Eins og flissandi fábjánar

það fer að verða neyðarlegt að fylgjast með fréttum af tilburðum almannavarna  og stjórnvalda við að hefta útbreiðslu Whuhan veirunnar í mesta pestarbæli í heimi. Nú eru aðgerðirnar komnar á neyðarstig og forsætisráðherra tjáir sig um neyðarstigið flissandi á facebook "Það þýðir að meiri þungi mun færast í aðgerðir stjórnvalda og þeirra stofnana sem hafa hlutverk í að hemja útbreiðslu veirunnar en þessi breyting mun ekki hafa áhrif á almenning strax".

Á sama tíma er æskunni úr öllum landshlutum stefnd í þúsundatali á risa íþróttaviðburð  suðvestanlands, þangað sem veiran hefur verið flutt inn í landið fram til þessa á skíðum. Allt er þetta gert undir þeim formerkjum að "við verðum að halda áfram með lífið ".  Maður spyr sig hvort það séu eintómir fábjánar sem fara með sóttvarnir hér á landi, -eða hvort það sé orðið lífsnauðsynlegt fyrir miðaldra Íslendinga að fara á skíði í Alpana og stefna sem flestum börnum landsins á íþróttamót í framhaldinu.

Fyrstu innlendu smitin - lýsa yfir neyðarstigi

Pestarbæli

Það mun sennilega vera leitun að öðrum eins snillingum við að greina Wúham veiru eins og á Íslandi. Landsmenn sitja nú uppi með mesta pestarbæli í heimi úti í miðju Atlandshafinu. Það jákvæða við aðferðafræði yfirvalda er að eyja út í ballarhafi er bæði tilvalin sóttkví og auðvelt fyrir þá að einangra eyjuna sem forðast vilja pestina. 

Svona snilldar árangur, sem nú þegar jaðrar við heimsmet, náðist með samhentu átaki við að byggja veirunni loftbrú til landsins frá sýktasta svæðinu í grennd. Veiran virðist hafa þegið gott boð yfirvalda og miðaldra Íslendinga á skíðum. Allavega hefur ekki frétts af því að veiran finnist né sé leitað hjá erlendum ferðamönnum. 

Það eina sem stjórnvöld þurftu að gera til að ná þessum frábæra árangri var að kaupa veirumæli og letja landann ekki til ferðalaga á viðsálverðum tímum. Nokkrir dagar eru síðan að forseti alþingis ásamt völdum þingmönnum sýndu gott fordæmi með því að smella sér í kolefnisjafnaða heimsreisu með viðkomu á Nýja-Sjálandi til kenna kolleikum sínum að klúðra víkingaklappinu.

Á laugardag bætist svo við enn einn flugvélarfarmurinn af úrvals skíðamönnum úr langveikum Ölpunum til landsins bláa sem hefur verið á kafi í snjó þennan veturinn. Má ætla að ríkisstjórnin efni þá til móttöku atahafnar við Arnarhól af tilefni nýs heimsmets og einhverjir skíðamenn taki salíbunu niður hólinn innan um fagnandi áhorfenda skarann.

Tíu ný smit í dag

Munið eftir smáfuglunum

heyrðist oft óma á besta tíma ljósvakans í denn. Nú fer meira fyrir því sem efst er á baugi heimsmálanna s.s. hamfara hlýnun, almennum hryðjuverkum og nú síðustu vikur kóróna veirunni. En það er ekki minni ástæða til að muna eftir smáfuglunum nú á tímum gulu óvissunnar þennan veturinn frekar en í þá daga sem gamla gufan var ein um að blása boðskapnum út um allt land á viðsjálum vetrum. Enda hjó ég eftir að einn veðurfræðingurinn lét þennan gamla frasa fljóta með enn einni gulu viðvöruninni í vikunni.

Hún Matthildur mín hefur séð um það í okkar kotbúskap að muna eftir smáfuglunum en ég í mesta lagi um að virða þá fyrir mér þegar þeir flögra fyrir svala gluggann. Og var búin að taka eftir því að um fuglaskarann í trjátoppunum fór kliður þegar sést til Matthildar þegar hún gengur heim frá skólanum þar sem hún vinnur, -þangað til núna í vetur að ég þurfti að leysa hana af í tvisvar sinnum tvær vikur og sé nú á eftir þessa smáfugla í allt öðru ljósi.

Ég fór sem sagt að fylgjast með þeim af nákvæmni. Flestir fuglarnir eru snjótittlingar og annað slagið kemur hópur auðnutittlinga en af þeim hefur verið minna þennan veturinn. Svo sína hrafnarnir fóðrun smáfuglanna einstakan áhuga því að af og til eru veisluréttir s.s. brauð blandað fitu. Hrafnarnir eru einstaklega kurteisir þegar snjótittlingarnir eru annars vegar og leyfa þeim alltaf að njóta forgangs. Ég er ekki frá því að þeir séu bæði þeirra verndarenglar og útfararstjórar.

Þegar smyrillinn tekur flugið eða felur sig í trénu þá fer það ekki fram hjá Matthildi, hún þeytist út á svalir og klappar saman lófunum hreytandi ókvæðisorðum að smyrlinum. Þegar hún kemur inn þá segir hún nötrandi "það vildi ég að ég ætti byssu þá myndi ég skjóta kvikindið". Ég stilli mig um að minnast á að nú kæmi haglabyssan sér vel, sú sem ég lagði í búið í upphafi okkar búskapar, en sú var litin þvílíku hornauga á heimilinu að ég losaði mig við hana hið snarasta. Allir erum við samt furðufuglar sem fylgjumst með smáfugla fóðrun Matthildar.

Það er ekki auðvelt að ná myndum af hinum hraðfleyga Hauki frænda, smyrlinum, en stundum á hann það til að reyna að fela sig í snjómuggu upp í uppáhalds tré snjótittlinganna

Það er ótrúlegt að fylgjast með snjótittlingunum, ef einhverstaðar er í gildi einn fyrir alla – allir fyrir einn þá er það hjá þeim. Þeir eru norðlægustu spörfuglar á jörðinni og hafa að mestu vetursetu hér, þó eru einhverjir sem fara til Skotlands en það eru þá aðallega snjótittlingar sem koma hér við á leið frá sumarstöðvum sínum á Grænlandi. Á sumrin kallast þessi fugl sólskríkja og þá er karlinn hvítur með svörtu baki og kvenfuglinn ljósbrúnn.

Um sumar halda sólskríkjurnar ekki hópinn heldur fer hvert par til fjalla og nýtur sumarsins í faðmi fjölskyldunnar með ungunum. Sagt er að þessi fugl pari sig einu sinni, -eða þar til dauðinn aðskilur. Þjóðtrúin geymir ekki margt um snjótittlingana. Þó munu þeir hafa spáð fyrir um veður. Söfnuðust þá heim að bæjum á undan byl en létu lítið fyrir sér fara á undan hláku og hlýindum. Hurfu með sumrinu, svo er þetta reyndar allt saman enn þann dag í dag.

Hrafninn er kannski ekki neinn smáfugl en hann er bæði spör- og staðfugl, einn helsti einkennisfugl Íslands sem allir landsmenn þekkja. þessi stóri svarti fugl er bæði er elskaður og hataður. Enda eru vitsmunir hans á við okkar mananna þegar kemur að útsjónarsemi og hrekkjum. Þannig hefur hann komist í þá vafasömu stöðu að vera réttdræpur hvar og hvenær sem er og er það sennilega vegna þess að hann borgar ekki skatt eins og við. Hrafnar eru drepnir þúsundum saman á hverju ári. En íslensk náttúra yrði snautleg án hrafnsins og er nú farið að heyrast að rétt sé að friða hann.

"Guð launar fyrir hrafninn", sagði máltækið, en hver skyldu laun guðs vera ef hrafninum yrði eytt á Íslandi? Mönnum þykir sú hugsun kannski með ólíkindum að það sé hægt að útrýma hröfnum á landinu bláa? Fugli sem virðist blasa við fólki hvert sem litið er? En umræður þess efnis meðal náttúrufræðinga, að setja hrafninn á váfuglaskrá benda til að ekki sé allt með felldu og ástæða sé til að endurskoða sess krumma í íslenskri náttúru.

Guð launar fyrir hrafninn og hér eru þeir á flugi heim í kirkjuturninn neðan við glitský í ljósaskiptunum 

Sagt er að draga verði verulega úr veiðum hér á landi, til að koma í veg fyrir að hann nánast hverfi. Fáir íslenskir fuglar, ef nokkrir, eiga sér tvær jafn skarpar og ólíkar hliðar og hrafninn. Engir fuglar koma jafn oft fyrir í spádómum þjóðtrúarinnar og hrafninn, skemmst er að minnast hrafna Óðins. Hann er talinn spá fyrir um afar mismunandi atburði einkum þó feigð manna og veðurfar.

Hrafnar slá öllum öðrum fuglum við í klókindum og hafa að sumu leiti greind sambærilega okkar mannanna. Þetta staðfesta rannsóknir þar sem m.a. kom fram að það sem þeir éta ekki á staðnum fela þeir í nágrenninu til að sækja síðar. Sumir hrafnar sérhæfa sig jafnvel í að ræna fæðufelustaði kollega sinna. Hrafnar leggja mikið á sig er þeir fela mat og búa meðal annars til platfelustaði til að villa um fyrir öðrum hröfnum sem hyggja á að ræna fengnum.

Smyrillinn er algengasti íslenski ránfuglinn og sést víða um land, líkur fálka en mun minni. Hann er harðfleygur sem orrustuþota, veiðifugl sem þreytir oft bráð sína með því að elta hana, snjótittlingarnir sjá þó oftast við honum með því að hópurinn hækkar flugið stöðugt og rásar í allar áttir til að rugla hann í ríminu. Smyrillin virðist þurfa að komast upp fyrir bráð sín til að hremma hana með klónum, eða slá niður.

Smyrillinn er að mestu farfugl. Meirihluti stofnsins hefur vetursetu á Bretlandseyjum, fáir fuglar eru sagðir hafa vetursetu hér á landi. Íslenski stofninn er talinn vera 1000-1200 pör. Sigfús Sigfússon þjóðsagnaritari sagði að smyrilinn hefði líka verið kallaður dvergfálki og mikilsvert hefði þótt fyrir töfra og galdramenn að ná í smyrla til ýmissa töfrabragða. Tunga smyrils átti t.d. að hafa hjálpað mönnum að skilja fuglamál.

Þetta eru semsagt fuglarnir sem ég hef verið að fylgjast með síðustu vikurnar og verð ég að taka undir það með gömlu gufunni og gula veðurfræðingnum í vikunni að taka hana Matthildi mína til fyrirmyndar á köldum vetri með jarðbönn af snjó og svellum, því harðasti vetrarmánuðurinn er framundan. Það er aldrei að vita nema að með tímanum læri maður fuglamál í kaupbæti líkt og Sigurður Fáfnisbani, í það minnsta er alltaf von til að eignast góða vini á himninum.

Ps. Í þessu myndbandi má sjá smáfuglana, hrafnana svífa í yfir snjótittlingnum hérna í Útgarðinum sem stendur á klettahæð með uppstreymi í öllum áttum og sá sem sér smyrillinn þjóta um trjátoppana í lok myndbands er með haukfrá augu og á góða möguleika á að læra fuglamál. 

Góa

er fimmti mánuður vetrar gamla norræna tímatalsins og hefst á sunnudegi í átjándu viku vetrar, eða 18. til 24. febrúar. Fyrsti dagur góu er konudagur og var dagur húsfreyjunnar eins og fyrsti dagur þorra var dagur húsbóndans. Konudagur er þekktur frá miðri 19. öld. Sá siður að eiginmenn gefi konum sínum blóm á konudaginn hófst um miðja 20. öld. Síðasti dagur góu nefnist góuþræll en þá tekur einmánuður við.

Orðmyndin góa virðist ekki notuð fyrr en í lok 17. aldar. Áður var notuð kvenkynsmyndin gói (beygist eins og elli) allt frá því í fornu máli. Gömul saga, sem lesa má um í fyrsta kafla Orkneyingasögu, segir frá Fornjóti konungi í landi því er kallað er Finnland og Kvenland. Hann átti soninn Þorra sem aftur átti dótturina Gói og tvo syni, Nór og Gór. Þorri var mikill blótmaður og hélt á miðjum vetri ár hvert blót sem kallaðist þorrablót. Það bar til tíðinda á einu slíku blóti að Gói hvarf og fannst ekki þótt víða væri leitað.

Þremur vetrum síðar, þegar Gói var enn ófundin, strengdu bræður hennar þess heit að leita hennar, Nór um löndin en Gór um útsker og eyjar. Leituðu þeir víða og lengi um það land sem nú heitir Noregur. Loks komast þeir að því að Hrólfur nokkur úr Bjargi á Heiðmörk, sonur Svaða jötuns norðan úr Dofrum, hafði numið Gói á brott og heldur Nór til fundar við hann. Þegar Hrólfur fréttir af Nór fer hann til móts við hann og Nór býður honum til einvígis. Þeir börðust lengi og hafði hvorugur betur. Þeir sættust þá, Nór fékk systur Hrólfs en Hrólfur Gói og hafði Nór í leitinni að systur sinni lagt undir sig Noreg.

Orðin góa og gói finnast einnig í Norðurlandamálum. Í færeysku er myndin gø, í nýnorsku gjø, go, í sænskum mállýskum göja, gya og í forndönsku gue, gøj. Ásgeir Blöndal Magnússon telur orðið líklega skylt nýnorsku gjø í merkingunni "snjóföl" og forníslenska veðurheitinu gæ (í þulum).

Húsfreyjur áttu að fagna góu á sama hátt og bændur fögnuðu fyrsta degi í þorra. Þær áttu að fara fyrstar allra á fætur, ganga fáklæddar út fyrsta morgun góu og bjóða hana velkomna með þessari vísu:

Velkomin sértu, góa mín,

og gakktu í bæinn;

vertu ekki úti í vindinum

vorlangan daginn.

Þorrinn og góan þóttu erfiðastir vetrarmánaðanna þar sem oft var farið að ganga á matarbirgðir. Í söfnum Orðabókar Háskólans er þessi orðatiltæki meðal annars að finna um góuna: Hægt er að þreyja þorrann og góuna. Kerling kvað það væri óséð. ,,Því að ekki er öll góa úti enn." Góunnar er oft getið í þulum og vísum.

Við skulum þreyja þorrann

og hana góu

og fram á miðjan einmánuð;

þá ber hún Grána.

 

Heimildir;

http://is.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3a

http://www.visindavefur.is/svar.php?id=55529

Vanhugsaðar aðgerðir pappírspésa

Þeir kosta þjóðfélagið orðið stórfé vanhugsuðu sérfræðingarnir að sunnan, og þá sem fyrir þeim verða oft á tíðum lífsviðurværið um leið og æruna. Auk þess eru aðgerðir sérfræðinganna oft brútal villimennska.

Ef síðuhafa misminnir ekki þá var rollunum í meðfylgjandi frétt slátrað lambfullum, og nú er verið að dæma bændum miskabætur. Samkvæmt fréttum á sínum tíma amaði ekkert að rollunum en fjárhúsin stóðust ekki ýtrustu  reglugerðir, enda í snjóléttri sveit þar sem sauðfé hefur verið haft við opin hús í gegnum aldirnar.

Stutt er síðan frétt var af því að MATS var dæmt fyrir að taka Gæðakokka í í Borgarnesi, því sem næst af lífi, vegna kjötlausra kjötvara sem MATS sagðist hafa rannsakað 2013. Þetta gerðist í kjölfar þess að hrossakjöti hafði verið blandað í matvörur í stað nautakjöts úti í Evrópu og gátu sérfræðingarnir að sunnan ekki verið minni menn en kolleikarnir á Evrópska efnahagsvæðinu. Nú hafa Gæðakokkum verið greiddar 112 milljónir í bætur úr ríkissjóði vegna atvinnurógs.

Sumarið 2017 lét MATS skjóta hesta á færi í Hörgárdal vegna meintra vanhalda. Hestarnir lágu svo eins og hráviði dögum saman og blésu út í sumarhitanum. Það kom væntanlega stofnuninni verulega á óvart að eigandi hrossanna skyldi ekki hafa fyrir því að urða hræin eftir að MATS hafði svipt  hann forræðinu og séð um að losa hann við hestana. Þetta var með ljótari fréttum af dýraniði það árið.

Veturinn 2018 sendi MATS sveit vaskra manna til að skjóta sauðfé í Loðmundarfirði. Þessar kindur sem þar voru skotnar á útigangi voru svo látna liggja og úldna uppblásnar í vorsólinni. Stofnunin sá enga annmarka á því að skjóta rollurnar á einkalandi í leyfisleysi tófunni til dýrðar og það við eitt af stærstu æðarvörpum landsins, þar sem dúnn er nytjaður. Er nema von að fólk spyrji í forundran eru sérfræðingarnir að sunnan fábjánar.

Dæmd til að greiða sauðfjárbændum bætur

Að þreyja þorrann við þjóðsögur

Það er óveðurský yfir Íslandi segja strákarnir í litlu bláu jakkafötunum með áttföldu lágmarkslaunin, og dúkkulýsurnar stíga dansinn með flissandi fábjána í fararbroddi. Þjóðin situr 12 árum eftir „hið svokallaða hrun“ með mest alla náhirðina og allt heila helferðaryskið við ofanflóðasjóð galtóman og allt að fara til helvítis í Straumsvík.

Hvernig verður svo framhaldið mun 4. iðnbyltingin og 5G sjá um að skaffa þeim sem hafa miklu meira en þeir þegar þurfa hærri tölur inn á Tortóla reikningana sína? Þarf þjóðin að treysta á að gagnaverin haldi áfram að hvítþvo bitcoin svo rafmagnið verði ekki flutt óunnið úr landi? Eða verður kannski hægt að finna upp sjálfvirka neytendur til að versla við allar nýju sjálfsafgreiðslu búðirnar, svona bókhaldsins vegna?

Það væri vissulega þörf á að greina þjóðmálin í svo sem einum bloggpistli. En ég nenni því bara ekki, jafnvel þó svo að lífskjarasamningurinn liggi undir skemmdum álíka snarbilaður og þjóðarsáttin var um árið, sú sem skapaði stöðuleikann, sem skapaði svo aftur 5-10 faldann launamuninn, sem nú þykir svo sjálfsagt að varðveita.

Ég nenni ekki einu sinni að blogga um ógn Vúhanveirunnar, eða yfirvofandi hamfarahlýnun í Grindavík, hvað þá Trump og hvernig má bjarga heimsbyggðinni frá glötun. Þess í stað ætla ég þreyja þorrann við að lesa þjóðsögur af gömlu gerðinni, þess á milli sem maður kemst ekki út til að steypa vegna gulra viðvaranna.

Ég komst nefnilega yfir tvö þjóðsagnasöfn fyrir slikk á nytjamarkaði Rauða krossins um daginn. Að öðru safninu hafði ég um langan tíma leiðtað, enda eru sögurnar í því margar frá klettunum hérna í kring. Einu sinni var ég svo bjartsýnn að ég hélt að ég gæti fengið það lánað á bókasafninu en þar var mér bent á að ég yrði að fara á Héraðskjalasafnið ef ég ætlaði að glugga í þeim bókum, og þar voru þær ekki lánað út úr húsi. En nú hafði einhver þurft að losa sig við ónýtan arf úr dánarbúinu og dottið í hug nytjamarkaður Rauða krossins frekar en Sorpa.

Annars höfum við félagarnir á andaktinni náð að steypa þrjár stórar steypur á þessu ári. Eina þeirra upp á gamla mátann með áhaldi sem Stefán heitin Jónsson rithöfundur og fréttamaður sagði að Djúpavogsbúar hefðu notað til að kenna ónefndum nágrönnum sínum að ganga uppréttir. En það gerðist með því einu að kenna nágrönnunum á hjólbörur.

Það vildi reyndar svo óheppilega til að hjólbörurnar gætu kostað okkur 25 ára afturför. Við steypum nefnilega vanalega með steypudælu, eða kranabíl, en urðum óvænt fljótari með því trilla steypunni á sinn stað með hjólbörunum. En nýmóðins tækjum var bara ekki við komið innandyra í þetta skiptið.

Mér varð það á orði við kolleiga minn á sjötugsaldri „sjáðu alla þessa ungu menn er þetta ekki alveg magnað,“ – „Nú hvað meinarðu“ sagði hann. -„Það eru ekki nema þrjú ár síðan að við vorum þrír víkingarnir, þú bakveikur og ég nýstigin upp úr hjartaáfalli, með þeim gamla árið sem hann fór á eftirlaun ásamt nokkrum miðaldra og mállausa Pólverja okkur til halds og trausts, nú er allt morandi af ungum og sprækum drengjum sem rótast í steypunni og við þurfum ekki að gera neitt" sagði ég og þurfti ekki einu sinni að verða brjálaður.

Jú kollegi minn sá það sama og ég að flest horfir til betri vegar í atvinnumálum þjóðarinnar. Tæknistörf á hjólbörur og snjallsíma er greinilega það sem koma skal. Ungu mennirnir fundu það svo út sjálfir að ef það yrði selt inn á hjólböruaksturinn á snapchat álíka dýrt og í crossfitt tíma þá væri steypuvinna ágætt viðskiptatækifæri.

Það getur vel verið að ég eigi eftir að steypa einni og einni draugasögu hér inni á síðuna áður en vorar ef maður dagar ekki endanlega uppi sem steinrunnið náttröll. Svona á meðan maður kemst ekki út úr húsi vegna gulra og appelsínugulra viðvaranna. En það er rétt svo að maður þori orðið út í óvissuna á morgnanna.

Þorri og dagatal

 

Í dag er bóndadagur fyrsti dagur Þorra sem er fjórði vetrarmánuðurinn og sá fyrsti af útmánuðum samkvæmt gamla íslenska tímatalinu. Þorri hefst á föstudegi á bilinu 19.–25. janúar og lýkur þorraþræl sem er laugardagurinn áður en góa tekur við á sunnudegi. Um bóndadag hefur m.a. verið sagt að áður fyrr hafi sú hefð verið meðal almennings að húsmóðirin færi út kvöldið áður til að bjóða þorrann velkomin í bæinn eins og um tiginn gest væri að ræða. Meir að segja hefur sú saga komist á kreik að bóndinn eigi að hafa farið út fyrir bæ að morgni fyrsta dags þorra, klæddur í aðra buxnaskálmina hoppandi á öðrum fæti í kringum bæinn. Um bóndadag má kannski segja að hann sé öðrum dögum fremur dagur karlmennsku.

Tilgáta er um að þorri dragi nafn sitt af því að þverra; minnka, skerðast. Orðið þekkist einnig í færeysku sem torri og í norsku sem torre. Eldri heimildir gefa þó til kynna annan  uppruna þorrans. Fornaldarsögur norðurlanda segja frá manni sem hét Fornjótur, hann átti son sem hét Kári. Sonur Kára var Snær konungur, börn Snæs voru Þorri, Fönn, Drífa og Mjöll. Þorri átti svo þrjú börn, tvo syni þeir voru Nór og Gór og dótturina Gói.

Þó svo að flestir hér á landi viti af þorranum er mér það til efa að það sé svo hjá nágrannaþjóðunum. Það kom fyrir að ég átti samræður við norska vinnufélaga mína um gamla tímatalið, þeir könnuðust ekki við það og töldu jafnvel að það væri fleipur að kenna það við norðurlönd. Svo merkilegt sem það nú var þá könnuðust vinnufélagar mínir sem voru innflytjendur í Noregi frekar við svipað tímatal.

Í kringum Valentínusardag kom eitt sinn til umræðu á milli okkar félagana hvort heimalöndin héldu upp á þann dag. Ég sagði frá konudeginum sem væru á mánaðarmótum þorra og góu sem hliðstæðum. Þá kom fram hjá Yasin sem er frá Afganistan að þar voru áramót á sama tíma og Þorri og góa mættust á Íslandi. Á sumardaginn fyrsta datt mér svo í hug að spyrja hann að því hvort þá væru mánaðarmót í Afganistan, hann gluggaði í símanum sínum og sagði „ja det gjør“.

Vinnufélagi frá Súdan sagði okkur að í hans landi væri þekkt, auk hins hefðbundna almanaks, gamalt tímatal sem væri svipað og það Afganska enda íbúar beggja landa að mestu múslímar. Sá hefur mörg nöfn, en það nafn sem hann notar er Juma, dregið af fæðingardegi hans sem er föstudagur, eða El Juma á arabísku. Í heimahéraði hans í Darfur er það til siðs að eitt af nöfnunum sem hverjum er gefið sé dregið af vikudegi fæðingar því sá dagur hafi merkingu í lífi viðkomandi.

Það er sama hvar í heiminum er þá hafa flest samfélög rambað á það að hafa vikudagana sjö talsins og mánuðina tólf. Kannski er það svo enn merkilegra að þeir eiga sér svipaðan uppruna. Eins er það athyglivert að fáar þjóðir hafa gengið lengra í að afmá goðsögur vikudagana og íslendingar með því að breyta nöfnum þeirra til veraldlegri merkingar, þó enn sé haldið í daga aftan úr grárri forneskju á við bóndadaginn.

Hér á landi var nöfnum vikudagana breytt aðallega fyrir tilverknað Jóns Ögmundssonar biskups. Á 12. öld hlutu flestir vikudagarnir þau nöfn sem notuð eru í dag. Áður voru þeir með svipuðum nöfnum og í nágrannalöndunum eða; Sunnudagur, Mánadagur, Týsdagur, Óðinsdagur, Þórsdagur, Freyjudagur, Lokadagur. Meir að segja var reynt að breyta hér á landi sunnudegi í drottinsdag og mánadegi í annadag.

Á norðurlöndunum eru nöfn dagana Søndag, Mandag, Tirsdag, Onsdag, Torsdag, Fredag og Lørdag, enn þann dag í dag kenndir við nöfn hinna fornu goða nema Sunnudagur og Mánudagur sem kenndir eru við himintungl. Í ensku eru dagarnir kenndir við sömu himintungl, sömu goð, í sömu röð, nema lokadagurinn - Saturday, sem kenndur er við stjörnuna Satúrnus eða rómverska goðið Saturn. Miðvikudagur sem er Wedensday á ensku var t.d. áður skrifaður Wodensday, sem Óðinsdagur.

Uppruni vikudagana um víða veröld er talinn eiga meira sammerkt en að vera sjö talsins og goðsöguleg nöfn, því goðin eru talin hafa haft sína skírskotun til himintunglanna. Það segir sig sjálft að sunnudagur er sólardagur og mánudagur er mánadagur. Það er kannski ekki skrýtið að menn hafi komist að sömu niðurstöðu um víða veröld hvað dagana varðar, með sama himinhvolf til að styðjast við, kennt þriðjudaginn við mars, miðvikudaginn við merkúr, fimmtudaginn við jupiter, föstudaginn við venus og laugardaginn við saturnus.

Einkenni dagana gætu hafa verið eitthvað á þennan veg í gegnum tíðina:

Sunnudagur til sigurs, er fyrsti dagur vikunnar / Sól, gull = Sunnudagur; uppljómun „hin skínandi“ gyðja uppljómunar, ákvarðanir, leiðandi, afl. Sólin hefur verið tilbeðin um allan heim og goð henni tengd. Ra var t.d. sólguð í fornegypskri goðafræði sem réð yfir himni og jörð. Ra var guð hádegissólarinnar, um tíma höfuðguð trúarbragða egypta.

Mánudagur til mæðu, er annar dagur vikunnar og fyrsti vinnudagur / Máni, silfur = Mánadagur; hugur, tilfinningar, hjartnæmi, samhygð. Máninn hefur ekki verið talinn álitlegur til tilbeiðslu í gegnum tíðina. Orðið „Luna“ er máninn á grísku og rót enska orðsins „lunatic“ sem gæti útlagst hugsjúkur, þýtt beint á íslensku tunglsjúkur. „Hann er tunglsjúkur og illa haldinn. Oft fellur hann á eld og oft í vatn"(Matth 17:15)

Þriðjudagur til þrautar, er eins og nafnið gefur til kynna þriðji dagur vikunnar / Mars, járn = Týsdagur; hamingja, velferð, réttlæti, lög, tærleiki, hreysti (hin guðlegu alheimslög)lögmál náttúru. Týr er guð hernaðar, en einnig goð himins og þings. Týr er sonur Óðins. Hann var hugprúðastur og djarfastur allra ása. Stríðsmenn ristu galdrastaf hans á skefti sverða sinna. Meira um Tý ...

Miðvikudagur til moldar, hefur það í nafninu að bera upp á miðja viku / Merkúr, kvikasilfur = Óðinsdagur; vitund skilningur rökhugsun. Óðinn er æðstur goða í norrænni goðafræði, guð visku, herkænsku, stríðs, galdra, sigurs og skáldskapar. Óðinn birtist mönnum sem gamall eineygður förumaður í skikkju og með barðabreiðan hatt og gengur þá undir mörgum nöfnum, jafnvel má ætla að eitt þeirra hafi verið Bhúdda. Meira um Óðinn ...

Fimmtudagur til frama, er fimmti dagur vikunnar / Júpíter, tin = Þórsdagur; kraftur, þekking, viska. Þór er þrumuguð í norrænni goðafræði. Hann er sterkastur allra ása og er mest dýrkaður að fornu og nýju. Himnarnir skulfu er hann reið yfir himinhvolfið og klettar og fjöll brustu við þrumur og eldingar sem fylgdu honum, hamar hans Mjölnir er tákn þrumu og eldinga. Meira um Þór ...

Föstudagur til fjár, er dagur sem skal nota til föstu samkvæmt kaþólskum sið / Venus, kopar = Freyjudagur; ást, sköpun, laðar að fólk. Freyja er gyðja ástar og frjósemi í norrænni goðafræði. Freyja var valdamikil gyðja og mikið dýrkuð af konum en einnig af konungum og hetjum. Hún jók frjósemd lands og sjávar, veitti hjálp í hjónabandi og við fæðingar. Verandi ástargyðja er hún sögð hafa átt marga ástmenn bæði goð og konunga sem hún studdi svo í valdatíð þeirra. Meira um Freyju ...

Laugardagur til lukku, lokadagur vikunnar, er til hreingerninga og var um tíma nefndur þvottadagur / Saturnus, blý = Lokadagur; efnishyggja, völd, veraldarhyggja. Loki var brögðóttastur allra goða, ekki hafa fundist merki þess að Loki hafi nokkurstaðar verið tilbeðinn eða dýrkaður opinberlega sem goð, enda tákn efnishyggju og undirferlis. Hnötturinn Saturnus er stundum kallaður „hringa drottinn“ tákngervingur bragða, valds og græðgi, er nafnið Satan líklega af honum dregið. Meira um Loka ...

Þó svo vikudagarnir íslensku hafi tínt sínum goðsögulega uppruna og aðeins tveir þeirra eigi enn sína stjarnfræðilegu merkingu, þá heldur bóndadagurinn lífi á íslenska dagatalinu þrátt fyrir veraldarhyggju nútímans. Umborinn enn í dag, jafnvel með blómum til að hafa einhverja meiningu, líkt og konudagurinn hafði sem fyrsti dagur góu, sem er að hverfa fyrir deginum hans Valentínusar.

Ps. Þessi pistill birtist hér á síðunni þennan dag fyrir 5 árum.

Heimildir:

http://www.visindavefur.is/svar.php?id=58509

http://rafhladan.is/bitstream/handle/10802/6828/24gudin-dagar-planetur-mannsheili.pdf?sequence=1

http://www.visindavefur.is/svar.php?id=48074

http://www.factsbehindfaith.com/Satan-astrology.html

http://infinity-codes.net/raah/_archive(infinity-codes)/earth-codes/7-day-week.html

www.wikipedia.org

Í snjallúrið vantar Völuspá um endalok karlmennskunnar

Það ættu flestir að kannast við það úr síðasta áramótaskaupi hvað karlmenn eiga orðið erfitt með að lifa án snjallúrs. Heilsan og þetta eina líf er svo mikils viðri að rökrétt þykir að setja upp forsíðustatus með bleikri slaufu einn mánuð á ári auk þess að telja skrefin á milli blárra nagla og vera vel meðvitaður um svefninn.

Vinnufélagar mínir sem fengu snjallúr í jólagjöf báru saman tæknifídusana í úrunum sínum í byrjun árs; annar spurði hinn „hvað ert þú með í stressi?“ Eftir að hafa gluggað í snjallúrinu sínu svaraði hann „svona ca. 20 vanalega“. – „Haaa,,, bara tuttugu? Ég er venjulega með á milli 50-60,,,“; og hafði hann ekki haft hugmynd um að vera svona stressaður.

Visku mannfólksins fleytir fram um leið og hún er öll að færast í tæki. Svo er komið að síðasta kynslóðin sem hefur náttúrulega heilaburði til að keyrir bíl er að renna sitt skeið, eftirleiðis verða það að mestu fjarstýrð öryggisforrit og gps leiðsögutæki sem sjá um aksturinn í gegnum 5G. Auðvitað er þetta allt gert til að við getum haft hugann við eitthvað áhugaverðara, t.d. snjallúrið.

Þessar tækniframfarir við akstur ættu ekki að þurfa að koma nokkrum á óvart ef miðað er við hve stutt er síðan að kunnátta manna við siglingar á sjó var vædd tækjum svo ekki þyrfti að rýna í himintungl og hafstrauma. Nú er sennilega fáum orðið fært að sigla eftir fallaskiptum og stjörnum og myndu segja sem svo tækjalausir í þoku; Haah, Pétur minn hvað gerum við nú.

Sjálfur hef ég ekki ennþá eignast snjallúr, ekki einu sinni haft vit á að fá mér snjallsíma með áttavita og keyri þar að auki um á bíl frá síðustu öld eins og hver annar lúser. Og kannski ekki nema von að á mér hafi bæði dunið hjartaáföll og bílslys, en það verður nú væntanlega boðið upp á fríar bólusetningar við þessu öllu saman fljótlega.

Það er samt ekki lengra síðan en á síðustu öld að gamaldags úr urðu algeng, og þá bara til að mæla tímann í mínútum og klukkustundum. Úr á ég nú reyndar ekki heldur en einhvernvegin  hefur karlrembusvíni með hrútaskíringarnar sínar bjargast með tímann í allri hjarðhegðuninni, en varla verður það mikið lengur því nú hefur öld hrútsins runnið á enda, ásamt öllu heila feðraveldinu.

Völuspá greinir frá því að í árdaga hafi goðin gengið þannig frá tímanum að hann markaðist af skiptum sólarhringsins og gangi himintungla til þess mennirnir gætu fylgst með tímanum frá degi til dags í hinu stóra samhengi, þ.e. allt frá upphafi til ragnaraka og frá þeim í nýtt upphaf. Þar þurfti hvorki að hugsa sérstaklega um mínútur né heilsuna, ótímabær dauðdagi hetjunnar var síst talinn síðri en það að leggjast í kör.

Það sem hefur breyst í hugmyndum manna til tímans á síðari árum er að hann hefur allur verið settur á tímalínu tækninnar í stað hringekju sólarinnar. Við þetta breytast hugmyndir manna um heimsendi úr því að vera tímamót, í að verða endir alls og er þá rétt betra að tóra sem lengst. Er á meðan er þar til golunni verður geispað.

Það má sjá í Völuspá að hún greinir oft frá upphafi nýs heims og ragnarökum þess gamla. Hefur tíminn því um langt skeið verið annars vegar hringferli náttúrunnar sem lýtur umhverfi og aðstæðum, svo beinlínuferli sem lýtur fæðingu og dauða einstaklingsins sem aðstæðurnar byggir og  nýtir, - eða eru það kannski öfugt, eru það aðstæðurnar sem nýta einstaklinginn. Þetta eru allavega sá mælikvarði tímans sem hafur gilt á tímum hrútaskýringanna.

Það getur verið auðveldara að gera sér grein fyrir hugmyndum um rás tímans með því að fara hann afturá bak. Og þá hvernig mennirnir breyta mörkum hans. Enda tíminn ekki annað en mælieining mannanna byggð á takmörkunum goðanna í öndverðu. Þessa mælieining hefur verið notað til að breyta upplifun mannsins á heiminum.

Í bók Tryggva Emilssonar, Baráttan um brauðið, er athyglisverð lýsing á því hvernig tímarnir breyttust 1940 við það að Breski herinn kom til Akureyrar. Þó svo Tryggvi lýsi vel hversu áhrifamikil breytingin var á tíðarandanum þá sýnir hún jafnframt, þó svo framtíð almúgans yrði miklum mun óráðnari en áður, að samt mátti lesa framtíðar tilganginn, allavega eftir á, úr atburðinum sem hann lýsir:

"Fyrstu setuliðsdagana var nokkur spenna í lofti. Enginn vissi lengra nefi sínu hvað allt þetta átti að þýða í samtímanum, hvað þá að menn sæju fetinu lengra fram í tímann. Spámenn setti hljóða, hvorki veðurlag eða draumar sögðu fyrir hvað koma mundi og ekki var mark takandi á framferði hunda eða hrafna. Tíminn, sem var því vanur að líða í vissum áföngum, hljóp úr öllum skorðum og varð helst miðaður við stríðsfréttir, eða hver spyr um sauðburð eða sláttarbyrjun eða réttir að miða barnsfæðingar við? Tunglkomur og önnur stórmerki á himni, nema sólin, týndust í rás þessa nýja tíma."

Sagt er að nútímamanneskjunni berist fleiri möguleikar á einum degi en fólki í upphafi 19. aldar stóð til boða á 7-8 ára tímabili og við hvert svar sem fáist við spurningu vakni tvær nýjar. Fyrir nokkrum árum var gerð rannsókn á athyglisgáfu fólks, sem komist að þeirri niðurstöðu að fólk hefði misst mestan hluta tíma síns til að draga ályktanir. Þetta gerist vegna stóraukinna upplýsinga, sem allar byggja á viskunni aftur á bak.

Svo höldum áfram niður tímaspíralinn eða aftur á bak tímalínuna. Mikil tímamót urðu um 1930 þegar Ríkisútvarpið tók til starfa og hafði aðal fréttatíma sinn og veðurfregnir ásamt tímamerki í hádeginu. Fram að þeim tíma hafði fólk farið eftir stöðu sólar með matmálstíma, og tekið mið af skýjafari og hegðun dýra hvað veðrið varðaði.

Á sumrin þegar hendur þurftu að standa fram úr ermum voru fjórar máltíðir á dag. Algengt var að klukkan 8-9 væri morgunnmatur, næsta máltíð „skatturinn“, var kl 12-1. Miðdegismaturinn var aðalmáltíðin kl 4-5, kvöldmaturinn var lítil máltíð kl 9. Þessi skipan máltíða er enn í Noregi, en tók að breytast á Íslandi með tilkomu ríkisútvarpsins.

Fram eftir 20. öldinni þurfti klukkan ekki að vera það sama um allt land heldur tók hún mið af stöðu sólar á hverjum stað og stundum bara eftir því hvað hentaði. Klukkur urðu ekki almennar á Íslandi fyrr en á 19. öld fram að þeim tíma mældu menn tímann að ævafornum hætti eftir stöðu sólar á himni og hvernig hana bar við tiltekna staði í nágrenninu. Hver bær átti sín eyktarmörk, sem tíminn var miðaður við, með aðferðum allt frá því á landnámsöld, því eru til Hádegis- og Nóntindar víða um land.

Völuspá greinir reyndar ekki frá þessum smávægilegu breytingum manna við að mæla eða hafa áhrif á tímann heldur hinum stóru aldahvörfum himintunglanna, hún er í ætt við tímatal Maja Mið-Ameríku. Níu man ég heima segir Völvan snemma í þulu sinni þegar hún hefur þrætt tímann aftur á bak um stund. Síðan lýsir hún heimsmynd goða, tilurð fyrsta mannfólksins, Asks og Emblu, ragnarökum ása og manna, og að ragnarökum afloknum endurkomu Baldurs og Haðar sem voru saklausir ljúflingar í Ásgarði.

Völuspá greinir frá heimsmynd sem var á fallandi fæti við landnám Íslands þegar heiðnir menn, sem enn dvöldu á tíma goða ákváðu að setja upp þjóðveldi á Íslandi, vegna þess að þeir gátu ekki unað við hrútaskýringar miðstýrðs konungsvalds sem hafði tekið heimsmynd Rómar upp á sína arma með sitt feðraveldi og línulegu mannsævi.

Skömmu fyrir fæðingu frelsarans hafði heimurinn snúist úr öld hrútsins inn í stjörnumerki  fiskanna með endalokum blóðhefndarinnar sem laut sæmd Valhallar byggðri á fyrr um níu heimum og við tóku kristilegri viðmið, - með jarðlífinu, himnaríki og helvíti. Völuspá lýsir þessum tímamótum með ragnarökum í goðheimum og í framhaldi ragnarökum heims Asks og Emblu sem goðin blésu lífs af sínum heimi.

Fræðimönnum hefur gengið misjafnlega að staðsetja boðskap Völuspár í tíma, hvort hún lýsi heiðinni heimsmynd eða kristinni. Nærtækast er að ætla að hún lýsi þeim báðum (þ.m.t, öld hrútsins) og gefi í skin níu þar fyrir framan. Það er varla tilviljun að Ásgarðs goðin blása lífi í Ask og Emblu á svipaðan hátt og Adam og Eva eru til í Biblíu Rómarkirkjunnar.

Völuspá lýsir í lokin nýjum heimi þar sem gullið eitt mun lýsa í heiminum; Sal sér hún standa sólu fegri, gulli þakin á Gimlé: Þar skulu dyggar dróttir byggja og um aldurdaga yndis njóta. Ekki er um að villast að nýrri heimsmynd er lýst, sem við tekur eftir ragnarök og heimurinn er einn salur hagvaxtarins. Þar eru gull og dyggar dróttir lykilorðin.

Endalokum karlmennskunnar, eins og við þekkjum hana, er skilmerkilega lýst í ragnarökum  Völuspár og eru um upphaf þeirra óskapa hafðar þær hendingar sem best eru kunnar úr þulunni; Bræður munu berjast og að bönum verða, munu systrungar sifjum spilla; hart er í heimi, hórdómur mikill, skeggöld, skálmöld, skildir munu klofnir, vindöld, vargöld, áður en veröld steypist; mun engin maður öðrum þyrma.

Meetoo tók við af hrútaskýringunum þegar siglt var inn öld vatnsberans, að sagt er í ársbyrjun 2019. Varla hefur farið fram hjá nokkrum að á s.l. ári var jafnlaunavottun með lögleiddum kynjahalla innleidd í allt regluverk, og eru afleiðingarnar þegar farnar að líta dagsljósið með tugmilljóna bótum til þeirra drótta sem á hefur verið brotið með lögmálum sem áttu við á fyrri öldum. Þarf þessi nýi heimur þá að koma á óvart, eða hvað?

Völuspá greinir nákvæmlega frá því undir lok þulunnar hvernig nýr heimur rís, sem dyggar dróttir byggja, með þeim bræðrum Baldri og Heði sem saklausastir voru meðal goða Munu ósánir akrar vaxa, böl mun allt batna, Baldur mun koma; búa þeir Höður og Baldur Hrofts sigtóftir vel, valtívar, vitið þér enn, eða hvað?

Tíminn er endanlega kominn á línu í mannheimi og þarf ekki lengur goðsagna og sólarinnar við, akrar náttúrunnar munu vaxa án hringferlis árstíðanna, þess sjást nú þegar merki í gróðurhúsarækt og verkssmiðjubúskap. Framtíð karlmennskunnar verður í líki Baldurs og Haðar, sem voru saklausir synir stríðandi goða, harmdauði allra.

Blóðhefndin var afnumin með lögmáli sem tóku við í lok aldar hrútsins, sem lauk fyrir rúmum 2000 árum og fiskarnir eru nú að líða undir lok. Í upphafi aldar vatnsberans hefur dauðdagi hetjunnar endanlega horfið á braut. Bleikar slaufur, bleyjuskipti og snjallúrið verða eftirleiðis viðfangsefni karlmennskunnar.

En rétt eins og á þeim orðunum sem Völuspá líkur, þá mun hið næsta óþarfa hringferli sólar og himintungla hafa sinn vana gang; Þar kemur hinn dimmi dreki fljúgandi, naðar fránn, neðan frá Niðafjöllum; ber sér í fjöðrum, flýgur völl yfir, Níðhöggur nái, nú mun hún sökkvast.

Mögnuð manía

Sinn er siðurinn í hverju landi. Um Færeyinga er stundum sagt að hjá þeim sé alltaf nægur tími og ef þeir verði dagþrota þá komi bara meiri tími á morgunn. Annað virðist eiga við um landann þar virðist máltækið „er á meðan er“ gilda í einu og öllu þegar tími er annars vegar.

Þetta Íslenska viðhorf má greina við að lesa bókina um Halaveðrið mikla. Í þessu aftaka veðri fórust 79 manns á Íslandi þ.a. 74 til sjós. Í bókinni kemur fram að togarinn Leifur heppni, sem fórst með allir áhöfn, var að veiðum eftir að veðrið var skollið á og þótti það eðlilegt því að hann var að afla. Eins segir frá því að áhöfnin á togaranum Jóni forseta hafi gert tilraun til að halda áfram veiðum eftir að veðrið gekk niður. Skipið var þá mikið laskað eins og allur togaraflotinn sem hafði verið á Halanum, og kominn var -eða á leið í land óhaffær.

Þegar ég var í Noregi upplifði ég svo þriðju útgáfuna af tímanum, en þar er hann þræl skipulagður, öfugt við okkur afleggjarana í Færeyjum og á Íslandi. Oft var ég spurður af vinnufélögum hvað ég ætlaði að gera um helgina og voru þá sportgöngutúrar umræðuefnið. Ég var aldrei með neitt plan og sagði þeim að það færi alveg eftir skýjafari þann daginn hvort ég færi upp á Gangsástoppinn eða Hinntindinn og aldrei þýddi neitt fyrir þá að fá þennan óskipulega Íslending með sér nema sama dag og sást til sólar.

Þessi munur á frændþjóðunum kom einu sinni til tals við Færeyska kunningjakonu, sem búið hefur á Íslandi mest alla ævi. Taldi ég að skýringin á muni þjóðanna lægi í því að á landinu bláa væri ekki hægt að skipuleggja neitt vegna veðurs og náttúruhamfara. Þess vegna stæðu hendur fram úr ermum á Íslandi þegar aflaðist. Hún sagði þetta ekki vera góða skýringu hjá mér því að Færeyingar væru bæði aflaklær og byggju við válind veður en þetta hamslausa æði væri samt ekki inngróið í þeirra þjóðarsál, því þeir vissu að það aflaðist líka á morgunn.

Nú er svo komið hér á landi að fólk fer jafnvel hamförum í frístundum. Æðir á fjöll með skrefamælandi snjallúrið og símann jafnvel í lágskýjuðu. Það hefur varla farið framhjá neinum að veðurfarið hefur verið dyntótt undanfarið, eða eins og fjölmiðlarnir segja; fylgist með lægðinni í beinni. Eins hefur ítrekað verið leitað að fólki eða aðstoðað vegna ófærðar af hetjum í sjálfboðavinnu. Eitthvað sem flestir hefðu forðast látið um sig spyrjast nema að þeir væru að afla hér áður fyrr.

Þann 28. desember s.l. voru björgunarsveitir kallaðar út til að sækja fótbrotinn leiðsögumann á miðjum aldri upp á Breiðamerkurjökul. Það virðast vera farnar sporttúrar á þennan viðsjálfverða jökul af þeim sem ekki geta látið sér nægja að valhoppa á milli ísjakana á Jökulsárlóni í skammdegisskímunni. Konu var leitað í Esjunni núna í byrjun vikunnar af björgunarsveitum og þyrlu  landhelgisgæslunnar. Og svo var það núna um miðja vikuna sem ferðaþjónustu fyrirtæki leitaði aðstoðar björgunarsveita eftir að hafa lent í lífsháska með 39 ferðamenn við Langjökul, eins og landsfrægt er orðið. Aflamenn nútímans gera orðið út á sportferðamenn sem hafi minna en hundsvit á íslenskri ótíð og jafnvel ekki vit á að fylgjast með lægðinni í beinni.

Núna í vikunni hefur þeim sem „öfluðu mest“ því sem næst verið drekkt í fúkyrðum í öllum fjölmiðlum landsins. Stukku þar margir á vagninn, þar á meðal öryrki sem hafði fyrr í vikunni verið í fréttum fyrir að þiggja 20 milljóna króna bætur fyrir að þurfa ekki að mæta í vinnuna sem þjóðgarðsstjóri. Mátti helst skilja á frétt að kelling á sjötugsaldri hafi farið björgunarleiðangur upp undir Langjökul og bjargað 39 ferðamönnum ásamt öðrum hetjum í sjálfboðavinnu.

Verst þótti þeirri gömlu hvernig gráðugu aflamennirnir fóru með börnin, sem biðu þessarar lífsreynslu sennilega aldrei bætur. Kannski hefði hún átt að hugsa til blessaðra barannanna sem helferðarhyskið bar út af þúsundum heimila um árið með hennar stuðningi. Lágkúra lægðarinnar í beinni náði svo hámarki þegar dúkkulýsan í ferðamálaráðaneytinu lét draga sig út á tún í skítadreifaranum til að sparka í eina mjólkurkúna.

Þeim ræksnunum hefði verið nær að baða sig í sviðsljósinu með því að tilkynna að þær hefðu orðið einhuga um að 20 milljón króna örorkubætur vegna þjóðgarðsvörslunnar rynnu til björgunarsveitanna.

Manngerðar hamfarir

Það sagði mér maður, að eftir óveðrið, sem gekk yfir fyrir tæpum mánuði, hefði komið í ljós að ástæða hins víðtæka rafmagnsleysis væri sú að maðurinn með vasahnífinn hefði verið skorinn niður. Þetta hafði hann eftir reynsluboltum sem unnu sólahringum saman á vettvangi hamfaranna, en létu ekki ljós sitt skína í fjölmiðlum.

Rafmagnseftirlit ríkisins hafði m.a. það hlutverk að ganga reglulega með rafmagnslínum og kanna ástand þeirra. Þar á meðal með því að bora vasahníf í staurana sem halda línunum uppi og kanna hvort þeir væru farnir að fúna þannig að hægt væri að skipta þeim út í tíma. Þessa sumarlöngu göngutúra gengu allavega tveir æskufélagar mínir á sínum skólaárum fyrir meira en 40 árum, ásamt manninum með vasahnífinn, sem þá heyrði undir Rarik.

Nú eru tímarnir breyttir og þegar 1. og 2. orkupakkinn komu í dagsljósið var ekki talin þörf lengur á manninum með vasahnífinn, enda markmið orkuframleiðslu og dreifingar að skila arði til eigenda sinna en ekki greiða fyrir göngutúra. Áður fyrr var þetta sem sagt tiltölulega einfalt, eftirlitið með raflínum ríkisins sem fluttu rafmagni ríkisins til íbúa ríkisins var ríkisins.

Í flóknum umhverfi nútímans sjá tæknimenntaðir menn um þetta eftirlit úr fjarlægð með drónaflugi þegar þeir skjótast á góðviðrisdegi út úr annríki skrifstofunnar, rýnandi í myndskjá og er þá vasahnífur talinn óþarfur. En hátæknimenntun á snjallsíma, drónar og orkupakkar breyta ekki því að innviðir tréstaura halda áfram að fúna og því aumkunarvert að heyra tæknimalandi talsmenn orkufyrirtækja og þjóðkjörna verndara innviða kenna landeigendum um þegar vasahnífurinn er sparaður.

Þó svo að það komi þessu ekki beint við,- og þó,- þá var í Fréttablaðinu um helgina snjallorður pistill Guðrúnar Arnbjargar Óttarsdóttir skrifstofustjóra fjármálasviðs Rarik á Suðurlandi. Þar kemur hún inn á í örfáum orðum hvað snýr að fólki út í hinum dreifðu byggðum landsins, annað en rafmagns- og snjallsímaleysi í aftakaveðrum auk skilningsleysisins fyrir notagildi vasahnífsins. Hún segir;

"Það sem gerir þjóð að þjóð er arfleið, saga og menning. Þjóðgarður er gildishlaðið orð sem vekur upp þjóðerniskennd og stolt og það gerir orðið þjóðgarður líka. En þjóðgarður er ekki allur þar sem hann sýnist. Þegar landsvæði er breytt í þjóðgarð er ekki verið að búa til garð þjóðarinnar né hugsa um afleiðingar fyrir þjóðina og enn síður almenna búsetu í dreifðari byggðum landsins."

Þarna hittir höfundur naglann lóð beint á höfuðið því Þjóðgarður er fyrir flesta aðra en þjóðina sem við hann býr. Nafngiftin virðist vera meira notuð til að slá vopnin úr höndum þeirra sem láta sig þjóðarhagsmuni varða, af fólki sem möndlar keisið annað hvort af litlum skilningi eða í allt öðrum tilgangi. Guðrún heldur áfram að hamra stálið á fleiri sviðum, eða kannski snúa hnífnum í sárinu eftir því hvernig á það er litið;

"Náttúran er orðin söluvara í ferðamannabransanum. Sveitarfélög hafa til þessa haft skipulagsvald á hálendinu og haft hemil á átroðningi en með stofnun þjóðgarðs verður það tekið frá þeim. Við hér í dreifðum byggðum landsins missum forsjána, en vissulega er hálendið auðlind þjóðarinnar, líkt og kvótinn sem var hreinsaður af landsbyggðinni og skildi eftir auð þorp og atvinnuleysi."

Þannig er nú komið að sveitarstjórnarfólk hefur verið upptekið við það undanfarna þrjá áratugi að sameina sveitarfélög með þá glapsýn að leiðarljósi að til verði öflugri "stjórnsýslueiningar" (já hugsið ykkur eitt andartak óskapnað orðskrípisins stjórnsýslueining). En þar virðast eiga að standa ein eftir öfugmælin, ásamt sveitastjórnarfólki sem ekki hefur hundsvit á sínu nánasta umhverfi í víðáttum víðfermisins, innanum alla sérfræðingana. Einnig kemur fram í grein Guðrúnar;

"Bændur hafa í gegnum tíðina nýtt hálendið til beitar fyrir fé sitt vegna þess að tún dugðu með naumindum fyrir vetrarforða. Sauðfjárrækt hélt lífi í okkur Íslendingum fyrr á öldum, háð duttlungum náttúrunnar, en nú þykir torfkofabúskapur ekki smart."

Eftir að hafa búið í síðasta bænum í dalnum svo til heila mannsævi þá get ég ekki annað en tekið undir lokaorð Guðrúnar Arnbjargar og gert þau að mínum, þó svo að ég eigi ekki von á að á þau verði hlustað nú frekar fyrri daginn;

"Ég skora á íbúa sveitarfélaga og sveitarstjórnir landsins að vakna úr dvala, halda forsjá í heimabyggð og standa vörð um atvinnumöguleika á sínu svæði, auðlindir þjóðarinnar og hagsmuni okkar allra."

Ágæta greini Guðrúnar Arnbjargar má lesa í heild sinni hér.