Blá

Þegar ég var í þriggja ára útlegð í Noregi ákvað ég að fara í sunnudagsbíltúr um Hjaltastaðaþinghá við fyrsta tækifæri þegar heim væri komið, til þess að sjá þann hluta sveitarinnar sem ég hafði ekki þegar séð. Þetta taldi ég fljótgert því að sveitin sést að mestu frá þjóðveginum til Borgarfjarðar og veginum yfir í Tungu, frá þessum akvegum hafði ég oft svæðið augum litið. En þaðan séð er Hjaltastaðaþingháin lítið annað en flatlendis mýrar. Nú er svo komið að þessi sveit er orðin svo leyndardómsfull að komið er hátt á annað ár sem bíltúrar eru teknir út í Hjaltastaðaþinghá og það sem meira er eftir því sem mýrin er auðsýnilegri þeim mun leyndardómsfyllri verður hún.

Fyrir það fyrsta þá heitir mýrin ekki mýri í þessari sveit, hún heitir Hjaltastaðablá, Bóndastaðablá, Hrollaugstaðablá, Merkivíkurblá osfv.. Orðið blá er mér vissulega ekki framandi sem austfirðingi, en það er ekki fyrr en í Hjaltastaðaþinghá sem sá grunur læðist að manni að merking orðsins sé meiri en mýri. Á Djúpavogi er blá sem heitir með réttu Borgargerðisblá en er nú bara kölluð Bláin með stóru B-i, Þar var til skamms tíma einnig Sólhólsblá. Þó svo að ég byggi á Djúpavogi í mörg ár við þessa blá þá braut ég aldrei heilan um nafnið því það var einfaldlega yfir mýri sem Djúpavogsbúar höfðu nýtt í gegnum tíðina og að lokum ræst fram til að þurrka landið til að gera það aðgengilegra til heyskapar.

Bóndastaðablá í Hjaltastaðaþinghá, Dyrfjöll í baksýn

Orðabók Máls og Menningar skýrir orðið blá þannig; Blá, -ar, -r / 1. Mýri, svæða, flói þar sem grasið stendur upp úr vatninu. 2. Bláleitt svell, einkum með öðru íslagi undir. 3. Flatlendi þakið krapa. 4. Dýragras.Það virðast fáir hafa velt vöngum yfir því hvers vegna mýri eru kölluð blá á Austurlandi því mér vitanlega er þetta orð ekki notað yfir mýrar annarstaðar á landinu né í norðurlandamálunum. Orðið er þó það sérstakt að það hafði komið fyrir í erindi fluttu af Guðrúnu Kvaran um gamlar og nýjar athuganir á orðaforða á austanverðu landinu, í Breiðdalssetri sumarið 2013. Þar kom fram að orðið blá er haft yfir mýri, flóa, stóra mýri á milli ása.

Ég hef ekki orðið var við þesslags vangaveltur annarstaðar nema ef vera kynni hjá Stefáni heitnum Jónssyni fréttamanni og rithöfundi í bókinni, Gaddaskata. Þar segir hann frá því þegar hann kom orðinu blá að fyrir stríðni í fréttatíma ríkisútvarpsins og undraðist að Jón Magnússon þáverandi fréttastjóri, sem var mikill nákvæmnismaður á að skiljanleg orð væru notuð í fréttaflutningi, skildi ekki setja ofaní við hann. En það gerði Jón ekki Stefáni til mikillar furðu, þegar hann gekk eftir því við Jón hvort hann héldi að útvarpshlustendur myndu skilja orðið blá. Þá sagði hann, að það vissi náttúrulega hvert mannsbarn, að Austfirðingar væru svo skrýtnir, að þeir kölluðu mýrar blár.

Bláin á Djúpavogi og Borgargarðsvatn. Hamarsfjörður, Álftafjörð og Snjótindur í baksýn

Stefán notar 25 bls. bókarinnar Gaddaskötu til að segja frá rannsókn sinni á austfirskum blám. Aðallega blánum á æskustöðvunum við Djúpavog. Sólhólsblánni, sem hafði að geyma botnleysurnar litla Rot og stóra Rot með sínum flotbeljum, en hún er nú horfin undir stóran hlut byggðarinnar og fótboltavöll. Eins víðfeðmri Borgargarðsblánni þar suður af, með Borgargarðsvatninu sem ekki hefur enn verið ræst fram. Í kaffispjalli við Valda vin sinn á Norðfirði upp í Oddskarði um miðsumarnótt, kemst Stefán að því hjá Valda að blá sé ekki það sama og mýri. Mýri megi finna í hverju krummaskuði en undir blár þurfi heilu sveitirnar. Mýrin sé í mesta lagi dý við túnfótinn á meðan bláin umkringi túnið.

Sumarlangri rannsókn sinni líkur Stefán í Hjaltastaðaþinghá með því að sofa eina ágúst nótt undir berum himni í Hjaltastaðablánni, því engin veit hvað blá er fyrr en hann hefur komið í Útmannasveit. Valdi vekur Stefán svo upp af værum blundi í blánni með þeim orðum að hann hafi spurt marga austfirðinga að því hvernig nefna bæri votlendi. Þar hefði orðið ofan á að bláarheitið væri flatarmálsfræðinni gjörsamlega óviðkomandi. Blár væru af ákaflega mörgum stærðum á Austurlandi, í landþröngri sveit héti það blá, sem tæpast yrði kallað dý á Héraði.

Blá blá í Hjaltastaðaþinghá

Orðið blá yfir mýri verður rökréttara á íslensku þegar blá svell skreyta mýrina eftir vetrarhláku, enda er stundum talað um krapa-blár og þá vill orðabók Máls og menningar meina að átt sé við; djúpt krap; flatlendi þakið krapi. Það er samt ekki sannfærandi að þannig sé uppruni orðsins blá til kominn, enda ekki finnanleg dæmi um það í öðrum norðurlandamálum. Á gelísku er orðið bogaigh notað um votlendi og orðið bog yfir mýrar sem voru til nytja s.s. til mótekju. Hvort þar sé komin skýringin á því að blá á austfirsku sé meira en bara venjuleg mýri skal ósagt látið, en Hjaltastaðaþinghá hefur marga leyndardóma að geima með sína Beinageit, Jórvík og Kórekstaði.