Beðið eftir fíflunum

Það er kominn miður maí og ég les enn þungbrýnd skammdegis ljóð. Steypa síðustu daga segir til sín í morgunnsárið, brjóstverkur, bjúgur og svefnleysi. Síðuhafi fór af stað með þau frómu áform að blogga um eitthvað lítilræði daglega fyrir tveim vikum síðan, bara einhverjar litlar áminningar svona svipað og dagbók. Þetta fór í vaskinn eftir fjóra daga og endaði í tómri steypu á stangli þar sem góð áform voru hræð saman við langlokur og skæting.

Þriðja daginn í steypu, þegar við félagarnir stóðum á sliskju utan á svölum skammt fá grafarbakkanum bíðandi eftir steypusílói og ég rífandi kjaft á tærri íslensku, horfði Dan -rúmenskur vinnufélagi íbygginn á mig og sagði á lýtalausri ensku; -nú er ég búin að fatta hvað þú ætlar þér Maggi, þú ætlar að láta Trausta taka við keflinu svo þú getir hætt.

Trausti er tvítugur gullmoli í steypaunni, Dan er 36 ára málaliði sem dregur vagninn í byggingariðnaði á Íslandi. Vinnufélagahópurinn samanstendur, sem betur fer af vöskum ungum mönnum víða að, þó svo eitt og eitt gamalmenni þvælist innan um, og er  heiður fyrir gamlan jálk að fá að starfa með ungum og frískum mönnum, þó heilsan leyfi varla hálfan dag.

Matthildur mín spurði mig svo fyrir nokkrum dögum hvort ekki væri rétt að kíkja á starfslokanámskeiði, fólk gerði það stundum á okkar aldri og það væri einmitt verið að auglýsa eitt í Dagskránni. Ég sagðist ekki gera neitt í því, enda ekki nema rétt að verða 63. ára, en hún gæti gert það sem henni sýndist. Matthildur mín hafði svo sitt fram, og eftir steypu gærdagsins fórum við á þetta fjandans námskeið.

Á þessum árstíma er ég vanalega farin að tína fífla, njóla, hundasúrur og hvönn til að halda heilsunni. Fíflar eru t.d. vatnslosandi og vinna vel á bjúg, njólann nota ég í súpu, hundasúrurnar í salat og hvönnin gefur kraft. Þetta fóður hefur endurnýjað heilsuna að vorlagi undanfarin ár, en ég er með skaddað hjarta, þess vegna orkulaus. Bjúgur og brjóstvekur er því fljótur að láta á sér kræla við áreynslu þrátt fyrir viðvarandi sprengitöfluát.

Það má segja að undanfarna daga hafi allt gengið meira og minna úr skorðu, steypurnar verið fleiri og erfiðari en ég bjóst við, bloggin andlausari og Matthildur mín hætt að hafa trú á mér og ég beðið of lengi eftir fíflunum sem eru reyndar fyrir nokkrum dögum orðnir ætir. Vonandi hef ég mig í það í dag, -uppstigningardag, að verða mér út um andlegt heilsufóður við niðinn í Eyvindaránni

Merci Bocú von der Leyen

Þá er stærsta hagsmunamál Íslendinga síðan EES samningurinn tók gildi komið í höfn og ekkert að vanbúnaði að samþykkja bókun 35 á alþingi. Landinn getur glaðst yfir að fá að fara til Tene án verulega íþyngjandi kolefnisskatta til ESB, en situr í þess stað uppi með flækinga og túristavaðalinn rammflæktan í innviðunum.

Gamla fraukan tók öllum dúkkulísum fram með því að taka af skarið, eftir að landinn hefur hreinlega beðið á milli vonar og ótta um að þetta mál færi á hinn skelfilegasta veg. Að sitja uppi með landráð og flissandi fábjána án þess að eiga raunhæfa möguleika að geta hvílt kvarnirnar við öldugjálfur á suðrænni strönd er hreint ekkert grín.

Já og merci bocú mbl fyrir að vera fyrst með fréttina.

Von der Leyen: Ísland fær undanþágur

Elíta íslensks fáránleika

Er þegar saman kemur góða fólkið og stjórnmálamenn, sem hafa setið við kjörkatlana árum jafnvel áratugum saman. Flissa í stutta stund með forsætisráðherra yfir háleitum markmiðum um útrýmingu fátæktar íslenskra barna, sem hefur einungis aukist á þeirra vakt, auk þess sem þeim fer fækkandi. 

„En það breytir því ekki að við erum ennþá með of margar hindranir. Það eru þættir sem við getum gert betur og hér var sérstaklega rætt um húsnæðismálin. Ég held að það blasi við að þó að stjórnvöld hafi verið að beita sér á húsnæðismarkaði á undanförnum árum hefur enn ekki verið byggt nóg til þess að standa undir þörfinni“, -segir sú sem flissar best.

Sennilega verður niðurstaðan af skrautsýningunni sú að bjóða heimilum ungs fólks 110% leiðina aftur, og þeim sem hafa enn kjark til að eignast börn. Skrúfa síðan áfram upp vextina auðrónum til arðs, sem hækka síðan fasteignaverðið upp úr skýjunum með tíð og tíma, svo hægt verði að gjaldfæra sjálfvirkt fyrir allri sjálftöku elítunnar.

Vilja útrýma fátækt barna fyrir 2030

Söluskatturinn og ö tvöhöndröð og sex

Það eru ekki allir sem gera sér grein fyrri því þegar iðnaðarmanni er borgað fyrir vinnu, að þá eru laun hans ekki há. Þetta kemur til vegna þess að reikningur iðnaðarmannsins er svimandi hár, og ætlaður í fleira en laun. Þegar ég byrjaði á vinnumarkaði þurftu flestir sem keyptu mína vinnu að borga mér svipað fyrir tímann og þeir fengu sjálfir.

Ég rak fyrirtæki síðustu áratugi 20. aldarinnar og fyrsta áratug þeirrar 21. Var það orðið þannig í lok 20. aldar að til að hafa fyrir öllum kostnaði starfsmanns, þurfti að rukka allt að tvöfalt tímakaup hans. Ekki veit ég nákvæmlega hvernig þessu er háttað núna, en mér kæmi ekki á óvart að hlutfallið sé orðið þrefalt. Svo það er ekkert skrýtið að fólki blöskri það að fá iðnaðarmann í vinnu.

Stjórnvöld eiga það til að setja upp allskonar útgáfur af virðisaukaskatti til að hvetja eða letja almenning til viðhalds framkvæmda. Undanfari virðisaukaskattsins var söluskatturinn. Þá var vinna á byggingastað undanþeginn söluskatti og í þá tíð fór flest öll vinna við húsbyggingar fram á byggingarstað, annað en innréttingar til lokafrágangs hússins og var sumt af þeim innflutt.

Undanfarið hef ég verið að lesa bókina um Ella P, og var tími kominn til, því Elli var mikill steypuhrærukall. Elli segir m.a. frá því hvernig söluskatturinn fór með hann, en þá munaði minnstu að hann og fjölskyldan fengu að gista götuna. Voru þau hjónin þó ýmsu vön, hófu sinn búskap í bragga og er sá braggi sá eini á landinu sem enn er notaður til búsetu, eftir því sem ég best veit.

Steypa hrærð á byggingastað bar ekki söluskatt, en steypa sem keyrt var á byggingastað í steypubíl skyldi bera söluskatt. Þessu flöskuðu sumir á, óviljandi eða viljandi, og segir Elli að þegar skattayfirvöld gerðu átak í að innheimta söluskattinn aftur í tímann hafi verið mikil vá fyrir dyrum hjá mörgum, þar á meðal honum sjálfum. Hann nefnir það t.d. að Hagvirki sem var eitt stærsta verktakafyrirtæki landsins í þá daga, hafi ekki lifað af eftirá söluskatts innheimtuna.

Elli gerði sér ferð til höfuðborgarinnar til að ná tali af fjármálaráðherra þegar öll sund höfðu lokast, en hvorki hafði gengið né rekið að fá einhvern í kerfinu til að hlusta á rök og raunatölur Ella varðandi söluskattinn. Þegar suður kom fór hann í alþingishúsið og faldi sig í fatahenginu, beið af sér og hlustaði á einhvern lengsta og leiðinlegasta fund sem hann segist hafa hafa á ævinni setið.

Þegar þingfundi lauk kom fjármálaráðherra til að ná í frakkann sinn, sem var þá Ólafur Ragnar Grímsson. Elli spratt fram úr fatahenginu og heilsaði Ólafi með handabandi og passaði sig á að sleppa ekki hendinni og halda fast. Hann kynnti sig sem Ella P frá Breiðdalsvík, sem væru búin að reyna að ná tali af honum í síma dögum saman út af söluskattinum og láta liggja fyrir skilaboð án þess að því hefði verið nokkru svarað.

Síðan hóf hann að segja söguna af söluskattinum, sem hann næði ekki að innheimta aftur í tímann, og hvernig það mál færi með hann og hans fjölskyldu, án þess að sleppa hendi fjármálaráðherra. Ólafur sagðist því miður ekki hafa tíma til að ræða þetta þarna í fatahenginu, en bauð honum að koma til sín í ráðuneytið kl 10 morguninn eftir, sem Elli þáði þáði og sleppti hendinni. Daginn eftir var söluskattsskuldin úr sögunni og Elli gat haldið áfram að steypa.

En eftir þetta var steypustarfsemi Ella ekki svipur hjá sjón því hann varð að innheimta  söluskatt og við það hækkaði verðið á steypunni. Í hinum dreifðu byggðum úti um land var veðhæfi ekki talið það hátt á íbúðarhúsnæði að einu sinni íbúðalánasjóður ríkisins treysti sér til að lána fyrir húsi með söluskattinum.

Elli var mikill þjónustu maður og rak einnig krana til að hífa steypuna á byggingastað. Hann hafði þann sið að biðja bæna og heita á Beruneskirkju svo að hann kæmist klakklaust frá verki þar sem líf og limir annarra voru undir því komið að allt gengi óhappalaust hjá honum.

Ég spurði kranamann í steypunni um daginn hvort hann hefði sama hátt á og Elli heitinn, þegar hann hífir 6 tonna sílóið yfir okkur og hvort hann hefði lesið bókina um Ella P. Hann hafði ekki lesið bókina, en mundi vel eftir Ella og hífinga sögunum hans sem hann sagði að allar hefðu endað á orðunum; -það var nú mekjel gvöð melde að ekki fór ver en það fór.

Elli var flámæltur og fyrirvarði sig aldrei fyrir sína gömlu viðkunnanlegu austfirsku. Í síðustu viku þegar ég fór með sögumanni, sem ætlar að fara að byggja upp á gamla mátann til að skoða möl, heyrði ég sögu af því þegar Elli hafði verið að kaupa dísilolíu á uppáhaldsbílinn sinn sem var með skráninganúmerið U-206, og þurfti nótu í bókhaldið.

Þegar afgreiðslustúlkan spurði hvað bílnúmer ætti að setja á nótuna, þá sagði Elli; -ö tvöhöndröð og sex. Á leiðinn út eftir að hafa fengið nótuna tók hann eftir því að stúlkan hafði skrifað Ö-206 í stað U-206. Þá snaraðist hann til baka og sýndi henni; -þú skrefar Ö-206 og ég sem sagði þér að númerið væri ö tvöhöndröð og sex.

Við félagarnir á Djúpavogi tókum við af Ella að hræra þar steypu á byggingastað eftir söluskattsmálið. Elli yfirgaf Austurland í ellinni og sagði við mig bæði í gamni og alvöru; -það voruð þeð félagarnir á Djúpavogi sem hafið það á samviskunni að ég yfirgef Austurland.

Við félagarnir vorum þá orðnir síðustu Móhíkanarnir, og nú er svo komið um allt Ísland að það eru fjárplógsmenn einir sem eru færir um að byggja íðbúðarhúsnæði.

Sumarið fyrir EES

Sumar, sól og steypa. Bæjarhátíð, brauð og barnapíur. Lada, Lapplander og leikir. Allt var með öðrum hætti en í dag, þar sem flest hefur verið njörvað niður á sinn bás, -innan sinnar girðingar í skóm með stálstá, klætt í gult með hjálm, heyrnaskjól og öryggisgleraugu.

Mörkin á milli leiks og starfs skilgreind upp á nýtt, vinna er eitthvað sem á helst að vera leiðinlegt og sumarfrí eitthvað annað, helst einhversstaðar langt í burtu. Allt Íslandi skildi lúta markaði fjórfrelsisins, -eða helsisins, eftir því hvernig túlka ber frelsi.

Fyrir tíð EES hafði hvert EFTA-ríki sjálfstæð samskipti við EB (forvera ESB). Árið 1984 var efnt til sameiginlegs ráðherrafundar EFTA og EB í Lúxemborg með það að markmiði að efla viðskipti og samvinnu á ýmsum sviðum á milli bandalaganna.

1989 hófust formlegar samningaviðræður sem stóðu til 1991 en þá var samningsuppkastið sent Evrópudómstólnum til umfjöllunar. Dómstóllinn gerði athugasemd við grein í samningnum sem fjallaði um sérstakan EES-dómstól sem skyldi fjalla um deilumál vegna framkvæmdar samningsins.

Slíkur dómstóll var talinn brjóta á Rómarsamningnum sem kveður á um að Evrópudómstóllinn fer einn með dómsvaldið innan ESB. Niðurstaðan var að stofnaður var sérstakur EFTA-dómstóll til að leysa úr deilumálum frá EFTA-ríkjunum.

Á Íslandi veitti Alþingi stjórnvöldum heimild til að staðfesta EES-samninginn með því að samþykkja lög um Evrópska efnahagssvæðið nr. 2/1993 þann 12. janúar 1993. Málið var mjög umdeilt og til marks um það var það samþykkt í þinginu með 33 atkvæðum á móti 23 en 6 sátu hjá.

Alþýðuflokkurinn og megnið af Sjálfstæðisflokkinum samþykktu en Alþýðubandalagið, megnið af Kvennalistanum, hálfur Framsóknarflokkurinn og þrír Sjálfstæðismenn voru á móti. Hinn helmingur Framsóknarmanna og einn þingmaður Kvennalistans sátu hjá.

Andstaðan við samningin var að hluta til komin af ótta við afleiðingar aukins viðskiptafrelsis (t.d. að útlendingar myndu kaupa upp jarðir á Íslandi í stórum stíl) en einnig vegna þess að margra mati felur samningurinn í sér óásættanlegt framsal á sjálfstæði þjóðarinnar til alþjóðastofnunar.

Því hefur einnig verið haldið fram að samningurinn kunni að brjóta á stjórnarskrá Íslands sem að gerir ekki ráð fyrir því að löggjafar-, framkvæmda- eða dómsvald sé framselt. Heimild Wikipedia

Já ég er enn í steypunni flesta daga, klæddur sem gulur trúður innan girðingar. Þar eru engar hetjudáðir framkvæmdar, nema ef vera skildi að upp komist eitt og eitt ómyglað hús. Steypuhrærivélinni er ekki lengur plantað niður og steypan blönduð og hrærð þar sem hennar er þörf, allt skal nú framkvæmt samkvæmt regluverki fjórfrelsisins. En þannig var þetta ekki á Íslandi sumarið fyrir EES.

Er komið að skuldadögum?

Nú hefur ESB stöðvað aflátsbréfasölu íslenska orkuiðnaðarins út fyrir landsteinana. Ekki dugði minna en að láta hálfan álf í fánalitunum fronta fréttina, enda gæti víst tapið hlaupið á milljörðum. Af kolefniskontór Landsvirkjunar berast svo þau válegu tíðindi að ekki sé augljóst hver beri endanlega skaðann.

Að því komust við steypukallarnir í Noregi fyrir meira en áratug síðan, þegar verð á rafmagni til norskra heimila hækkaði hviss bang um 30% við það eitt að hitamælirinn fór niður um nokkrar gráður um haust. Endurnýtanleg vatnsaflsorka Noregs var nefnilega samtengd raforkukerfi ESB með sæstreng, -og þá hafin aflátsbréfasala kolefniskirkjunnar.

Við steypukallarnir ræddum þessa rafmagnshækkun í kaffitíma, og þótti norskum frændum mínum aflátsbréfin vera hvað hrikalegust í þessu seigfljótandi slýgræna orkusvindli kolefniskirkjunnar, þar sem hrein vatnsafls raforka Norðmanna var höfð af eigendunum og þeir látnir greiða fyrir þjófnaðinn með okurverði.

-Og það án þess að nokkur vissa væri fyrri því að sá þungaiðnaður Evrópu, sem sagður var kaupa aflátsbréfin fengi hreina orku í staðin, en fengi samt sem áður upp á skrifað aflátsbréf fyrir sínum sóðaskap, og væru síðan heimili Noregs rukkuð fyrir óskapnaðinn auk förgunarkostnaðar á umbúðum umhverfissóðanna.

Mér datt í hug eftir þetta kaffitímaspjall -um árið- að kanna hvernig þessu væri háttað á Íslandi, -jú einmitt sama aflátsbréfa útgáfan út fyrir landsteinana, -en enginn sæstrengur. Orkustofnun hélt utan um umsvif svindlsins og samkvæmt bókhaldi hennar er sú raforka sem íslensk heimili nota langt innan við 10% endurnýtanleg, rest er fengin með jarðefnaeldsneyti og kjarnorku.

Það sem er undarlegast við það að ESB skuli nú vera búið að stöðva aflátsbréfasöluna, -er hvað hún fékk að standa lengi, eða allt frá 2011. Ástæðan fyrir því ætti samt að vera flestum skuldseigum Íslendingum augljós, því þegar kemur að skuldadögum borgar sig að hafa þá óviðráðanlega.

Er nema von að nú liggi á að innleiða EES bókun 35 um að Evrópuréttur taki yfir íslensk lög þar sem við á? -þar sem nú á endanlega að staðfesta á Alþingi Íslendinga að hann sé rétthærri íslenskum lögum, nema að þau séu samhljóma.

Allt þetta vita náttúrlega fjárplógsmenn sjálftökunnar og Davos dúkkulísur með augun vatnsblá, glær og galtóm. Þó svo að þeim detti helst í huga að láta hálfan álf fronta óskapnaðinn í fánalitunum í ríkismiðlunum þegar kemur að því -sem kallað er á því ástkæra og ylhýra - skuldadagar.

Þessi kaka var í boði Orkustofnunnar árið 2019, ég nenni ekki að finna nýrri svo oft hef ég bloggað um fyrirbærið að ég á þessa enn óétna.

 

Ps. ef einhver kynni að hafa áhuga á að kinna sér málið þá má hér sjá hvað er að koma út úr hólnum í fánalitunum. Á meðan gálur á glapstigum faðma leikarann ástsæla frá Kænugarði umvafðar stjörnuprýddu flaggi ESB.

Ég horfi niður

En ég næ ekki upp í það sem ég sé, -kvað þjóðskáldið um árið. Nú má segja að það hafi tekið mig hátt í hálfa öld að fatta hvað hann var að meina, þó svo að ekki hafi beinlínis verið mælt undir rós.

Reyndar koma fleiri vísbendingar fram í torræðum textanum, sem eru eins og talaðar í tíma dagsins í dag, en ekki eins og veröldin var fyrir 45 árum.

Þegar litið er til nútímans er merking skáldsins kristal tær, -eða þannig. Þarf ekki einu sinni að gúggla.

Ef þú lesandi góður ert í þann veginn að fara að fletta í snjallsímanum eða skrolla í tölvunni þá ættirðu í þann veginn að vera búin að fatta hvað ég er að meina.

En kannski er bara best að babla í bláan skjáinn og fíla góðan blues.

Lymskuleg landráð stjórnsýslunnar

Það er nokkuð ljóst að Ísland hefur verið unnið á ippon innan frá. Sama hvaða 35. greinar Hat trick kemur frá alþingi.

ESB skattleggur í gegnum EES samninginn flugsamgöngur til og frá landinu, innflytur innlent  matvælaöryggi og útfluttar sjávarafurðir bera sína ESB tolla, -allt ber að sama brunni.

Íslendingar fengu ekki að kjósa um EES samninginn á sínum tíma, enda hefðu þeir þá aldrei samþykkt hann, þó svo að lygin hafi gengið út á blómleg héruð og tækifæri fyrir sjávarbyggðir.

-Og Íslendingar munu ekki fá að kjósa um aðild að ESB fyrr en búið verður að skipta um þjóð í landinu, -flytja inn þjóðir sem þekkja ekkert annað en unionið hvort sem er sovét eða euró.

Um heilindi íslenskra stjórnálamanna gagnvart landi og þjóð er aðeins eitt að segja; -Þeir sem eiga slíka vini þurfa ekki á óvinum að halda.

Karlinn í tunglinu

Veðrið kom til tals á mínum vinnustað eftir landsfrægt blíðviðrið á sumardaginn fyrsta. Vitnað var í veðurfræðingana og visku þeirra, um hæð yfir Grænlandi ofl. Mér varð á orði ef veðurfræðingar væru til lengri tíma þungskýjaðir þá skildum við vera bjartsýnir, svo oft hefði þeir bjargað sumrinu á Íslandi með því að aflýsa því. Skemmst er að minnast sumarsins 2021 sem varð once on a lifetime summer eftir að veðurfræðingur aflýsti því endanlega í beinni um sumarsólstöður.

Ekki átti ég von á að verða sammála veðurfræðingum, -sem jú ljúga samkvæmt þjóðvísunni, en nú verð ég að viðurkenna að ég tek nokkuð mark á spánni. Enda hef ég tekið eftir því að veðurfræðin er farin í auknum mæli að taka mark á karlinum í tunglinu. Alla vega sýnist mér að langtíma spálíkön stóru reikniveitnanna hafi síðustu misserin sett inn sömu forsendur í spákúluna og gangur tunglsins gefur til kynna.

Á sumardaginn fyrsta kviknaði nýtt tungl í norð-austri og stórstreymi var sama dag. Þumalputtareglan segir að þá megi búast við norðlægum áttum út það tungl, með hæð yfir Grænlandi og köldu veðri. Veðurfræði karlsins í tunglinu er nokkuð fyrirsjáanleg að þessu leitinu. Nýtt maí tungl kviknar svo í suð-vestri þann 19. maí, með stórstreymi sama dag.

Annars getur veðurfræði karlsins í tunglinu verið nokkuð görótt því stórstreymi þarf ekki alltaf alveg að fylgja tunglkomu. Það er margt fleira sem getur sett twist á tunglið s.s. fullt tungl og fjarlægð frá jörðu ofl. Rithöfundurinn Árni Óla tók saman þekkingu á karlinum í tunglinu, sem var nokkuð almenn á meðan bændur höfðu hvorki veðurfræðinga né ríkisútvarpið til að segja sér hvernig veðrið yrði.

Í gegnum tíðina hef ég haft mikinn áhuga á veðurfræði karlsins í tunglinu og hef viðað að mér þeim fróðleik þegar hann rekur á fjörur mínar. Það eru ekki margir veðurglöggir menn sem vilja gefa uppi þekkingu sína á tunglinu, en þeir eru samt til, en fara dult með enda um hindurvitni að ræða. Ein handbók er þó með flest sem þarf til að ná sambandi við karlinn, en það er kerlingabókin; Almanak – Hins íslenska þjóvinafélags sem kemur út árlega.

Veðurhorfur fyrir maí að skýrast

Bjössi

Þetta er búið að draga sig ótrúleg fljótt hérna í burtu. Einhvern veginn komu þessi orð upp í hugann eftir andvökunótt áður en ég fór út í morgunninn með ríflega fullt fangið af 60 árum, og viðraði þau í þrastarsöng á meðan ég hlustaði á úthafsölduna brotna í grýttri fjöru. Ég hafði verið að lesa barna og unglingasöguna um Bjössa á Tréstöðum eftir Guðmund Friðfinnsson fram eftir nóttu og varð andvaka á eftir þegar við Matthildur mín dvöldum í Sólhólnum úti við ysta haf.

Sáldsagan af Bjössa á Tréstöðum tekur til rúmleg tveggja ára, segir af harðneskju  síðari hluta 19. aldar. Þegar fjölskyldum var enn miskunnarlaust sundrað, börnum komið á sveit og foreldrum í vinnumennsku. Foreldrar Bjössa höfðu misst kúna á útmánuðum svo barnaheimilið varð bjargþrota.

Það kom til af því að kýrin var leigð og kom eigandinn að sækja hana þó svo að leigusamningurinn, sem var munnlegur, rynni ekki út fyrr en að fardögum á sumri. Pabbi Bjössa varði kúna en eigandinn náði þá bæði í liðsauka og hreppstjórann til að ná kúnni, enda hafði beljueigandinn sjálfur misst aðra kúna á sínu heimili og svo hin kýrin misst kálf svo börnin hans voru mjólkurlaus.

Eftir þetta uppgjör var heimili Bjössa skipt og fylgdi eitt barn foreldrum í vinnumennsku á sitthvorum bænum. En Bjössa og einu systkini var komið fyrir hjá vandalausum á sitthvorum bæ. Bjössi var á 12. ári og sprækur til vinnu. Var smali tvö í sumur, úti dag og nótt á eftir kindunum með hundinum Sámi um tveggja mánaða skeið í hvort sumar.

Bjössi sá móður sína aðeins tvisvar eftir þetta. Í fyrra skiptið fékk hún frí til að heimsækja hann þegar hann lá þungt haldinn af lungnabólgu eftir að hafa verið úti um haust við að slá í krapahríð fram í myrkur með Jóni bónda á Tréstöðum.

Sumarið eftir hitti hann móður sína við messu þegar tilhlýðilegt þótti að koma með ómagann til kirkju því að innan við ár var í að hann ætti að fermast. Þá sagði mamma hans honum fréttir af systkinunum og pabba hans og hvað þau myndu vel eftir honum og þætti vænt um hann. Þar skynjaði Bjössi að mamma hans var að kveðja hann í síðast sinn.

Það hefur verið harka í íslensku samfélagi seint á 19. öld. Þess ber sagan af Bjössa á Tréstöðum glöggt vitni og er þetta með betri lýsingum um dagleg störf sem ég hef séð á prenti frá þessum tíma.  Ég ætla að stelast til að birta hérna einn kafla úr bókinni um Bjössa sem á svo sem við á öllum tímum.

Nóttin er orðin löng og dimm og dagarnir fráir og þungbrýndir. Blærinn feykir fölnuðu laufi, og svalur hausvindurinn sveigir trénuð strá allt til jarðar. Með ám og lækjum má sjá hærugrá klakaskegg og mýrarsund eru dökk á að líta. Móar og valllendis grundir eru nokkuð ljósari. En í hlíðum myndar lyngið og fjalldrapinn einkennileg, listræn litbrigði. Myndasafn náttúrunnar enn fagurt og fjölskrúðugt. En allt ber þó svip haustsins, sem er tákn hrörnunar og dauða, en jafnframt fullkomnun þroskans, sem er fyrirheit um framhald lífsins á jörðinni.

Út úr kirkjunni á Stað er borin svört kista. Fámennur hópur vina og ættingja fylgir á eftir. Karlmennirnir ganga berhöfðaðir, en kvenfólkið hefur sveipað ullarklútum um höfuðið til að verjast náköldum andgusti norðannæðingsins.

Ég geng þarna við hlið föður míns og systkina. Úti í kirkjugarðinum bíður opin gröf. Þar á kista móður minnar að síga niður. Hún mamma mín góða, sem allar mínar björtustu minningar og helgustu hugðir eru bundnar við, liggur nú köld og stirðnuð í þessari svörtu kistu. Með armana krosslagða og passíusálmana opna á brjóstinu. Nú er hjartað hennar ástríka og trausta hætt að slá. Ég veit, að það sló fyrir mig, og okkur börnin, allt til síðustu stundar. Ég veit að bænir hennar fylgja mér allt til æviloka.

Mennirnir láta kistu móður minnar síga hægt niður í þessa dimmu gröf. Presturinn tekur litla reku og kastar ofurlitlu af mold þrem sinnum á kistuna og mælir eitthvað um leið. Ég tek lítið eftir orðunum, en það er eins og hárbeitt hnífsblað smjúgi í gegn um mig, er ég heyri tómahljóðið, þegar þessi dökka, kalda mold fellur á kistuna. Það er eins og þetta ömurlega tómahljóð endurómi einhverstaðar innan í sjálfum mér.

Ást barnsins til móðurinnar er venjulega eigingjörn ást, sem heimtar án endurgjalds. Og þótt endurgjaldið sé í rauninni fólgið í fórninni sjálfri – í móðurgleðinni, er slíkt endurgjald án vitandi tilverknaðar barnsins.

Á dögum aðskilnaðarins breytist viðhorf og hugmyndir oft skyndilega. Í huga mínum renna fram ótal minningar frá liðnum samverustundum. Undanfarna daga hefur svo margt rifjast upp fyrir mér, sem ég ætlaði að gera fyrir mömmu, þegar ég væri orðinn stór. Þá ætlaði ég að endurgjalda allar hennar fórnir og kærleika. Allt, allt mundi ég hafa gert, sem ég hefði getað til að mömmu liði vel og ævikvöld hennar yrði bjart og fagurt.

En nú voru þetta aðeins mjúksárar, andvana fæddar hugmyndir, sem aldrei gátu orðið að veruleika – aldrei.

Sál mín er lömuð og aflvana. Ég er búinn að gráta svo mikið. Og enn græt ég. Gegnum móðu táranna sé ég hvernig moldarskaflarnir flæða yfir kistu móður minnar. Ég sé föður minn, þar sem hann stendur álútur með samanbitnar varir. Andlitsdrættirnir eru stirðir og nærri því hörkulegir. Brjóstið þrútnar og hvelfist eins og það vildi varpa af sér fargi, sem þó er ómögulegt að losna við. Ég sé hvernig systkini mín standa hnípin og grátbólgin. Þau halda sér hvert í annað eða þá í pabba. Nú er hann okkar eina stoð. Öll erum við lítil, umkomulaus smá peð, sem sviptivindar lífsins feykja til og frá eftir duttlungum sínum.

Jarðaför móður minnar er lokið. Ég er kominn heim aftur í Tréstaði og tekinn við mínum vanalegu störfum: Að moka fjósið, bera fjósvatnið, raka hús, taka moð, bera út skólp og ösku, berja fisk og þorskhausa, læra kverið og prjóna sjóvettlinga. – Allt er eins og það var, þó er allt breytt. Einhver sársaukakenndur tómleiki, auðn í sjálfum mér.

Ekki er ég frá því, að ég sé nú oftar kallaður rýjan, greyið eða auminginn, og jafnvel stundum einstæðingsbjálfinn. En ekkert af þessum gæluorðum mýkir sviðann og sorgina. Stundum getur jafnvel komið kökkur í hálsinn á mér, einkum er það “einstæðingsbjálfinn”, sem verkar þannig á mig. Ég er sem nakinn í norðan nepju.

En tíminn líður. Og tíminn græðir öll sár. Smá saman eignast ég aftur mitt hversdaglega jafnvægi, en eftir er minningin, björt og hlý, blandin trega. – Helgur arfur, sem aldrei glatast og aldrei deyr.

Bjössi fór frá Tréstöðum á fardögum fyrir ferminguna sína sem fram fór á Stað. Þar fermdist hann ásamt börnunum í sveitinni. Ein fermingarsystir hans var Sigga sem var frænka prestsins og hjá presthjónunum í fóstri. Bjössi og Sigga höfðu hist sumarið áður þegar Bjössi var smali.

Þá hafði þokan gert það að verkum að Sigga villtist þegar hún átti að sækja nokkrar kindur, og grét í þokunni. Bjössi hélt að hún væri huldumey en komst svo að því að hún var að leita kinda. Frekar en að segja henni að vonlaust væri að finna kindurnar í svarta þoku þá fór hann að leita og bað hana um að bíða. Enda hafði mamma hans kennt honum að almættið sæi um sína, og viti menn sunnan gola feykti þokunni niður í dalinn og við blöstu kindurnar hennar Siggu.

Í fermingafræðslunni færði Sigga Bjössa rósótta íleppa í skóna sem hún hafði prjónað sjálf. Hún hafði tekið eftir því sumarið áður að Bjössi var í stagbættum prjónabuxum og götóttum skinnskóm. Hún afsakaði prjónaskapinn sem hún sagði að væri ekki eins góður og hann. Bjössi varð hugfanginn, greip til Siggu og kyssti hana beint á munninn. Daginn eftir var Bjössi fermdur og kominn í fullorðinna manna tölu.

Þetta var ekki svona harðdrægt, -eins og með beljuna heima hjá Bjössa, seint á 20. öldinni, þegar Matthildur mín saumaði á mig smókinginn í Burda blaðinu og við giftum okkur á sumardaginn fyrsta og skírðum börnin árið eftir sama dag. - Hún bara fór í Kaupfélagið, sem var við hliðina á kirkjunni, og keypti mjólk, Burda og terlín.

í Kaupfélaginu, sem kynslóðin kom á legg sem kom landinu úr árhundraða erlendri áþján og gaf börnum sínum fullveldið í fermingagjöf, sem varð svo kynslóðin sem gaf sínum börnum lýðveldið í skírnargjöf, sem var kynslóðin sem ól okkur upp fyrir 60 árum, sem stöndum nú vaktina á meðan öllu er stolið. Og börnin og barnabörnin sem núna , , , ,já, vel á minnst, meðan ég man, -gleðilegt sumar.