Gamli Nói er kominn til Kína

Tröllið sem stal jólunum heimtar að fá að halda þeim. Nú vill það þar að auki fá að gefa þeim jólaglaðning sem trúa á ljósið. Skimar eins og engin sé morgunndagurinn út um borg og bý, fólk norpar í vetrarkuldunum eftir því að fá pinnann rekinn upp í kuldabláar nasirnar til að hægt sé að úrskuða hvor það sé haldið drepsótt.

Ótrúlegt samt hvað fólk er vel á sig komið, að það skuli engin líða út af við skimunarstöðvarnar, fólk er því sem næst eins vel á sig komið og þegar það koma síðast saman við gosstöðvarnar í vetur. þrátt fyrir að drepsóttin hafi síðan geisað mánuðum saman.

Delta, omicron, Oh my God og Holy shit á leið til landsins, dauðsföll fyrir löngu orðin óþörf enda til í ritrýndu súluriti spálíkansins. Í 1. og 2. sprautu lofaði lukkutröllið hjarðónæmi í verðlaun. 3. sprauta átti að vera fyrir þá sem sæju ljósið, og Jólatónleikar í verðlaun fyrir hjarðhegðunina.

Spurning hvenær verður orðið tímabært að troða skimunarpinnunum upp í rassgatið. Þeir ku víst vera fyrir löngu byrjaðir á því í Kína með þeim fádæma árangri að lítið sem ekkert fréttist þaðan síðan, hvorki af logsuðutækjum né pestargemlingum. Já Gamli Nói, gamli Nói keyrir sjúkrabíl. Hann fann engan sjúkling, bara steiktan kjúkling.

Ætlar nýi heilbrigðisráðherrann virkilega að fokka upp raðbólusetningunum og hafa jólatónleikana af fullbólusettu fólki?

Ráðherra hafi auðvitað sínar skoðanir

Aðventusaga - níu líf kattarins og kraftaverk flugunnar

Það þarf ekki alltaf að vera svo að hrakföll leiði til ófarnaðar. Á þetta var ég minntur fyrir skemmstu þegar vinnufélagi á táningsaldri í steypunni hafði hringt á mánudagsmorgni og boðað forföll. Hann hafði lent í óhappi kvöldið áður, hafði missti stjórn á bíl í krapa með þeim afleiðingum að bíllinn þeyttist út af veginum, endastakkst og kútveltist áður en hann lenti svo aftur á hjólunum. Sjálfur hafði vinnufélaginn flogið út um hliðarrúðuna og lent mjúklega í sinumóa, stóð upp til að slökkva ljósin á bílnum og hringja eftir aðstoð.

Hann sagði þegar hann hringdi í vinnuna að það amaði ekkert að sér, en þau á sjúkrahúsinu vildu halda honum inni til öryggis, en hann vonaðist til að geta mætt þegar liði á daginn. Þó svo að hann hafi ekkert mætt þennan mánudag var hann mættur galvaskur fyrir klukkan átta daginn eftir alveg órispaður að sjá og kannaðist ekki við að neitt væri að sér, að vísu væri hann aðeins aumur í hnénu, en það væri vegna þess að hann hefði verið að eltast við rollur á laugardeginum.

Við gömlu steypukallarnir ræddu það hvort það væri gæfa eða gjörvileiki sem skildi á milli, eða jafnvel hvoru tveggja. Sá sem yfirleitt hittir naglann á höfuðið sagði; svona sleppa menn ef þeir ná því að vera eins og fluga. Ég spurði hvað hann meinti. Hann sagði að flugan gæti stoppað tímann. Þegar það ætti að slá hana, flygi hún undan högginu akkúrat á því augnabliki sem hún hefði átt að verða að klessu. Þetta gerðist vegna þess að flugur sæju  atburða rásina fyrir fram, ramma fyrir ramma og næðu að hugsa hvernig best væri að bregðast við á meðan tíminn stæði í kyrr á milli ramma. Ungi félagi okkar hefði séð að best væri að láta sig svífa út um hliðargluggann á hárréttu augnabliki til að geta haldið áfram að lifað lífinu.

Ég hef stundum haft þá speki yfir ungum vinnufélögum á andaktinni, að þeir verði að hafa það á bak við eyrað að mannslíkaminn toppi á tuttugasta og níuna aldurs ári. Eftir það liggi leiðin niður á við og ef einhver líf af níu lífum kattarins séu eftir 29 ára aldurinn taki hvert líf sinn toll. Sá sem best hittir naglann á höfuðið skýtur þá stundum inn í, að hugurinn haldi áfram að vera 29 ára fram undir sjötugt, þannig að svona speki sé nú til lítils. En af eigin reynslu þekki ég það að endastingast á hjóli eða mótorhjóli, jafnvel fara flikk-flakk og heljarstökk er ekkert tiltökumál fram undir þrítugt, án þess að hálsbrotna. En eftir það verður voðinn vís.

Fyrir 30 árum var ég á ferð í Lóni á samskonar bíl og ungi vinnufélagi minn, léttum og sprækum pikcup á túttum. Þá var einbreitt bundið slitlag víða á hringveginum, m.a. í Lóni. Vegna augnabliks andvarleysis lenti bíllinn með hjólin öðru megin út fyrir slitalagið með þeim afleiðingum að hann fór að rása. Framundan var einbreið brú þannig að ég gaf allt í botn til að keyra bílinn upp úr því að rása. Það gekk að hitta brúna og ég taldi mig í eitt augnablik hólpinn. Framundan var smá beygja og brekka, en þar affelgaðist framdekk með þeim afleiðingum að bíllinn endastakkst og sveif hátt í 15 metra, -eftir því sem ég komst að seinna, -áður en hann kom niður á skúffu gaflinn í vegkantinum.

Það kom sem sagt ekki til af góðu þegar þetta uppgötvaðist með 29 árin, níu líf kattarin og að flugan yrði ein til bjargar eftir þrítugt. Ég var að flýta mér heim frá Reykjavík eftir vinnutörn og átti eftir hálftíma heim á Djúpavog á stjörnubjörtu kvöldi og nýju tímameti, þegar bíllinn fór þetta heljarstökk með þeim afleiðingum að ég fór út í gegnum framrúðuna og niður í götu. Mín síðasta hugsun, meðan tíminn stóð kyrr á milli ramma, og rétt áður en ég setti hausinn í gegnum framrúðuna, var sú að þetta væri ekki búið ég væri ekki kominn heim til Matthildar minnar og barnanna. Allt sem ég ætti eftir að gera rann í gegnum hugann í algjörri kyrrð.

Þegar ég stóð upp af malbikinu úti í stjörnubjartri desembernóttinni, sá ég bílinn í fjarlægð fyrir utan veg upp undir klettum eins og upp lýstan. Ég gekk að bílnum en komst ekki lengra inn, en til að liggja í gólfinu við símann, þar þraut mig allan kraft. Þegar ég ætlaði að hringja heim náði ég fyrstu stöfunum í númerinu, en svo hvarf síminn í blóði ásamt sjóninni. Það svaraði maður á Hornafirði. Þá mundi ég ekki lengur hvar ég var, en taldi að ég væri rétt fyrir sunnan Höfn, og vonaði að maðurinn héldi ekki að ég væri blindfullur. Hann lét tengdamóður sína hafa símann, fór út og hafði samband við lögreglu. Konan talaði við mig þangað til að ég allt í einu mundi að ég var við Reyðará í Lóni, talsvert fyrir norðan Höfn. Hún lagði þá á til að geta hringt og látið vita.

Þetta var áður en símar voru í hverjum lófa, í bílnum var Dancal NMT og því hundaheppni að símasamband var þar sem bíllinn stóð upp undir klettum talsvert fyrir utan veg. Áður en sjúkrabíll og lögregla komu á staðinn hafði fólk frá Djúpavogi komið að slysinu, farið svo heim að Reyðará og fengið teppi til að breiða yfir mig þar sem ég lá úti í frostkaldri nóttinni. Ég heyrði þau tala saman en sá ekki neitt og hafði ekki mátt til að tala.

Síðan tók við flugferð til Reykjavíkur aftur, og erfiðasti sólahringur sem ég hef lifað, með klesst andlit, brotinn haus, slitna öxl og samfallna hryggjarliði. Fyrstu klukkutímana var ég sjónlaus með blæðandi úr eyra og heyrði sagt "við erum að missa hann" en það var mikill misskilningur því í mínum huga var það alveg á hreinu að ég var á leiðinni heim til alls þess sem ég átti og ef þau voru að missa eitthvað þá voru það sjúkrabörurnar. Þar að auki var ég á leiðinni til þeirra óþrjótandi verkefna sem í jólavinnutörninni urðu að lukkast til að halda sýslumanninum rólegum. Það var svo skítið með sýslumenn að þeir ærðust á aðventunni á þessum árum.

En á þessari aðventu upplifði ég kraftaverkið. Á öðrum degi á Borgarspítalanum var ég farin að finna batamerki, sérstaklega eftir að sérfræðingarnir á háls, nef og eyrna komu til að kíkja á mig með gorm, svipaðan og er notaður til að beygja rafmagnsrör, tróðu honum upp i nasirnar á mér þangað til að ég fann fyrir honum lengst niður í koki, rugguðu svo til nefinu svo gnast í og spurðu svo; geturðu nú andað með nefinu. Foxillur með samanbitna skolta kinkaði ég kolli. Þeir höfðu á orði þegar þeir stormuðu frá rúminu að á þennan þyrfti að kíkja betur. Það væri öruggt að hann sæi tvöfalt og að bitið væri skakkt þannig að það þyrfti að raspa af tönnunum og rétta stefnuna á blóðsprengdum glyrnunum.

Tveimur dögum seinna var komið til að flytja mig í hjólastól niður á háls, nef og eyrna. Þangað var mér trillað og sagt að bíða. Þar var mikið um að vera. Úr litlum sofandi polla voru rifnir hálskirtlarnir, hann réttur í fangið á foreldrunum um leið og blóðugir kirtlarnir glumdu í rusladallinum. Mér varð hugsað til frásagnar vinnufélaga míns af svipuðum atburði, sem ég hafði ekki trúað, en sá nú að var sannleikanum samkvæm. Eins var ungur maður með skakkt nef sagt að leggjast upp á bekk og nefið skoðað varfærnislega áður en töng, sem falin var aftan við bak - svipuð og notuð er við útigrill, -var eldsnöggt skellt á nefið og snúið upp á þangað til small í með tilheyrandi angistarveini unga mannsins. Sérfræðigarnir skoðuðu síðan mig og sögðu sín á milli; -nei hann er ennþá of bólginn.

Það var eftir heimsóknina á háls nef og eyrna sem kraftaverkið gerðist. Eftir þá heimsókn stóð ég upp úr hjólastólnum, fór í símann og hringdi í hana Matthildi mína til að biðja hana um að koma með skósíða svarta frakkann, ég hefði verið útskrifaður. Hún hafði verið búin að gera sig klára til að yfirgefa börn og bú, leggja upp í langferð þvert yfir landið til að heimsækja mig og færa mér slopp á spítalann.

Þegar Matthildur mín kom og var búin að leggja svarta frakkann yfir axlirnar á mér, tilbúnum til brottfarar, stóð gamall maður fram á ganginum við sjúkrastofudyrnar, og studdi sig við stöng á hjólum, sem hafði að geima poka með næringu í æð og súrefni, hann sagði við Matthildi; -jæja, svo þú ætlar bara að fara heim með víkinginn þinn, -gangi ykkur vel. Ég hef alltaf síðan verið einstaklega ánægður ef ég er heiðraður með víkings nafnbótinni. Þetta var aðventusaga kattarins frá því árið 1991, og í dag eru akkúrat 30 ár síðan ég varð fluga.

Vísdómur hrafnsins

Það kemur fyrir að ég glugga í bók daganna og lít á gömul skrif. Haustið 2012 vann ég hjá Murbygg í Harstad. Við höfðum verið að vinna allt sumrarið norður í nesi finnanna. Það virtist vera heldur dauft fram undan varðandi múrverk hjá Murbygg þannig að ég hafði orð á því við Mette framkvæmdastýru hvort ég ætti ekki að taka mér vetrarfrí. Hugsanlega gæti hún samt lánað mig til Mortens múrarameistara í Finnsnesi.

Þessar hugmyndir blés Mette samstundis út af borðinu og sagði að það væri verkefni framundan í Evensmarka þar sem ætti að endurhlaða samískt fjós. Hún hefði hugsað sér að ég yrði í þessu verki ásamt öðrum hvorum norðmannanna Rune eða Allan til að byrja með, en síðan Sudananum Juma. Því Rune og Allan hefðu hvorugur áhuga fyrir verkefninu.

Við Mette og Rune fórum til að kanna þetta verk í desember. Þetta var hátt uppi í skóginum, undir háu fjalli, staðurinn heitir Gállogieddi. Eigandi bæjarins bjó niður við þjóðveginn um sveitina og átti að vera okkur til halds og traust meðan á verkinu stæði, með snjómokstur upp hlíðina og þess háttar. Annars var Samasetrið Vardobáiki með umsjón og fjármögnun verksins, þetta voru sem sagt fornminjar.

Þeim félögum mínum, ásamt eigandanum, leyst þannig á, að þetta væri illvinnanlegt verk. Hvað þá að vetrarlagi. Fjósið var hlaðið úr grjóti undir heyhlöðu og stóð þannig í brekkunni að farið var inn í hlöðuna af jafnsléttu að ofan, en neðri hlið fjóssins var öll ofanjarðar og með gluggum. Það var veggurinn sem snéri upp í brekkuna sem var að hruni kominn og hafði verið stífaður með plönkum með minna en meters millibili þvert yfir fjósið í neðri langvegginn.

Þegar við losuðum stein úr veggnum þá hrundi úr bakkanum inn í fjósið og voru flestir á því að öll brekkan kæmi inn í fjósið þegar losað yrði um stífurnar. Ég fór út og gekk hringinn í kringum húsið og sá að klöpp stóð upp úr götunni rétt upp við hlöðu dyrnar. Sunnan við fjósið og hlöðuna var svo smá klappar horn upp úr veginum. Þá rann það upp fyrir mér hvernig þessum stóru steinum, sem voru í veggnum, hafði verið fyrir komið, en þeir stærstu voru um 300 kg.

Þegar ég kom inn aftur sagðist ég vera viss um að það væri ekki mikill jarðvegur sem myndi hrynja úr bakkanum inn í fjósið, því það stæði upp við klett og þegar steinunum var hlaðið í vegginn hafi þeir verið látnir síga fram af klettinum. Þetta fannst öllum furðuleg staðhæfing og þó svo að ég fengi þau út til að sjá klapparnibburnar þá áttu þau erfitt með að sjá þetta fyrir sér. Það væri ekkert sem benti til þess að þetta væru ekki bara steinar sem stæðu upp úr. Ég bauðst til að teikna þetta upp og þá sæist hvernig í þessu lægi og hvernig væri best að standa að þessu verki.

Um kvöldið dundaði ég mér við að teikna fjósið, hvernig það stóð upp við klettinn áður en jarðvegurinn hafði verið fylltur að hliðinni þar sem hlöðudyrnar voru. Morguninn eftir hafði ég teikninguna með mér í vinnuna. Mette sagði strax að nú væri þetta auðskilið og þessa teikningu ætlaði hún að leggja fyrir skrifstofu Samanna í Vrdobáiki svo þau gætu tekið ákvörðun um hvort þau tæku áhættuna af því að fara í verkið að vetrarlagi.

Þess er skemmst að geta að við Juma vörðum vetrinum fram í mars við múrinn í fjósinu á Gállogieddi. Allt reyndist eins og ég hafði teiknað. Það sem meira var að bakkinn fyrir ofan hús beinfraus í bleytutíð þegar komið var fram í janúar. Þannig að ekki hrundi korn inn í fjósið, sem gerði verkið mun auðveldara. Þann jarðveg sem við þurftum að losna við urðum við að meitla burt með rafmagnsbrothamri.

Juma gat því frætt mig á fjölmörgum sögum úr heimahögunum. Sagði mér m.a. frá því þegar hann var smali kindahjarðar föður síns, hvernig þeir ferðuðust með hjörðinni yfir gresjuna mánuðum saman og létu hana ráða hvar nótt nam undir kolsvörtum afrískum stjörnuhimni. Aldrei hræddust þeir ljónin, enda tóku þau aldrei kind, en hælbítandi hýenurnar voru varasamar.

Áætlað var að verkið tæki tvo mánuði og stóðst það upp á dag. Við lok verks barst Murbygg þakkar bréf frá skrifstofu Samasetursins Vardábaiki og í framhaldinu var óskað eftir að fyrirtækið tæki að sér annað minja verkefni upp í Bláfjöllum á Vilgesvarre í Sandmarka.

Þetta hafði ég skráð í bók daganna að verki loknu: 

Hinn sterki Súdani, Juma frá Darfur, ásamt mér gamla safnvíkingnum erum búnir að koma björgunum fyrir í múrinn. Eftir að hafa rifið niður 120 ára fallandi fjósmúrinn á samíska safninu á Gallogiedde og staflað honum upp aftur, -erum við sammála um að tækninni í byggingalist fer aftur í hárnákvæmu samræmi við það hvað menntun múrara fleytir fram. Það má sjá best á því að með öllum tæknibúnaði og þekkingu dagsins í dag hafa múrarar aldrei verið eins langt frá því að geta reist mannvirki á við pýramídana. Þess vega erum við bara nokkuð ánægðir með að hafa getað farið aftur í tímann við að endurhlaða fjósmúr Samana og teljum okkur þannig hafa komist 120 árum nær því að geta reyst pýramída.

Annars vorum við báðir farnir að hafa orð á því í lokin að réttast væri að treina sér jobbið. Það væri lúxus að klappa steinunum upp í fjallshlíðum, sötra kaffi þess á milli og virða fyrir okkur sveitina niður í dalnum, meðan ernirnir hnituðu hringi í uppstreyminu fyrir ofan fjallsbrúnina. Elgirnir voru að vísu fyrir löngu búnir að naga það sem þeir náðu í úr trjánum í túnfætinum og farnir í aðra haga. En í þeirra stað mættu hrafnarnir til þinghalds, svo þá gafst mér færi á að láta ljós mitt skína varðandi visku hrafnsins. Jafnvel fara með vísuna um krumma sem krunkar úti og kallar á nafna sinn.

Ég gat frætt Afríkumanninn á hrikalegri greind hrafnsins. Hvernig hann hefði fundið Ameríku fyrir víkingana langt á undan Kolumbusi. Einn daginn að loknum fjósverkum stóð Juma fyrir framan fjósdyrnar tilbúinn til heimferðar og beið eftir að ég drattaðist upp túnið, en ég hafði farið í ljósmyndaleiðangur niður að girðingu. Þá renndi hrafn sér niður hlíðina, þegar hann var rétt fyrir ofan höfuðið á Juma snéri hann sér á bakið í fluginu og skellti í góm með bjölluhljóm. Svo þegar hann kom yfir mig nokkrum vængjatökum neðar gerði hann nákvæmlega það sama, nema þá snéri hann sér á hinni hliðinni. Ég þurfti ekki að sannfæra Súdanann frekar um það að hrafninn væri fjölkunnugur fugl.

Vögum vér og vögum vér

Sturluð sóttvarnaryfirvöld virðast hafa beðið almenning um að ganga af göflunum. Tæplega 8000 manns í sýnatöku í borginni í dag. Hvað margir yfir landið allt hafa ekki enn verið gefnar út tölur um. Það má allt eins ætla að sýnatöku pinnarnir frá Kína eigi eftir að valda stórauknu álagi á heilbrigðiskerfið á næstunni, ef ekki drepsótt.

Skimunarstýran seg­ir bol­magnið hafa auk­ist enda séu þau sí­fellt að bæta við sig starfs­fólki. Þá seg­ir hún ekki til­finn­an­leg­an mun á fólki vegna Ómíkron-af­brigðis­ins, fólk taki þessu al­mennt ró­lega líkt og sótt­varna­yf­ir­völd hafa biðlað til fólks um að gera. Skildi manneklan í sóttkví á Landspítalanum vita af þessu?

Í fjölmiðlum má sjá biðraðirnar hlykkjast um borg og bý í vetrarkuldanum þar sem grímuklætt fólk norpar í nepjunni, grunað um að vera smitað af lífshættulegu lungnakvefi sem gæti valdið drepsótt ef það fer út á meðal manna. Einhvern tíma hefði fólki verið rálagt að halda sig heima og fara vel með sig ef það efaðist um heilsu sína í stað þess að standa norpandi í biðröð.

Þegar ég fór heim úr vinnu í dag náði biðröðin niður á nes, enda greindist víst hvorki meira né minna en smit í leikskóla í gær. Börnin áttu fullt í fangi með að standa á svellunum skjálfandi úr kulda. En þetta stendur víst allt saman til bóta því áform eru uppi um fjölda bólusetningar í skólum eftir áramótin með vægari skammt af bóluefnunum sem virkuðu ekki, en passa þá uppá að gefa ungum karlmönnum ekki Moderna vegna hættu hjartabólgu.

Já -vögum vér og og vögum vér með vora byrði þunga upp er komið það áður var í öld Sturlunga í öld Sturlunga.

Tæplega átta þúsund manns í sýnatöku

Hérasmellir - jarðarfarir

Síðast liðið sumar kom út bókin Hérasmellir sem inniheldur broslegar sögur af Héraði. Baldur Grétarsson tók efni bókarinnar saman, en 2017 hafði hann ásamt Jóni Inga Aðalsteinssyni tekið álíka efni saman og þeir gefið út bókina Hérasprettir.

Hérasmellir hefur m.a. að geima nokkrar stuttar frásagnir af jarðarförum þar sem sr Einar Þorsteinsson Eiðaprestur kemur við sögu. Einar tók við sem klerkur út-Héra af sr Sigurjóni Jónssyni á Kirkjubæ, sem hafði lengi verið guðsorðamaður á út-Héraði og þótti mikill hagyrðingur.

Þegar Einar prestur spurði sr Sigurjón forvera sinn hvernig honum hefði gengið prestsverkin á löngum embættisferli á Héraði, svaraði Sigurjón: “Mér gekk alltaf vel að skíra, ferma og gifta, en þeir sem ég jarðaði, gengu allir aftur.”

Hvort sr Einari gekk betur að jarða menn með sínu lagi en Sigurjóni fara af tvennar sögur. - Þegar sr Einar var að jarða Vigfús póst í Hróarstungu hóf hann líkræðuna með þessum orðum: “Hann Fúsi póstur er dáinn!” Þá heyrðist Sigurður í Húsey tauta lágt: “Það þurfti svo sem ekki að segja okkur það.”

Séra Einar var að jarða Ágúst Þorsteinsson, fyrrum bónda á Kleppjárnsstöðum í Tungu. Ágúst hafði stundað stangarstökk á yngri árum með góðum árangri. Einar komst svo að orði í líkræðunni: “Nú er Ágúst í stökkinu stóra – og enginn veit hvar hann kemur niður.”

Þegar séra Einar var að jarða Guttorm í Hleinagarði og komst hann svo að orði: “Einu sinni mætti ég Guttormi í stiga, þá var hann á leiðinni upp – en nú er hann á leiðinni niður.”

Þórhallur bóndi á Breiðavaði var sonur Jóns Eiríkssonar, búnaðarskólastjóra á Eiðum, sem síðan keypti nágrannabæinn Breiðavað og hóf þar búskap. Þórhallur hafði því fylgt föður sínum er hann flutti frá Eiðum í Breiðavað á sinni tíð. Þegar Þórhallur dó var hann jarðsunginn frá Eiðakirkju en jarðsettur á Breiðavaði. Séra Einar sá um athöfnina. Í líkræðunni komst hann svo að orði: “Nú er Þórhallur að leggja upp í ferð sem hann hefur oftsinnis farið áður.”

Af ástæðum, sem ég man ekki lengur hverjar voru, var sr Einar fenginn til að jarða föður minn, þó svo að hann hafi ekki verið út-Héraðsmaður. Er það eina prestverkið sem ég þekki til sr Einars. Ég vil taka fram að hann var við það bæði nærgætinn og virðulegur. Þeir faðir minn þekktust, voru m.a. gamlir Lions-félagar.

Einari hafði það eins og í frásögnunum hér að ofan, að leggja út frá ferðalaginu. Ferðalagið sem hann tók föður minni í var á Ford Bronco, sem Einar hafði keypt nýjan í Reykjavík, og faðir minn hafði fengið far með. Líkræðan var um ágæti Bronco jeppans, en það sem mér þótti öllu verra var að móður mín heitin var vitlaust feðruð.

Ég var á þessum tíma bæði ungur, sorgmæddur og lítt sjóaður í jarðaförum, öðrum en foreldra minna og ömmu. Afi var ekki síður sorgmæddur en við systkinin að sjá á eftir syni sínum á besta aldri.

Ég gat ekki stillt mig um að setja út á líkræðuna á leiðinni til grafar, þá sagði afi; blessaður vertu ekki að svekkja þig á þessu nafni minn, ég hef lent í miklu verri jarðarför hjá honum en þessari.

Ég hef ekki heyrt þess getið, að svo slysalega hafi viljað til, að þeir hafi gengið aftur sem sr Einar jarðaði.

Ps. Bókin hans Baldurs fæst í flestum stærri matvöruverslunum s.s. Netto og Bónus á Egilsstöðum.

Oh My God!

Omicron að koma á klakann segir landstjórinn, ásamt nýja stjórnarsáttmálanum. Skerið ekki lengur stjórnlaust. Forseta fífillinn búin að heiðra löggjafasamkomu þjóðarinnar og brýna hana til gamaldags stjörnugjafar fyrir þá sem hvorki þiggja fálkann né bóluefnin. Dýralæknirinn brosir kampakátur í gegnum rykið og tekur undir allt sem til vinsælda horfir. Íslenska sauðkindin verður sett á safn og veiran meira einkavædd.

Það er endanlega komið í ljós landinn situr uppi með sömu flissandi fábjánana í þungunarrofi næstu fjögur árin. Kaus yfir sig alþjóðlegan stöðugleikann enda ekkert annað í boði. Mér sýnist að mitt kjördæmi megi vel við una. Enginn er þaðan ráðherrann enda meiningin að breyta því í stórhuga þjóðgarð fyrir erlenda auðróna.

Hvað verður svo um norska laxeldið og íslenska blóðmera búskapinn í þeim garði er vandi um að spá. Sennilegast að það verði allt saman kolefnisjafnað ofan í svörðinn með innviðauppbyggðri skurðgröfu sem leggur í leiðinni ljósleiðara út um eyðisveitir mílu fyrir Mílu. Síðasta bænum í dalnum er víst meiningin að koma til Akureyris.

Nú skal fyrst og fremst efla þjóðarhag frá Cyber Monday fram á Svartan fössara með sýklalyfjuðum innflutningi og nábrókum frá Kína fyrir keisarann fatalausa. Já blessuð sértu sveitin mín og fjörðurinn spegil slétti.

Þar sem blóðmerar skreyta sinumóann fyrir verksmiðjuframleidd erlend svín, og laxinn svamlar á bakinu í blóðþorranum. Eins gott að kaupendur í viðskiptabanni fáist af loðnuvertíðinni afturgengnu.

Happy hour í höllinni, svo ég seigi ekki meir - Guð blessi Ísland.

Ómíkrón berist til landsins

Herragarðurinn

Á miðju sumri 1912 kom biskupinn yfir íslandi, herra Þórhallur Bjarnason, úr yfirreið um Austurland. Segir hann frá því i blaði sínu, Nýju Kirkjublaði, 1. ágúst, að viða þar eystra, bæði á Héraði og í Fjörðum séu miklar framfarir. Eitt ber þó af að dómi biskups: Framkvæmdirnar í Vallanesi. Þar er presturinn, sr. Magnús Bl. Jónsson, búinn að byggja íbúðarhús, sem ólíklega á „nokkurn maka að hugvitsamlegu og meistaralegu fyrirkomulagi í smáu og stóru."

Í annan stað telur biskup peningshúsin engu snilldarminni byggingu, öll úr steinsteypu í einni hvirfingu, þar í 1800 hesta hlaða. Í þriðja lagi nefnir biskup ræktunina, 12 dagsláttur nýplægðar í örreytis móinn, bíðandi, ásamt meiru, sáningar á næsta vori. Segir biskup, að sér hafi dottið í hug að hér væri i byggingu verulegur herragarður i fullri líkingu við herragarða í þjóðmenningarlöndum, „til gagns og sóma og fyrirmyndar lýð og landi”.

Segja má sem svo að steinsteypa hafi tekið við af torfi sem byggingarefni húsa víðast hvar í sveitum landsins fyrir meira en öld síðan. Nú er svo komið að sú byggingarlist er að hverfa af yfirborði jarðar með álíka hraða og torfbæirnir á fyrri hluta 20. aldarinnar.

Eins og einhverjir hafa áttað sig á þá hefur höfundur þessara síðu einstakt dálæti á steypu. Mér hefur því verið hugleikið, nokkuð lengi, fyrsta steinsteypta húsið sem ég kynntist, enda kannski ekki undarlegt þar sem ég var viðloðandi það hús fyrstu 10 ár ævinnar. En þetta hús heitir Jaðar og er í Vallanesi á Héraði.

Hér á síðunni s.l. vor var ótæpilega vitnað í Endurminningar sr Magnúsar Blöndal Jónssonar, en það var einmitt hann sem byggði Jaðar í Vallanesi. Við lestur endurminninga sr Magnúsar hélt ég að mætti fá glögga lýsingu af þessi mikla byggingarafreki. Íbúðarhús og öll útihús eru steinsteypt á tímum sem þurfti að flytja sementspokana á hestum frá höfn við sjó yfir fjöll langt inn í land.

Að vísu stendur Jaðar skammt frá bökkum Lagarfljótsins svo vel má vera að eitthvað af byggingarefninu hafi verið flutt síðasta spölinn á bátum upp Fljótið. Ég var sem sagt með það í huga að fræðast um byggingarsöguna á Jaðri þegar ég las endurminningarnar og byrjaði á byrjuninni, því mér þótti rétt að kynnast manninum frá bernsku sem þetta afrek vann.

En viti menn! -eftir 700 síðna lestur var ekkert um uppbygginguna á Jaðri. Þetta er ekki vegna þess að sr Magnús hafi ekkert um hana skrifað, heldur vegna þess að þeir sem gáfu út endurminningarnar, árið 1980, ákváðu að stoppa við aldamótin 1900. Þó einungis 2/5 væru óútgefið, þá kemur fram í eftirmála, að þar hafi mest verið framkvæmdamál og minna áhugavert veraldarvafstur.

Einn frændi minn, sem heimsótti mig í sumar og ólst upp á Jaðri, sagði mér að vísu að í óútgefnu efni væri mun fleira en óáhugavert veraldarvafstur. Þar væri óþverrinn, auk uppbyggingarinnar á Jaðar. En útgefnar endurminningar sr Magnúsar sagði hann að væru einhverjar áhugaverðustu endurminningar sem hann hefði á ævinni lesið og það óútgefna væri örugglega ekki óáhugaverðara en það sem komst á prent.

Og get ég tekið undir það að endurminningarnar eru einstakar. Þær fara um mest allt land, frá Eyjafjöllum í Hrútafjörð, þaðan í Dali og norður í Ísafjarðardjúp, úr Djúpinu í Breiðafjörðinn þaðan til Reykjavíkur áður en þær enda snubbótt austur á Héraði. Einlægari og betur orðaðar frásagnir af lífi og störfum í íslenskum sveitum frá seinni hluta 19. aldar eru tæplega til á prenti.

Ég ætla samt að gera steypunni á Jaðri fátækleg skil hér á síðunni. Sumstaðar í endurminningunum komu fram örlitlar upplýsingar um uppbygginguna á Jaðri. Sr Magnús var með umdeildari mönnum á Héraði á sinni tíð og má kannski segja að svo hafi verið allt fram á daginn í dag. Allavega hefur nafni hans frekar verið haldið til hlés þegar framfaramála Héraðsins í upphafi 20. aldar er getið. Meira er um spaugilegar sögur honum tengdum.

Jaðar er nýbýli frá Vallanesi, formlega stofnað 1918, en farið að byggja upp á því íbúðarhús og útihús fyrr, eða á árunum 1909-1915. Stofnandi var sr Magnús Blöndal, og keypti hann landið, en seldi Kirkjujarðasjóði aftur við brottflutning árið 1925. Hann ræktaði mikið, byggði og bjó stórt. Býlinu fylgdi þriðjungur Vallaneslands og nær bæði austur í Grímsá og vestur í Lagarfljót.

Íbúðarhúsið er úr steinsteypu, stofuhæð á háum kjallara, portbyggt með 2 kvistum. Tveir steyptir veggir ganga þvert í gegnum húsið upp í hanabjálka sinn hvoru megin við kvistina. Stærð hússins er 13,70x9,60 m, vegghæð á kjallara 2,70 m, á stofuhæð 3 m og porthæð 1 m, en rishæð frá porti og upp í mæni 4,50 m. Á kjallara eru 14 gluggar úr járni, á stofuhæð 16 gluggar úr tré, á lofti 12 gluggar, og á hanabjálka 4 kringlóttir járngluggar og 6 þakgluggar. Útveggir í kjallara eru 14 tommur á þykkt, veggir ofan á kjallara 11 tommur og milli þverveggir 2,9 tommur.

Séra Magnús Blöndal Jónsson kemur inn á það í endurminningum frá bernsku árum sínum hversu dýr séu skynug enda sat hann oft yfir kindum sem drengur. Þegar hann segir frá því hvers hann varð áskynja þar, tekur hann einnig sem dæmi hvernig talað var við dýr þegar byggingaframkvæmdir stóðu yfir á Jaðri

“Því læra börn málið að það er fyrir þeim haft, segir máltækið. Það þarf að tala við hundana og láta þá skilja hvað orðin tákna alveg eins og börnin. Og það er alveg ótrúlegt þeim, sem ekki hafa reynt, hve næmir þeir eru og fljótir að skilja. Áður var mér þetta alls ekki ljóst fremur en öðrum, þangað til ég þreifaði á af tilviljun, í Vallanesi, þá orðinn fjörutíu og sex ára gamall.

Þá var ég að byggja nýbýlið Jaðar. Aðal smiðurinn við bygginguna, sem var úr steinsteypu, var Guðmundur Þorbjarnarson múrarameistari. Lék hann sér að því, eftir mötun á máltíðum, að kenna dálitlum hvolpi nýsloppnum af spenanum ýmsar smá-hundakúnstir. Allt þetta gerði hann með því að tala við hvolpinn og lét hann jafnframt skilja hvað hann ætti að gera.

Þetta var þolinmæðisverk mikið fyrst í stað, meðan hvolpurinn var mjög lítill. En furðulegt var hve ört honum óx viska með aldri. Þegar Guðmundur var að finna að við hann, kallaði hann hvolpinn ávalt “Strák”, og það nafn festist við hann, enda hélt hann því meðan hann lifði. (Svo heldur Magnús áfram að segja frá málskilningi Stráks og hvernig hann fylgdi honum á ferðalögum) (I bindi bls 166)

Jafnvel nautheimsk nautin hlýða tali manna, ef þeim er kennt að skilja orðin. Þegar ég var að byggja upp hinar miklu steinbyggingar á nýbýlinu Jaðri í Vallanesi, var steypusandinum ekið neðan frá Lagarfljóti.

En leiðin var öll á fótinn og hallinn all-verulegur á kafla. Reyndist það ofraun dráttarhestunum mínum, vönum bæði vögnum og plógi, að draga kerruna þarna upp á móti nema með litlu sandhlassi, að hálfgerð verkleysa varð og allt of mannfrek. Hugkvæmdist mér þá það snjallræði að taka úr básnum þrévett naut, æfa það lítið eitt fyrir léttum drætti á nesinu utan við túnið, og setja það svo fyrir kerruna.

Var byrjað með léttingshlassi þó ekki minna en hestarnir höfðu dregið. Var svo smá þyngt á bola. Á þriðja degi ók hann fullri kerru sands. -En þá var hann jafnframt orðin fullæfður í því, að hlýða orðunum: “Fram – Bakk – Hægri – Vinstri.” Aldrei þurfti að blaka við bola með svipu eða keyri. Fleira var ekki reynt að kenna honum. Vinnan var einhæf. Þess þurfti ekki. (I bindi bls 170)

Það má segja að þessar fátæklegu upplýsingar um málskilning dýranna séu þær einu sem segja frá uppbyggingu mannvirkjanna á Jaðri. Ef ekki kæmu til nokkrar setningar þar sem séra Magnús fer yfir viðhorf mótstöðumanna til sín. En Magnús mátti búa við klofinn söfnuð alla sína presttíð í Vallanesi og var meir að segja fríkirkja reist á þeim árum að Ketilsstöðum gegnt Vallanesi.

Þegar sr Magnús gerir grein fyrir því viðhorfi, sem forkólfar fríkirkjusafnaðarins höfðu til hans, segir hann frá heimsókn sunnanmanna á Austurland, sem tóku land á Djúpavogi og fóru landveg á Seyðisfjörð í veg fyrir strandferðskipið, til að kynnast Héraðinu. Þeir stoppuðu á Ketilsstöðum og höfðu orð á stórhuga uppbyggingu prestsins í Vallanesinu á Jaðri og fannst mikið til koma, enda blasir Vallnesið við af hlaðinu á Ketilsstöðum.

Þar kom til tals að presturinn hlyti að vera mikill verkmaður því þeir hefðu heyrt að hann hefði vinnufólk, sem öðrum hefði líkað miður, en hefði jafnvel meira en full not fyrir við fleira en búreksturinn. Þá sagði Gunnar Pálsson stórbóndi á Ketilsstöðum; “Það er ekki svo mikið. Þetta er maður sem tekur allstaðar tvo peninga fyrir einn”. Ferðamennirnir spurðust einskis frekar um framkvæmdirnar á Jaðri. (II bindi bls 191).

Séra Magnús virðist sjaldan hafa notið sannmælis sem Guðs maður á Héraði ef marka má almannaróm. Þessi vísa um hann ber þess merki að hann hafi hins vegar þótt slunginn  viðskiptamaður.

Mikið er hvað margir lofa hann,

menn, sem varla hafa séð hann,

skrýddan kápu Krists að ofan,

klæddan skollabuxum neðan.

Heimilisfólk á Jaðri í tíð sr Magnúsar Blöndal Jónssonar. Hann og Guðríður Ólafsdóttir Hjaltested, seinni eiginkona, fyrir miðjum dyrum í efstu röð 

Þó svo að upplýsingarnar séu svo að segja engar um það hvernig sr Magnús byggði mannvirkin á Jaðri í útgefnum endurminningum, sem hann lét eftir í handriti af sér gengnum, þá geta þær samt sem áður Guðmundar Þorbjarnarsona múrarameistara. Guðmundur var Akurnesingur tengdur sr Magnúsi fjölskylduböndum. Hann var í Vallanesi þar til sr Magnús fór þaðan.

Guðmundur Þorbjarnarson stóð fyrir mörgum stórbyggingum víðsvegar á Austurlandi, og gat sér hið besta orð fyrir, sá m.a. um múrverk Húsmæðraskólans á Hallormsstað sem byggður var árið 1929. Eins er Guðmundar minnst á Akranesi, þar var hann fengin til að standa fyrir byggingu steinsteyptrar stöplabryggju, sem var byggð í Steinvör árið 1907. Það þótti vanda verk á þeim tíma að steypa í sjó.

Útihúsin á Jaðri voru í tíð sr Magnúsar 26,46x13,86x5,4, að stærð, sumt á tveimur hæðum. Ris 3 m. Í öðrum enda fjárhús á gólfi fyrir 320 fjár; í hinum endanum haughús á gólfi með fjósi og hesthúsi yfir á steinsteyptu gólfi, sem hvíldi á járnbitum. Fjósið tók 14 nautgripi, en hesthúsið 15 hesta. Jötur og básar og skilrúm steypt úr vandaðri sementssteypu með vatnsleiðslu. Við enda þessa húss – við haughúsið – er steypt safnþró 12,6x2,1x3 m, sami veggur undir báðum húsum.

Sagt er að gestkomandi manni hafi eitt sinn verið sýnt fjósið og hann hafi haft á orði, að kýrnar væru smávaxnar. Séra Magnús sagði það sjónhverfingu, þær sýndust litlar, vegna þess að fjósið væri svo stórt. -þær sýndust þá víst ekki stórar undir berum himni; svaraði gesturinn. Til eru fleiri en ein útgáfa af því hverjum er eignað gesthlutverkið, enda hafa kannski fleiri en einn viljað eigna sér orðsnilldina.

Árið 1952 fauk fjósið og var ekki byggt upp aftur, heldur rifið, og á eftir varð hlaðið grasi gróið á steypunni norðan við íbúðarhúsið. Það sem áður var gólf fjóssins varð á eftir flatt torf þak yfir hesthúsi og geymslu þar sem áður var haughús. Ný fjós komu í þess stað. Þau hús voru byggð af tíðarandans toga, en árið 1939 hafði jörðinni og byggingum verið skipt í Jaðar I og II, nýju fjósin og hlöðurnar við þau voru voru að mestu bárujárnsbraggar.

Íbúðarhúsið og útihúsin á Jaðri. Framan við útihúsin, á milli þeirra og íbúðarhússins, stóð fjósið sem fauk, með haughúsinu og safnþrónni undir, sem glittir í á myndinni

Eins og ég sagði hér að ofan þá var Jaðar eitt fyrsta húsið sem ég kynntist og þar gæti ég þess vegna hafa tekið fyrstu sporin. Björg Jónsdóttir amma mín var eiginkona sr Sigurðar Þórðarsonar, aðstoðarprests sr Magnúsar Blöndal Jónssonar, þess prests sem sameinaði söfnuðinn á Völlum eftir deilur og daga sr Magnúsar.

Björg amma varð ung ekkja á Jaðri, tveggja barna móðir, og réði þá til sín ráðsmann, Magnús Jónsson afa minn, þau gengu fljótlega í hjónaband. Amma og afi bjuggu á Jaðri til ársins 1970, amma þá búin að búa þar í 45 ár og afi í 35 ár. Þó svo að ég hafi oft komið í Jaðar í huganum síðan, þá hefur það aldrei verið nema í draumi sem ég hef gengið þar um gólf í rúma hálfa öld.

Eins og kom fram hér að ofan var Jaðri skipt í tvíbýli árið 1939. Íbúðarhúsið skiptist þannig á milli ábúenda þegar ég man; að amma og afi höfðu hálfan kjallarann og stofu hæðina. Rúna og Þórir höfðu vestari helminginn af kjallaranum og portbyggða efri hæðina ásamt hanabjálkanum.

Þetta þættu ábyggilega svolítið sérkennileg húsakynni að búa við í dag. Stofu hæðin samanstóð af risastóru eldhúsi, búri, salerni, einu löngu svefnherbergi og þremur stórum stofum auk kontórs með innmúruðum peningaskáp. Lofthæðin 3 metrar, semsagt hátt til lofts og vítt til veggja.

Efri hæðin var svo með svefnherbergum og vistarverum sem ætlaðar voru vinnufólki herragarðs með um 30 manna áhöfn. Aðal inngangurinn tilheyrði efri hæðinni og var þar nánast eina rýmið þar sem íbúðarhlutarnir sköruðust lítillega. En ef farið var fram á kontór þurfti að fara í gegnum forstofuna hjá Rúnu og Þóri. 

Magnús Jónsson, afi minn, með Sigurð föður minn, sem fæddist á Jaðri eins og öll börn ömmu og afa. Feðgar (Áskell bróðir og Sigurður) við innganginn fyrir framan eldhúsglugga ömmu. Þó svo að aldrei hafi verið handriði á þessum útitröppum fara engar sögur af slysum þeim tengdum, -amma sá til þess. En öryggiskröfur við nýbyggingar í dag myndu krefjast þess að úrbætur yrðu gerðar hið snarasta

Inngangurinn hjá afa og ömmu var framan við eldhúsgluggann þar sem komið var upp tröppur og gengið inn í bíslag, en inngangurinn í kjallarann var undir dyrapallinum. Fyrst var komið inn í litla forstofu áður en komið var inn í stórt eldhús. Eldhúsið var fyrir miðju húsi við norður hlið. Innangengt var úr eldhúsinu inn á náðhús og niður í kjallara. Austan við eldhúsið var langt og mikið búr þar sem voru bæði skilvinda og strokkur auk annarra gamalla áhalda til matargerðar.

Inn úr eldhúsinu lá leiðin í borðstofu við miðja suðurhlið, sem hafði tvo glugga, borðstofan var notuð til að sofa og sem setustofa en á hátíðum sem borðstofa, nóg pláss var dags daglega við stórt eldhúsborð í eldhúsinu. Í suð-austur horni hússins var betri stofa með tveim gluggum til suðurs og einum í austur. Inn af henni, í norð-austur horn hússins, var svefnherbergi með norður- og austurglugga, sem lá samhliða eldhúsbúrinu, það var kallað langalína.

Úr borðstofunni í vestur voru stórar dyr yfir í stofu, sem var í suð-vestur horni hússins, jafnstór betri stofunni og með sömu gluggasetningu. Þessa stofu notuðu amma og afi sem svefnherbergi á sumrin. Þar höfðum við barnabörnin rúm inni hjá þeim, enda yfirleitt afkomendur í sumarsveit á Jaðri í minni bernsku. Úr þeirri stofu voru dyr í norður yfir í forstofuna fyrir efri hæðina hjá Rúnu og Þóri. Úr forstofunni voru svo dyr inn á kontórinn í norð-vestur horni hússins. Þar var bókasafnið, ásamt mörgum árgöngum af Vikunni í innmúruðum peningaskáp, sem hafði að geima ævintýri Skugga og Gissurar Gullrass. 

Jaðar á fardögum vorið 1970. Myndin er fengin úr Morgunnblaðsgrein, sem upphafsorð pistilsins eru sótt til

Sr Magnús Blöndal var ekki alinn upp við glæsileg húsakynni, það kemur vel fram í endurminningum hans. Bernskuna hafði hann búið við kröpp kjör í torfbæjum víða um land.  Síðan fá ár í Reykjavík eftir að hann varð fullorðinn, áður en hann fluttist austur á Hérað. Hann kom sem prestur í Þingmúla í Skriðdal, en segir í endurminningunum að Vallanes hafi orðið örlögagavaldurinn í hans lífi. Hann lýsir húskynnunum á Þingmúla og telur þau þá hafa verið dæmigerðan húsakost á Héraði.

Húsaröðin austur að hlaðinu var þá þessi: Syðst austurhlið baðstofunnar, torfveggur og torfþekja, með fjórum gluggum niðri og fjórum uppi, þá bæjardyraþil með dyrahurð og litlum glugga yfir, og loks skemmuþil með tveimur gluggum niðri og einum uppi. Á bak við og vestan við þessi þrjú hús var svo búr, eldhús og fjós, og innangengt í öll frá vesturenda bæjardyra. Voru það hlunnindi fyrir mjaltakonur á vetrum að þurfa ekki út til mjalta, og fyrir alla yfirleitt að hafa innangengt á náðhúsið. En það var fjósflórinn. Þannig var þessu fyrir komið um allt Hérað, eða víðast. (Um húsaskipan í Þingmúla 1891 II bindi bls 141)

Náðhúsið á Jaðri er mér minnistætt, það var rúmgott með handlaug og postulínsklósetti á gólfi. Bali var notaður til baða og við krakkarnir sett upp á stórt koffort til þerris eftir bað. Tíminn var notaður í skeinispappír enda færður í reikningi í kaupfélaginu hvort sem hann var lesin eða ekki. Hátt fyrir ofan klósettið, ca 3m upp undir lofti, var vatnskassi úr postulíni og rör úr honum niður í glósettskálina. Niður úr vatnskassanum hékk keðja með hnúð á endanum, sem tekið var í til að sturta niður.

Úr klósettinu lágu svo rör niður í kjallara og út á hlaðið neðanjarðar, niður í þró innan við haughúsið, sem hafði verið undir fjósinu sem fauk, þangað flaug Tíminn með öllu saman þegar togað var í keðjuna og sturtað niður. þar fyrir framan var grasið grænast og okkur krökkunum strax innprentað að láta þau strá í friði. Þetta fyrirkomulag hefur vafalaust verið eitt það nýstárlegasti á Héraði á sínum tíma og hefði verið gaman að vita hvað gestinum, sem sá litlu beljurnar í fjósinu, hafi þótt um tæknina.

Útihúsin; safnþró og haughús næst þar sem fjósið sem fauk var ofan á. Fjárhús þar fyrir utan. Fjærst t.v. á mynd sést í fjósið hans afa, steinsteypt með torfþaki og glittir í bragga þar fyrir aftan en í honum var heyhlaða. Fjósið hans Þóris á Jaðri II sést ekki á myndinni það var í bragga utan við fjárhúsin. Hlaða og votheysgryfjur sjást ekki heldur, þær eru aftan við fjárhúsin

Að geta sér þess til hvers vegna sr Magnús Blöndal Jónsson byggði þennan herragarð í búsældarlegu Vallanesinu væri efni í mun lengri pistil, en sennilega má allt um það finna í óútgefnum endurminningum. Jaðar, sem tvíbýli, var engin kostajörð sem slík. Hús stórt og óhentugt til íbúðar, ásamt því að útihús voru í belg og biðu. 

Geta má sér til, þegar  hugmyndin kviknaði að herragarðinum, að þá hafi verið tímar mikilla þjóðfélagsbreytinga á Íslandi, þegar sveitir landsins breyttust úr torfi í steypu. Þá hafi sr Magnús séð fyrir sér stórbúskaparhætti herragarða að erlendri fyrirmynd þar sem margt fólk hefði lífsviðurværi og endastöð, enda voru hvorki atvinnuhorfur né almannatryggingar annarstaðar að hafa en í sveitinni.

Samhliða lestri Endurminninga sr Magnúsar Blöndal Jónssonar togaði Jaðar mig til sín, og gekk ég í sumar frá Vallanesi niður að Jaðri. Þar standa enn uppi flestar þær byggingar sem sr Magnús byggði auk þeirra sem bættust við þegar fjósið fauk, flestar þær sem uppistandandi voru árið 1970.

Það væri mikið verk og kostnaðarsamt að endurreisa steinsteypt útihús herragarðsins á Jaðri, en vel þess virði sögunnar vegna. Glæsilegt er íbúðarhúsið og sómir sér vel. Enn þann dag í dag, ber það vitni um stórhug, -sem á sínum tíma átti sér ólíklega „nokkurn maka að hugvitsamlegu og meistaralegu fyrirkomulagi í smáu og stóru" -allt úr steypu.

- 0 - 0 - 0 - 0 - 0 -

Íbúðarhúsið á Jaðri sómir sér vel rúmlega aldar gamalt. Húsið samsvarar sér einstaklega vel þrátt fyrir stærð. Heildar gólfflötur hússins, -að með töldum hanabjálka, er um 400 m2. Rögnvaldur Ólafsson arkitekt, sá sem teiknaði m.a. Húsavíkurkirkju, á að hafa heimsótt Vallanes um það leiti sem hugmyndir að Jaðri voru í býgerð, en sr Magnús mun hafa ráðið um útlit og skipulag húsa

Er ekki kominn tími til að tenjga?

Jafnvel þótt fjólurnar fykju, þá bólusetur þetta sig ekki sjálft, skimar sig ekki sjálft, setur sig ekki sjálft í sóttkví. Til þess þarf heilbrigðisstarfsmenn. Nú þegar vantar mörg hundruð heilbrigðisstarfsmenn á landið bláa. Hefur heyrst að þeirra sé leitað út fyrir landsteinanna. Eins og heimsfaraldurinn sé nú staðbundinn.

Heilbrigðiskerfinu má nú líkja við stefnulaust rekald, í minnisleysis faraldri Gabriel García Márquez, skáldsögunnar Hundrað ára einsemd. Hjá Kólumbíska skáldinu hafði afskekkt samfélag tekið upp á því að þjást af bráðsmitandi minnisleysi. Þannig að skrá varð niður allar mannanna gerðir svo þær yrðu ekki glötuninni að bráð.

Lyklar höfðu verið skrifaðir í öllum húsunum til að leggja á minnið hluti og tilfinningar. En kerfið krafðist svo mikillar árvekni og siðferðislegs æðruleysis að margir féllu fyrir álögum ímyndaðs veruleika ...

... allt þar til tíndi sonurinn kom heim og spurði; hvað ætlið þið svo að gera þegar þið verðuð búin að gleyma hvernig á að fara að því að lesa? Þá rjátlaði það smá saman af fólkinu, sem úrskeiðis hafði farið á milli eyrnanna, minnismiðarnir fuku og skipt var um gír.

Er ekki kominn tími til þessa að endurskrifa drepsóttina, sem svo fáa drepur, nú þegar fréttir fara af því að leitað sé tvö hundruð hjúkrunarfræðinga frá nágrannalöndunum til landsins bláa?

-á sama tíma fréttist af hátt á þriðja hundruð heilbrigðum heilbrigðisstarfsmönnum í sóttkví, -og skimað eins og enginn sé morgunn dagurinn.

Já, -er ekki tími til kominn að tengja?

Fyrst sveitarfélaga með kórónupassa

Aum þjóð - hýdd og smánuð

Það mætti ætla að alþýða landsins hafi verið svo varnarlaus og aum að valdsmenn hafi vaðið yfir fólk að vild með lögin ein að vopni. Þar til komu fjölþjóðlegir mannréttinda dómstólar, sem fólk gat áfrýjað órétti sínum í gegnum lögfróða, og fengið uppreist æru eftir dúk og disk. Í þjóðsögunum má samt finna frásagnir af því hvernig alþýðu fólk lét valdsmenn finna fyrir því á þann hátt að aumt hefði þótt til afspurnar.

Í þjóðsagna safni Sigfúsar Sigfússonar segir frá Bjarna Einarssyni sem bjó á 18. öld á Bárðarstöðum í Loðmundarfirði, Austdal í Seyðisfirði og á Krossi í Mjóafirði og jafnvel víðar. Í þjóðsögunni er Bjarni sagður eiga Snjólaugu systir Hermanns í Firði, en í Ættum Austfirðinga er kona Bjarna talin Guðný dóttir Péturs Nikulássonar á Breiðavaði og Snjófríðar systur Hermanns í Firði.

Bjarni var talinn göldróttur sjónhverfingamaður og greina sagnir Sigfúsar flestar frá því hvernig hann leyndi suðaþjófnaði hvað eftir annað, m.a. með því að fá þann sem hann stal frá til geyma sauðina.

Sigfús segir svo frá viðskiptum Bjarna við Jón Arnórsson sýslumann á Egilsstöðum, sem sennilega hefur þá verið það sem kallað var lögsagnari Hans Wium sýslumanns. Nokkurskonar sýslufulltrúi dagsins í dag, sem í þá daga rannsakaði mál, gaf út ákæru og dæmdi, auk þess að sjá um að dómi væri fullnægt.

Það var á fyrri árum Bjarna í Austdal að sagnir segja það að Jón sýslumaður Arnórsson hafi dæmt frændkonu Bjarna til hýðingar fyrir ólöglegan barnsgetnað. Hún var í Mjóafirði og þótti mörgum of harður dómurinn. Bjarni bauð að gjalda fé fyrir hana en við það var alls eigi komandi og kom sá orðrómur í ljós að óþarflega harður þætti dómurinn.

En hvað sem í því var satt lét sýslumaður fullnægja dómnum og var stúlkan hýdd vægðarlaust. Þetta sveið Bjarna mjög. Svo segja menn að þegar sýslumaður reið upp yfir frá hýðingunni með fylgjara sínum þá sat Bjarni fyrir honum. Bjarni gerði fylgdarsvein sýslumannsins aðvaran um það að heillavænlegast væri fyrir hann að fara leið sína. Trúði hann að svo mundi vera og hélt áfram nokkurn spöl og beið þar. En Bjarni greip annarri hendi fyrir brjóstið á sýslumanni og spyr um málsúrslit.

Hann sagði sem var og heimtar að Bjarni sleppi sér. -"Nei," sagði Bjarni, "en hafið þér nú gert rétt í þessu gagnvart mannúðarskyldu yðar." - "Lögin heimila það," segir sýslumaður, "eða hvað viltu, kotungurinn, kenna mér réttarganginn?" - „Eigi vil ég það en rétt minn og minna vil ég hafa af yður sem öðrum," segir Bjarni, "og eigi óþarfa harðbrýstni. Menn batna ekki við hana." - "Ég dæmi rétt lát mig lausan," segir sýslumaður og ætlar að slíta sig frá honum, en það tjáði eigi. - "Ekki nenni ég að sleppa yður svo að ég geri yður eigi áður áminningu," segir Bjarni, "og mun ég nú dæma yður á líkan hátt og þér dæmduð lítilmagnann. Skuluð þér nú reyna hversu sú hýðing er mjúk. Þér eruð ekki saklausari en stúlkan."

Eftir þetta kippti hann sýslumanni af baki og hætti eigi fyrri en hann hafði hirt hann á sama hátt og hann hafði látið hirta frændkonu Bjarna áður. Skildu þeir svo og er sagt svo að sýslumaður rétti þar aldrei hlut sinn. (Þjóðs. Sigfúsar Sigfússonar V bindi bls. 328-329)

Hverjir eru eiginlega óbólusettir?

Það geta sjálfsagt legið fleiri en ein ástæða fyrir því að fólk er óbólusett. Auk þeirrar að einstök bólusetning, s.s. eins og var með Janssen, teldist varla vera bólusetning þegar kom í ljós að þeir sem þegið hefðu bólusetningu smituðu og smituðust á við þá sem aldrei höfðu farið í bólusetningu.

Nú er svo komið að öllum 16 ára og eldri er boðin þriðja sprauta fyrir áramót og sóttvarnalæknir hefur af varfærni orðað það svo að þeir sem þegið hafi tvær sprautur teljist nú grunnbólusettir og vonar að fólk sjái ljósið í þriðju sprautunni. Má þá ætla að ef þeir sem eru grunnbólusettir og þiggja ekki þriðju sprautuna fyrir áramót teljist eiginlega óbólusettir eftir áramót?

Reyndar hefur aldrei verið legið á því að ekki sé um hefðbundna bólusetningu að ræða heldur grafínhúðaða líftækni tilraun í anda sjálfsafgreiðslukassa stórmarkaðanna. Flestum hefur verið þetta ljóst frá upphafi. Enda um tilrauna leifi að ræða í boði ríkisins að undirlagi Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar, sem var stofnsett af auðrónum lyfjaiðnaðarins.

Einhverjar þúsundir Íslendinga hafa ekki þegið eina einustu sprautu og teljast því eðlilega óbólusettir. Þeir eru reyndar hlutfallslega mjög fáir hér á landi, sé litið til þess hvaða hlutfall þarf til að ná margmærðu hjarðónæmi. En hvers vegna velur fólk þessa leið á tímum bólusetninga vegabréfa, sem nú stendur sums staðar í heiminum til að láta gilda fyrir fleira en ferðir yfir landamæri. Á jafnvel að ganga svo langt að kyrrsetja þá óbólusettu í bótalausri sóttkví?

Ástæðurnar fyrir því að fólk tekur ekki boði í bólusetningu geta þess vegna verið jafn margar og þessir fáu sérvitringar sem velja að fara ekki í bólusetningu. Hér á landi eru ástæðurnar fáar ef marka má almenna þátttöku í bólusetningum, sem hefur nánast farið fram eins og þegnskylda. Sumir vilja meina að Íslendingar séu ein mest bólusetta þjóð í heimi.

Ég get einungis sagt frá því hvers vegna ég er ekki grunnbólusettur. Það er ekki vegna þess að ég sé einhver fanatískur antivaxisti eða nutari eins og vinsælt er að kalla þá sem svona er ástatt fyrir í athugsemdakerfum fjölmiðlanna. Ég er fullbólusettur upp á gamla mátann og átti ekki í nokkru sálarstríði þegar börnin mín fóru í ráðlagðar bólusetningar heimilislæknisins á meðan ég hafði með forræði að gera.

Varðandi bólusetningarnar þetta árið þá hef ég tekið sömu afstöðu og til flensusprautana í gegnum árin. Ég þigg þær ekki, læt tvær skeiðar af lýsi duga dag hvern yfir veturinn, auk ýmissa fíflalegra náttúru meðala sem ég blogga stundum um hérna á síðunni. Þetta hefur haldið mér bærilega frá umgangspestum í gegnum tíðina og ég hef ekki ástæðu til að ætla annað áfram. Já ég nenni ekki einu sinni að vera slappari en ég þegar er í 1-2 daga ári. Hvað þá þrisvar sinnum það, vegna þess að sprauturnar séu að virka svo svakalega vel.

Ég hef samt einu sinni farið í flensubólusetningu, en það var vegna manneskju sem glímdi við veikindi, og ég þurfti að hafa samskipti við, en vildi síður smita. Ég hafði strax þá tilfinningu fyrir nýju bóluefnunum að þau væru ekki fyrir mig frekar en flensusprauturnar. Þau gætu þar að auki reynst mér hættuleg. Samt sem áður var ég ítrekað boðaður í bólusetningu með sms strikamerkjaskilaboðum og símtölum af hálfu heilbrigðisiðnaðarins þar til ég afþakkaði staðfastlega.

Málið er að ég er ekki bara sérvitringur, heldur líka svokallaður undirliggjandi vesalingur með hjartabilun. Skaddað hjarta sem var úrskurðað með 40% dæligetu út í líkamann. Skaði sem er sagður ekki ganga til baka vegna dreps í hjartavöðvanum. Þetta hjartavesen var búið að angra mig í nokkur ár áður en skaðinn varð að staðreynd.

Þrátt fyrir að hafa orðið það ósjálfbjarga heima hjá mér 40 ára gamall að flytja þurfti mig láréttan í sjúkrabíl á hjartadeild þar sem ég lá inni í nokkra daga, og eftir margra vikna rannsóknir, -þá fannst ekki óyggjandi skýring á meininu. Þetta átti sem sagt ekki að geta komið fyrir mann eins og mig.

Sennilegasta skýringin var talin svokölluð gollurshúsbólga eða hjartavöðvabólga, sem gat allt eins verið gigtartengd, og ekki talin hættuleg sem einstakt tilvik. Þetta hrjáði mig ekki neitt að kalla árin á eftir þó svo að ég fengi einkenni af og til, ég bara lærði að taka því rólega þegar þessi leiðindi bönkuðu uppá.

Svo var það fyrir nokkrum árum síðan að draugurinn heimsótti mig af fullum krafti. Þá var ég ekki búsettur í Reykjavík eins og þegar ég var fyrst fluttur á hjartadeild, heldur þar sem ég bý nú austur á landi. Ferðalagið með sjúkraflugi tók tíma og hjartað var stórskemmt þegar ég komst á hjartadeildina undir hendur sérfræðinga.

Ástæðan fyrir þessu var ekki klippt og skorin. Þó svo að kransæðaþrenging hafi fundist, þá var hún ekki ein og sér talin næg ástæða. Sennilega hafði gamli hjartabólgudraugurinn auk blóðtappa bankað upp á samhliða og allur draugagangurinn endað með þrengslum í hjartanu. Síðan þá hef ég verið minna en hálfur maður á við það sem áður var.

Það er af þessum ástæðum sem mér dettur ekki í hug að þiggja bólusetningu þetta árið, þó svo að heilbrigðisiðnaðurinn bjóði staðfastlega upp á hana. Ég met hvern einasta dag, úr því sem komið er, út frá mögulegum lífsgæðum.

Það þarf ekki að leita langt yfir skammt, allavega eftir að bólusetningarnar hófust, til að finna upplýsingar um að hjartavöðvabólga og blóðtappar geti verið mögulegir fylgikvillar nýju bóluefnanna.