleikur frostsins en kominn í staðinn hlær sunnanvindur og hinn besti þeyr. Gerði þaðan af hæga veðráttu og blíðar sólbráðir. Skaut upp jörðu dag frá degi svo að af skömmu bragði fékk allur fénaður nógt gras af jörðu til viðurlifnaðar. Glöddust þá allir menn með miklum fagnaði er þeir höfðu hlýtt því miskunnar ráði er Arnór hafði til lagt með þeim og tóku þegar í mót svo nógan velgerning guðlegrar gjafar að fyrir þá skyld gengu allir þingmenn Arnórs, karlar og konur, fljótt og feginsamlega undir helga siðsemi réttrar trúar með sínum höfðingja er þeim var litlu síðar boðið því að á fárra vetra fresti var kristni lögtekin um allt Ísland.

Arnór kerlingarnef var son Bjarnar Þórðarsonar frá Höfða. Móðir Bjarnar hét Þorgerður, dóttir Þóris ímu og Þorgerðar dóttur Kjarvals Írakonungs. Höfða-Þórður var son Bjarnar byrðusmjörs, Hróaldssonar hróks, Áslákssonar, Bjarnarsonar járnsíðu, Ragnarssonar loðbrókar.(Svaða þáttur og Arnórs kerlingarnefs)

Málsháttur páskaeggsins þessa páska er; "Bregður ávexti til rótar".